1750. J. MOSSEL. 10 loopt, eer men zig van de bannelingen kan ontdoen, en zulx buyten andere beswaarnis veel lydelyker voor deselvc scliynt Ie wesen als de prolongatie van hare detentie, tol dat de versending kan voortgank nemen. 18 December. Bepaling, dat de President van den Raad van justitie, :itli)ig hebbende in de vergadering der Iloogc Regering, bevoegd was een concluderende stem uit te brengen over "d'approbatie of disapprobatie der "doodvonnissen van Schepenen, (ds die van alle crimineele vonnissen, van Java's Oostkust en Bantam ofte andere 'comptoiren ten dien eynde overgesonden tverdende." Die President mogt zich echter van stemmen onthouden, • wanneer de saken daar na geconstitueerd bevind, dat inder ■ tyd, 'tzy door appel ofte andersinls. voor den Agtb. Raad -van justitie deses casteels ter decisie souden kunnen komen." Zie ook 1 November 1709. 18 December. Bepaling, dal Opper-kooplieden, die niet gedeporteerd, noch formeel uit Compagnie's dienst ont slagen, maar >cenelijk van dese of gene commissie «of bediening, schoon ook met eenig ongenoegen of •diji weege run correctie, met stilstond van gagie" ontslagen waren, hunne kwaliteit van Compagnie's dienaar behielden en «gevoigchjkook, benevens derselrcr 'Igfeygenen, bleven sorteeren onder den Raad van justitie deses casteels." -|f December. Gangbaar verklaring van halve duiten «tegcns twee in een dmjl ofte agt in een stuyver." üeze. muntsoort, welke in 1748 uit Nederland ontboden en in December 1750 te Batavia aangebragt was, werd ingevoerd tot gerief van den armen ingeseten, insonderheyt ten platten »lande."
1751. J. MOSSEL. 100 liet welke Ie samen een pagl uylmaakl, op dien voel, als Ihans in gebruyk is; 26° de topbanen op Saraarang, op dien voet, als die pagl jongst is geweest; 27° de vogelnest klippen op .lava, onder de conditien, h\ de vorige verpagling gearrcsfecrl; 28° de Caddoesche Inhak, almede onder de conditie als be voorens; 29" de basaars Wallahan en Tanjong; r>o° hel hoofl geld der Ghineesen op Cherihon, almede gelyk op Samarang thans gereguleert; 31° hel slaan van de piljis in dit geheele district, item op [ndramayo en voorts 10l aan de landen, onder Batavia gehoorcnde; 52° de topbanen op Cherihon, op dien voet, als aldaar in gebruyk is; So wie gading daarin heelt, die kome op Woensdag den J5 cn dei' aanslaande maand December, des morgens de kloeke seeven uuren, op de binneplaats van hel generale Gouverne ment binnen dit casleel, alwaar de voorsz verpagling sal geschieden, en doe syn profyt". Zie ook hij 14 December 1751. 5 December. Intrekking met 1° Januarij 175ï2 van het verbod legen den uitvoer vod »poeder- of candy ozuyker", uitgevaardigd op 27 / S) Julij 1751. De «daar voor gemilileeerd hebbende redenen" hadden op gehouden ie bestaan. ö December. Voorwaarden voor dr verpachting van dr ogemeene landsmiddelen'' Ir Batavia. Ditmaal werden in die voorwaarden de navolgende wijzigingen gemaakt ;
1751. J. MOSSEL. 101 Ten opsigte van de generale condities van alle de pagten: Arlicul XI. Te staluecren, dal de pagters, ten opsigte vau de conlravenlien en breuken aangaande de pagt, met niemand zullen vermogen ie composeeren, te convenieeren ofte eenige over eenkomste Ie maken, maar gehouden zullen vvesen die aan stonds aan te geven aan den officier, tot wien zodanigeu contraveuteur of zodanige contraveuteurs zullen bevonden werden te pertineeren, op verbeurte van duysent rd' 'looi den pagler run de boom en vyffhondert rd' door (Fandere, boven hel gene zy van zodanigen compositie zullen genoten hebben, in stede van vyff en twintig rd' en dus nu op gelykc peene, als by het voorgaande elfde artieul gesta lueerd is op het onlfangen van minder als de gestelde thol by wege van accoord, dewyl liet eerste niet minder straffe meri teert. Voorls: Ten opsigte van de pagt van d'in en uytgaande rcgleu ofte de boom: \rlicul XI. Dat de Chincese jonken, volgens resolutie van den 29°" Juny deses jaars, mede vry zullen weesen vandc betaling van d'uytgaende reglen, mits hel bepaalde redemlie geld dubbeld en dus voor uytgaande redemlie geld evenveel als voor hel inkomende betalende, dog dat de amphioen, als ook d'arak en andere wharen, waarvoor per fust of picol zeker bepaalde gerechtigheid betaald werd, dien thol, gelyk altoos, zo wel by uylvoer naar de jonken als anders, subject zyn en blyven; en vermits nu, die weinige arlieuls uylgezon derl, tien uylvoer geheel vry is, ook Artieul 1 t'amplieeren met eene waarschuwing: dat daar van door niemand eenige visitatie mag geschieden als len zynen perieul, om eenmael te doen cesseeren de klagten over d'excessen en onordentelykheeden, die daar omtrend, tot belem mering en schade van de negolianten, vccllyds begaan werden en buylen des niet wel l'eenemael geweird schyncn te kunnen werden. En om alle disputen over hel redemlie geld van d'ingcvoerd
1751 J. MOSSEL. 102 werdende lyffeigenen en liet extendeeren van dien, vry verder als ooyt d'inlenlie deser regering geweest is, mede voor te komen, artieul XVII in volgender wyzc te veranderen en amplieren: Dat de tliol van d'aangebragt wèrdende lyffeigenen, in conformite van de resolutie deser regering van den 28 en September 1751, alleen moet verslaan werden van die voor d'eerste maal te deser hoofdplaatse werden ingevoerl, en waar voor gevolgelyk alhier nog nooyt redemlie geld be taald is, hetzy door de tegenwoordigen of vorige lyflheer of lyffvrouw. Dat boven het bepaalde redenatie geld, volgens hetselve besluyl, aan den sabandliaar, naar het oude gebruyk, voor ytler IvlTeigen, die alhier voor d'eerste maal werd ingevoerd en dus onder de pagt gehoord, /al moeien betaald werden twee ducatons, mits dat liy niet alleen gehouden zal woesen den invoerder, des vcrsoekonde., daar van liehoorlyke quilantie Ie geven, maar dat hy ook geen voorkeur, preeferentie of iels liuyten des zal mogen preelendeeren, 't zy onder den naam van oude costumado of onder welke prcetext liet wesen mogte, en zonder ecnigc distinctie of den invoerder zy een Europees of inlander, 's Comp' dienaar of' burger, op de pecne, daar legens by de vóorsz, resolutie, gestatueerd. Kn dal, de gequalificeerdens, van de buylen comploiren overkomende, gelyk van ouds, en zo ook nu voortaan de commandeurs, capilains en capitain-lieutenants ler zee, item de schippers en lieulenanls van 's Comp 8 scheepen, eenige lyfleigenen, ten bunnen dienste en niet ten verkoop geprojec teerd, lliol vry zullen mogen invoeren, mits niet excedeerende bet volgende getal, als: een gouverneur, met familie overkomende i>o » » zonder familie 40 » directeur met familie 40 » » zonder familie 50 » commandeur met familie 50 » zonder familie 20
1751. J. MOSSEL 103 een commandeur van d'lndische zee 5 » opperkoopman, majoor of liognr officier van de mi litie met familie 16 » idem zonder familie 10 ■ capitain off capitain lieutenant ter zee 5 • koopman met familie 10 » » zonder familie 6 » capitain off capitain lieutenant militair en onder koopman met familie 6 » idem zonder familie 4 schipper 2 • lieutenant ter zee 1 » lieutenant militair, vendrig cu boekhouder of andere peimisten met familie 4 » idem zonder familie 2 Voor dewelke dan ook niets aan den sabandhaar zal behoe ven betaald te werden, dog dat dcsen vryen invoer eenlyk zal plaats hebben, wanneer de voorsz. invoerders op hun woord van eerc verklaren, dat daar onder gecne slaven zyn, ter verkoop overgebragt, en dat hunne lyffeigenen, waar voor, 't zy door hen of de vorige eigenaars, reeds eens het redemtie geld betaald is, onder dit gepermitteerde getal, maar niet daar boven of buyten bcgreepen zyu, zullende geen enkelde slaaf! of slaviime, door wie het ook zy, ter verkoop mogen inge voeld weiden zonder het redemtie geld en de verdere ongel den behoorlyk te voldoen. Arlicul XVIII. Dat, ten fine d'uytgaande regten niet zouden kunnen werden gefraudeert onder pretext van 'sComp s arrak alle scheepen, aan den gezaghebber van yder vaarluyg, waar in arrak voor de Comp" geladen is, door de administrateurs zal moeten werden medegegeven een briefje, aantoonende de quantiteit van dien, met welk vaartuyg, naar wat schip en voor wal comploir afgescheept, om aan den pagter of zyne bediendens by het passeeren van de boom overgegeven en en by hem versameid en bewaard te werden, ten einde deselve met d'ordonnantien van den afscheep te confronteeren.
1751 J. MOSSEL. 104 Teu belange van de pagt van de zuykercn: Ar tic ui. I. Dal de zuyker, die van Java's üostcust en Cheribon werd aangebragt, alhier thol vry zal mogen werden ingevoerd, volgens liet geresolveerde op den 23'" July jl. Aangaand»; die van d'in en nylgevoerd werdende ryst: Articul 11. Dat omtrend de ryst, 's Comp" wegen afgescheept werdende, tot pree ven tie van fraude, inselver voegen zal werden gchandell als omtrent d'arrak hier voren gemeld en ten opsigle van de zuykercn reets in gebruyk is. Aangaande de pagt van de lophanen: Articul I. Dat de Chinesen nergens anders, 't zy binnen deze slad ofte de voorsteden, nogte mi/,- icn platten lande, mini om deselve, lul de rivier Maronde, M Cornelis en Tangerang, alle inclusive, vermogen te toppen, dan alleen iu de publicque topbanen en dal geene derselver zullen mogen opgeregt werden op 's lierren weegen en straalen, alsoo door het eersle alle differenlen omtrend de limiten van desen pagler zullen voor gckoinen werden en d'ondervinding geleerd heeft, dal bel laatste ook noodsakelyk is. Omtrend de pagt van hel hoofdgeld der Ghineesen: Articul VI. Dal de Chinecsen, die zig erneeren met arrak Ie branden, daar omtrend cguaal zullen staan mei de land bouwers, tuyniers en andere, by dit articul vermeld, nademaal zulx van ouds zodanig geweest, macr abusive by de pagt conditien uylgelalcn is, en 'er ook geene redenen zyn, waarom deselve daar omtrend het selvc voorregl niet zouden mogen hebben. Met relatie tol de pagt van het slagten van het vee: Articul 11. Dat den pagter die gereglighcyd zal mogen beffen binnen dese slad ende voorsteden, als ook rondom deselve ten platten lande lot de rivier Maronde, de posl M r Cornelis ende forteresse Tangerang, alle inclusive, maar daar hoven niet. Concerneercnde de pagt van de rystmarkl: Articul V. In slede van dal de geene, die particulier uyt hunne huysen of langs de vaarten de ryst by kleine maten of
1751. J. MOSSEL. 105 de gantang verkopen, zonder eenigc bepaling nu: datdegeene, die ryst hij de kleine maat ofte gantang verltopen ui/i hunne huysen of langs de wegen en vaarten, niet uiteen binnen dese stad ende voorsteden, maar ook langs de weg van Ansjol lui aan de forteresse Zoulelande, zo male langs de weg eau tic Sonlar 10l de nieuw gelegde sluys aan de oude Sonlarse rivier, item langs de groole Zuyder off Jaccatrase weg tot aan <lc brug aan dese zyde van de markt of passer ra ir Weltevreden, mitsgaders langs <le weg van hel Moleniliet 10l aan <lc brug by Tana Abang, en voorts bewesten de Crocol tol aan de gegravene ringsloot en de forteresse Anke, dog ver der niet. Wegens de pagt van de hancveglcryen: Dat zyne limilen zig zo verre zullen strecken, als hier voren van die van liet slagten van 't vee gezegt is. Om trend de pagt van de vvaxkaarsen: Articnl I. Iletselve nopens de liiniten, en voorts Articul IX. Dat voortaan niet een ieder, maar alleen de gequalificeerde Europeesen, zo 'sGomp' dienaren als burgers, 10l ondercooplieden en ilie met ben gelykstandig zyn inclusive, en verder niet, witte Bengaalse olf Mallabaarse kaarssen 10l eigen gebruyk mogen aanbrengen en ontbieden, zondereenige andere beswaarnis als de boom lliol onderheevig of gehouden Ie wesen deselve Ie laten nierken, dog geene Siamsc, Tinio reese of andere, ingevolge liet geresolveerde op den 29 e " Juny jl. Betreffende de pagt van bet kerven der Cbincese labak: Onder de generale conditien, articul 111, dat den pagter van hel kerven der Chineese tabak, die zyne meeste inkomsten in de vier eerste maanden heeft, Jiiel alleen voor den aanvank van de pagl een maand op de hand, maar ook in de vier eerste maanden telkens een maand zal moeten betalen en de pagt penningen van de volgende ses maanden inde vyl'de, sesde en sevende maand; dus voor den aanvank van de pagl voor Jaiuiary en » of op den 8'" January voor February,
175'. J. MOSSEL 106 voor ot' op den 8" Fcbruary voor Maart. » b » » Bfn8 fn Maart « April, » » » » B''" April » May, » •> » » Bl'"May8 l '"May » Juny en July, »' » » » BcnJuny8 cn Juny » Augustus on September, » •> » » Bcn8 cn July » October en November, » » » » Ben8 en November » December, entle zulxs mede op zodanige peenen, als by artieul V r ll en VIII van de generale pagt conditien zyn gestatueerd, nademaal de noodsakelykheid van dèse verandering gebleeken is aan d'aufuge van den pagter in desen jare en bet minder rende ment van de pagt by opveiling voor d'overige maanden, waar van gesproken werd by de resolulien deser regering van den 16'" Maart en 2' n April deses jaars. Onder de speciale conditien van desé pagt: Arlicul 11. Dat de limiten van desen pagter zich even verre uytstrecken als die van bet slaglcn van bet vee. NopeUs de pagt van de waag: Artieul V. Dat van de koopmansebappen, die van buyten inkomen of ter waag gebragt werden, by den verkoper een in sleede van ecu lm!//' ten bondert, en zoo ook van de koop mansebappen, die van de Comp l! werden gekogt, dooi' den koopcr een in steede van een halff pcrc t(/ /.al betaald werden. Artieul VIII. Dat daar en tegen van alle pond goederen by den uylvoer, 't zy dat die bevorens gewogen zyn of niet, voortaan niets aan den pagter zal betaald werden, in slede van een ten bondert, om also te weiren alle bindernisse om- Irend den uylvoer en het geen bier voren onder de pagt van de boom nopens de visitatie der uytgevoerd werdende goederen gezegd is; en laatsteiyk Arlicul XVII. By d'inlerdictienm geene contrabande wharen in de waag Ie laten wegen, veel min daar van eenige pagt penningen of geregtigheid Ie genieten, Ie voegen, dat deselve, ter waag gebragt werdende, den pagter daar van ten eersten zal moeten keunis geven aan een der officieren, 'l geen men anders niel ligt te verwagteu beeft.
1751. J. MOSSEL. 107 6 Decomlipr. Bepaling, dal anaehoda's van handels praanwen, die ter goeder naam en faam bekend stonden, bij aankomst te Batavia geene borgen behoefden te stellen ; terwijl zij, die niet of minder goed bekend waven, konden volstaan met zoodanige personen als borgen te stellen, welke zij verkozen. Sederl eeaige jaren was de gewoonte, eigenlijk bel misbruik, ingeslopen, dat anacboda's »tol hunne borgen quasi, zoo voor »de betaaling van 't ankerage geld, als de ware opgave van »de grootte der vaarluygen en bet getal der daarop zyude •manschap, zoodanige persoonen moesten stellen, als bun •door den Sabandhaar ofte zynenlwegen werden aangewesen". Die aangewezene personen handelden niet de piaauwen en de lading daarvan, alsof zij de eigenaren waren, tol groot nadeel van de anaehoda's, die daardoor «noodzakelyk van de ■trafique op deze hoofdplaats moesten werden gedegouleerd". 0 December. Voorschriften nopens houten en bamboezen nkraamptjes" binnen de stad Batavia. In strijd met hel bepaalde op 16S4en 18 December 1716 waren op allerlei plaatsen, voornamelijk in en bij de Chinesche kamp, «kraamptjes en kuffen" opgerigt, welke veel brand-gevaar en veel nadeel aan de passage veroorzaakten. Aan dit ingeslopen misbruik durfde de Regering geen einde te maken, omdat de huishuur «zoo eene excessive hoge" was. Maar zij bepaalde toch «dat de winkels of vast staande • kraam Ij es in de voorsteden, voor eigene ofte eens anders •huysen of wooningen aan de waterkant, speliaal aan de • weslzyde der stad, over de rivier, die de stads gracht uyl • maakt, en over die in dè stads gracht uytkomt, binnen bet «jaar, van p'"° January aanslaande af te rekenen, zullen moeten • werden afgebroken ofte daar aan ten minsten geen reparatie »zal mogen gedaan werden.
1751. J. MOSSEL. 108 Dat zo lang de voorsz. ongepermitteerde kraamljes nog staan, daar voor, zo wel als voor die gepermitteerd zyn, twee rd' ter maand aan den pagter en dan nog daar en boven even veel zal moeten betaald werden aan den officier, onder wiens jurisdictie gelegen zyn, van welke laasle d'aiulere vry blyven. Dal de respective officieren van justitie voor al wel attent zullen moeien wesen, dat geene kraamptjes opgeregt werden op de weg van Molenvlict en andere diergelyke smalle wegen. Dat de vast staande kramen, die leffens 10l wooning off lyffberging, zo wel by nagt als by dag, dienen of dienen kun nen, dubbeld olïe vier rd 8 ter maand aan den pagter en evenveel aan den officier zullen moeien betalen. Dat binnen de stad absolut geene winkels op de straten, nog wegen zullen mogen wesen, als alleen op de gmle markt of bazaar bewesten de grote rivier en d'in een ry door de Gomp e opgebouwde winkels beoosten deselve op de zo ge naamde nademiddags markt, en dal dus absolut geene win kels of kramen elders zullen mogen gezet werden. Dal, zo iemand zig mogte verstoulen zulx Ie doen en i\v, geene, voor wiens deur het gesebied of die daar omlreud woonen, den bailluw versogl bebbende deselve Ie laten af breeken, zulx in drie dagen geen gevolg neemt, zy daar van zullen kunnen kennis geven aan de wykmeeslers, die by desen gelast en gequalifieecrd werden zulx ten eersten Ie doen, onverminderl de vcrpligling van den winkelier om voor den lyd, dat zodanigen winkel geslaan beeft, dubbelde pagt of vier rd s ter maand aan den pagter op te brengen. Ook is verstaan bier mede te amplieeren de conditien der pagt van de groente kramen en winkeliers en voorts daar inne nog te maken de volgende ampliatien en alleratien, als: Articul VI. Dat de winkeliers, die winkels op de nieuw aangebouwd werdende markt by de Porlugeesche kerk huuren en aldaar Ie koop zeilen, alleen twee rd' ter maand aan den pagter en niels aan d'officiers zullen beboeven Ie betalen, onder wat naam bet ook wesen mogte.
1751. J. MOSSEL. 109 Dal de voorsz. winkels aan d'oost en weslzyde van de groole rivier op geeneriey wyse, 'l zy mcl alap, bamboesen of andersinls, afgeschut of gesloten zullen mogen werden, eens deels om ie minder gevaar van brand Ie hebben en ten ande ren, op dal deselve niet by nagt en onlyden /muien Kunnen dienen lot scbuvlneslen voor dieven en vakbonden. Arlicul VIL Dal, zo de geene, die langs de weegen zeep. hoenders en waschkaarsen gaan uylvenlcn, iels buyten des len verkoop mede nemen, zy een briefje van agt, in slede van een van vier sl r , van den pagter halen moeten. Arlieul XXI. Dat den pagter de kramen, dewelke op kos len van de Comp e upgeregt zyn aan d'oostzyde van de grote rivier, met ii" 1 " January aanslaande, als van ouds, en die, welke de nieuwe grote markt aan de westzyde uytmaken, ook als dan of zo dra volkomen gfabsolveert is. onder zyn loesigl zal hebben lot het uyteinde van de pagt en de nodige reparatie daar aan ten zynen koste moeien doen. mitsgaders deselve mogen verbuuren aan de gecne, die hel meeste geld daar voor zullen willen geven; en dat bel aan de huurders vry zal slaan in de winkels van de nieuwe markt, zo wel als in die van de oostzyde van de grole rivier, te mogen ver kopen allerhande lywalen, van wal zoorl die ook mogten zyn. mitsgaders zyde en wollen stoffen, zyde, garens en alle, bel geene 10l kledinge gehoord, benevens allerhande snuysleryen. Dat de winkeliers wel des nagls alleen, zonder vrouw ol kinderen, aan d'oostzyde mogen verblyven, dog aan de wesl zyde of op de grole bazaar in een yder ry kraamljes niet meer als Iwce, 'i zy Chineescbe of andere winkeliers, des nagls zullen toegelaten werden om op hel geene (e passen, dal zy om dies voluniineusbeyd liever aldaar ten bunnen perieul mogten willen laten, als in hunne wooningen secureeren. Arlicul XXVI. Dal rlen pagter zynen impost, in slede van 10l aan de wagt M' GornelJs, maar zal mogen bellen 10l aan de brug aan deze zyde de markt off passer van Weltevreden en. in plaats van tol aan de negory Carel, 10l aan de brug by Tanna Aban.
(750. J. MOSSEL. 11 29 December. Vernieuwing van de plakalen legen het afsteken van vuurwerk, enz. Zie bij 24 December 1714, 28 December 1729, 14 December 1743 en 29 Januarij. 1748, 31 December. Regeling van hel aantal, enz. der suikermolens op Java. Het aantal dier fabrieken werd bepaald: voor hel koningrijk Jakatra op 80 » Java's oostkust » 11 » Cheribon 5 » Bantam » 4 De oprigling en het laten malen van meer molens zoude voor eiken molen gestraft worden met eene boete van 500 rijksdaalders. Wijders nam de Regering ten aanzien van die molens nog de volgende besluiten: Insgelyx is verstaan Heemraden deser stads ommelanden, voor zo verre de molens, in de selve gelegen, betreft, te re commandeeren, niet alleen met de vereisebte oplettentheid en zorgvuldigheid alles gade te slaan, wat den voortgank van het werk in de zuykermolens kan schaden en balen, ten eynde het eerste uyt den weg te ruymen en het andere met yver te bevorderen, mitsgaders als bevorens een accuraat register van deselve en de namen der eygenaars ofte geprivilegeerde personen te doen houden en effeif stellen, maar ook teffens goede loesigt te gebruyken, dat gene ongeprivilegeerde molens aange legt werden en dat degene, die privilegie verkregen hebben, zig daar van werkelyk bedienen door molens aan te leggen en, aangelegl zynde, in slaat van gebruyk te brengen met het uyt eynde van het jaar 1751, waartoe zy gehouden zullen wesen sub poene van verval, ten ware voldoende redenen van langer tardance quamen te geven, waarover dese regering zal oordeelen. Belangende de zuykermolens op Javas Oostcust en Cheribon
17d1. J. MOSSEL. 110 ü December. Reglement op hel wajang-spden en tamdak. Aangcmerkl zynde, dat, ;illioewel de wayangs of Chineese toneelspellen on de rongings of het landacken, zynde een soorl van inlandsche bals met gehuurde dansseressen, al van ouds in hel oog gelopen hehhen en aangemerkt zyn als eeniger malen gevaarlyk en zeer nadeelig voor de colonie en de goede ingesetenen van dien. zo om de grote conflnenlie van alkrley slag van volk hy nagt en onlyden, wanneer deselve in het openbaar of mei vry acces van een iegelyk gespeeld werden, als ler zake, eensdeels d'inlanders, en voor namenllyk de Chineesen, by die gelegenlheeden hunnepassien den vollen teugel vierende, mei dobbelen of met d'aclrices en dansseressen veellyds in een elniael zo veel geld Ie zoek brengen, dat zy en hunne familien lotaliler geruineert wer den, lot groot nadeel van de geënt', die haar hehhen gecredi teerd: en ten anderen, vermits die spelen en speciaal de rongings zo aanlockèlyk voor de lyffeigenen zyn, dat d'inge zetenen, die in thuynen woonen, hen daar van, selfs niet hy nagt, kunnen afhouden en hel selden mist, dal deselve hy die occasien tot dobbelen en hel besteeten hunner lyllheeren. om zulx te kunnen doen of zig hy de rongingsmciden gezien te maken, verleid werden, men egter hel een en ander altoos heelt aangesien als divertissementen, daar de Chineesen en andere inlanders zodanig op verso! zyn, dal men deselve niel wel, zonder haar hel. grootste hartzeer aan te doen en lie dugting voor nadeelige gevolgen, geheel en al afschaffen kan. dog dal het oogmerk het welke men daar mede zoude bedoe len, wel eonigsiiils Ie bereiken was door een middelweg tusschen een formeele interdiclie en een vrye toelating in te slaan en dierlialve door den lieere Gouverneur Generaal geproponeerd zynde daar van voor den aanstaande een preuve Ie nemen door op hel houden van wayangs en rongings een zekere lax Ie stellen mei een nolahle distinctie tusschen de wayangs, waar in alleen coniinediaulen van de mannelyke sexe, naar den rol, die zy speelen, in mannen en Mouwen
1751. J. MOSSEL. 111 kleederen gekleed, en die, waar op vrouwspersonen of actrices, '1 zy met acteurs of alleen, in mannen en vrouwen gewaad verschynen, ilem de wayangs en rongings, die in hel publicq of mei open deur of hek en admissie van een iegelyk, die voor geen slaaf hekend is, vertoond werden, en die, welke geschieden binnens huys, alleen lot vermaak van de g'invi leerdens, mitsgaders het geven van permissie daartoe, mits het gestelde tantum betalende, voor anno 1732 publicq aan de raeestbiedende off eerstmynende Ie verpagten, zo is verslaan zig daar mede te conformeeren en zulx, ingevolge den verde ren voorstel van welmelde zyne Edelheid, ie laten gevolg neemen op de volgende voorwaarden: Articul 1. Geene wayangs off Cbineese loonneel spellen zullen binnen desc stad, nogle de zuyder voorstad mogen ver toond en gespeeld werden, en zo ook niet binnen d'eersle blocken van de wesler en de twede van d'ooster voorstad. Articul 11. Maar daar buyten zal hetselve aan een iegelyk gepermitteerd wesen onder de volgende voorwaarden: Articul 111. Voor elke nagl of ieder reis, dat 'er binnens huys ol binnens erl's, met gesloten deur of hek, met jongens vvayang gespeeld werd, zal aan den pagtei moeten betaald werden tien rd"; en aan niemand buyten des hel alderminsle. Articul IV. Die wayaug buyten s'huys ol' erfs, dan wed mei opene hecken of deuren, willen laten speelen mei jongens. zullen aan den pagter moeten betalen veertig rd* voor ieder reis. Articul V. Dog mei meiden of vrouwspersoonen, binnens huys of erfs en met geslolene ueck of deur, als hoven, /.al voor ieder keer aan den pagter moeten betaald werden een somma van vyftig rd*. Articul VI. En mei vrouws persooneu, mei opene hecken of deuren, eene somma van twee hondert rd*. Articul VII. Die buyten permissie van den pagter wayang mei jongens laten speelen, mei gesloten deur of hek, /uilen yder keer verbeuren eene somma van een honderl rd". Articul VIII. Dog buyten permissie met meiden wayang houdende, mei gesloten deur of hek, twee hondertril 8 .
1751. J. MOSSEL. 112 Arlicul IX. En nicl open deur of lick, schoon linnens Imys of erfs, mol jongens bnylcn permissie wayang houdende, mede Iwee hondert rd\ Arlicul X. Maar die onderslaan moglc zulx buyten per missie van den pagler in 'I publicq of mei open deur of hek mei meiden Ie doen, dan wel ler plaatse, daar hel volgens arlicul I nicl geschieden ma?, of mei meiden in slede van jongens, zal verbeuren een somma van vyff hondert rd*. Arlicul XI. Hel rongingen of landacken zal ook niel mogen geschieden als ler plaatse, arlicul I, omlrend cFwayangs is bepaald. Arlicul XII. Als hel sclvc mei geslolene hek of deur ge schied, zal telken reisc aan den pagler, ler obtenne van een permissie briefje, een rd r , maar mei open deur of hek, vyff rd* moeien betaald werden. Arlicul XIII. Zullende de geene, die zig emancipceren mogten zonder permissie van den pagler rongingen Ie bonden binnen s'lmys of erfs, mei geslote deur of bek, verbeuren cene somma van vylVlig rd", en met open deur of hek (wee hondert rd*, lusschen den officier, die de calange zal doen, en den pagler in egnale portien Ie verdeden. Articul XIV. Mei desen verstande nogthans, dal bet selve door den beere Gouverneur Generaal aan de inlandsche capi fains of hoofden van de campongs, als voor desen. by een briefje franco zal kunnen werden gepermitteerd, wanneer zyn Edelheid hel zodanig morle goedvinden. Articul XV. Dog by hel rongingen zullen, zo min als by de wayangsspellen binnens bnys, lyffeipenen van persoonen, aldaar niel tegenwoordig, als aanschouwers olie andersinls mogen werden g'admitleerd, op verbeurte van eenbondert rd" voor ieder en telken reise, by alilien men den gcenen, die wayangs speciën of rongingen laai. convinceeren kan deselve, 'I zy aan hunne klecding ofle andersinls, Ie hebben kunnen onderscheiden. Arlicul XVI. De voorsz. conlribulien en boelens voor en op hel wayang speelen en rongingen zullen ook plaats hebben
1751. J. MOSSEL. 113 I'LAKAAT-BOEK UI-KI. VI. 8 en ingevoert werden len platten landen, tot de rivier Maronde, M l ' Comelis en Tangerang incliisivc, dog verder of daar Loven niet. Articul XVII. Kn zullen alle de voorn, boetens verdeel! werden tiissclien den officier, die de ralange zal doen, en den pagter, in eguale portien. Articul XVIIL Tot do calange van alle de vooisz. contra ventien zullen niet alleen don landdrost en bailluw, maar ook, zonder onderscheid van jurisdictie, 'tzy binnen of buyten de slad, gequalificeerd zyn de heide fiscaals. Ü December. Wijziging van het reglement op hel klein zegel, art. 10. Gereflecteerd zynde, dat de billykheid vereischt omtrent,het amptgeld <ifle do grooie der zegels, tot de g'expedieert werdende bewysen van aanstelling tol de poliücque ampten en bedieningen by d'ordonnantie op hel klyn zegul, articul 10, bepaald, distinctie l'e maken tusschen de zodanige, die uyt d'eene opperkoopman, koopman of onderkoopmans bediening in d'andere overgaan, en anderen, die, bnyten employ zynde, daar mede gebenificeert <>l Leflens lot de qualiteyt, lot het ampt staande, nevordert werden, zo is op de propositie van den heerc Gouverneur Generaal verslaan de gemelde ordonnantie t'amplieeren mei de volgende articuls: 1. Dal iemand, die uyt een officie werd verplaast in een ander, waar toe geen hoger qualiteit staat, dog waar van hel bewys egler volgons do voorsz. ordonnantie op een hoger zegul moei worden g'expedieert, eenlyk zal werden verleend een bewys op een zegul, zo groot, als hol different, als by voor beeld: dal een opperkoopman, die gesteld werd in een bedie ning, welker bewys, indien by by zyne aanstelling buyten employ of in oen mindere qualiteit ware geweest, zonde moeien weidon vervaardigt op een zegul van rd» 80 genomen werdende uyt een ander opperkoopmans funtie, waar van het bewys moei weiden geschreven op een zegul van » 50 dan maar oen bewys zal g'expedieert werden op een zegul van rd s 30
17Ö1. J. MOSSEL. 114 2. Maar, dat liet bewys van iemand, die uyt een bediening verplaasl werd in een ander, 10l welkers bewys een minder zegul slaat, eenlyk zal beboeven gesebreven Ie werden op een zegul van twaalf stuyvers. 3. Wel verstaande, dat znlx niet applicabel is op de geene. die wel bevoorens in een andere functie van deselve qualileit g'employeert, dog len tyde hunner aanstelling buyten actueel employ zyn geweest, die liet volle zegulgeld, by d'ordonnantie gestatueerd, zullen subject zyn en blyven. 7 December, lier/lemen! voor hel Moorsche hospitaal bij de fortres Jakalra. Art. 1. De chirurgyn majoor deses casteels als visitaleur van de rhede sal, des Dingsdags en Vrydags aan boord van de scheepen koomende, de Moorsche zeevarenden, die voor geven ziek Ie wesen, in persoon behoorlyk visileeren, zouder zig daar om trend te genisten op de scheeps chirurgyns. Art. 2. En bevindende, dal ben niels nianqueert en zy ten vollen in staal zyn dienst te doen, daar van aan den gesag hebbende officier kennis geeven. Art. 5. Gelyk meede, als deselve maar een nylcrlyk acci dent of eenige andere ligte indispositie hebben, die zo wel aan boord als aan land kan worden gecureert en ben niet belet om dienst te doen. Art. 4. Maar deselve in zodaanige staal bevindende, dal aan boord van geen dienst kunnen weesen ofte beter aan land kunnen werden genesen, zo sal by ben ten eersten, met een ordonnantie van inneeming op den binnen regent van bet Moorse hospitaal, naar d'equipage werf senden. Art. 5. De gemelde ordonnantie sal niet alleen moeien bebelsen hunne eigene naameii, volgens de monster rols, met Invoeging van de naam, die zy in de wandeling mogten hebben, maar ook onder wat ploeg of zarrang zy gehooren en van wat schip zy komen, ter voorkoming van de confusie, die anders te duglen zoude weesen.
1751. J. MOSSEL. 115 Art. Ü. Op de equipage werft" komende, zal de bootsman d'ordonnantie off ordonnantien aan den commandeur en opper equipagemeester olïe, by desselfs absentie, aan den onder equipagemeester en, die er mede niet zynde, aan den equipage boekhouder moeten vertoonen, om na te zien, ofte zodanig ingesteld zyn, als bel derde artieul dicteerd; en zullen deese persoonen, deselve niet in dier voegen bevindende, de facultyt hebben den visitateur der rheede by zig l'ontbieden ofte te laten ordonneeren om bel. manqueerende sonder uytslel eigen handig te suppleren. Art. 7. Het welke gedaan zynde. zal gemelde opper- of onder-equipagemeester, dan wel equipage-boekhouder, onder zodanige ordonnantie voor gezien teekenen. so wel als voor die wel bevonden zyn. Art. 8. Van de cquipage-werff zullen de voorsz. impo tenlen met hunne ordonnantien ten eersten met een schouw of schuyt, met Moorcn bemand, naar het voorsz. zieken huys voortgeholpen werden. Art. 9. Met d'aan land dienst doende Moorsche zeevarende zal insgelyks gehandeld werden, alleen met dit onderscheid, dat de visitatie, nevens bel opmaaken en leekenen der ordon nantien. sal geschieden door d'opper-chirurgyn van d'equipage werlï, den chirurgyn-majoor van d'artillery of de opper-chirurgyn van de post, daar waarlyk dienst doen, en de naziening door den opper- of onder-equipagemeester en, by absenlie vanhaar beide, door den equipage-boekhouder, in zo verre op d'equipage werff of elders bnyleii d'artillery bescheiden zijn, maar in hel artillery-magazyn dienst doende, door den majoor van deselve. en, by desselfs absentie, dooi' den boekhouder van die administratie. Art. 10. D'impotenten zullen geduurende hun verblyf in hel gaslbuys genieten d'ordinaire verstreckingen van randsoen en kostpenningen, even als die aan land bescheiden zyn. Art. 11. Dog de gages van deselve zullen ten behoeve mui hel hospitaal ingehouden werden, om daar uyl te kunnen vinden de nodige kosten lot het huys en medicamenten,
1751. J. MOSSEL. 116 nevens eenigc extra-ordinaire spyse voor de gcene, die heel slegt zyn. Art. 12. Yder zieke zal len kosle van liel huys door den binnen-regent bezorgt werden, om by herstelling njel mede genomen Ie werden, maar by hel huys Ie lilyven. zo lang in slaat van gehruyk zyn: 1 slaapmatje, 1 hoofdkussen, en 1 grofve sprcy. Art. 13. D'opper-chirurgyn van de fortresse Jaccatra zal, ingevolge hel geresolveerde in Rade van India op den 10 f " February deses jaars, nevens zyn presente dienst, fungeeren als binnen-regent en oversulx voortaan geconsidereert werden als een opper-chirurgyn van een hoofdpost. Art. 14. Den selven zal lot zyn behulp hebben twee onder chirurgyns, om onder zyn oog en opsigt d'uyterlyke wonden te heelen. Art. 15. Maar tot liet interna zal genomen en aangesteld werden een goede, inlandsehe practysyn, met behulp van twee mindere. Arl. 16. Die voor yder zieke een quart rd' 's maands zal genieten, zo lot den inkoop der medicynen, als salaris van hem ende twee mindere practisyns. Arl. 17. Die door den binnen-regent daar toe zullen gehouden werden, dat ten minsten twee maal des daags. namentlyk 's morgens len ses en 's namiddags te vier uuren, de patiënten komen visiteeren. Art. 18. Ook zal den eersten praclisyn d'ordonnantie heb ben over het geene sware sieken extra henoodigen. Arl. 19. Indien het somwylen mogtc gebeuren, daleenige patiënten, by d'inlandsche artzenyen geen haat vindende, van zelfs inelineerden een proef van de Europische Ie neemen, zal den binnen-regent zulx niet mogen weygeren, maar in tegendeel gehouden wesen over de sulke interna te practi seeren, zonder het selve op zyne onder-chirurgyns te laten aankomen.
1751 J. MOSSEL. 117 Art. 20. Entle op dat alles Ie beter en in behoorlyke ortlrc mag toegaan, zal een bequaam pennist tot boekhouder van het gemelde Sloorsche hospitaal aangesteld werden, die een pennist ter zyner assistentie zal werden toegevoegt. Art. 21. Zullende aan den liiiineii-rcgenl, het geene tot eureering der qualen vereischt werd, 's Homp' wegen matig verstrekt werden. Art. 22. En aan den boekhouder 't geene lot laafnis nodig zal wesen. Art. 23. Nog zal tot portier van dit hospitaal aangesteld werden een nugter en bezadigt Europisch onderdeks officier. Art. 24. .Maar de koks en zo'genaamde ziekevaders of oppassers der kranken zullen uit de tandels of maltroosen, die successive hersteld raken, door den binnen-regent zelfs werden verkoren, die hunne namen aan den boekhouder, by ecu behoorlyk getekent briefje, zal opgeven, om hunne gage weder ten haren behoeve te laten voortlopen. Art. 25. Daar en boven zal 'er ook een zarrang tot schafbaas of principale kostbesorger winden aangesteld, om een yder hel nodige te besorgen, die een a twee mindere marktgangers onder zig zal hebben. \rl. 26. Zodanigen schafbaas zal verpligt wesen om allen avonden van d'uylgave rekenschap Ie doen aan den boekhouder. . Art. 27. De boekhouder zal de koslpenningen onder zig hebben en daar van, zo wel als van de dagelyksche uyt gaven, nelle aanteekenlng boeten houden, om alle maanden aan den heer president en de verdere buylen-regenlen van d'hospilalen behoorlyk reekening te doen. Art. 28. Gclyk ook den binnen-regent aan deselve maan delyks zal moeten presenteeren een speciflque opgave van het gene, hy bekostigd of uytgegeven heelï, met aanwysing van de noodsakclykheid van dien, om, by de gemelde buylen regenten gepasseerd zynde, van dies bedragen te laten op maken een ordonnantie van betaling uyt 's Couip* cassa. Art. 29. Zullende den heer president van de buyten-
1751. J. MOSSEL. 118 regenten overzulx onder zodanige reekening alvorens tekenen voor de visie. Art. 30. D'inlandsche practysyn zal op den laalslen en vyfftienden dag van yder maand, ten overslaan van den binnen-regent, de geene uytmonsteren, die ten vollen hersteld en weder in slaat zyn dienst te doen. Art. 31. De welke door den binnen-regent, onder het opsigt van een vertrouwde zarrang ol' landel, direct naar d'equipage-werlï zullen te rug gesonden werden, met een geleide briefje, door den boekhouder opgemaakt en door hem onderteekent, behelsende derselver namen en bynamen, de ploeg of zarrang, onder wien en waar of op welk schip of plaats zy laatst bescheiden zyn geweest, en wanneer iu het hospitaal gekomen zijn. Art. 32. Waar uyt tien opper-equfpagemeester hunne ordon nantien in selver voegen zal laten opmaken op een schip, of daar benodigt of bescheyden mogLe wesen. 7 December. Bepaling, dat itdandsche kapiteins en luitenants, :ool<tu<i :ij m functie waren, voor wagen pacht zouden betalen 100 rijksdaalders 's jaars. Zij werden dus gelijk gesteld aan Chinesche kapiteins en luitenants, omdat zij beweerden »in lyd van nood bun lyf »en leeven ten dienste van de Comp. te waagen, daar de nChineesen ter contrarie, niet alleen van allen waapenhandel, «maar, uit hoofde dei- betaaling van hel hoofdgeld, van alle «vvagl en logt buylen het Chineesche quarlier, zelfs iu lyd •van onlusten, vry waren". De Regering vond dil »geallegeerde molif gantsch niet »verwerpelyk". Na hun ontslag moesten de inlandsche kapiteins en luitenants, evenals alle andere Chinezen en inlanders, jaarlijks voor een rijtuig 300 rijksdaalders belasting betalen, ook om aan den inlander te loonen, dat de vermindering van de belasting een
175'. J. MOSSEL 119 voorregt was, aan de betrekking verbonden en niet aan de persoon. 7 December. Bepaling, dat Weesmeesteren, Heemraden, Commissarissen van zee- en commercie zaken, leden van mindere collegiën en stads-doctoren slechts, zoolang zij in die collegiën of dat ambt tcontinueerden", wat betreft de wogen-pacht, «als de zoodaanige" mogten worden gerekend. 7Ac ook bij 9 Januari) 1751, 5 Junij 1736, 25 Oclober 1746 en 16 Januarij 1747. Oud-scbepenen bleven verschoond »om de aanzienelykheid •van dat ampl en als tot ecne vergelding van de groot e «lastigheid van dien". 7 December. Wijziging van de wagen-pacht. Betaald moest worden: voor een rijtuig mei 2 wielen en 2 paarden | » » » » 4 » « 1 paard » » chaise » 1 » een vierde van de belasting op rijtuigen met 4 wielen en 2 paarden. Rijtuigen mei 4 wielen en 1 paard waren niet meer in gebruik. 7 December. Regeling voor 1752 van de Indische re tornen en cischen. Door den heere Gouverneur Generaal aan de vergadering vertoond zynd'e, dat geheel India door hel overzenden van vry grotere capitalen aan retouren, als uyl Nederland aan contan ten, koopmanschappen en behoeften ontvangen waren, in de
1750 J. MOSSEL. 12 is verstaan de ministers aan te schryven, dat de twee. die er boven liet voorsz. getal, volgens het geresolveerde aan dese tafel onder de gehoudene besoignes over de zaken van Javas Ooslcusl op den 1 l e » " April en 16 December 1740, aldaer en de drie, welke er boven de vyl' op Cberibon zyn, nog het eerste jaar of twee te lalen malen, dog vooral niet te permit teren, dat er nieuwe aangelegl ofte van d'oude boven hel voorsz. bepaalde getal van dertien en agt voor de eerste Iwee jaren en van elff en vyf voor bet vervolg gebruyk gemaakt werde; mitsgaders de ministers ten eerstgem. comp toire ook aan te schryven, dal die, welke thans in hel district van Balang bevonden werden, zullen moeien geprefereerl blyven, alsó dal district hel beste zinker riet geeft. Alverder is verslaan de bediendcns op Bantam le gelasten mede zorge le dragen, dal binnen den omtrek van dal ryk niet meer dan de thans aan de gang zynde vier molens komen te malen, en voortaan wel le letten, dat van daar geen zuyker werde vervoert, als alleen direct naar dese hoofdplaatse, op een speciale pas. door den commandeur daartoe telkens Ie verleenen. En vermits de Comp c , nylwysensdevoorgeinsereerdeconside ratien van den heere Gouverneur Generaal, zeer daaraan gele gen legt, dat het werk aan de zuykermolens hebbe en behoudc een onverhinderden voortgank, is ook goedgevonden en verstaan de respective collegicu van juslilic alhier t'ordonneeren voor laan geen arrest le verleenen op zuykermolens gereetschappen, riet of andere dingen, noodwendig 10l het malen van zuyker benodigl, wel verslaande, dal eglcr de zuykermolens maalgereel schappen en dies toebehoren als bevorens zullen mogen ver hypoteecqueerd ofle verpand en per executie verkogt werden, gelvk mede het zuykerriet, mits dat de verpanding van dien door de huurders van molens niet gedaan weide als op uyl drukkclyk consent van den eygenaar der molens, 10l de welke het zuykerriet gehoor!, by manquement van dewelke geen regl zal mogen gedaan werden op zodanige verpandingen, na dato van het te publiceerene placcaal geschied.
1751. J. MOSSEL. 120 laatste jareu zodanig uytgeput was en de schulden tot zo hogen top geklommen waren, dat liet van de hoogste noodsakelykheid was verdagt te wesen om het retour in den aanslaande te pröportioneeren naar liet bedragen der contanten en goederen, iiyl het patria aangebragt werdende, en dal dien volgenden naar den jongslet) ontfangst van 52 thonncn schats aan con tanten, buyteo de goedereu en d'alliier op wissel getelde gelden, die te samen eircum circa op 28 thon uytkomen, eens voor ondersteld zynde, dal India zig zell's bedrnypen koude, dat nog solden gebeurd is, bet retour 's Comp 6 wegen in 1752 zoude moeten bepaald off rastgesteld werden op 80 thonnen gouds, de thee op vragt mede gereekent en eguaal gesteld legens bet geene daar voor alhier werd uylgekeerd na de verkopingen, mitsgaders bel selve by de vergadering, na rype overweging, g'advoueert en op dese gronden ook g'oor deelt zynde, dat het retour uyl Indien in anno lul urn ten naasten by in deser voegen zoude dienen te worden geregu lecrl, als: aan speceryen, peper, salpeter, coll'y, tbee, por celyn, zuyker, tbin, sappanbout, benjuin, bo rax, cardamom, cabebe, curcuma, confituren, atchiar, gomgutte, gomlak, indigo, paar!' amour, sagoe, ster-annys, tainmarinde, arrak, wol, gommen, etc, tot 50 thonnen. Bengaalsche zyde tot 6 • garens in soort tot 1 » • zyde stoffen 10l 2'/ 2 » lyvvaten tot 18 Cormandelsche lywalen lot 11 Ceilonse lywalen tol 6 Souralse » en garen lot I'/., Gbinase zyde sloffen tol 2 » » » tot 1 75 thonnen. voor tbee op vragt 5 »> maakt dus de bovenstaande 80 thonnen.
1751. J. MOSSEL. 121 Waar in parlicipeeren zullen: Bengalen 25 '/ 2 thonnen. Cormandel 11 » Ccilon 7 7 2 » Mallabaar 3 » Souratte l'/a " Cliina 12 Batavia en d'oosterse comptoiren 14'/ 2 » 78 tlionnen. Zo is goedgevonden en verslaan door d'opperkooplieden dezes casteels ie doen (ormeeren eene accurate memorie van de perc t0 * winsten, op yder artieul van de retouren uit Indien, volgens de jongste rendementen, gevallen, ten einde omtrend de voldoening der palriase eischen met te beter fondament de nodige specifique bepaling Ie kunnen maken. Eu om in desen tyd, dat men zo zeer om contanten ver legen is en om de west van India zulke exeessive interessen betalen moei, bel geld niel Ie besteden aan koopmanschappen, die geen naamwaardige winsten geven en, al eens by vlagen gewild zynde, naderhand jaar en dag in de pakhuysen buylen navrage leggen, is verslaan voor India eenlyk van de vvester sche comptoiren en China Ie vorderen zodanige goederen, als bier onder werden aangewesen, namentlyk: Uyl Bengale voor Batavia: Amfioen. Armosynen en andere benoodigl beden lot gebruyk, de gc petilionecrd werdende zyde stollen voor Japan, en Voor d'oostcrsebe comploiren: een matige quantiteil Cassas. Belbilles eangaui. en Hamans. Van Cormandel: bel benoodigde voor Batavia. > » Japan. » d'oosterscho comptoiren, en
1751. J. MOSSEL. 122 het henoodigde voor Sumatra. Van Souralta: wat Niquaniassen. » deekens. » zyde palholen, etc. Van Ceilon en .Mallabaar: het nodige rood lywaat en kleenigheden, zo 10l gebruyk, als voor Japan, en Van China: buyteii goud mede niets als kleenigbeeden lot gebruyk en het g'eisclite voor Japan. Mitsgaders gevolgelyk alle articulen, die van zodanigen natuur zyn, dal door particulieren beter kunnen werden beheerd, aan haar over Ie laten en de lasten deser hoofd plaatse, iles mogelyk, zodanig te reguleeren en bezuynigen, dat men met dertig Ibonnen schats, buyten het toevallige, rond schieten kan. 10 December. Hepalimj, dat vendnliën van Compagnies goederen, in plaats van in hel Kasleet, in de stad Batavia gehouden zonden worden door den stads-vendu meester. Op 't versock van den lieer Directeur Generael en de ver tooninge door zyn Edele gedaan, dat de goederen op de ven duiieii in de stad, door den slads vendumeester gehouden weidende, een hoger prys behalen als op die, welke 's Comp" wegen in liet caslecl gehouden werden, zo om den meerderen toevloed van allerley soort van handelaars op deselvc, als dat ahlaar de goederen by kleine partyen, van cenige enkeldc stuyvers tellens, werden opgeveild, 't geeu in 't casteel niet wel te practiseeren is om de confusie en verschillen, die naderband hy d'afhalinge zoude ontslaan, en dat niemand van 's Comp 9 bediendens d'inwoonders zo wel kent om voor de belalinge te kunnen en willen instaan, by aldicn men al eens daar toe konde overkomen om aldaar mede by enkeldc stucken,
1/51. J. MOSSEL. 123 in stede van volle packen, gelyk tol nog toe in gebruyk is, verkoping te houden en het verkogtc ten eersten op crediet zonder borgtogt af te geven, zo is om alle dese redenen ver staan de naaste 'sComp' vendutie in de stad te laten houden door den stads vendumeester en op de wyse aldaar gebruy kelyk. 14 December. Bepaling, dal de pacht van den korenmolen «ofte de geregtigheid van hel f/anaal'' weder zoude verpacht worden. Gedurende de elf eerste maanden van bet jaar 17;>1 had die molen »by collecte" slechts 613 rijksdaalders »ruym ter • maand door den anderen afgeworpen". 11 December. Voorschrift nopens het verkenen van premis" aan pachters. Is verslaan, ter vermyding van een parlhy ongefondcenle versoeken om remis, waar mede de pagters, wanneer zy een pagt te boog aangeslagen hebben of door ordinaire toevallen, welke op dien teerling lopen, schade komen te lyden, zig niet onlsicn dese regering onbphoudelyk lastig te vallen, een iegelyk te waarschouwen, dat, als het niel ten allerklaarste blykt, dat de pagters door publicque elenden off onheilen. die onmogelyk by hel aanslaan van de pagten zyn te voorsien geweest, zware schade geleden hebben, aan geene derselver cenig remis of quvlschelding zal worden g'accordeerl. 14 December. Wijziging van de Javasche verpachtingen. Is goedgevonden en verslaan de volgende ampliatien en alleralien ie maken, te welen: onder de generale conditien, in stede van: dal de betaling niet zal mogen geschieden in andere spelien
1751. J. MOSSEL. 124 als in goede, wigtige Spaanse realen, silvere ducatons of Bataviasc ropias, derham djawi, etc. te stellen: dat de betaling zal mogen geschieden in: ducatons, tegens 13 schellingen of 78 stuyvers ieder, oude of vierkante Spaanse realen, legêns 10 schellingen of 60 stuyvers ieder, nieuw of rond Spaans, tegens 10','j schellingen of 61'/ 2 stuyver ieder, Souratse ropias, tegens !> schellingen of 30 stuyvers ieder, en scheepjes of hoedjes schellingen, tegens 7 '/. 2 stuyver ieder. uitis dat alle de voorsz. spelien goed en wigtig zullen moeien wesen; dog in geen halve, veel min in quartofagtste Spaanse realen, die veel vals zyn en considerabel in gewigt met de heele differeeren. Vermits de ronde Spaanse realen alhier hy de parthy gang baar zyn legens een lioudcrt en dertig ryksd. hel cenlo, dal op 62 2 / 5 stuyver uylkomt, en men, hel Spaans zonder onder scheyd op 60 stuyvers de reaal gesteld latende, zekerlyk niets van die spelic zoude inkrygen, dewelke in China en op de peper gevende comploircn zeer gewild is, de ropy munt te deser hoofdplaatse, volgens resolutie van den 18 c " Juny jongstleeden, is afgeschaft en men de Souratse ropias als een alomme roulleerende en by de Comp e zelfs ontvangen en uit gegeven werdendc specie zo min niet reden kan refuseeren aan te necuien als de voorsz. schellingen, die aldaar onder hel grof geld roulleeien, waar mede de paglers zig anders verlegen zouden vinden, en die men met gemak weder uyt geven kan. Omtrend de conditien van d'uytgaande zee Ihol: dat hel cattoene garen, zo wel fyn als grof, zonder onder scheid van couleur en ge vol gel yk ook hel rood en blaauw, op Javas ooslcust en Cheribon subject zal wesen d'uytgaande Ihol van vyiï en twintig ten hondert. Nademaal den vryen uytvoer van het rode en blauwe strydig is tegens hel oogmerk van dese thol, namenllyk, om den
1751. J. MOSSEL. 125 insaam van liet cattoene garen aan de Comp c alleen Ie hon den, lé meer, vermits men verneemt, dal de Chineesen en andere bel kunsje verslaan om dat garen zoodanig rood en blaauw (e verwen, dat mei wasschen weder wil werd. om dus oj) die wys de thol te fraudaeren. En ten reguarde der pagt van het hoofdgeld der Chineesen: dat het selve voortaan op geheel Java (Cheribon daar ónder heprepen), ook omtrend de betaling, op den selven voel als Ie deser hoofdplaatse zal worden geheft. Vermits de colonicn op Java zo voorspoedig zyn, dal men geen de minste reden kan vinden om d'aldaar zyndeChineesen langer Ie laten volslaan mei de voldoening van maar twee derde van hel gene alhier voor hoofdgeld betaald moei. werden. En vermits de lode pitjes op Javas Noord oost cusl t'eene maal in onbruyk geraakt en daar en tegen aldaar hy conti nuatie zeer gewild zyn tic melale penningen ol zogenaamde Balyse pitjes, is verstaan hel privilegie tot het slaan van de eerste niet weder te verpagten, maar hel onbequaam metaal canon, dal nog niet voor hel vaderland afgescheept is, aan te houden om naar dat gouvernement gezonden en aldaar onder meerder tol het slaan van penningen of pitjes legens 10 sr het ÏÈ verstrekt te werden, alzo den heer Gouverneur van Hohendorll' susliueerd. dat 'er op dien voel wel een ad vans van omtrend een thon schats in 'l eerste jaar voor de Comp e zal Ie behalen wesen. Belangende deze materie is nog verstaan, conform hel ver soek der regenleu van Madure, I'amaeassan, Passarouang, Banger. Bangil, Calianjar, Sourabaya en Lassum, desabandha ryen van die districten, nevens de Ihol poorten van de twee laatstgenoemden, weder aan deselve hy admodiatie over ir laten, tegens de prysen, waarvoor aan lien voor de jaren 1749, 1750 en 1751 zyn afgestaan, dog de sabandharye van Snmanap voor 200 Spaanse realen ler maand ofte 2400 in 't jaar, zynde 300 meer als jongst, zullende de Comp'' daar voor overzulx per annuin moeien opgehragt werden het vol gende, als:
1751. J. MOSSEL. 126 voor de sabandharye van Madura Sp. realen 3GOO die van Suraanap » » 2400 » » » Pamacassan » » 900 » » » Passarouang » » 250 » » » Banger. .. 4 » » 70 » » » Calianjar • » KO » « » Sourabaya met dies tholpoorten » » 9000 » » » Lassum » » » » » 1000 Insgelyks is verslaan de pagl van de Caddoesche tabak by admodiatie over Ie laten aan de regenten van dat landschap voor 281> Spaanse realen ler maand olie ."420 Spaanse realen in liet jaar, zynde evenveel als anno 1748 by verpagling heeft gerendeerl. li December. Rij si-leverantie in Java's Oosthoek. — Intrekking van het bepaalde op 21 Juntj 1751. Door den heere Gouverneur Generael de vergadering ter kennisse gebragt zynde, dat zyn Edelheid van den lieer Gou verneur van Iloliendorll verslaan hadde, dal de regenten van Sourabaya, niet zeer in bun srliik zynde mei het geresolveerde onder de gehoudene ltesoigne over .lavas oosleusl op den 24'' n Juny deses jaars tot intrecking van den vryeu verkoop en nytvoer van rysl ten dien comptoire, g'offereert hadden om, ingevalle dese regeering daar van geliefde al' Ie zien, in slede van de seven honderl coyangs, die zy, volgens de condilien hunner aanstelling, gehouden zyn jaarlyks aan de Comp e Ie leveren, nog dertien honderl en dus in 't geheel twee duysenl coyangs in hel jaer voor niet Ie zullen opbrengen; zo is verstaan het selve. als van een groter voordeel voor de Comp" zullende wesen. I'amplecleeren en overzulx van hel voorsz. besluyt te resilieeren, mitsgaders den thol van dat graan op den vorigen voet te laten. 20 December. Liberale gift. By haar Hoog Mogende, de Heereo Stalen Generaal der
1751. J. MOSSEL. 127 Vcreenigde Nederlanden, onse Souverainen, in overweging ge nomen zynde, hoe dat het behoud en welvaart van de respective conquesten en etablissementen van de Nederlandse g'oetro yeerde Oost-Indische Coinp 6 en liaare dienaren, item die dei burgers en ingeselenen op de plaatsen, onder gemelde Maat schappye resorleerende, baar inwoninge, neeringe en hand teeringe houdende, onwederspreekelyk dependeert van hel behoud en beslaan van den Nederlandsen Staat, en hoe daartoe door alle en iegelyk in de respective provinlien, de Nederlandse republicq uytmakende, soo ryk als arm, met eene so pryse lyke vrywilligheid en voor bel vaderland welgesintheid, ineenen lul. dat door zyne alderchristelyke Majesleyt, den Koning van Vrankryk, schoon geene gedeclareerde oorlog, de barrières van gemelde staal weggenomen, Staads-Vlaanderen in het nauw gebragl en Bergen op Zoom actueel beleger) was, ter behoeding van een totale ondergang van de dierbaare (tanden van vryheid en goddienst is gecontribueert een liberale gifle van den vyfligstcn penning hunner gebeele hesilling en selvcr door veele waare patriotten verre boven desc bepaling, mits gaders boe billyk en redelyk hel is, dal sodanige liberale gil'le almeede geschiede in Oost-Indien, resorleerende onder de Nederlandse gtoloyeerde Comp e , nadien dies bloe\ en welvaart, als voorsegt, absolul deriveerl van bel beslaan en behoud van bel dierbaar vaderland, baar Hoog Mogende dieuvolgende heb ben gelieven goed te vinden by hare gevenereerdc resolutie van den 29™ December 1750 d'Edele heere repraesentanten van Zyne Doorlugtige Hoogheyd den Heere Prince vanOrange en Nassou, als Opper-Gouveraeur Generaal van Nederlands India, en de Edele hceren bewindbebberen van meermelde Gonip e , niet alleen te kennen Ie geven hare Hoog Mogende ernstige meeninge daaromtrend, maar ook, dat baar Hoog Mogende de methode van hel bellen van hel meermelde middel hadden gelieven te defereeren aan den Gouverneur Generaal ende [laden van India, mits dat deselve noglhans sonde geschieden op den selven voel. als daar te lande is Ie werk gesteld, mitsgaders dat haar Edele Hoog achtbare, de
1751. J. MOSSEL. 128 Heeren repraescntanlcn en bewindhebberen ter kamer Amster dam, ter naarkominge en ler voldoëningc vande begeerte van boven wclgenielde haar Hoog Mogende, by missive van 14 January 1751 hebben .goedgevonden na herwaarts ie gelasten om aan d'ernstige en serieuse intentie van haar Hoog Mogende promtelyk en efllcacieuslyk te voldoen en tot dat eynde, soo alhier ter hoofdplaatsc, als alle de buyten comptoiren, al ten eersten sodanige ordres te geven en scliickingcn Ie maken, als men na gelegenlhcyd vande constitutie van ieder comptoir dienstig en nodig oordeelen soude, ler voldoening aan haar Boog Mogende veel gerespecteerde intentie, met welke gestelde ordre zig de vergadering van seventienen by brieve van den 50™ Maart deses jaars gcconlirmeerl hebbende; So is 't, dat wy in agtervolging van hoogstgemelde beveelen en in verwaglinge, dat alle dienaren, burgers en ingesetenen, soo hier ler plaatse, als op de respeclive buyten comptoiren in India, gehorende onder de sonvcrainilcit van den Nederlandsen Slaal en gemelde Nederlandse Oost-Indische Gomp e , met geene minder vuurigen iever zullen weesen aangedaan om de swaare lasten van gemelde Nederlandsen Staat te helpen onder schragen en om door hunne liheralileil, welgesindheid en liefde voor het vaderland zig te egualiseeren met de ingesetenen daar te lande, alle dienaren, burgers en ingesetenen, 'l zy Europeesen of die van Europecsen bloede mogten zyn. by desën nodigen, vermanen en recommandeeren 10l het doen van de voormelde liberale gifle van hunne ganlsche en geheele besillinge, blyvende nogthans, na bel g'eerd welbèliagen van hoogstgemelde baar Hoog Mogende, van hel doen deser liberale gifte g'eximeert alle Christen inlanders, Mahumetanen, Chineesen, Moren, Jenliven en alle andere inlandse natiën, waar en hoedanig die ook mogten geselen zyn in de respective colonien, provinlien en etablissementen van gemelde Compagnie; Zullende de meermelde heffing geschieden op sodanigen voet. plaatse en wyse als bier vervolgens articulatim ler narigl en observantie van een ieder word voorgeschreven, te weten: Art. 1. Dat de voorsz. libcrale-gifte of uylkeering van den
1751. J. MOSSEL. 129 PLIIAiI VI. 9 vyfligsten penning gaan zal over het suyver beloop der waarde van een ieders besitting en goederen, soo roerende als on roerende, item slaven, ampten, bedieningen en beneficien, effecten, actiën en crediten, mitsgaders contante gelden, alles zo binnen als buyten 's lands, ter zee, op de rivieren en te lande, des dal. liier van zullen wesen uytgesondert de bedieningen der predicanlen, so van de Gereformeerde als de Luthersche leere, mitsgaders de Iractcmenten o! pensioenen van derselver weduwen en nog de militaire employen sonder onderscheid, kleyn en groot, welke alle, voor soo veel hél jaarlyx inkomen van deselve ampten, bedieningen, pensioenen en employen betreft, hier van sullen weesen g'eximeerl: ook alle gemeene zeevarende en gemeene ambagtsgesellen, het s\ deselve op de scheepen navigeeren of aan land dienst doen, mitsgaders alle onderstuurlieden en mindere zee officieren, boekhouders, assistenten en mindere dienaren van de politie en commercie, en in gelyke graal die van d'artillerye en alle ambagten en handwerken; gelyk ook nog hier van uyl gesonderl sullen zyn allerlye meubelen en huyscieraden, daar onder hegreepen al het geene lot de huyshouding, kleding en deksel is dienende, mitsgaders allerley werkluygen en gereedschappen, die 101, de houw en andere neeringen, als meede tot de oeflening van eenige konsten, handwerken of ambagten moeten gehruykt werden; en soo meede alle porceleynen, gemaakt glas. aarde, koper, Ihin en yser werken, die, een iegelyk len eygen gebruyke en niet ten weeder verkoop mogte bj sig hebben in dcsselfs woning, thuyn of land, welke, om alle haesitatie omlrend de praecise opneming en taxatie van dien wegtenemen, hier van meede uytgesloolen blyven, sonder dal eenige verdere of andere exemtie, als hier boven is gesegt, plaatse sal hebben; wel verslaande nogtans, dal onder de voorsz. benaminge van meubelen en huysraden niel sullen weesen begreepen goud en silver. gewerkt of on gewerkt, juweelen, kleynnodien, vaisellen of tafel-servisen van goud en silver, rariteiten, bibliolheecquen, medailles en andere curiositeiten, en voorts al het geene onder de naam
175 Ö. J. MOSSEL. 13 Ter bereiking van het voorsz. oogmerk is mede niet ondienstig g'oordeell en oversulx goedgevonden en verslaan de respective officieren van justitie te gelasten dezuykerinolens, zo veel immers mogelyk is, vrv te laten van de lastige, occasie lot vexatien gevende en voor haar sfU's gevaarlyke visitatien door gewel digeis en caffers of swarte geregts dienaars, en de laatste iiooyl alleen daartoe t'employeeren, te meer vermits hier op ook len dele applicabel zyn de moliven, die dese regeering ter sessie van den 8™ December 1707 gepermoveert lieblien [te verbieden] d'entrance der inlandse campongs en alle bemoeye nisse met deselve aan de substituten der officieren van de justitie, en vooral aan de caffers, buylen puhlicque moorden ofte andere schielyke misdaden van belang, ten zy met voorkennissc, zo wel van de hoofden der campongs, als van hunne officieren. Ook is conform den voorstel van zyn Edelheid verstaan om de zuykermolens, zo veel doenlyk, te houden buylen gebrek aan brandhout, nog by het te publiceerene placcaat aan een iegelyk, wie het ook zoude mogen weesen, t'interdiceeren hel branden van boutskolen op landen, die binnen ses uuren gaans omtrend een zuykermolen aan rivieren gelegen zyn, dogzulx, des versogt werdende, wel te permitteeren in het Mojangse houtbosch, mits zig by den posthouder te Tsampta voorsien de van een licentie brielje of pas by eiken afbreng, mitsga ders daarentegen ook te verbieden het afbrengen van brand hout langs de Mokervaart voor by de post Ankee en langs de rivier Tangerang voor by de post de Qual, alsmede in de wel gelegene bosschen gaga te maken of planten, dan wel lipar te zayen, dat is bet. afbranden van bosschen om op dies assche pady of ryst te planten en het zaayen van dien in de bosschen, als beyde seer schadelyk, waar van gecommitteerde Heemraden of huurtmeesters om de ses maanden speciale inspectie zullen moeten neemen en nopens derselver bevinding aan hun collegie schriftelyk rapport doen; voorts nog aan Heemraden Ie demandeeren d'eygenaars der suykermolens te persuadeeren en aan te moedigen om op eygene landen om-
1751. J. MOSSEL. 130 van koopmanschappen of koopwharen liegroepen werd, maar dat integendeel ook daar óver de voorschreve liberale-giftc sal moeien gaan: ook over alle sodanigc werktuygen en gereedschappen, als met de gehouwen, lootsen, schuren, daar in se sig bevinden of daar toe se hehooren, het zy annex aan het woonhuys of daar van gesepareert, te samen uytmaken zuykermolens, araks-brandcryen, azyn-makeryen, verweryen. kaarsemakcryen, hoek-drukkeryen, hleekerycn, steen-backeryen, kalk-branderyen, leerhereyderyen, schcepmaakeryen, houdkope ryen, olyslageryen en diergelykc fahryequen of Qeeringen, mitsgaders nog hoven des over de molens, huysen of andere sleene verlrecken, daar loe specteerende; item over koetsen, wagens, en alle andere rytuygen, met alle het geene tol eene cpuipagie behoort, ook paarden, ossen, kocyen, hulfels, schapen, geyleu, boeken en alle andere, dog geen pluym of ander vee, dat iemand ten eygen gehruyke en consumtie, sonder voornemen om daar van iets ten gelde te maken, niogle hehben opgedaan en ten dien eynde ten dage det taxatie synes inboels of besittinge meester zyn. Art. 2. Dal de voorsz. liberale gifle, ten aansien van de geene, die op den voorsz. voet lot een duysenl rykd' van 48 sware stuyvers ieder en daar boven gegoed zyn, zal werden bepaald, zo als bepaald werd mits desen, ten minsten tol twee percent van hel suyver beloop der waarde van deselve hare goederen en besittingen; en ten aansien van de geene, die op den voorsz. voet beneden de een duysent rykd" lot vyf honderl toe gegoed zyn, ten minsten tot een percent van hel suyver beloop der waarde van deselve hare goederen en besittingen; en len opsigte van de geene, die op den mccrgemeldcn voel beneden de vyfhondert rykd s gegoed syn, tol so veel, als zy sullen goedvinden, mils ten milisten ietwes conl rumoerende na hun vermogen, hoe weynig het ook soude mogen wesen; hlyvende nicl te min aan alle en een iegelyk onvorlcl om boven de voorsz. hepaaldc gifle hunne liberalileif. uyl een meer dan gemecne zugt en liefde voor den welvaart des vaderlands verders Ie oellenen en over zulks soo veel meer-
1751. J. MOSSEL. 131 der, dog niet minder Ie contribueeren, nis haar zal wel gevallen. Art.. 3. Dat, om niemand tegen syncn wille te verpligten 10l het openleggen van zynen slaat en noglhans gerustheid Ie hebben, dal elk en een ieder in hel doen van de voorsz. liberale gifle. zig sal <[iiyten na behoren, aan een jegelyk zal werden vry gelalen en gecommandeert, so als hem vry gelalen en gerecommandeert werd mils desen, om by sig zelfs een exacten overslag en bcgrooting van het suyvcr beloop der waarde van alle syne goederen, soo roerende als onroerende, slaven, amptcn, bedieningen en beneficien, effecten, actiën en crediten, mitsgaders contanten gelde, alles soo binnen als lmvlen 's lands, ter zee, op de rivieren en te lande, sonder andere nylsondcring. als hier boven is gemeld, so na mogelyk te maken in goede conscienlic en, zoo hy na aftrek van alle schulden zig gegoed bevind, mils by of immediaal voor hel doen van de voorsz. liberale-gifle of wel van den eersten lermyn van dien, onder solemneelen ecde en ten aansien van de Mennoosgesinden mei waare woorden in plaatse van eede na het gebruyk, hen toegestaan, verklaarende, dat sy na haare beste kennisse en weelenschap en so na, als haar mogelyk is geweest, op den voel, by dit placcaat uyt gedrukt, den overslagen begrootinge van het suyver beloop der waarde van alle haare goederen en besil tingen, hoe genaamd en waar geleegen synde en sonder eenige andere iiylsonderingc, als by dit placcaat bepaalt is, gemaakt hebben en dat sy daarvan, gegoed synde 10l een duyscnt rd 8 of daarboven, ter goeder trouwe ten minsten twee percent o en, gegoed synde benecden de een duysent rd s 10l vyff hondert ryxd' loc, ter goeder trouwe ten minsten een percent mei er daad in een, twee, drie of vier termynen sullen furneeren, insgelykx op den voet en na hel voorschrift, in dit placcaat verval, en dat sy, ingevalle naderhand nog ielwes van hare besillinge tot hare kennisse mogle komen, dal by inadverlcnlic overgeslagen was, ook daar van twee of een percent respect i\ e in maniere als boven furneren sullen; of wel. dal sy, gegoed synde beneden de vyf hondert ryxd' elfeclive,
1751. J. MOSSEL. 132 in bare onbepaelde liberale-gifte sullen voldoen aan de intentie van hun Hoog Mogende en van zyne Doorlugtige Hoogheid, den Heere Prince van Orange en Nassou, in dit placcaal vervat staande, welken eed eens, by hel funiissenienl van den eersten lermyn, afgelegl synde, andermaal by hel furnisseinenl der vol gende lermynen niet zal behoeven herhaalt te werden, als wer kende denselven eed over alle de termynen, ten ware noglhans iemand, na hel afleggen van den voorz. eed en eer alle de termy nen hy hem gefurneerl zyn, mogle komen te overlyden, in welken gevalle desselfs erfgenamen, ten aansien van de lermj urn. die aan des overloedens boedel nog reslcertn, gehouden sullen s\n den overslag en begrooting van bel suyver beloop der waaide van den selvcn boedel op nieuw Ie maken en den voorz. eed afteleggen. Art. 4. Dat niemand, in geseten van decze hooft-plaatse of eenige der buylen comploiren en dies ressorten synde en eenige goederen of hesiltinge hebbende, waar over de voorz. liberale gifte gaan moet, daar van sal weezen g'eximeeil, het sy hy tol een huysgesin behoort, hy andere of <>p sig selvcn woond, het sy hy die selfs beheert of onder de voogdye of euraleele van andere slaat of de administratie daar van aan andere gede niandeert is, sodanig dal een iegelyk, van wat staat of conditie hy ook soude mogen zyn, in deese te doene liberale-gifte sal weesen begreepen, sondei' eenige uylzonderinge, dan hier voor waarts, art. I, is gemaakt; en dal om vervolgens sorge Ie dragen. dat een ieder, hier toe verpligt synde, daar aan kome Ie voldoen en dat niet alleen nyt swi eygen, maar ook uyl een anders hoofde, voor so verre hy daar toe verpligt is, alle en een iegelyk voor hel doen van de voorz. liberale-gifte en hel praesteeren van den voorz. eed sullen gehouden weesen op den eed, hy haar afte leggen, te verklaren, waar sy woonagtig zyn en of sy getrouwd syn en met wie, of zy kinderen hebben, hel sy eygen of voor kinderen, die by haar inwoonen en op haar selveeenige goederen besitten, en welke die kinderen zyn, of sy eenige voogdyen exerreeren over pupillen, hier te lande of in Nederland synde, of zy eenige goederen van anderen, onderdanen van den Staal zynde, uyt hoofde van eenige euraleele of wel uyl
1751. J. MOSSEL. 133 Benige anderen hoofde van códicillaire, generale dan wel speciale procuratien administreeren en van of voor welke personen, als meede of sv eenige personen by haar inwonende hebben én welke ilie, svn, gelyk ook nog, of sy eenige goederen in fidei coramis of lyftogt bcsitten, waarvan het expectatief of den eygendom aeu iemand hier te lande of in Nederland behoort, en voorts of sy de voorz. liberale-gifte begeeren te doen voor haar selve alleen of ook wel voor hare huysvrouwen of mannen, het sy afsonderlyk of gesamentlyk, voor hare kinderen, hel sy cygen of voor kinderen, voor soo verre die by baar inwoonen en op ha.tr selven eenige goederen besillen, voor bare pupillen, voor so verre sy eenige voogdye exerceeren over minderjarige, die in India of Europa mogen zyu, schoon ook buylen de Vereenigde Nederlanden en dus onder het gebiet van eenige vreemde mogenlheyd, of wel voor eenige andere, onderdanen van den Nederlandsen Staal zynde, welkers goederen sy uyt hoofde van eenige curateele of wel uyl eenige andere hoofde administreeren, of ook wel uyt hoofde, dal sy eenige goederen in fidei-commis of lyftogt besitten, waar van het expectatief of den eygendom aan gemelde onderdanen van bun Iloog Mogende behoort; en dat vervolgens, in confor mite van dcrselver gedane verklaringen, in alle die onderscheydene relatien, voor soo verre deselvc exteeren, in ieder opsigl. af sonderlyk by baar de voorsz. liberale-gifte gedaan sal moeten werden, gelyk ook by de respeclive Wees-kamers gelykc liberale gifte gedaan zal moeten werden vande goederen der weesen, soo bier Ie lande als in Nederland, en by haar g'ad ministreert werdende, in opsigle van ieder wees afsonderlyk by Wees-meesteren of twee gecommUteerdens derselvc of ook wel by een of meer van derselver suppoosten te doen; in welker voegen ook door Commissarissen van zee en com mercie saken de liberale-gifte sal moeten werden gedaan van de gelden en goederen, by baar geadministreerd werdende in qualite van gemagtigde van desc en geene, 't zy die sig in India of Nederland mogten komen Ie bevinden, ten ware ten genoegen konden aantonen, dat door de laatste of die in
1751. J. MOSSEL. 134 Nederland syn, in een der provinlien voor hare middelen, hier in India synde, almeede voldaan is den meermeiden vyftigsten penning, in welker voegen de liberale-gifte almeede subject blyven alle de gelden en goederen, in India te vinden en aan iemand toebehorende, die op eenig huylen comptoir of in Nederland mogte zyn onder de gchoorsaamheyt van hare Hoog Mogende en de Nederlandse Oost-Indische Gomp e , so als ook die op de bnyten comptoiren eenige gelden of goederen ad ministreeren van pcrsoonen, welke sig alhier ter hoofd plaatze mogtcn komen Ie onthouden, daar van den vyftigsten penning na het bepaalde hier voorwaarts zal moeien opbrengen, ten ware sulx alhier hereels mogle weezen gecoutribucort en door overlegging van een quitantie konde werden aangetoond; op hoedanige conditicn alle de geene, die uyl Nederland sig alhier mogten bevinden of aanlanden, daar van blyven g'eximeert, ook ingevalle dezelve alhier aankomen na hel verloop van den eersten termyp, waar van egter uytgesloten blyven die van eenig huylen comptoir overkomt, daar onder bcgreepen de respective cargas van den directen handel in China, item over China na Souralla, mitsgaders Mocha, de welke op hun aan landing alhier of dersclvcr gcmagligdens of executeurs by overlyden zulx subject blyven te doen. Wel verstaande, dal onder d'adminislrateurs van een anders goederen niet sullen syn begreepen administrateurs van goederen, ad pios usus gedestineerl. synde, welke van deezc liberale-gifte sullen syn g'eximeert, dog daar en legen deselve subject blyven de middelen van meerderjarige en innocente personen, dewelke onder den slaat der Vereenigde Nederlanden gehooren, mits geen inlander, Chinees, Moor of lentieffsynde; schoon sodanige innocente 10l hunne herstelling ook onder het gebied van eene vreemde mogentheyd mogten verplaatst syn, sullen de Wees-meesteren of derselver suppoosten, ook voogden, curateurs of administrateurs van een anders goederen in liet doen van de liberale-gifle niet mogen gaan boven de lwee of een per cenio respective, gelyk deselve ook niet sullen mogen dcrla roeren voor de moeyle of vacalien, die sy lei' deser sake gehad hebben.
1751. J. MOSSEL. 135 Art. 5. Dat de liberale-gifte niet zal gedaau werden vau de goederen en middelen, aan minderjarige tocbehoorende, welkers Europeesche vader hier Ie lande mogte wezen over leden, dog welkers moeder, of hertrouwt af weduwe, voorliet emanceren van dezen onzen placcate na Nederland mogle vertrocken syn; gelyk ook daar van hlyven uylgesloten de geldea en goederen der geene, welkers woonplaalzc onhekenl mogte zyn, ingevallc die pro dato niet mogte gehoort hehben onder den Nederlandsen Slaat, waarenlegeu de liberale-gifte gaan moet over de middelen of gelden of goederen der geene, die, in India geweest zynde, al eenige jaarcn vermist zyn ge weest, schoon men ook niet weeten mogte, wie tot deselve, indien de eygenaars niet opdagen, geregtigt zullen zyn. Art. 6. Dat van goederen, toekomende aan minderjarige, waarvan de ouders of de langst leeveiule van dien devruglen ol' intressen genieten tol alimentatie der kinderen, en dus ook niet langer dan tol derselver meerderjarigheyt of trouwdag Ine, de lilierale giftelen vollen gedaan moet werden nyl hel capitaal der kinderen en niet uyt de vrugten. Art. 7. Dat van goederen, nagelaten hy eenig onderdaan van hun Hoog Mogende en onder administrateurs binnen hel resort van de Nederlandse Oost-Indische Comp c in deze landen berustende, waar toe by leslamenle als erfgenamen geroepen zyn de afkomelingen van deze of geene personen, zoo veel er over dertig, meerder of minder jaren na hel afsterven van den lestatcur of lestalrice in leeven sullen bevonden worden, en in welke opsigl gevolgelyk onsekcr is, wie de erfgenamen na expiratie van de voorsz. lyd weezen sullen en ol' deselve ingeselenen van deeze gewesten wezen sullen dan niet, door de administrateurs de liberale-gifte alhier gedaan moet worden; en soo ook van goederen, toebehorende aan minderjarige uyt deeze gewesten, ua Nederland overgegaan of alhier aanweezend zynde, en op de wees-kamers, 'l zy alhier ler hoofd-plaatse of eenig buylen-comploir, beruslende of onder de administratie synde van voogden of curateurs. Art. 8. Dat amplcnaren, die uyt hoofde van haar ampt
1751. J. MOSSEL. 136 vrye huyshuur of brand en diergelyke douceuren genieten, de waarde daar van moeien voegen by de andere emolumenten en bet jaarlyks inkomen van haar ampten en daar van op den voel, als in desen is gemelt, de liberale-gifte doen. Art. 9. Dat luyden, die gemoels halve den eed, op de liberale gil'le in desen g'injungeerl, weygeren te doen, seg gende te syn van de Moravische broederen, van de Hernhut sche gesindheyt of in het stuk van den eed eguaal te gevoelen mei de Mennonilen, sonder nogthahs te kunnen bewysen, dal zy tot de gemeenten der Mennonilen behoren, tot de liberale gifte niet g'admilteert mogen werden sonder den gcrequi reerden eed te hebben gepraesleerl, maar, blyvende by hare weygeringe persisteeren, gehouden moeten werden voor on willige. Art. 10. Dat de geene, die op den eersten termyn van de liberale-gifte, na gedane gereglelyke insinuatie, niet gecompareert syn om aan haare verpligting Ie voldoen, uythoofde van in dispositie, absentie of andere wettige oorsaken, op de tweede en des noods ook op de volgende termynen nogmaal daar toe geregliglyk g'insinueert sullen worden en, op den vierden termyn mede niet compareerende, nog iemand van harenl wegen, gehouden en gehaudell. sullen worden als onwillige. Art. 11. Dat ten aansien van de geene, die voor bel aflopen van den eersten termyn der liberale-gifte of tusschen de lermyncn in na desc hoofd-Stad of ecne andere plaatse, onder de Comp'' gehorende, nioglen syn verlrocken sonder aan haar verpligtinge in 't geheel olf ten deelc te hebben vol daan, daar van door de Commissarissen over de liberale-gifte van de plaatse, daar zy van daan verlrocken syn, by missive kennisse sal moeten werden gegeven aan den gouverneur, directeur, commandeur of opperhoofd en politicquen Raad van de plaatse, werwaarts de sodanige mogten wcsen overgegaan, dewelke dan vervolgens gehouden sullen syn sorge Ie dragen, dat aldaar aan hare verpligtinge komen te voldoen. Art. 12. Dat de geene, die, voor dal sy ten vullen aan hare verpligtinge omtrent de liberale-gifte hebben voldaan»
1751. J. MOSSEL. 137 souden begeeren na eenig ander plaatse te vertrekken, voor liaar depart by arrest tot het voldoen van hare verpligtinge sullen moeten werden gehouden, lot dat zy ten vollen voldaan hebben, waartoe alle officieren van justitie by desen gelast werden Commissarissen te bieden de behulpsame hand. Art. 13. Dat de liberale gifte niet moet werden gedaan van goederen, die aan arm of wees-kinderen, in Gods huysen g'alimenleert werdende, opgekomen syn, schoon de vrugten daarvan alleen geduurende de alimentatie door de Gods huysen genoten werden en den eygendom van sodanige goederen aan de Gods huysen niet overgaat, dan, so wanneer de voorsz. kinderen, sonder nasalen en sonder afkoop gedaan te hebben, komen te overlyden, het zy deselve goederen door de regenten of voogden van de voorsz. Gods huysen of door particuliere g'administreert werden, dog dat, voor so verre sodanige goederen fidei-commis subject syn en hel expectatief daarvan aan on derdanen van den slaat behoord, in geen Gods huysen g'ali menteerl werdende, daarvan door de administrateurs de libe rale gifte voor de helft der waarde van dien gedaan moet werden. Art. 14. Dal van de zo even gemelde goederen de libcrale gifte door de regenten der voorsz. Gods-huysen off andere administrateurs gedaan moet werden, wanneer sy, de gemelde armen of weeskinderen uyt de Gods-huysen gegaan zynde, de voorsz. goederen blyven adininistrecren ten particulieren voor deele van deselve kinderen lot bare ineerderjarigheyt loc, schoon dezelve kinderen nog geen afkoop gedaan hebben en vervolgens de Gods huysen het expectatief tot de successie in dezelve goederen nog competeert , indien de kinderen, zonder nasaten en zonder afkoop gedaan Ie hebben, komen Ie sterven. Art. V.'). Dal. personen, van Europeesen bloede afkomstig zynde. dog geen lixuiu doinicilium houdende, maar nu in desc dan in geene plaats voor een tyd haar verblyff nemende eu bun geneerende met ler zee af en aan te varen, gehouden zyo de liberale-gifle te doen ler plaatse, daar zy gevonden
1751. J. MOSSEL. 138 werden, liy gelegendhcyt van welke termyn liet ook zonde mogen wesen, ten ware sy deeden blyken aan hare verplig tingc voldaan te hebben, en dal zy by nalatigbeyt oll' onwil ligbeyl voor haar vertrek daartoe Ity arrest moeten worden gebonden. Art. 16. Dat de geene, die den eersten termyn van de liberale-gifte voldaan hebben, gebonden zyn de volgende ler myuen te voldoen volgens dezelve overslag en begrotinge van het snyver beloop der waarde van alle hare goederen en hesillingen. die zy gemaakt hebben en zo als die was ten tyde, dat zy den eed gepresteert en den eersten termyn ge furneert hebhen, zonder omeenige oorzaken of geleede verliesen deselve Ie mogen verminderen, gelyk zy ook niet gebonden syn omeenige, zedert verkrege winsten deselve Ie vermeer deren , waar van de Commissarissen, lot de liberale-gifte gesteld, gebonden zullen zyn alle en een jegelyk der contri huaulen by hel fournissement van de Iweede en volgende lerinynen Ie vvaarsehoiiwen, als een zaak, die opgesloten legt in den eed, die zy eens voor al gepresteert hebben. Art. 17. Dat van goederen, in India nagelaten door dienaren, burgers of andere iiigesetenen, buytcn de by dese g'eximeerde, en waar van de vrnglcn geduurende zekere jaren nioeleu oplopen en niet het capilaal vereenigl worden en in welkers opsigte het onseker is, of na verloop van deselve jaren hel «apilaal zal komen aan ong'eximeerde onderdanen van den Staat of ecnig ander mogentheyd, de liberale-gifte alhier gedaan moet worden, zoals de goederen jegenswoordig sig bevinden. Art. 18. Dat van goederen, toebehorende aan gesamentlyke kinderen van ingoseleuon deser landen en waar in kinderen, die nog geboren zouden mogen werden, mede moeien haeri dceren, de liberale-gifte ten vollen gedaan moet werden. Art. 19. Dat in gevalle, daar de goederen van minderjarige, op eenige plaatse van de Conip'' syn de, berusten op weeska mers in een van d'andere plaatsen of onder voogden of admini strateurs buylen de plaalse hunnes aanwesens, op den eersten termyn niet is voldaan de liberale gifte, de Commissarissen, tot
1751. J. MOSSEL. 139 den ontfang van tic liberale gifle gesteld, onder welkers district zodanige minderjaarigen geboren, daar over aan d'opperhoof den ter plaatse, alwaar de goederen van zodanige minder jarige berusten, moeten schryven en kundschap geven om daaromtrent het nodige te werden bezorgt; dog, indien daar op geen voldoende, antwoord mogte komen, zullen gemelde Commissarissen als dan daar van terstond kcnnisse moeten geven aan de boeren Commissarissen uyt dese regeering, om vervolgens in Made van India daar op nader geresolveerl Ie worden, als g'oordeelt zal werden te behoren. Arl. '20. Dat de geene, die op den eerste lerniyn van de liheralc-giftc, na gedane gereglclyke insinuatie, niet gecompareert zyn om aan hare verpligtinge te voldoen, zonder wettige oorsake, of die wel gecompareert zyn, maar geweygert hebben den gestelden eed, aan een jegelyk opgelegt, te doen en te praesleren. en generalyk de gene, die voor onwillige gehouden moeten worden, op de tweede in cas van verdere non com paritie of nalatigheyl en weygeringe, ook op de derde en vierde lermynen, telkens op nieuw, met voorgaande kennisse van lieercn Commissarissen uyt dese regeering geregtelyk g'insi nueerl zullen moeien weiden om aan hare voorzeyde ver pliglinge als nog te komen voldoen; en dal, ingevalle zy bin nen veertien dagen na de laaste gereglelyke insinuatie als nog inogten in gebrecke blyvon, deselvc als dan, met voor kenisse als boven, by parate executie en zulks by sommalie, renovatie en geyselinge, door de Commissarissen, tol de libciale gilie gestelt, daar loc gedwongen sullen moeten werden, ter lyd en wylen toe zv lieden aan bare verpligtinge sullen heb ben voldaan. Art. 21. Dal, om aan alle en jegelyk alle haesilalio, zo veel mogelyk is, weg te nemen op bel maken van den nodigen overslag hunner besillinge, zal worden vastgesteld, zoals vast gesleld word mils desen, dal de overslag en vervolgens de liberale-gifte moei gaan over obligalien, los en lyfrenlen, pen sioenen, inkomsten, acties en credielen, zo binnen als buyleu 's lands. ten laste van ile Nederlandse of eenige andere proviuiie
1750. J. MOSSEL. 14 Irent deselve bosschen aan te planten van jarige tacken, waartoe sommige soorten van hoornen bequaam zyn. Van gelyken is verstaan aan den inlander bewesten de rivier boven de post Tangerang te permilteeren om op het land. in A°. 1747 door den Sultan van Bantam hy contract aan de Comp. afgestaan, hout te mogen kappen, mits betalend een ryxd. voor yder roede, ten behoeve van de Comp c ., aan den commandeerende officier op gemelde veldschans, die daar van collecteur zal wecsen. Tot comoditeit van de coloniers in den afbreng van de zuy kcr en andere producten is alverder besloten tegens de maand Juny naastkomende de Mokervaarl onder het opsigt van Heem raden wat vaarbaarder te maken door het gelyk kappen van d'ergste klippen, mits d'onkoslen door d'eygenaars der molens en landeryen, die daar van het gebruyk hebben, mede ge dragen werden. Mits het gebrek, dat de zuyker molens veeltyds aan de no dige werklieden hebben, is ook verstaan deselve telkens, als bet versogt werd, te favoriseeren met een pas of voorschry vens aan de ministers op Javas Oostcust, ten einde aan de wervers, welke zy derwaarts zenden om werklieden, die genaaml werden boeyangs of vrye gezellen, de behulpsame hand te bieden 31 December. Voorschriften nopens borgloglen. Op dezen datum is aan de gemeente bekend gemaakt het bepaalde op 10 Julij 1750, vermeld op bladz. 712 van deel V. 31 December. Goedkeuring van een «compendium der «voornaamste Javasche wetten. Dit wetboek draagt ten titel: Compendium der voornaam ste Javasche wetten, nauwkeurig getrokken uit het Mahonie laansche wct-boek, Mogharaer, en, so veel mogclyk, met het Goddelyke, natuurlyke en borger-regt sodanig samen gebrast.
1751. J. MOSSEL. 140 vau d'Unie, admiralileyten of eenige andere geueraliteyts coinp toiren, als motie ten laste vau eenige steeden, collegien, banken, diaconen, kerken, godshuysen of andere corporalien, hoedanig deselve ook genaamt zonden mogen zyn, mitsgaders ten laste van alle andere ryken, staten, princen en potentaten, hoc genaamt, en speciaal over de besittingen in Engelse of andere fondsen buyten 'slands, als mede over de revenuen van arapten, bedieningen en bcneficien over landeryen, pagten, tollen, tien den, visscheryen, bon (gewassen, bnysen, Ibnynen, landeryen, boomgaarden en andere besittingen, zo ler deser plaatse als de respective buyten comptoiren, in zo verre gelegen zyn binnen de limitcn en jnrisdictien van de Nederlandse flotnp'. en specialyk ook over snyker en andere plantagien, pady velden en dies gewasseben, te velt staande en ten verkoop opgeschuurt leggende, ook van ryst en andere granen, die ten weder verkoop mogten wesen ingeslagen, gelyk mede. over alle andere besittingen onder het ressort van d'Oost-Indische (lomp', over uytstaande creditcn, maandgelden, transporten, hypoteeken, scheepen kennissen, wissel en boderaary brieven, actiën, obligaticn. alles zo bier te lande als in Nederland en in andere slaalen en ryken buyten 's lands, over uytstaande penningen onder particulieren, zo binnen als buyten 's lands, over scheepen en mindere vaartuygen, in de havenen, ter zee en op de rivieren zynde, en over allcrleye wharen en koopmanschappen, hoe genaamd, alles mede zo binnon als buyten 's lands, ter zee, op de rivieren en te lande, alsmede over gereede goude en silvere penningen, gemunt en ongemunt silver en goud, gewerkt of ongevverkt, juweelen, kleinodiën, goude en silvere vaisellen, gelyk ook over bibliotheecquen, rariteyten, medailles en andere curiositeylen en voorts gene ralyk over alles, wat eygendom en besittingen kan genoemd worden, zonder eenige andere uylsonderinge, als bier boven is gemeld, mits dat daar tegens werden algelrocken allerley schulden, dewelke den besitter ten zynen laste, zo binnen als buyten 's lands, zoude mogen bobben; eu sullen de goede ren, effecten, besitting of boe anders genaamd, over welke
1751. J. MOSSEL. 141 proces is ontslaan en die in de niagt van cenige vyand zyn, desen vyftigsten penning niet lielioeven te belalen, voor en ;il eer d'eygenaars voordeclig vonnis dan wel hel effect daar van sullen gekregen hebben en dal weder in de possessie van d'overheerde goederen sullen zyn gekomen, zynde d'intenlie, dal de voorschreven liberale gifte sal gaan over de suyvere en effeclive besilliugen der goede ingeselenen, zo na mogelyk ie bepalen, als jeder in conscientie zal bevinden te behoren. Art. 22. Dal wyders, om alle en jegelyk, die desen aangaat, nog meerder te gemoet Ie komen in het maken van den over slag hunner besiltingen en alle scrupuleusheyl dien aangaande vveglenenaen, sal werden verklaart, so als verklaart werd mits desen, dal hel een jegelyk zal vryslaan ten aansien van d'effecten, die hy besil, so binnen als buyten's lands, waar op een cours of prys-courant is, die by sig selve Ie taxeeren na de waaide en de cours of prys-courant, die daar op is ten tyde. wanneer hy zyne overslag maakt: dal len opsigle van de goederen, so binnen als buyten 's lands, waar op geen cours of prys-courant is, een jegelyk die zal mogen by sig selven laxeeren na rato van de prysen der laaste koopen of verkopen, die van diergelyke goedereu door andere gedaan zyn, of wel 10l sodanige waarde, als hem die ten tyde, wanneer by syn overslag maakt, afslaande sonde mogen wesen: dal len respecte van de gelden en goederen, die eenig gevaar of risico lopen, gelyk bodemarye gelden, scheepen en koopman schappen, mitsgaders carguasoeu goederen, die actueelyk in zee zyn ten tyde, wanneer hy syne overslag maakt, of aan het behoud van eenig schip of scheepen g'accrocheerl zyn. een jegelyk die by sig selven sal mogen taxeeren ter montant van hel geene hy in gemoede door de lopende risico minder waardig schat als de opregte en reéle waarde van dien; dal in schulden, uytslaande gelden, actiën en crediten len laste van particulieren, zo binnen als buyten 's lands, die dubieus sonde mogen wesen, sullen mogen gerekenl worden naar de waarde, waar voor men deselve in gemoede wel sonde wil len overgeven: dal goederen, waar voor den besitter eene by-
1751. J. MOSSEL. 142 sondere affectie heeft, gaande hoven d'ordinaris prys of waarde, nogllians in den te maken overslag niet hoger als tegens den ordinaris prys of waarde genomen en gereken! sullen behoeven Ie werden; dat wyders het snyvere inkomen van de, lyfrenten en tontinen sal moeten gereken! worden aldus. Ie welen op lyven van: Suilende de loutineu gerekcnl moeien werden nn raio van liet ware capitaal en de suyverc jaarlyxe revenuen van een ampt, beneficie of bediening, dat in 't, geheel of ten decle geen vast inkomen heeft, over de vyf laaste jaereu moeien omgeslagen worden: en van de gene, die so lang door den jegenwoordigen liesiller niel beseten zyn, na raio van het ap parenle inkomen van dien of, daar het ten eenemaal onseker sonde mogen wesen, na rato van den lyd, dal die dooi 1 den jegenwoordigen besitter beseten syn, en dus van een geheel jaar inkomen den vyfligstcn penning moeien geeonlrihueert werden. En dat de suyver inkomsten van de roulleerende eommis sien, die. jeniand hekleed in de respcclive collegien, sullen ge reken!, werden op de helft van het inkomen van dien voor die jaren, welke daar aan nog resteeren. Art. 2S. Dal van goederen, in fidci-connnis of lyflogt heselen werdende, waar van het expeetafief of den eygemlom aan ingesetenen van de republicq dan wel èese landen behoord, de voorsz. liherale-gifle gedaan sal moeien werden op gelyke wvse en voel, als van alle andere goederen, dog afsonderlyk en
1751. J. MOSSEL. 143 op sig selven, behoudens dien aangaande aan den contribuant syn regres tol vergoeding van de helft van liet geen gefurneerl is ten liisle van ilen fidci-commissairen erfgenaam of van de gene, aan wie den eygendom gemaakt is by de overlevering of nvt keering derselver goederen, welk regres sal plaatze hebben, niet tegenstaande sulke of diergelyke kortingen by testament verboden waren, waar aan mits desen werd ge derogeerd; en dat van alle andere goederen, in fidei-commis of lyflogt bezeelcn werdende, waar van onderdanen van cenig ander mogenlbeyl dan die van den Nederlandsen Staat liet expeelaticf of den eygendom hebben, den jegenwoordigen be sillcr of lyfftogtcr sal konnen volslaan mei alleen voor de belfle der waarde van dien de liberale giftc daar van Ie doen onder de generale massa van syne andere goederen, sonder des wegen eenig regres of vergoeding Ie kannen praetendeeren. Art. 24. Dat de voorsz. liberale-gifte sal moeten werden gedaan (Mi den eed, daar by gerequireert, door ccnjegelyk in persoon of wel door iemand van verl rouwen in bare plaatze Ie senden, met beboorlyke notariale procuratie voorsien om den gereqnireerden eed in bare zielen af te leggen, zullende dr gene, die bedlegerig syn en blyven of door ouderdom of andere oorsaken buyten slaat syn van te kunnen nyt gaen en nie nianl harentwegen senden, geregtelyk moeten werden g'insi nneeil voor den raad van jnslitie deses casleels, schepenen deser stad of den dagelyksen regier ter plaatze, daar bet casus exleerl, en op residenlien, die verre van de hoofd comptoiren afgelegen en daar geen collegien van justitie syn, voor het opperhoofd en secunde of, so er geen secunde is, de persoon, aan hef hoofd in rang volgende, om iemand in baren name met beboorlyke procuratie te senden om voor haar de liberale-gifte Ie doen; en sulx niet doende, gebonden en gchandclt werden als onwillige, len ware Commissarissen, over den onlfangsl der liberale-gifte geslell, na ingenomen mformatien ovcrtuygl moglen wesen, dat van den armen leefden of so onvermogende waren, dal de koslen van een notariale procuratie van haar niet te vergen zyn.
1751, J. MOSSEL. 144 Art. 20. Dat de geene, die na gereglelyke insinuatie niel gecompareert syn om aan hare verpligtinge te voldoen, in dier voegen dat onvermogende zyn, andermael sullen werden en, niet verschynende, gehouden moeien werden voor onwillige, ten ware Commissarissen over de liberale-gifte mogte gebleeken wesen, dat van de publicque armen leefden en door deselve onderhouden werden; dog zullen onder de sulke niet gereekent werden, die voorgeven door particulieren onderstand te genieten, schoon ook daar van mogte blyken, maar dat de sodanige aan hare verpligtinge sullen moeten voldoen. Art. 26. Dut de furnissementen van de voorsz. liberale-gifte sullen worden gedaan in contante gelden, so silvere als goude munt, of wel in gewerkt of gegoten goud of silver. sonder het fatsoen van dien Ie mogen rekenen, en ook soudei hél goud hoger als tegens vylïicn ryxd 8 de reaal swaarle en bet silver hoger als tegens sestig stuyvers de reaal, of ook wel in obligatien ten laste van de Oost-Indische Compagnie, actiën in d'amphioen socieleyt alhier ter plaalze, item de bank van leeninge en ruwe diamanten, maar in geene andere, nog schepen kennissc, nog notariale, nog onderhandse obligatien, de gepermitteerde lot liet volle capilaal, na den inhoud der obligatien en actiën gerekent, maar niet in juweelen, paer len, ook niel in goud of silverwerken, die mei diamanten, paerlen of eenige andere edele gesteenlens beset mogen syn; en voorts in vier lermyncn, waar van hel eerste termyn zal moeten weiden gefurneerl van den 21 en January 1782 tol den . . Pebruary, dan wel den loop van een geheele maand na de publicatie deses, so ten hoofd als alle de andere buyten comptoiren, en het twede termyn van den 21°" Maart 10l den 21 en April of twee maanden na hel eerste furnissement, mits gaders van het derde termyn van den 21"' May 10l den . . Juny of twee maanden na het tweede furnissement, item het vierde termyn insgelyks twee maanden na hel derde ol van 21 July tot den 21™ Augustus, geduurende welken lyd Com missarissen, daar loe door ons verkoren, alhier ter hoofdplaatse
1751. J. MOSSEL. 145 ■ 10 ter vergader kamer van den burger krys-raad op het stad liuys alhier 's daags sullen syn praesent van 's morgens len agl tol 's middags ten elf uuren en 's namiddags van drie tol vyff uuren, om niel alleen den eed van alle en jegelyk na het formulier, baar ten dien eynde in handen te stellen, afte nemen, alvorens afvergende de bovengemelde verklaringen, maar ook van deselve te ontfangen de meermelde liberale gifle en aan de contribuanten te verleenen sodanig certificaat, ;ds deselve mogten komen Ie versoeken, blyvende de plaats, alwaar op de buyten comptoirên d'aldaar mede ie benoeraene Commissarissen zullen vaceren len desen eynde. niet alleen aan d'overigheyl op ieder comptoir gedefereert, maar ook alle Commissarissen in desen verptigt secreet Ie houden alle hel gene haar in voorsz. commissie sal voorkomen en specialyk hel gene haar van de gedane liberale gifte der weeskamers, voogden of andere kenbaar sonde mogen zyn geworden : en dal de voorsz. Commissarissen desen lasl gratis en sonder «enige beloninge suilen moeten op sig nemen en uytvoeren, behou delyk nogtans, dal d'onkosten, die sy genoodsaakt sullen syn 10l uytvoeringe van hare commissie onvermyddyk ie moeten maken, aan haai' door ons goedgedaan sullen werden; gelyk ook verstaan word, dal de geswore taxateurs der vaste goe deren en de hodens van de respective collegien, welke tol hel laveren van sodanige effecten, item van losse of roe rende goederen werden versogt, gehouden zullen zyn zulks ie doen en dat de aele van taxatie, SOO nodig mogte werden g'oordeelt of eygentlyk door den eygenaar begeert, als ook de procuratien om de liberale gifte in name. van een ander Ie doen zullen vry syn van zegul <'ii bovengemelde taxateurs onbevoegl voor de ie doene taxatie iels ie pretendeeren. Ail. 27. Alle Commissarissen, sonder onderscheyt, zullen, ieder in den haare. notitie moeten houden van de contribuan ten, die voor haar verseheenen of Biel verseheenen zyn, ofzy den eersten, tweeden, derden of vierden termyn of wel twee, drie of alle vier de lerinvnen legelyk van hare liberale gifte furneeren suilen, waar van de contribuanten aan haar gehouden
1751. J. MOSSEL. 146 sullen zyn verklaringe op den eed Ie doen, en voolis van alle het geene aan baar zal voorkomen. Art. 28. Dat, ten eynde tegen iemands wille niet bekent moge worden, hoc veel hy 10l cene liberale gifle gefurneerl heeft, als mede op dat de vreese voor ecnige consequentie, dewelke uyt dese liherale gifte nooyt getrokken mag worden, lot eenigc schallinee of tanxatie ten eenemaal uvl hel gemoel van alle en iegelyk in India moge geweerd zyn, de voorsz. Commissarissen hy sig sullen hebben Iwee of meer daar loe g'appropriecrde kisten, met drie differente slooten voorsien en waar van ieder der Commissarissen zal hebben een sleutel', en voorls een, voorsien met eene opening in den bovenbodem of deksel, bequaam lot het doorsteken of instorten van hel geit en bovengemelde obligatien, en een andere, voorsien met een diergclyke opening, bequaam 10l lui inleggen van ruwe diaman ten, hel gewerkt goud of silver, en sodanig toegestelt, dal deselve openingen hy het vertrek der Commissarissen gesloten kun nen worden, en dal ieder conliibuanl. na dal hy den hoven gemelde eed sal hebben afgelegt, daar in selve of door zyn vertrouwde sal werpen, doorsleeken, instorten of leggen de somma geils, ruwe diamanten of obligatie of ook wel de quanlileyt gewerkt goud of silver, die syne liberale gifle. sonder dal die aparl geteld, gewoogen of specificquohk nagesien sal werden, bedraagt, of sodanigen termyn van die, als hy sal willen fnrneeren, waar van als dan aan hem door geinelle Commissarissen sal gegeven werden een aele of hewys. dal hy den voorsz. eed gepresteert en syne liherale gifte voor den eersten, tweeden, derden of vierden termyn of wel voor Iwee, drie of alle vier de lermynen Ie gelyk gefuriieerl heeft: edog dal voor de geene. die lot haare decharge of om andere redenen hegeeren, dal de somma van hare liherale gifte bekent zy, deselve in de voorsz. aele of hewys uylgedrukt sal wer den, gelyk ook met relatie 10l de strike, die uyt een vader lands bevende hcweginge en, om andere Ie meerder aan Ie moedigen, hoven de voorschreven bepaalde gifle haar lihcralileyl hetoond en g'oefl'enl hebben, mits zy speeialyk op den eed,
1751. J. MOSSEL. 147 by haar afgelegt, aan de voorsz. Commissarissen verklaaren en uyldrukken, lioe veel sy daar boven gegaan zyn, de voorsz. acle of bewys gegeven sal worden mei insertie van cene ler hunner eere en voor de pósteriteyt honorable getnygenisse en danksegginge. Art. 29. Dat vooris de voorsz. Commissarissen de penningen, die onder haar gefurueerl sullen zyn, van tyt 10l lyl sullen opnemen en ordenlelyk in sakken van eene specie, hel geninnl goud van hel gemunt silver gesepareert, versameien, gelyk sy mik 't gewerkt goud en silver, dal onder liaar gefurneert sal syn, van lyl tot lyl sullen wegen; en daar loe gratis moeten vareeren den keurmeester van 'l goud en silver alhier ler plaatse en op de buyten comptoiren de geene, die daartoe door de overigheyl sal werden aangeslelt, niiis dal deselve of een ieder van haar almede sal moeien sweeren aeo niemand Ie sullen openbaren, wal goederen liy hun gewogen of van wal bedragen deselve is; voorts door Commissarissen hel ge werkl goud van hel gewerkt, silver moeien werden gesepareert, soo als sy mede de hnvengeinelle ohligalien. die onder haar gefurueerl sullen syn. van lyl 10l lyt sullen opnemen en daar van op een memorie specifique aanleekeninge houden; eu dal sy hel monlanl. van alles dog in de nodige dassen sullen noleeren en daarvan aan de heeren Commissarissen uyl ileese regeling kennisse geeven; eu dal sy mede van lyt 10l lyl deselve penningen, mitsgaders hel gewerkt goud en silver, item ruwe diamanten, wanneer hel een en het andere daer loe in gereedheyt sal syn. onder behoorlyke quitantie sullen overbrengen, te welen: de contante penningen in 's Corop' dagelykse cassa, sonder dal de respeclive eassiers daar van ielwes sullen vermengen te prelendeeren, en het gewerkt goud en silver, item ruwe diamanten en ohligalien in de groole geldkamer alhier en geldcassa op de respeclive buyten cora loiren. soniler dal van dies onlfangsl eu bewaring iels door den eersten opperkoopman deses casteels of de hoofd adminislraleurs op de huylen eomploiren sal mogen werden gevordcrl, zullende de voormelde ohligalien en aelien vour reke-
1751. J. MOSSEL. 148 ning van de Comp 0 overgenomen en dies bedragen, in geselschap van die der gcheele liberalc-gilïe, gebragt werden ten voordeele van bet comptoir generaal van d'Unie, mitsgaders gemelde eerste opperkoopman en hoofd administrateurs, item eassiers aan niemant buylen voormelde gecommitteerde leden nyl dese regeering en op de buylen comploiren aan die sipr aeri hel boofd van saken bevind, van haren ontfangsl en behandeling eenige opening moogen geeven, maar integendeel verphgt blyven zulks te secreteeren, nadien wy het selve sodanig bevinden lo behoren. Verklaarende voorts 10l gerustbeyt van alle en jegelyk, op fundament van bet verklaarde door haar Hoog Mogende by derselver resolutie van den s°° September 1747, item publicatie in den Hage gedaan den 1-2" daar aan, dat deseliberalegifte sal werden gedaan voor crus en souder eenige consequentie voor het toekomende, uyl hoofde dan van het welke wy nogmaals. gelyk in den hoofde deses, alle dienaeren, burgers en verdere ingese tenen, in den aanvank van desen onsen plaecate niet uyt gesondcrl, wel hartelyk nóodigen en versoeken, en die met geene goede iever mogte weesen aangedaen, gelasten en bevelen, ten eynde soo lief als baar is de behoudenisse van de Nederlandsen Staal, en dien volgende van de dierbaare panden van vryheyl en godsdienst, soo daar te lande, als in dese verre afgelegene gewesten, welkers conservatie en die der aangenaame ruste, waarin hel den Almagtigen behaagt beeft dit land onser in woninge na veel besoekingen ie brengen, onderwerpelyk af hangt en voort vloeyen moet uyl. ecue geruste besittinge en de veyligbeyt des vaderlands, en dus ook sulks zyn moet den bron, waar uyl voortvloeyl de geruste inwooninge van alle en iegelyk op de plaatsen, onder het ressort van de Nederlandse maatschappye gehoorende, en daar uyl. ook voortkomen moet de veyligbeyt van bare personen, vrouwen, kinderen en goe deren, baar by den Almagtigen goedertierentlyk verleent en in decsc landen beseten wordende, zig in het doen van de voorsz. liberale gifte te quylen na belmoren en desen onsen placcate, altoos indagtig zynde, dal, wanneer sy haar hier inne gcdraagen na der solver eed en pligt, ook daar op tewagten
1751. J. MOSSEL. 149 hebben den zegen des Alderhoogsten, tot behoud van alles, wal haar lieff en waard mogte /.yn; en dat zy, indien haren pligt vergeten, in desen buyten eygen verderft" nog na haar sleepen eene onvergeefelyke liefdeloosheyd en de verontwaar diging van hunnen wettigen Souverain en die van dese re geering in 'l bysonder. En op dal alle en jegelyk, die hel aangaat, weeten moge onse goede meeninge en intentie, gefundeert op de begeerte van haar Hoog Mogende du hei ren Stalen Generaal der Vereenigde Nederlanden, en zig punclueelyk daar na reguleeren, hebben wy verslaan, dal desen alomme gepublieeert en g'affigeerl zal werden, daar zulx hchoorl en gebruykelyk is. Instructie veer Commissarissen, in welkers handen de liberale giften gefurneert zullen werden. Art. 1. De voorsz. Commissarisen sullen sig generalyk in hel uylvoeren van hare oommissie reguleeren na den inhoude van hel placcaat, by dese regeering op 'i doen der liberale gifte g'eraaneerl en gedateert 20 December 1751. Art. 2. Op dal voorsz. Commissarissen des Ie heler souden kunnen nagaan of alle de conlrihnanlen voor haar versebenen zyn dan niet, zullen door alle de respective wykmeesteren, zo binnen als buyten de stad Batavia, de laatste Ie rekenen 10l aan de posten Tangerang' in het westen en M 1 Cornelis in hel. oosten, en op de buyten comptoiren, so verrre 'sConi[) s jurisdictie strekt, aan deselve in alle getrouwigheyt, binnen veertien dagen na de publicatie van hel voormelde placcaat, moeien besorgl werden accurate lysten van alle de gene, die in hare wyken woonagtig syn en bestaan in dienaren van de Homp', burgers en verdere ingeselen, met nytzondering van alle inlandse Christenen, Mahumelanen, Chineesen, Moeren en Jenliven, waar van zulx, mits derselve seclusie in de contributie van de liberale gilie, onnodig is, en len dien eynde al ten eersten daar van moeten doen een behoorlyk opneem om des Ie versekerder te zyn van de gene, die sig aldaar nioglen ko-
1750. J. MOSSEL 15 dat daarna, ongekrenkt de Javasche gewoontens en gebruy kelykheden, den Saiiiarangsclien landraad over de onderdaanen van 's Comp' landen en districten regl en justitie soude kun nen oeflenen en de crimineele zaken so als de civile behan delen. Het luidt overigens, als volgt: Art. I. 1. Alle Gods lasteraars, roekeloose en valsche sweerders, die sulx uit quade gewoonte doen, sullen, so wel als die geenen, die God, haren schepper en heheerscher aller dingen, verwer pen en andere goden van hout, steen, koper of andere slofle maken, dienen en aanbidden, voor de eerste keer door de priesteren in de tempelen by openbare godsdienst publicq moeten gereprocheert werden; voor de tweede keer sullen desulke in het publiek strenge lyk gegeesselt en voor ses weeken vastgezet werden, en voor de derde keer sal het regt desulke booswiglen een stuk van de tong door de beul moeten laten afkappen; dog, wan neer dit feyt met voorbedagtheid, gezonde zinnen en opzet geperpetreert werd, sal den deliuquant ten eersten de straffe evengenield ondergaan moeien en alle zyne goederen geconlisqueerl werden; •2. Alle Mahometanen, die de propheten verwerpen, lasteren en veragten, zullen gebannen en alle. hare goederen geconfis queert werden. Art. 11. Gequesle Majesteit. 1. Die zyn wettig souverain of overigheid moorddadig soekt of tragt iets quaads toe te brengen, op wat manier en hoe het ook is, zal ter dood veroordeelt en geslranguleert moeten werden, dies kop, lot een afschrik van andere, op een staak geslcld en het doode lichaam, aan stukken gescheurt zynde, den vogelen ten prooye gegeven, met confiscatie van alle zyne goederen. 2. Den geene, die legeus zyn wettige souverain of overig
1751 J. MOSSEL. 150 men te bevinden, onder aanhaling of deselve getrouwt zyn en kind ol' kinderen heidten dan niet; en zullen zy voorts op deselve lysten by ieder persoon of persoonen, Welke voor baar versebenen zyn, moeten doen behoorlyke aanhalinge en so mede van d'agterblyvende, welke laasle, na dat den lyd, voor ieder termyn gestelt. sal wesen g'elabeert, geregtelyk door den bode van Commissarissen van kleene gerigts zaaken en boedel-meesteren lui Batavia, en op de buyten comptoiren door een der geregts bodens, die sig daar toe zullen moeten lillen vinden, zullen moeten werden g'insinucerl om nis img voor baar te verscheynen en aan haar verpligtinge te komen voldoen, met voorkennis en goedvinden nogthans van de heeren raden, als commissarissen van wegens dese regeering tol Batavia, en van de opperhoofden op de buyten comptoiren; en wanneer als dan nog eenige in gebreeke blyven, sullen zy daar van lysten ibrmeeren en deselve overgeven aan ge melle heeren Commissarissen en opperhoofden, om daar op nader geresolveert te werden in rade. Art. 5. De voorsz. Commissarissen sullen sig meede, so exact als baar mogelyk sal zyn, generalyk iiiforineeren, of in een buys meer dan een familie wconaglig mogte zyn, en vervolgens reguart nemen, dat door alle deselve aan bare ver plgtinge voldaan werde, mitsgaders ter hunner narigtvanden commandeur en equipagiemcesler vorderen een berigl van alle d'aanwesende zeevarende, aan de wal en op de scheepen ler rlieede, meerder dan onder-stuurman in qualiteyt zynde. Art. 4. Ingevalle aan de voorsz. Commissarissen twyffelagtig sonde mogen voorkomen, of eenige persoonen voor ingeselenen te considereren syn dan niel, sullen sy daar van ecne notitie houden en deselve notitie aan hoven gemelde heeren Commis sarissen uyl dese regeering en opperhoofden moeten overgeven om daar op nadere geresolveert te werden. Arl. o. De meermelde Commissarissen sullen 10l den ool fangsl van meermelde liberale gifle, het afneenien van den eed en het verleenen van de aclens of hewysen aan de contribuan ten moeien compareeren op de plaats, by ons placcaal bekent
1751 J. MOSSEL. 151 gesteld, en aldaar ten dien eynde ook vaceereu de voorge schreven lyd, mitsgaders tot hel waarnemen van het schryf weik by sig hebben drie elerken, door den heer Directeur Generaal deselve toe te voegen, en op de huylen comploiren twee klerken; en voorts tol belet en voorkoming van disordres en bewaring van hel gene gecontribueerl moge werden, bet sladhuys en dus ook de burgers krysraad kamer, zo by dag als nagt, tot Batavia en op de huylen comptoiren de plaats van den ontfang der voormelde gifte bewaart werden door een sergeant, twee corporaals en twaalf gemeene Europeese militairen, huylen d'ordinaire wagt van burgerye des nagts alhier ter hooftplaatse. Art. 6. üe geene, welke voor voormelde Commissarissen mogte compareeren om hare liberale gifle te doen en onge negen mogte wesen ie presteeren den beraamden eed, sullen door Commissarissen moeten afgewesen, daar van een lyst geformeert en overgegeven moeten werden aan d'beercn Commissarissen uyt dese regeering en opperhoofden, met acn segginge aan de sulke, dal zy als onwillige sullen aangemerkt en gehandell werden. Art. 7. De voorsz. Commissarissen zullen na 't eyndigen van haer commissie alle de nolilien, hy haar gehouden, over geven aau de heeren Commissarissen en opperhoofden meermelt, om g'examineert te werden, hoedanig sy sig in de behandeling van saken gedragen hebben, en vervolgens de nodige ordre geslelt Ie werden, indien aan voorsz. werk nog ielwes mogte resleeren. Art. 8. De voorsz. Commissarissen, alvoorens in functie te treden, sullen in handen van den beer Gouverneur Generaal in Rade van India en op de huylen comploiren aan handen van hel opperhoofd afleggen den eed op hel formulier, hier na volgende g'insereert. Formulier van den eed voor de geene, die de liberale giftc voor haar selve doen. Ik verklaare. belove en sweere, dat ik na myne hesle ken-
nissc en wetenschap en soo na, als iny mogelyk is geweest, op den voel, by hel placcaat door de Edele Hooge Indiase Re gering van den 20™ December 1781 uytgedrukt, den overslag en begrootinge van hel süyver beloop der Waarde van alle myne goederen en besitlingen, hoe genaemt en waar gelegen off zynde, en sonder eenige andere uytsonderingè, als by bel voorsz. placcaat bepaald is, gemaekt hebbe en dat ikiiaarvan, gegoed zynde van een dnysenl tol twee duysenl r# off daarboven, ter goede trouwe ten minsten twee percent en, gegoed synde beneden de een duysenl lot vyl' honderl ryxd 8 toe, ter goeder trouwe ten minsten een percent mei er daad, ten langsten in een, twee, drie of vier tertnynétl, sal foürneeren, insgelyks op den voel en na 'I voorschrift, in 'l voorschreven placcaal vervat, en dat ingevalle naderhand nog Setwes van myne goederen en besitlingen tot myne kennisse mogte komen, dat by inadvertentie overgelagen was, ook daarvan twee* of een percent rëspectite in maniere als boven foürneeren sal, of wel, dat ik, gegoed synde beneden de vyf bondert ryxd'effec tive, in myne onbepaalde liberale gil'le sal voldoen aan d'inlenlie van haar Edelens de llooge Indiase Regering, in het voorzegde placcaat vervat. Zoo waarlyk hélpe my God Alrhagtig. Behalve dit eed-formülier werden ook formulieren vastge steld voor: 1° »de geene, die de liberale gil'le doen voor hare kinderen, ••het sy eygen of voor-kinderen, die by haar Inwoonen"; 2° »de geene, die de liberale gil'le doen voor hare pupillen «en voor andere, welker goederen zy .idininislieeren"; 5° »de Commissarissen, in welkers handen de liberale gifle »gefurnt;erl zal Werden'*; 4° »de geene, die de liberale gil'le doen voor haar zelve of «voor haarc huysvrouwen of mannen"; 5 U »de "Weeskamers of derselver geeommilleerdens, dan we' «suppoosten"; 6° «de geene, die goederen in Qdei-commis of lyflogtbezitten, «waarvan het expectalief aan onderdanen van den Slaat of 152 1751. J. MOSSEL.
• die onder fu-t ressort van de Gomp 8 sig mogten bevinden, •behoort"; 7° »de erfgenamen van een conlribuant, die overleeden is, »nadat liy den eed afgelegt heeft en eer alle de lermyncn ►by licm gefurneert zyn". Ten aanzien van zich zelveu bepaalde de Regering den 4 November 1751, dat de Gouverneur Generaal den eed zoude afleggen aan handen van den Directeur Generaal, de leden van den Raad van Indié aan lianden van den Gouverneur Generaal en »de mevrouwen, weduwen van beeren van de •Regering" aan handen van een der opper-commtssarissen »in een daartoe g'approprieerde kamer van het generale gou vernement". Wijders werden formulieren vastgesteld; l" «van de aele of bewys, ie geven aan de geene, die hare «liberale gifte in het geheel of ten deele gefurneert hebben"; 2° »van de acte of bewys, te geven aan de geene, die boven »de bepaalde gillen haare liberaliteyt g'oeffenl hebben"; 3° »vau de notitie der gedane fornissementen, door de Com missarissen, over de liberale gilïe geslelt, van lyd lol »tyd aan de beeren Commissarissen uyl de Hoge Indiase • Regering over Ie geven en op de buyten-comptoiren aan "de respeclive opperhoofden". Om het vragen van inlichtingen, zooveel mogelijk, te voor komen, gaf de Regering bij circulaire van 51 December 1751 Ie kennen, »dal de waarde van iets kon geschikt werden olegens den prys, daar den vrager 'l voor zoude willen -afslaan". Behalve geld, kwamen ook allerlei kostbaarheden, stofgoud, enz. in de groote geld-kamer Ie Batavia als bijdragen tot de liberale gift. »Ad perpeluam rei memoriam" is bij resolutie van de Indische Regeling van 23 December aangeteekend, dal de liberale gift in Indië bad opgebragl f 1,081,!J70 : — : 8. Van enkele builen-kanloren kwamen later nog eenige bij dragen. 1751. J. MOSSEL. 153
1751. J. MOSSEL. 154 28 December. Bepaling, dal de belasting op hel tan dakken niet zoude winden verpacht, maar gecollecteerd. Als motieven biervoor golden: 1° »dat daartoe heel weinig liefhebbers /.uilen gevonden • werden, vermits het niet wel mogelyk is eene calculatie »te maken, wal. die imposl in hel jaar zal bedragen, en »de pagl gevolgelyk heel laag lopen zal; 2° «dal het oogmerk om den inlander daar door van die «spellen langsamerhand al te wennen of deselve len min • sten wal. seldsamer Ie doen wesen, l>y verpagling zo •wel niet zoude kunnen bereikt werden, vermits helzeer •bezwaarlyk zoude weesen den pagter ie beletten zig, '■speciaal len opsigte van de wayangs, voor een minder «als bel bepaalde bedragen incl de houders van die spel »len Ie verdragen". 28 December. Oprigting van eene kompagnie burger' cavalerie ie Samarang. 28 December. Bepaling, dal gestolen Compagnie's ge wit/ten niet meer moglen afgeschreven warden. »De langs boe meer iukruypendc indifferentie en agleloos • heid der administrateurs omtrend zaken, waarin bun interest • niet gemesleert" was, gaven aanleiding tot dezen maatregel. De gestolen gewigten moesten voortaan door de administra teurs in natura dan wel legen inkoops-prijs vergoed worden, »t'cn ware de begane negligentie van onder den dekmantel •der getuygschriften evident te voorsebyn quam", in welk geval de vergoeding legen uilkoops-prijs zoude geschieden. 31 December. Bepaling, dal de hospitaliers of schaf hazen hij hospitalen Of de hitilen-hanlorcn geen hooger Iraelemenl dan van f ' 2 motjteii genieten.
1751-1752. J. MOSSEL. 155 31 December. Bepaling, dat ontslagen, gequaüficeerde dienaren der Compagnie, die weder in Compagnie's dienst wilden halen, hunne rekesten daartoe aan de Hooge Regering te Batavia moesten riglen. 1752. 4 Jannarij. Prijs-bepaling run peper. Door den heer Directeur Generaal is te kennen gegeven, dal liet reglement op het middel van bestaan voor de dienaren in administraties van den 17"> October anno 1746, titnl 11, arlienl 111, I' I), onder anderen dicteereude: dat onder d'ariiculs, waar af de Comp" de privative negotie aan haar gereserveert heeft, buyten het Japans staafkoper, de peper en thin, zullen begreepen weesen de coffy en salpeter, mitsgaders dal de respective administrateurs aan de Comp" zullen hebben te leveren zo veel z'uyt de gepermitteerde overwigten daar af in een rond jaar hebben overgehouden, en zulx ook voor begrepen moeien houden onder dc]i eed, die zy alleggen, behoudens dal :ij die goederen zullen mogen leveren, in cas van onderscheidene prysen, lul de hoogste, waar voor deselve by de Comp' alhier ontfangen Voerden, naar zyn Edeles opinie, in so verre de peper concerneerde, noodsakelyk eenige interpretatie en ampliatta vereisehte, naardien d'adiniuislraleurs van denegolie pakhuysen op d'eilanden Onrust en de Kuyper, uyl hoofde van de voor afgaande ordre om Ie besorgen, dal onder de voordeelen van ovennaten en gewigten liy inkoop of leverantie de vooras. \\ï articuls niet komen te vervallen in handen van particu lieren, gewoon waren alle d'overwigten van scheeps overheeden en andere, by aanbreng van de peper gevende coniploiren, tegens omtrend agt rd' het picol in te kopen en, benevens hunne eigene overwigten, aan de Comp" te leveren tegens de hoogste prys van twaalf rd s het picol, welke volgens resolutie deser regeering van den 18 C " Maart des jaars 1746
1752. J. MOSSEL. 156 alhier mag betaald werden, 'l welk zyn Edele zo exhorbitanl wis voorgekomen, dal gedifliculteerd hadde eene ten dien einde gepresenteerde ordonnantie Ie tekenen, alvorens zyn Edele daar omtrend het goedvinden van de vergadering zoude ingenomen hebben, oordêelende voor deComp" een al te harde zaak te tveesen voor de quantiteiten, die door het cannaal van de pakhuysmeesters gelévert werden, vyftig ten honderl meer te moeien geven, als zy dcselve uyt d'eerste hand konde bekomen; waar over in het breede geraisonneert en daar en tegen weder in aanmerking gekomen zynde, dat 12 rd" liel pieol maar f 23 <le 100 'itf uylmaakl, daar men ter enste Mallabaar, van waar de peper met expresse scheepen moei afgehaald werden, wel /' 28 besteed; dat de Comp e door de betaling van dien hogen prys van 12 rd* considerable quantiteiten jaarlyks is maglig geworden, die uien anders zeer lieswaarlyk zoude hebben kunnen belellen, dal niet voor het grootste gedeelte in particuliere of vreemde handen quamen, en dal de winsten, daarop gehaald, van zoveel importantie zyn, dal hel,- naar het gevoelen van den lieere Gouverneur Generaal en eenige der lierren leeden, een poincl van beden king was, ol' men door een notable diininulie van de voorsz. prys van twaalf rd" hel pieol niet ongeiyk minder besparen zoude, als men door het achter om halen van een gedeelte van de peper, die anders van en door middel der administra teurs bemagtigd werd, zoude verliesen; zo is na rype delibe ratie eenparig goedgevonden en verslaan, van de peper, dooi de administrateurs aan de Gomp e gelévert en besorgl wei dende, die, welke zy uyt de gepermitteerde overwigten en afschryvingen hebben overgehouden, gelyk bevorens, legens twaalf rd s het pieol Ie laten voldoen, mits, dal zy byd'ordon nantie van betaling insereeren ol' by voegen een specifique reekening, ten blyke dal de legens dien prys geleverde quan lileil niet groter zy als de, gepermitteerde overwigten en afschryvingen; dog voor al de peper, die zy daar en boven, zo uyt d'overwigten en gepermitteerde afschryvingen ten be hoeve van de selieeps overlieeden als andersinls, opkopen, is
1752. J. MOSSEL. 157 by pluraliteit g'arresteerd, voortaan maar negen rd' per pico! Ie betalen ende zulx ouvei mindert de pligt der administrateurs om alles in den school van de maatschappy Ie doen Komen. mitsgaders oversulx voor de peper, die andere menschen alhier aan de Goinp" mogten leveren, zonder onderscheid, geen hoger prys te besteden en gevolgelyk in zo verre te resilieeren van bel voorgeciteerde besluyt van anno 174 G. (i Januari). Bepaling, dal de administrateurs van den medidnalcn winkel moesten inslaan voor dr deugd zaamheid van de door hen ingekochte 'gommen en odrogues". Vermits men alhier selden onder de dienaren van de com mercie menschen vinden kan om 10l gecommitteerden» ter examinatie van de gommen en drogues, welke dooi- d'admini slrateurs in de medicinale winkel, zo voor bel vaderland als andersinls werden ingekogt, g'employeert te werden, diedaar van eene genoegsame kennisse hebhen om op hunne rapporten wegens derselver deugd len vollen Ie kunnen staat maken en het employ van bediendens van de geneeskunde en chirurgie als gecommilleerdens, ler zake van liunne afbankelykheid van den eersten administrateur en de gelegentheid, die hy heeft, om hen. naar male, dal z\ zig complaisant of reckelyk toonen, dienst of ondienst Ie doen, mede de vereischte gerustheid niet geven kan, om niet ie spreeken van de fourberien, die •daar aan, na een behoorlyke examinatie, dooi' verruyling ofte andersinls zoude kunnen gcplecgt werden en waar legen d'administrateurs alleen kunnen en ook verpligt zyn te waken; zo is op de propositie van den lieer Directeur Generaal ver staan, de beide administrateurs in de gemelde winkel voortaan Ie laten inslaan voor de deugl der gommen en drogues. die door hen, 'I z\ voor hel vaderland ofte andersinls ingekogt werden, en deselve daar van hy extract van desen, ter iiarigl. en voorkoming van alle uyivliigicn, kennisse te geven.
1752. J. MOSSEL. 158 7 Jauuarij. Maatregelen tegen desertie ie Batavia van Compagnie'B soldalen en zeevarenden. Maanden achtereen leefden die deserteurs in de bovenlanden van roof, hetgeen vooral bij invasie van Rantammers voor Batavia gevaarlijk was. Wie langer dan eene maand afwezig was geweest, zonde, zonder vorm van proces, gezonden worden, de soldaten naar hel eiland Edam en de zeevarenden naar Onrust om, na eene gevoelige correctie, gedurende tweemaal zooveel lijd, als zij afwezig waren geweest, voor de kost, zonder loon, ie werken »in de lynbaan en onder de vlug". Hunne soldijen kwamen ten voordeele van de Academie de marine. Ahvie zijn sehi|> had laten »onlvaren" of, behalve drossen. eenige misdaad had begaan, moest aan de juslilie overge leverd weiden. 7 Januarij. Toepassing van liet bepaalde op 25 November 1751, nopens de verantwoording van vaten en dranken, op azijn en olie nn soort, in zo verre de laatste run «elders aangebragt werd". De administrateurs van hei provisie-magazijn moglen dien tengevolge geen »droessem" in rekening meer brengen. 7 Januarij. Last op den Raad van juslilie te Batavia zekeren gegijzelden op vrije voelen te stellen. Als een merkwaardig staaltje van de verhouding der Indische Regering tot de regterlijke magt in hel midden der vorige eeuw laai ik hel. onderstaande extract uit de resolutièn dier Regering volgen: Ingekomen zynde een nolul, gehouden in rade van juslilie deses easleels op den ,">o"' der gepasseerde maand, concer
1752. J. MOSSEL. 159 neeremle de largatie van den eannonier, Anlliony de Jong, uyt syne gyseling, waar by haar achtbaren verklaren: Dal als nog persisteeren by haar versoek om die zaak dooi de justitie te willen laten demesleeren en tot appny van liet selve nader verilioonen. dat, ofschoon uyt het aan baar achtbare afgegeven volledig extract uyt de notulen van den 17"' der voorledene maand genoegsaam was af te neemcn of op te maken, dal den gegysclden de Jong over zyn gepleegl misdryf domes ti(|iielyk was gerorrigcerl, zulx daarom egter niet weg nam, dal liy was en Weef eenen on wettige gronden gegysclden van den raad van justitie, die het dierhalven onwederspre kelyk alleen toeqnam in hoc casu over zyn persoon te dispo neeren, zonder dat dcse regeering, behoudens haar hoog gezag en waardigheid, verder daar inne koude (die behoorde te procedeeren dan tot cenc recommandatie aan deselve om reguard ie slaan op de domestique correclie, die meermelde gegyselde reeds hadde ondergaan. En hier om trend geconsidereerd zynde, eensdeels, dal hel een notoire absurditeit includeert, dat haar achtbare dese regeering, die zy heel ongevergl advoueeren, dat de mag) heelt om hel misdryf van gemelde de Jong l'aboleeren, ler selver lyd ofte als in eenen adem wil bedispuleeren de facul leil om een persoon, die wegens een misdaad, waar over hy huyten voorwelen van den regter reets zyne straffe erlangt hadde en dus wel niet ten haren, maar ten zynen opsigle abusive gegysell is, zo dra zulx ter harer kennisse komt. Ie stellen op vrye voeten of in den staal, waar in hy had behoren Ie blyven, en ingevalle den regter kenuisse van de g'appli ceerde correctie gehad hadde, zekerlyk zoude gelalen wesen; en ten anderen, dat bet hard en lot werkelyke beswaarnis van den gegysclden slrcckende is, die abusive gyseling onder lusschen of na de bekomene kennisse van zyne afstraffing Ie laten stand houden, alleen om niet l'obedieeren aan een ordre, die maar mede brengt het gene te doen, het welk men overluygl is, dal het regt en de billykheid vereischt en waar legen men dierhalven niet heeft kunnen denken, dal haar
1750. J. MOSSEL. 16 lieid de wapens opval en dezelve lastert, zal sonder onder scheid van perzoon mei de dood gestraft werden; dog de zulke, dewelke bekennen daar over berouw te hebben en over haar begaan misdaad pardon komen te verzoeken en obliiieeren, zullen eenelyk als Irouwlooze gehandelt en haar eer-ampten benomen werden. 3. Die de gestalueerdc ordres van zynen souverain of wettige overigheid wederlegt en quaade explicatien daarop maakt, zullen de hairen en beide de lippen afgesneden en zyne goederen geconfisquert werden. 4. Die de ordonnantien en publique placcalen, opordre van den souverain of hooge overigheid geaffigeerd, afscheurt, zal de eene band algekapt worden, hetzy ook <>m wat reede bet is of ten wiens verzoeke hy dit heeft gedaan. Art. 111. Pligt cu dienstbaarheid. 1. Alle de geenen, die zig in het observeeren der hoge ordres van de overigheid traag en nalatig gedragen, zullen voor de eerste keer, na proportie van haar eer-ampten en inkomsten, met een geldboete gestraft weiden; voor de tweede keer zal de boete moeten verdubbelen en voor de derde keer zullen dezulke als ongeboorzaame gehandelt en uil haare bedieningen gezel werden, dog daaronder moeten niet begrepen werden dezulke, die de ordres moetwillig verwerpen en van de hand wyzen, welke ler eersier instantie de straffe des doods onderworpen zyn. 2. Die van een muytcling keunisse draagt en de zulke, die tegens haaren souverain of overigheid iels quaads willen onderueeinen, niet aangeeft, zal hel liöker-oor en het hair afgesneden en uit bel land gejaagt werden; dog, zo hy zamen gestemt en geraadpleegt heeft mei bel voormeld boos gezelschap, zal hy, zo wel als de andere booswigten, met bannissement, afsnydinge van hel hair, beyde de ooren en de onderste lip gestraft moeien werden; daar en legen de zulken, die dal aangeeft, zullen een premie genieten en ook. na manie die zaak is, mei een eerposl begiftig) werden.
1752. J. MOSSEL. 160 achtbare zig zouden opposeeren, alleen om hol plaisier te liclilien dese regeering Ie contracarreeren en voor lé selirwen. hoe zy zig naar liel begrip van haar achtbare konde en behoorde te gedragen, het welk men nóg wel vooronderstellen wil hare intentie niet lo wesen, alschoon zy zig nu twee malen 11,1 den anderen wei do moeyte hebben gelieven lo geven, dese regeering nis met don vinger t'indiqueeren don weg, die zy in desen diende in te slaan: zo is egter, ion overvloede, goedgevonden on verslaan do domesticque afstraffing van gemelde Anthony do Jong voor gcnoegdoende Ie verklaren on die verklaring lo laten strecken in stede van abolitie, welke omtrend een afgestrafte misdaad geen plaats kan heb ben, mol. expresse ordre aan geraelden rade om don voors/. ahusive gegyselden canonnier, zonder verder oppositie, illico op vrye voeten lo stellen; dan dewyl hel sdmwylen zoude kunnen wesen, dal haar achtbare in do proceduureu, tegens gemelde do Jong g'enlameerd, eenige aan dese regeering onbekende redenen waaren voorgekomen, waaromme denselven niol van di' kosten behoorde te werden aan haar achtbare over lo lalon om ten opsigle van do kosten zodanige dispositie Ie neemen, als zy mogte bevinden te behoren. 11 Januarij. Toelichting Int art. I van het plakaat van 20 December \lV>\ betreffende de liberale gift of "-»()•'•' pennink". De Regering verklaarde dal do weduwen on boedelhoudsters, als ook andere, bekende erfgenamen van geborenen Europeesen of personen van Euro peeschen bloede, schoon selfs inlanders of niel van Eufopeeschen bloede zynde, modo gehouden zullen wesen de voorsz. liberale gifte lo contribueereu, gclyk mode de legatarissen van Euro peesen, voor so verre betreft het bedragen der genolene legaten ofte hel geene zy daar van nog per resto bezitten. En dal onder do boekhouders, onder-stuurlieden en mindere dienaren van do politie, commercie en marine, gelyk mode
1752. J. MOSSEL. 161 I' I. A k S . i VI. 11 die van d'artillery, ambagten en andere professien in gelyken grade, welke van dies betalingen in hel geheel g'eximeert zyn, niet verstaan weiden <\-ï gene, die residenten van eomp toiren of in andere comptable bedieningjes gesleld zyn of meer als een duysenl rd' bezitten. Nademaal de voorsz. contributie zig, volgens d'iutentie van den souverain, tot alle middelen en bezittingen van Europeesen of persoonen van Europeesen bloede is uitslreckende, hel alzo oneigen schynt Ie weesen daar van nyt te zonderen de goe deren, door vlyl, industrie en arbeyd van Europeesen en per soonen van Europeesen bloede g'acquireerd, dog by testamentaire dispositie aan andere overgegaan, als oiu onder de voorsz. exemlie te begrypen persoonen van geringe qualiteit, die zo wel gegoed of in zulke voordeelige postjes gesteld zyn, dal zy van een helere conditie zyn of g'oordeell kunnen werden als personen van een hoger rang of qualiteit; mitsgaders bier van, niel alleen aan Commissarissen tot den ontfangsl van de voorsz. contributie te deser hoofd plaatse, maar ook circulair naar de respeclive buyten comptoiren, by extract van desen ter narigl kennisse Ie geven. 11 Januari). Reglement op de militaire honneurs, «in ■sni) verre 's Comjf dienaren betreft". 1. Voor een Raad van India en Commissaris vveegens deesi' regeering overal den marscb ie slaan en salueeren niet piek en vendel op de plaatsen, daar een capitain de wagl beefl en alwaar gevolgelyk een vendel is, en op de onderho rige comptoiren en gouvernementen, enz. boven dit alles seventien canon schooien by aankomst en vertrek. i. Voor een Gouverneur of Directeur, Hand van India synde, en voor een Commissaris deeser regering, geen Raad van India synde, de inarsch slaan en salueeren als eevcn en op de subalterne comptoiren nog vyftien canon schooien by aankomst en vertrek. 5. Voor een Gouverneur, geen Raad van India synde, drie
1752. J. MOSSEL. 162 roffels mol hel volle salut; op de redouten en andere buylen poslen de marseh met het volle salul en op de onderhorige comptoiren daar en hoven dertien canon sehooteh l>y aankomst en vertrek. 4. Voor een Directeur, geen Raad van India synde, aan de hooftwagt Iwee roffels niet hol volle salut: elders aan de poorten en op de luiylen posten drie roffels met hel volle salut en daar en hoven op de onderhorige comptoiren elt" canon schooien hy aankomst en vertrek. o. Voor oud-gouverneurs, nevens de commandeurs van <le oom mandementen, direct onder deese booftplaats sorteerende, «-ti de gcsaghebhcrs van gouvernementen aan de hooftwagl twee roffels en hel salut mei de sponton, dog niet met hel vendel; elders aan de poorten en aan de buyten posten drie roffels mei hel volle salut eu negen canon schooien daar en boven op de subalterne comptoiren hy aankomst en vertrek. G. Voor subalterne commandeurs en de gesaghehbers van directien en commandementen op hel hooft comptoir aan de hooftwagl Iwee roffels met hel salul als vooren: elders aan de poorten en aan de buyten posten drie roffels mei hel salul en op de onderhorige comptoiren daar en hoven seeven canon schooien hy aankomst en vertrek. 7. Voor oud-directeurs en oud-independenlen comman deurs aan de hooftwagl twee roffels mei de waglhebbende officier voor hel front, dog souder salut: elders aan de poorten, item op de buyten posten en subalterne comptoiren, drie roffels met hel salul, als art. •>, dog geen eer schooien hy aankomst en vertrek. 8. Voor een opperkoopman, secunde van 't gouverne ment, de directie of het commandement of van 'l hooft comp toir synde. item d'oud-commandeurs van subalterne comman dementen, voor collonels en lieulenand-eollonels, 'I sy op een buyten comptoir bescheyden of aldaar toevallig aankomende. commandeurs van de Indische zeen en andere opper-cooplieden en hel hoofl van de militie of de commandant van het vaste guarnisoen, als hy niel minder als majoor is, zal hel geweer
1752. J. MOSSEL. 163 aan de hooftwagt scherp geschoudert werden met de officier voor hel front, maar elders aan de poorten en Imylen posten, gelyk ook de subalterne opperhoofdyen of residenlien, sal het volk met gepresenteerd geweer voor hen uytkoomen. 9. Voor een majoor, geen commandant van het guarnizoen zynde, en voor den commandant, als hy minder als majoor in rang is, voor oud-opper-cooplieden, voor capitains ter zee, item kooplieden, capilain lieutcnanls ler zee, leeden van politicquen raad synde, aan de hooftwagt liel geweirby de voet; elders aan de poorten op de Imylen posten en d'onderhorige eonjptoiren hel geweir scherp geschoudert met een sergeant aan de vleugel. 10. Voor eapilains militair, geen commandant van hel guarnisoen synde. voor kooplieden en capitain-lieutenand ter zee, geen leeden van den politicquen raad zynde, en voor raden van politie, minder als koopman in qualiteyd zynde, zal het volk aan de lioofl-wagl liy het geweir treeden; elders aan de poorten en op de Imylen posten en subalterne comploiren het geweir by de voet. 11. Voor onderkooplieden, geen sessie in politicquen raade hebbende, schippers, lieutenands ter zee, lieutenands en ven drigs van de militie sullen overal de schiltwagten hel geweir presenleeren, uytgesonderl die voor de pnye van het gouver nement en de booftwagl slaan, welke alleen voor lieulenants militair of vendrigs, die de wagt hebben, sullen presenleeren en voor alle de overige, in dit arlicul vermeld, eenelyk front maaken. 12. Voor de gequalificeerdens, art. 7 tol art. 11 beyde inclusive gementioneerd, zullen de voorsz. eerbewysingen aan de hooftwagt maar eens 's daags werden beweesen; en voor persoonen van minder qualileyten, als in deesen vermeld zyn, zal, bel sy uyl hoofde van sessie in raade van justitie ofte andersinls, geen militair honneur werden beweesen. L 3. De subalterne commandeurs zullen in bun comman dement genieten de eerbewysingen, art. 5 vermeld. 14. Voor opper-kooplieden, residenten zynde van comp loiren, direel onder deese booftplaats soorteerende, zal ter
1752. J. MOSSEL. 164 plaatse hunner residentie het volk hel geweir presenteeren : voorts sal voor hen twee roffels geslagen en mei de spon ion gesalueerd, mitsgaders by aankomst of vertrek negen canon scholen gedaan werden. IK. Dog subalterne residenten of opperhoofden, opper kooplieden zynde, en kooplieden in residenlien direcl onder Batavia sullen het geweir gepresenteerd hebben en seeven sal ut of eereschooten. 16. Voor kooplieden en onderkooplicden en andere of sub alterne residenten zal het geweir scherp geschoudert werden, met de officiers voor hei front, dog geen trom geroert werden. 17. En voor mindere residenten en hoofden sal het volk uylkoomen met hel. geweir by de voet en een sergeant aan de vleugel. 18. Nog werd hier len overvloede genoteerd, dat na smis ondergang niemand eenig militair honnenr, hoe ook genaamt, hevveesen mag werden en dal geen trompetters op mindere comploiren als gouvernementen, directien en commandementen aangehouden en selfs ook aldaar maar gebrnykt mogen wer den door gouverneurs, directeurs en commandeurs, maar niet door gesaghebbers, veel min door mindere hediendens". Zie ook deel V, bladz. 69. 11 Januarij. Verpachting »ter preuve" van de Karimon djawa-eüanden. Van die eilanden trok de Compagnie nog geen voordeel. De Samarangsche bedienden zouden de voorwaarden der verpachting vaststellen, waaronder echter moest opgenomen worden, »dal de Japarase visschers voor de vrye visschery • eenlyk een tiende van de gevangene visili aan den pagler" behoefden Ie leveren 14 Januari). Wettigheid van Jentiefsche huwelijken. — Echtscheiding onder »Jentieven." Gereflecteerd zynde op de noodsakelykheid om ten opsigte
1752. J. MOSSEL. 165 van de huwelyken der Jentiven een wet Ie maken, eensdeels om Ie dienen 10l een regul en rigtsnoer van den regier om niel door valsclie of abnsive geluygenissen ten opsigle van de validiteit ol wettigheid der huwelyken van dal volk, de dissolvatien van dien, dan wel de enkelde separatie der egt genoten en hel geene daar toe verder relatie heeft, Ie kun nen werden mislyd; en ten anderen, op dat die menschen weeten mogen, welke precautien zy kunnen gehruyken om van eene behoorlyke celebreering van dien altoos den regier ten genoegen Ie kunnen doen hlyken en aan de geene, die lnsi mogte hebben hunne egtelyke verbintenissen te verstooten, daartoe den pas geheel en al af te snyden; zo is verslaan ter narigl van den raad van justitie deses casleels en sche penen deser stad Ie verklaren en statueeren: 1. Dal alle huwelyken van Jenliven, 'l/.y met Jenliefscbe, Chineescha of Parnakan Ghineesche of andere onchristen vrouwen, naar de heidensche costumen, als wettig zullen ge considereert werden, als de conthoralen door een g'ordent Jenliefs of Benjaans priester of, hy manquement van dien, door een Minier Jen lief, als priester g'employeert wordende, mei de usueele ceremoniën en vermaningen vereenigt zyn en den bruydegom de talie of halssnoer mei volkomen bewilli ging van de bruyd om haar hals gebonden heeft, na dal haar de kragt en betekenis van dien in bare moederlale was voorgehouden. 2. Dal, by aldien van een Jentiel's huwelyk, in deser voe gen aangegaan, duydelyk komt te blyken by een attestatie, door den priester of persoon, voor priester ageerende, en twee uyl d'bloedverwanten ol vrieuden van weder zyden, die by het celebreren in perzoon zyn tegenwoordig geweest, binnen veer tien dagen naar hel trouwen voor notaris en gcluygen gepas seerl. behelsende de lyd en plaatse, wanneer en alwaar het huwelyk is gesolemniseerl en dat daar by al hel vorenstaande behoorlyk is in agl genomen, mitsgaders dal d'atlestanten, die nog in leven zyn, den inhoude van zodanige verklaring met solemneelen eede voor den regier op hunne wyse corro
1752. J. MOSSEL. 166 boreeren, als dan absolut geeue bewysen ter contrarie door een lurbe van geluygen of andersinls zullen mogen g'admit teerd ofte daar op by de afdoening der zake eenig regnard geslagen werden, 5. Dat egter liet versuym om zodanige verklaring in bet gebeel of ter beboorlyke lyd te laten passeeren geene invali diteit aan het huwelyk zal geven, wanneer bel behoorlyk eelebreeren van dien buyten des den regier ten genoegen kan werden bewesen, in welken geval eenelyk aan party advers of die de wettigheid van het huwelyk debatteerd, zal vry staan contrarie bewysen in te dienen om daar by den regier zo verre te werden gereflecteerd, als denzelven zal oordeelen te behoeven. 4. Dat de huwelyken der Jentiven niet formeel mogen werden gedissolveert als om de wille van overspel, dom- de vrouw begaan. ü. Maar, dat de separalien van tafel, bed en samenwoning over sware mishandelingen Dieede omtrend deselve mogen en zullen plaats hebben. 6. Dog, dal de vrouw in sulken j.;«'v;il met hare juwcclen en de kleederen, tot haar hl gehorende, zonder meer, zal moeten uytgaan en haar dooi- den regier een behoorlyk on derhoud, naar hel vermogen van den man, toegelegt werden. 7. Dat voorls de vrouw alle kinderen, in hun beide huwe lyk geteeld, die reets gespeend zyn, by den man kan en moet laten, maar, een nog suygent kind hebbende, het selve mag en moet ineede neemen, ten ware d'ouders onderling anders goedvonden. 8. En laastclyk, dal zodanige gesepareerde personen met beyder wil weder mogen vereenigen, zonder dat het nodig zy daar toe licentie van den regier Ie versoeken, schoon de separatie geregtelyk is geschied. IS Januarij. Voorschrift nopens hel betalen eau de liberale gift, door pupillen van de Weeskamer verschuldigd. Vermits van het capilaal van de Weeskamer deser stad
1752. J. MOSSEL 167 jaarlyx een staat reeckeniug inkomt, die, by het dagregister deses casteels ingelylt zynde, publicq is en 'er ook niet aange legen legt, of het rugtbaar worde, hoe veel zy voor alle hare pupillen te samen voor den •>() sl ''" pennink contribueert, als maar bet capitaal of aandeel van yder pupil behoorlyk werd geseereteerd, is op de propositie van den heer Gouverneur Generaal, ter voorkoming van een onnut gesleep naar het sladliuys en van daar naar hel casleel, goedgevonden en ver slaan hel montant van de voorsz., by haar eerwaarde te doene liberale giftfi direct te laten overbrengen in 'sComp 6 cassa, onvermindert hel verder geslatueerde deseo aangaande by het vierde artieul van het placcaal op dit sluk, den 20'" der voorledene maand g'euianeerd. 18 Januarij. Bepaling, dat onder Compagnie' s dienaren geene minderen dan kooplieden tot ouderlingen mogten verkozen worden. I Februarij. Regeling run hel verhenen run kwitantie voor de betaling run de liberale gift aan den Gouver neur-Geueraal en de leden der Booge Regering. Is verslaan de certificaten of reeipissen wegens het l'our iiisseiuenl van den liü" 1 '" pennink len behoeve van den lande aan den heere Gouverneur Generaal, nevens de hceren leeden en mevrouwen, in persoon in 'l generale gouvernement \er schynende, door d'heeren, extra-ordinaire Baden en opper commissarissen over de helling dier contributie, Loten en van den Velde, te lalen verleenen en aan haar Kdelens door de heeren Raden extra-ordinair, van e\ev Parra en van der Spar. i Fobruarij. Regelingen betreffende de Jakatrasche boren- en ommelanden. Door den heere Gouverneur Generaal by d'heeren beden
1752. J. MOSSEL 168 ten leclure rnndgesonden en thans binnen gebragt zynde een schriftuur, g'inlitulecrd: Aanmerkingen over de landen in het koningryb Jaccatra, nevens d'aangrensende en mede onder de Cornp" sorleerende Preanger landen, waar hy, niet alleen uyl de vergetelheid weder gedelft en als in een spiegel ver toond werd bet nodige ten opsiglc van de gesteldheid der Jaccatrasche landen ten lyde, dat deselve onder de gehoor saamheid van de; Nederlandsche maatschappy gebragt zyn, om een denkbeeld te kunnen formeeren omtreud de trage en uelneckelyke bevolking derzelve, de hinderpalen, daaromtrend ontmoet, waar door de. eullurc der landen lang is tegen ge houden en nog /eer veele geheel onbebouwl leggen, d'uytge strektbeid van bet gebied van Jaccatra, de regentschappen of districten, onder regenten slaand»! en hy deselve beheert wei dende, nevens d'erffelyke leenen en landeryen, aan inlandse officiers en andere in vollen eigendom uylgegeeven, en de landeryen, hy particulieren in dier voegen bezeten werdende, die het selve uytmaken, hunne byzondere gelegentheid, hoe veel morgen lands d'eerste contineeren het getal der huys gezinnen aldaar ie vinden, de regenten, daar over gesteld, hun gebied en hunne verpliglingen of heergewaden, item d'heeren diensten, waar toe den Javaansen landman, zo voor de Conip 0 , als de regenten, gehouden is, de producten, die de respective districten aan de Comp e leveren, de bepalingen en arrangementen, welke omtrend dat stuk zouden kunnen ge maakt werden, inzonderheid mei opsigl 10l de coffy en peper, lei' bevordering van den landbouw en vermeerdering der producten, het nul en gebruyk van 's (lomp" land aan de overzyde van de rivier Sidanie, de tiendens van de pady olie het ryst gewasch, de veranderingen, welke omtrend de, regent schappen nu of in der tyd, zo uil hoofde van de hoedanig heeden en hel gedrag der tegenwoordige regenten, als de situatie hunner landen, zouden dienen gemaakl te werden, de padi, liet hoorn en pluynivee, dal de respective regent schappen uytleveren, de paarden stoelery in de bovenlanden, de differente waarde der landen naai- derselver silualie, de
1752. J. MOSSEL. 169 perken of landeryen der Europeesen landbouwers, wie d'eige naars der gekogle of vrye landen zyn, de betaling van's heeren geregligheid van derselver rendement liy verkoop, bet geene omtrend de kaarten en er f boekeD dient te werden g'obser veert, de privilegiën 10l het houden van weekelyksc marktdagen, de schickingen, welke daaromtrend dienen plaats Ie hebben, de gerecbtigheeden, hy den eigenaar van zodanige geprivile geerde landen van de geene, die hunne wbaren ter markt brengen, gebeft werdende, de noodsakelykheid om deselve op een vaste en eguale voel ie reguleereu en tegens de excessen en knevelaryen van den afkomenden landman eenige poenali teiten te stellen, de privilegiën, welke men nog aan de bezitters der voornaamste vrye landen zoude kunnen vergunnen, het lïequenleeren der bovenlanden duur de Chineesen, d'arraks branderyen in de voorsteden en elders, de middelen tot eon servalie derselvc, de producten van zodanige in volleen vryen eigendom gepossedeert werdende landen, de nootsakelyke schickingen omtrend d'Europeesen, die hier te lande 10l den landbouw willen overgaan, de cultures, waar op zyzigdienen l'appliceeren, de servituten of veld-dienstbaarheeden der inge landen, de landen mei houtbosschen, hy Heeiiiradcn verhuurt werdende, en derselver verkoop, nevens die van d'onbefoouwde landen, elc.; zo is als nu, over het geene dispositie vereischte, gebesoignecrt en in aanmerking genomen zynde hel reets hy resolutie van den 10 c " Juny des voorleden jaars bedoelde oogmerk om de leveranlie van coffy niet te lalen toeueemen, maar daar en tegen de peper planlagie niet kragt Ie doen voortzetten, eerstelyk goedgevonden en verslaan de leverantie der producten nvt de respective regentschappen, ingevolge den voorstel, hy dal schriftuur gedaan, voor bel toekomende vast Ie stellen en te reguleereu als volgl
1750. J. MOSSEL. 17 gdfhg 2 Art. IV. Kerken-roof 1. Kerkenroof en blamie der priesters zal met een ban nissemeut gestraft werden, als de diefstal de somma vaneen quart dinar el' drie ropyén niet surmonteert, anders het eerste feyt mei de dood; en wanneer iemand een priester in de kerk of op liet kerkhof komt Ie slaan zonder reeden, zal hem, om dat hy een Godshuys besmet, de eene hand afgekapt werden; dog, zo het geschied in cas van wering of op een andere plaatse, als voormeld, zal hel. aangemerkt worden als een particuliere disput en daar over naar billijkheid moeien gevonnist werden. Art. V. Graven-schendinge. 1. Die de graven komt te besteelen, doode lichaamen daar nyt te haaien en die te mishandelen, zal op die plaats, daar hy hel feyt bedreven heelt, drie dagen agter den anderen strengelyk gegeessell en voorts voor zes weken vast gezet werden. Art. VI. Op liet si uk nut moord en doodslag. 1. Een man. die zyn vrouw, ol' de vrouw haar man, om hel leeven brengt, hel zy in haasligheid ol met voordagt, met een piek, kris, snaphaan ol' eenig andere moord-geweer, is de dood straffe onderworpen. 2. De ouders, die haart; kinderen komen om hel leven Ie brengen, zullen met de dood gestraft werden : eu zo ook de kinderen, die haar ouders vermoorden. .">. /uilen met de dood gestraft werden alle de geene.die een ander dwingen om iemand om het. leven Ie brengen; dog, zo hel den dader of den lot die doodslag gedwongene niet zells ten eersten komt aan Ie geven, is hy de straffe des doods onderworpen. 4. Ook zijn alle de zulke de straffe des doods onderworpen, die een ander zodanig quetsen, dal hv daarvan komt Ie sterven ; dog, zo de doodslag hegaan is met een kleyn instrument, als
1752. J. MOSSEL. 170 Wel verslaande, dal aan de regenten lot den vollen opbreng van hun contingent van yder articul in die propositie zal gegeven werden den l.yd van seven jaren, van anno 1752 af gerekenl, binnen dewelke zy liet, gelyk zyn Edelheid len regie aanmerkt, heel laeiel op dien voet zullen kunnen brengen, als zig ten eersten met behoorlyken yver en attentie toeleggen om de peperboomen en gevolgetyk ook de peper van jaar 10l jaar t'augmenteeren, beginnende mei anno 1753 van 5 tol 10, 20 en 40 |>eiv"'. legens de collie gerekenl, om het welke Ie wege te brengen dan ook volgens de verdere propositie h\ hel voois/, geschrift is gearresteerd voor de cofly van hel lopende jaar af een halve en van anno 1758 een rd' per picol minder te betalen, in go verre niet eene proportioneele quautileil peper teffens leveren, dat is in December 1752 by 100 picols cofly '■> picols peper, in anno 1753 5 picols peper, » » 1754 5 » » » » 1755 10 ii »
1752. J. MOSSEL. 171 in anno 1756 15 picols' peper, » » 1757 20 » » Dec. 1758 den vollen eisch of voorsz. bepaling, schoon ook in 1752, 1753 en 1754 al de coffy, die zy konnen leveren, legens de gestelde prysen zal aangenomen werden, mitsgaders voor yiler pieol indigo, die de respeclive regenten in Deeemher anno 1759 of January 1760 minder als hun voorn, lax zullen leveren, door deselve twintig en voor yder picol cattoene garen als even tien rd' Ie doen betalen, zonder haar egler, mits die betaling, vry te laten van het geene bevonden wer den Ie kunnen leveren, dewyl niets meer ter bevordering van hel bedoelde oogmerk sehyut te kunnen toebrengen, als Ie maken, dat de regenten hy de voldoening van lam vollen tax voordeel vinden en hy het tegendeel nadeel lyden. Voorts is verslaan, hy wege van renovatie, andermaal Ie laten publiceerea hel volgens resolutie van den Bpn8 pn September 1739 den 18 cn daar aan g'emaneerde placcaal legens het overlopen van hel landvolk van hel eene regentschap ol'district in het andere, also zulx, uytwysens hel voorsz. hesluyl, voor bet grilleene belang /eer sehailelyk en huyl»■udieii oorsaak van continucele disputen is. Maar. om het gebrek van volk binnen 's Homp- Umiten eenigsints ofte zo verre doenlyk Ie remedieeren, Ie Iraglen om door hel cannaal van den Commissaris lot de zaken van den inlander en den commandant van de lorlresse Tangerang eenige landlieden uyl het Hanlamse gebied, alwaar het aan dien kant aan geen volk ontbreekt, te disponeeren om ztg in hel district van Tangerang ler neder Ie /.ellen door hen eenige prerngalivcn Ie vergunnen, 't zy van cxemlie van sommige hoeren diensten of eene mindere suhjectie onder den regent als d'oude iuwoenders. insgelyks is goedgevonden, volgens de propositie van wei melde zyn Edelheid, als nu in Ie trecken en vervallen te verklaren het oude verbod, dal geene onderhorige van de ryken van Jaccalra of Bantam te landwaarl de rivier Tangeraug mogen passeeren dan voor by 'sComp' vesting en mits met
1752 J. MOSSEL. 172 een tjap of merkteken van den commandant van deselve of hel aan d'overzyde resideerende hoofd van de Banlamse wagt plaats voorsien zynde, gejbndeert op het contract, op den 18™ February anno 1686 met den toenmaligen Sulthan, Aboen Nasar Abdnl Cahar, gesloten, also de gouverainiteit over de ingesetenen of huysgesinnen van het land aan d'over- of west zyde, ler diepte van ses lionderl roeden, hy contract met zyn Hoogheids kleinzoon, ilen laatsten Sulthan van Hautain, Aboel Batgi Mochamad Sifa Zeenoel Arifien, van den 6™ February 1747, zo wel als den eigendom van hel land zelfs voor de Conip 6 bedongen is, ten zodauigen line, als de secrete resolutie van den 11'" October 1746 aanwyst, en de moliven, welke voor die inlerdictie hebhen gemilileerd, buylen des thans zo zeer geen plaats meer hebben. Nog is verslaan hel kappen van brandhout nyl hel bosch binnen de gemelde strook Conip* land voor de zuykermolens aan een yder vry Ie laten, mits ten behoeve van de (lomp' aan den commandant van de forlresse Tangerang betalende eene recognitie van Iwee honderl rd 8 'sjaars voor yder molen, die in slede van de by resolutie van ultimo December 1780 g'arresteerde betaling per roede heeft moeten ingevoerd werden, mils d'onmogelykheid om de gekapt werdende quantiteiten zo wel na Ie gaan, dat men daar om trend niet bedrogen kan werden. Dog belangende liet geproponeeidc om de districten van Gnedong Badak, Tjielieboet, Tjielingsie en Siseero, als Ie veel gelegen lusschen de vrye gekogte landen om onder de regenten Ie hlyvcn, die de Comp e niets naamwaardigs opbrengen, by perceelen te verkopen, gevende de regenten een deel ofte eenige preferentie, is verstaan alles ten opsigte van die land streeken voor eerst nog op den legenwoordigen voel (e laten. Daar en tegen is besloten hel district Jati Nagara aan de Soenthar, bezyden de post M r Gornelis, op de hoogte van de aglste quarliers inerkpaal en dus na by de stad en rondomme lusschen vrye. gekogle landen gelegen, aan de tegenwoordige regent, Maas Arhmel. die ook het gebied heeft over de land
1752. J. MOSSEL. 173 slreeken Tjitrap en Tjimapper en dewelke oversulx den eigendom van dat land vry beier als iemand anders zoude convenieeren, tegens een eivile prys in volien en vryen eigen dom over Ie laten, als liy daar toe versoek mogte doen, dewyl bet seker is, dal iemand altoos dat geenc beter gade slaat, dat liy als eigen voor zig en zyne erven considereert, dan hel goed, dat by maar temporeel bezit, mits d'onsekerheid, of by en de zyne wel veel vrugt zullen hebben van de ver beleringen, daar aan Ie doen. 4 Februari]'. Beboeting eener dame, die de belrekking run regentes mn het weeshuis te Batavia niet wilde aanvaarden. By een extract resolutie van diaconen der gereformeerde gemeente alhier van den i'.i" 1 der voorledene maand mei bevremding gezien zynde, dat Margarelba Terkuys, huysvrouw van den onder-koopman, Pinkel, op den !'»"' Maart anno pass», in plaats van bare moeder, de weduwe Terkuys, verkoren synde lot huyten moeder of regentesse van het weeshuys alhier, in slede van haar het goedvinden deser regeering, als de hoge overigheid, schiildpliglig l'ondervverpen en zig daar omlrend uyt een christelyke liefdadigheid met yver van hare gehoudenisse t'acquiteeren, baar 10l nog loe niet verwaardigt beefl zig direct of indirect met de zaken, van haar departe ment /.vnde, te bemoeyen en dus mei er daad onwillig toont die functie t'accepteeren, alhoewel d'eglgenoten van heeren van de regeering in veele sleden van de repuhlicq zig niet schamen tleselve Ie bekleeden en gemelde Margarelba Terkuys haar dierhalven daar mede vereerd behoorde t'agten, Ie meer, vermits daartoe in vroegere lyden Ie deser plaatse ook wel de huysvrouwen van oud-gouverneurs en andere eerste ge qualificeerdens zyn g'employeert, gelyk zulx by resolutie van den 1'.)" October 17üi> en meer andere komt Ie hlyken; zo is verstaan baar tot eene zagle correctie over zulk eën irreverent en liefdeloos gedrag Ie bekeuren in een boele van
1752. J. MOSSEL 174 vyl' en twintig ryksd*, len behoeve van de diacony armen deser siail en haar wyders by extract t'ordonneeren <lie bediening als nog l'aanvaarden en behoorlyk waar te neemen, indien zy d'indignatie deser regeering niet op een sensibler wyse wil beproeven." Nog curieuser is de beboeting door de Regering van een bruidegom, die bij het (rouwen in de kerk niet wilde knielen. 5 Februarij. Verbod tegen hd slachten van buffels en koeijen, ter voortteeling geschikt. Ueeds in December 1750 was bij de pachl-voorwaarden het slachten van wijfjes buffels verboden. : Februarij Bekendmaking, dat de huizen, staande te Batavia in </<• ooster-voorstad, >iici meer mogten wor den gerepareerd. In aanmerking genomen zynde, dat veele erven, zoowel b'oosten als beweslen en bczuyden de stad gelegen, zedert anno 164"», zo by donatie als voor betalinge, zyn afgestaan aan dese en gecne, onder expresse voorwaarde, dal d'eigenaars zouden moeten gedogen demolilie en destructie van alle zodanige gebouwen, plantagien, etc, als daar op* mogten staan, wanneer de nood zulx zoude vereisschen, zonder dat deswegen eenige vergoeding aan de bezitters zoude behoeven gedaan Ie werden, en dat uyt kragle van dien, om de stad in een betere slaat van legenwcer te brengen, wel berects hel 7" en 8 e deel van het blok I', nevens hel eerste en tweede deel van het blok O, in de Zuyder voorstad, over de punt Zeelandia tot aan d'Amanus gragt, buyten de poort Utregl gelegen, waren g'applaneerl en daar door een vrygesigl. van de stads wallen en een genoegsame esplanade of vlakte aan die zyde besorgt om het canon, by een vyandelyke attaque, met vrugt te kunnen gebruyken, waar van de noodsakelykheid by den
1752. J. MOSSEL. 175 Chineesen opstand in anno 1740 is gebleeken; dog dat, alhoewel die noodsakelykheid ook even zeer aan d'ooslkanl plaats badde, mei opsigl tot die zyde van de stad nog niets hel allerminste was besloten, daar het nogthaos zeker is, dat hel te iaat zoude kunnen weesen niet d'ontlediging van die hloeken Ie beginnen, als de nood aan de man was gekomen, en dierhalven raadsaam ten minsten hy provisie verdagl te weesen op middelen, waar door het selve zoude kunnen wer den gefaciliteerd, en de geene, die hel bezit of eigenllyk de lyftogt van die gronden en erven nebben, ais hel eens lot die destructie komen moei, de minste schade mogen lyden: zo is goedgevonden en g'arresteerd aan een iegelyk hy bil lellen ler narigt bekent Ie maken, dal de buysetl, gehouwen en opstallen, oytmakende hel gantsche sesde, tiende, agtiende en negentiende deel van hel hlok L, in d'oosler voorstad, naast of aan de slads huylen hanu en streckende van de Ihuyn van Heemraden deser slads ommelanden al 10l aan de huylen Porlugeeschc kerk, en dus over de stads bolwerken Amsterdam, Middelburg, Delft, Hoorn, Enkhuysen, Vianen en Gelderland gelegen, niet zullen mogen werden vernieuwt, nog daai' aan nu of in hel vervolg van lyd, onder wal naam of pretext hel wesen mogle, eenige capitale reparatie mogen gedaan werden om, wanneer niet meer bewoon- of gebruyk baar zyn, in 't geheel te werden gedemolieerl; mitsgaders Schepenen deser stad, go wel als Heemraden, te recomman deeren daar legens scherpe loesigt te houden en d'overtreders de gedane vernieuwingen of capitale reparatien weder Ie doen afbreeken of znlx, hy onwilligheid, ten haren koste te laten doen. 5 Fcbrurij. Last lul het omschrijven in koop-brieven vu acten van overschrijving run vaste goederen der servituten, welke op die goederen rustten. Is goedgevonden alle huys en veld-diensl baarbeden, op huy
1752. J. MOSSEL. 176 sei>, erven en gronden of landeryen reels leggende ten lyde, dat deselve door verkoop of versterf aan een nieuwe eigenaar overgaan, by de koopbrieven en actens van oversehryving uytdruckelyk en speciale aanwysing te laten doem in slede van daar l>y alleen te laten induceren de generale clausule: dal den koper zal moeten gedogen de servituten, reels op liel verkogle of te verkopene huys, erf of grond leggende of die namaak daar op nog nioglen gelegl werden, zonder aanhaling, waar in d'eersle beslaan, waar door veellyds in de vergclel lieid raken en voor een tyd als versterven, tot grote prejuditie van den genen, die deselve bezit len lyde, dat weder levendig gemaakt of te voorscliyn gebragl werden, zonder dat om de wille van dese meerdere extensie iels het allerminste boven liet usueele salaris voor d'expedilie of instelling zal mogen werden afgevordert of betaald. ;j Februarij. Poging 10l bevolking van de Bataviasche Ommelanden. Vermits bet verblyf van de officiers der inlandscbe natiën, zo hoofden van de campongs of quartieren, als andere, die landeryen bezitten rondom de stad, oorsaak is, dat beel weinige hunner onderhorige zig in de bovenlanden bevinden of op houden, buyteii de tyd, dal de pady of ryst geplant en ingeoogsl werd, mitsgaders zy zig dierhalven aan andere cultures heel weinig laten gelegen leggen en op die, waar toe een conti* nueele attentie en loesigt vereiscbl werd, in 'l geheel niet toeleggen, is verslaan deselve door den Commissaris 10l de zaken van den inlander op een minlyke wyse, zo veel mogelyk, te laten animeeren zig met er woon van de stad t'eloigneeren om hare onderhorige door dat middel naar de bovenlanden te locken, mitsgaders beter occasie te geven en aan te setten om hun hoofdwerk van den landbouw Ie maken en zig aan een werksaam, inslede van een vadsig en slegt leven Ie begeven.
1752. J. MOSSEL. 177 ia PLAgAAT-Bcilh hl I I VI 5 Februarij. Toekenning van vollen eigendom, tegen betaling van zekere recognitie, aan leenhouders. — Wijziging van hel bepaalde op 5 Februarij 1751 nopen* verkoop van landen. Om dcselve redenen, als waarom conditioneel is goedgevon den hel district Jaty Nagara aan dies regent in volle en vrye eigendom af Ie staan (*), is dienstig g'oordeell en oversulx g'ar resteerd de landeryen, by dese en geene als erffelykc leenen beseten werdende, aan de leenhouders of possessenrs in volle en vrye eigendom te ecdeeren, als genegen zyn daar voor een passable recognitie te helalen; maar ook de resolutie van den spn5 pn February des voorleden jaars, nopens den verkoop der ongecultiveerde Comp* landen, in zo verre t'allereeren, dat de morgen lands legens drie a vier rd s , in plaats van vyf, zal werden afgestaan, nadat het perceel, dal op dien voetversogl werd, digt of ver van de stad afgelegen is, vermits zig legens voois/, prys van vyf rd s geene liefhebbers hebhen opgedaan, binten en belialven dat het nut en voordeel, daldeComp e en de colonien uyl de cultiveeringe der landen te waglen heeft, zo groot is. dat men selfs deselve eer voor niet in vollen en vi yen eigendom behoorde uyt te geven als onbebouwt te laten leggen. 5 Februarij. Regeling der betaling van 's heeren-gereg tigheid van landerijen bij eersten verkoop en bij erfe nis, het laatste onder inlanders. Is verslaan van d'uytgegevene lauden, 't zy voor betaling of voor niet, by d'eerste verkoop door den geenen, die den eigendom verkrygl ofte zyne erfgenamen, den 20 sl ™ pennink te laten hellen, gelyk pro dalo van het besluyt deser regee ring van den .4'" September anno 1649 altoos geschied is, dewyl het genoeg is, dat de kopers «f verkrygers by den eigenllyken eersten verkoop of d'uytgave, 'sComp 8 wegen geschiedende, van de betaling van dien werden g'exmineert (') Zie boren hl.nl/. I rl.
1752. J. MOSSEL. 178 ler goedmakingo der kosten en mocyten, die tot hel zuyveren, doorgraven en ophogen derselve moeten werden aangewend om daar van vruglhare zaylanden of plantagien te maken: mitsgaders liet om trend de notitie van overgang van eigen dom van onroerende goederen hy wege van successie ofle d'overschryving van man op vrouw oi' weduwe hy de proto collen van Scheepenen en Heemraden, met opsigl tot den inlander, te laten hy hel presente gebruyk om daar voor hy die occasie ook 's heeren gerechtigheid lc doen betalen, also de gemeenschap van goederen onder hen geen plaats heef! en hel selve gevolgelyk over cenkomt met hel geresolveerde omtrend dit onderwerp op den 27' n April 1717, dicteerende, dal voorsz. gerechtigheid van den 20 st ™ penning moet gehefl werden van alle onroerende goederen, die van eigenaar veran deren, ook hy erffenisse of legaal, als het is huylen de descendenle of ascendente linie. 5 Februarij. Voorschrift nopens de taxatie van landerijen. Ter vermyding van de sware ongelden, op de taxalie der landeryen vallende, wanneer de gesworen taxateurs en land meesters zig expres ten dien einde naar dcselve hegeven, is goedgevonden en verstaan de waarde der landeryen, die door een mede erfgenaam ofte andersinls hy hewys of schifting per taxatie mogen of kunnen werden overgenomen, te laten reckenen naar den jongslen verkoop na anno 174 U, len ware den overnemer, daarmede niet te vreden zynde, de toeschat ting door de gesworen taxaleurs en landmeeler voor zyn reekening en niet len laste des boedels wilde laten doen en ook besorgen, dat deselve aldaar naar den gehruyke werden gedefroyeert ten zynen koste. 5 Februarij. Bepaling, dat in koop- en meel-brieven van landerijen munnvheariij vermeld moest warden, y>hoe veel morgens de perceden, daar dcselve van spre »ken, beslaan",
1752. J. MOSSEL. 179 5 Februari]. Berekening van 's heeren-geregtigheid voor brood-bakkerijen, suiker-molens en arak-stokerijen. Om de bercekening van 's heeren gerechtigheid van de broodbackeryen, zinkermolens en arraksbranderyen op een vaste en eguale voel te brengen en te bonden is verslaan voortaan altoos een derde van bet geene, waar voordebacke ryen met slaven, gereetschappen en wes meer vcrkngl wer den, voor deselve te laten aftrecken, mitsgaders van liet rendement van een znykcrmolen of arraksbrandery by verkoop twee duysent rd* detractie voor de gereetschappen en bet verder toebehoren toe te staan. 7 Februarij. Mant regelen tot aanmoediging van den landbouw in de Bataviasche Ommelanden. Naar aanleiding van de »Consideratien" van G. W. baron van bnhoff, alsmede van de missive van Heeren XVN nen van 5 April 1742 besloot de Indische Regering: «Nette kaarten te doen formeeren van alle de landeryen, binnen den ganlschen omtrek van bet koningryk Jaccatra gelegen, niet alleen, als van ouds, afgedeell by blockcn, met letters onderscheiden en gesubdiviseert in deelcn ofperceelen van landeryen, aan eenen eigenaar toebehorende of een by zondere naam hebbende en met nommers gemerkt, maar ook by yder landery of erf te doen nolecren d'cigen naam van het selvc, vermits daarby best bekent zyn en blyven, mitsgaders daar van door heeren Schepenen en Heemraden te doen formeeren en eden houden correcte erfboeken, waarin fder perceel lands een zyde beslaat, met subscriptie telkens van verpandingen of oversebryvingen, met de som ende naam er by. Ook is gearresteerd d'inlanders, die bevonden werden, by verkoop olie aauvaardiging van onroerende goederen, binnen den by resolutie van den 4 en September 1649 gestelde lyd van di'ie maanden of daaromtrend geen behoorlyk transport of
1750. J. MOSSEL. 18 by exempel een chiambok, riet. elc. waarmede natunrlyker wijze geen doodsla-; kan begaan worden, zal dit als dan by den regier in consideratie moeten komen en de procedaure tegens zo een delinquant na de omstandigheden en bevindinge moeten voortgezet worden. 5. Dog deezc consideratie zal geen plaats hebben omtrent alle de geene, die iemand met een naaide op een plaats van het lichaam, voornamentlyk in de strot, bals en hersenpan, zodanig sleeken, dal by daarvan komt te slerven; en de zulke moeien mei de dood gestraft werden; ook 6. Alle de geenen, die iemand door vergif! om het leven laten brengen, en ook de zulke, die een kind of een dwaas menscfa mei vergift van kant helpen. 7. Die een ander iu de rivier ofte ondiep-walor insloot en den ingestotene, die zig daar uitgemakkelyk haddekunnen helpen, dus moetwillig koml te verdrinken, moei. als een ongeluk aangemerkt en den daader eenelyk aan den lyve over zyn onvoorzigtig gedrag gestraft of een boete opgeiegt werden. 8. Die iemand, die niet swemmen kan, of een, die gebonden of die gebrekkelyk is, in het diep water koml in Ie stooien, dal daar komt. in te smooren, is de strafte des doods onderworpen. 9. Ook den geenen, die een sulken, die swemmen kan, in hel water sloot en dal die door sterke si room en harde wind, die hem beletten konnen Ie landen, komt te verdrinken. 10. In tegen zal den geenen, die iemand in hel vuur sloot en den ingestootene blijft er inleggen, schoon liy den brand kan ontlopen, en verbrand, s.il eenelyk aan den lyve gestraft of een boete opgeiegt werden. 11. Die iemand in een pul stool en den ingestotene koml van den val te slerven, zal mei de dood gestraft werden. 12. Ook den geene, die iemand in hel water stoot, en dal den ingestotene van een crocodil of ander zee-gedierte werd omgebragt. 15. Wanneer twee minderjarige Ie zamen zyn en den oudste van de twee commandeert den ander om iemand te dooden, zo zal den jongsten mei een kinderlijke kastydinge
1752. J. MOSSEL. 180 overschryving gedaan en genomen te Lebben, door Scbeepenen of Heeuiraden te doen bekeuren in een boete van bet vier voudig bedragen van 's liceren gerechtigheid, die sy gesustineerd moeten werden te hebben willen fraudeeren. Al verder is goedgevonden aan de Mokervaart, op het land Kinsjewi, voortaan Woensdag in plaats van Donderdag passer of marktdag te laten houden, mitsgaders, in stede van de twee markten of passers, thans op Bacassi gehouden wa dende, namentlyk een door den capitain van d'oost en een door d'eigenaar van 'l land, Kali Waringi, aldaar maar een passer Ie [icrmilleeren, vermits die landen zo na aan elkan der leggen, dat daar uyt niet als dispuien en quade gevolgen te wagten zyn, mitsgaders oversulx aan Heemraden te deman deeren het ondersoek of de decisie, wie van beide hel beste heeft, en om den anderen l'inlerdiceeren voortaan meer passer ie laten bonden, als zynde apparenl met beide ge permitteerd of een van de twee permissien sub en obreptif verkregen. Aangesien omtrent! d'heffing van Je passers of markls ge recbtigheeden ten behoeve van den markthouder door dese en geene te meermalen willekeurig van liet oud gebruyk is afgeweken, ten blyke van de noodsakelykbeid om daar <nn tremi te maken een vast reglement, op dal sul\ op alle de markten geschiede op een eguale voet en dus alle excessen en ongeregeltheeden daar omtrend gewend en, des noods, ge straft kunnen werden, is verslaan ter narigt van een iegelyk Ie statueeren: dat de geene, die ter markt komen, niels uuur behoeven te conlribueercn als: voor een buffelskar, met goederen ter markt komende, 2 stuyvers, dog ledig niets, onder wal naam of pretext het wesen mogte, voor een dragl goederen '/ 2 stuyver, voor een amphioen kraamtje 1 stuyver, voor yder kraamtje van Kwaal, ryst, zuyker, tabak en diverse andere goederen i j 2 stuyver,
1752. J. MOSSEL. 181 en diit niemand van passeerende karren, dragten of vaar tuygjes of praauwen iels vorderen mag, 'l zy ten behoeve van 'sComp" posten, de passers of scliiitboomen enz., het een rn ander, zo wel als het onwettig passer houden, op poene van hondert rd' boete ten behoeve van Heem radens cassa voor de helfte en de weder helfte teu behoeve van den Landdrost of Commissaris van den inlander, die daar in beide zullen mogen fungeeren. Belangende deze materie is al verder verstaan, dat de pas serhooders, volgens oude costume, het zout privative op hunne markten zullen mogen laten verkopen, dog buyten des niets, maar ampliioen, oly en alle andere dingen een ieder vry te laten ter markt brengen. lnsgelyks is besloten het heffen van gerechtigheid voor het lappen, 't slagten van het vee, de topbancn en hanevegteryen aan de passerhonders boven M r Cornelis in 't geheid niet Ie permitteeren en beneden die post niet, als voor zo verre zy zig daaromtrenil door afkoop of andersints met de pagters verdragen kunnen, moetende anders dulden, dat dese aldaar volk slellcn om deselve te colleetccren ingevolge de pagl conditien. Om de gegoede ingeselencn Ie meer 10l den landbouw aan Ie moedigen en op te wecken door l»y liet ntilc ook lint aan gename te voegen, is goedgevonden en verslaan d'eigenaars van de voornaamste landen, aan particulieren in vollen en vrye eigendom toeltclioorende, te weten: Tjilingsing aan de Moerende, Vredestein, Soekapoera, Poelo gadong, Weltevreden, Tanna Aban, Soetendaal, Matterman, Struyswyk, Tjelemba,
1752. J. MOSSEL. 182 Oost Tanjong, Dregterland, Noessa cambangan, Buytensorg, Cadauwa aan de Mokervaart, Binkelenberg, Tagalagus, Tanjong priok, Salapadjang vereend met wester Cadavva en alle andere ingelanden, die twintig duysent rd' aan kindenen bezitten, in zo verre van de maimelyke sexc zyn, niet alleen 10l cenige distinctie te vereeren met den lil ui van hoofdingelan den en den rang naast Commissarissen van kleine gerigts en lmwelykse zaken, maar ook de volgende privilegiën en praero gativen: dat niemand, van wat caracter of conditie hy sonde mogen weesen, op hunne landen, buyten hun consent, zul mogen komen jagen, visschen, etc.; dat de geene, die schooien op hunne landen opgerockt heb ben, selfs d'inlandsche leermeesters uyt d'in dienst zynde of andere, door den kerkenraad daartoe g'examineerd en hequaam bevonden, zullen verkiesen; en dat zodanige inlandse leermees ters niet buylen hunne speciale toestemming zullen mogen verplaast werden, schoon ook hunne conditie daardoor ver beterd wierd; dat z'ook zullen hebben de dispositie over de liefde gillen, 't zy om deselve tot gestigten of voor arme weduwen en wesen t'employeeren; en d'clcclie vau inlandse officiers en sergeanten uyt de mandadoors van d'oost uyt d'ooster en van de west uyt de wesler geprivilegeerde landeryen 10l een lieutcnaut, twee vendrigs of vier sergeanten; en dat zodanige hoofd ingelanden, zoo verre burgers en van Europeesen bloede zyn, preferabel voor alle andere eligibel zullen weesen tot burger heemraad, mitsgaders in dien gevalle voortaan, buyten den vice praeses, het welke altoos den ürossaarl van
1752. J. MOSSEL. 183 d'Ommelanden is, nog vier, in slede van drie persoonen, uyt d'hoofd ingelanden in het collegie van Heemraden als leeden te lalen sessie neeiuen, ingevalle 'er so veel verkiesbare bur gers aan handen zyn, en als dan daar en legen maar drie. in slede van vier Compagnies dienaren, buyten den heer president, naincntlyk den brigadier of een ander hoofd officier van de militie, den Commissaris van den inlander en den fabrycq. Dog, dat de voorsz. privilegiën en voorregten, zo wel als de sessie in het collegie van Heemraden,, als aan de landeryen en niet aan de personen g'accrochcerl, niet ad vilam sullen duuren, als wanneer zodanige burgers het bezit van de voor noemde landeryen dan wel twintig duysent rd' aan andere hlyven hehonden, in voegen, dal iemand, een gedeelte van dien verkopende, uyt het gemelde eollcgie ontslagen zal wer den om voor andere, werkclyke hoofd-ingelanden plaats te maken, als er eligihle aan handen zyn. Gelyk ook is besloten alle ingelanden hel ronselen of verleiden van elkanders volk, om in haar dienst over te gaan, t'inler diceeren, sub poene van deselve by reclame te moeten terug geven en verbeurte van het gegeven handgcld, mitsgaders ter narigl van de respective collegien van justitie en die hel ver der concerncert, te verklaren, dat het by placcaat van den 6' n Maart 1750 gcrenovecrt verbod tcgens het opgaan der Chincesen en andere zonder permissie briefje boven de buylen forten en hel houden van warongs of kramen en tapneeringen of kroegjes niet applicabel is op de Chineesen, die zig in de bovenlanden met den landbouw erneeren of geenc kramen of kroegjes op 's boeren weegen opregten, als alleen maar ziende op het irrigulier swerven van landlopers, die geen vaste ver blyf plaats hebben in de bovenlanden, en het occupeeren van landeryen of gronden, haar niet in eigendom tocbehoorende, buylen permissie van den eigenaar. Wyders is verslaan geen permissie tot d'exstruclie van meer arraks branderyen te verleenen, also men het met de tegenwoordige sevenlien stux overvloedig stellen kan, mitsgaders alle deselve jaarlyks by provisie maar te laten stooken een
1752. J. MOSSEL. 184 eguale tyd van ses maanden en, als die verlopen zyu en liet uyt hoofde van den geringen voorraad en de grote consumtie of apparentie van dien nodig mogte werden bevonden, nog eenigen tyd, door Ileemraden, na ingewonnen advies van d'ar rakstokers, .te bepalen, en daar op door den Landdrost en Ontfanger generaal der domainen scherpe loesigt te doen houden, zullende ecu persoon, die, twee branderyen. hebbende, meer inclineert in een van desclve hel heele jaar door te branden en oversulx d'andere een proportioneele tyd in 't geheel buyten gebruyk te laten, daar toe hy haar eerwaarde speciaal ver soek moeten doen. Al verder is goedgevonden Heemraden Ie recommandeeren om de meest convenahelsle middelen uyt te denken en in het werk Ie stellen tot vermeerdering van hel getal der cocus of clnppus hoornen, alomme in de Ommelanden, in voldoening aan de resolutie descr regeering van den 8™ Maart 1746, also hel selve dienslig en noodsakelyk is 10l verbetering van de colonie, mitsgaders meerder voordeel en gerief van d'inwoonders. Nog is ter bevordering van d'agriculture nodig g'oordeelt en oversulx verstaan de gemeene militairen en zeevarenden, die daartoe op hun versoek geschikt werden, in den dienst van de Gomp'' Ie laten continueeren, tol dal zelfs hun ontslag versoeken, en perccclen lands aan deselve uyt Ie geven van 100 roeden breed en 150 roeden lang, aan wederzyden van hel gegravene ooster cannaal, van de grote rivier af te beginnen. om daarvoor, na een vry besit tot ultimo December van hel volgende jaar, te belalen twintig rd s 'sjaars en de gereed schappen op derselver soldy reekening te stellen, nevens genol van vyftig rd s 'sjaars geduurende twee jaaren tol opregting van een bamboese woning en inkoop van draag en ploeg beesten, etc, om dus na vyf jaren belalens in burger vrydom over Ie gaan en, na vereffening van hunne schuld, bet hy ben bebouwde land te kunnen kopen voor hondert rd s ; mits gaders een boekhouder over dese landbouwers tot sclioul aan te stellen om maandelyks inspectie Ie nemen, hoe verre den
1752 J. MOSSEL. 185 landbouw by ben behartigt werd, mitsgaders daar van aan den heere Gouverneur Generaal in geschrifte specilcq rapport te doen, len einde de geenc, die so onarbeidsaam, gedebaucheerd of onhandelbaar zyn, dat er indertyd niets goeds van (e ver wagten is, len eersten weder tot bun vorige dienst (e doen overgaan, mitsgaders de directie over bet geene zy afvoeren aan den boekhouder ie demandeeren om 't zelve aan 'sComp' pakhuysen, den bazaarmeester of een ander, vast man te ailresseeren en hel provenuc secuur op te doen voeren, mits gaders, mits bcboorlyk bewys verleencnde, onder zig te hou den, tot dal de boeren bet lot een nut employ benodigen; dog omtrend d'uyt Europa overkomende landbouwers alles Ie laten op den voet, by resolutie der Edele Hoog Achtbare Heeren Superioren van den .">'" April 1742 op de consideratien van wylen Zyn Excellentie van Imboff, » ,le hoofdstuk, § 22, 25 en 24 en liet daar op gefundeerde besluyt deser regeering van den 14 en February 1744 gereguleerd. Nademaal hel voor de eolonie en de Coinp c zeer schadelyk is, dat hare landerycn, waarop hout bosscben slaan, aan particu lieren verhuurt werden zonder eenige conditien of restricliën omtrend hel gebruyk, vermits deselve door zodanige huurders t'eenemaal en zo kort by de grond werden uytgekapt, dat niet weder kunnen aangroeyen, is besloten alle deselve door Heemra den, na expiratie van de buurtyd, publicq aan de meest biedende Ie laten verkopen, mits dat circum circa tien jaren huur ren deeren: dog, ingevalle zo veel niet halen kunnen, nut de ver huuring voort Ie laten gaan, mits bedingende, dat bet hout niet lager als drie voeten hoven de grond zal mogen afgekapt weiden, of zodanige andere voorwaarden, als haar eerwaarde tot conservatie van de hout bosschen zullen dienstig oordeelen. Gelyk mede is goedgevonden haar eerwaarde te recomman deeren om voort te gaan niet d'opspeuring van alle de lande ryen, die zonder bekende eigenaars zyn, mitsgaders alle deselve, mede na voorgaande edictale citatie van die vermeenen mogten daar op ecnig regl, actie ofte prententie te hebben, niemand eompareerende, Ie gelde te maken, mits hel rendement der
1752. J. MOSSEL. 186 selve, te samen met dat van de voorwaarts geciteerde buur landen, in 't jaar niet surpasseere eene somma van twintig iluysenl rd». Laatstelyk is verstaau d'cxaminatie der Chinees* nieuwelingen, die genegen zyn zig in dese colonie t'etablissceren, voortaan door de officieren van de Chineesche natie, ten overstaan van gecommitteerde Scheepenen en d'officieren, te laten geschieden; en die door de meerderheid derselve als ondeugend ol suspect werden opgegeven, zonder venier ondersoek met de retour neerende jonken terug te zenden; en oversnlx de gemelde exanrinalie voortaan met primo May te laten heginnen, mits gaders Scheepenen, zo wel als d'officieren van de Chineesche natie te recommandeeren alle zodanige nieuwelingen, zo veel mogelyk, t'animeeren lot den landbouw en het werken aan de zuykcrmolens; dog het doen stellen van borgtogt voor hun goed gedrag door de zodanige, welkers vcrblyf in de colonie g'oordcelt werd van nut te kunnen wcesen, als van geen vrugl zynde, voortaan maar t'excuseeren. 17 Febrnarij. Voorschrift voor Weenmeesteren nopens het verkenen van hypotheken op gebouwen, slaan/le, in de oosler-voorslad van Batavia. Ten opsigtc van de beleeningen van gelden op onroerende goederen in d'ooster voorstad, mits het geresolveerde op den sen5 en deser, aangaande liet sesde, fiendc, agtiende en negentiende deel van het blok L, naast of' aan de stads huylen barm, is uyl consideratie, dat alsnog slandgrypcn de redenen, waaroinme ter sessie van den 15 0 " Juny 1745 is ingetrocken de resolutie van den 17'" May 1740, om gcene gelden door haar eerwaarde op hypolcccqucn huyten dese stad te laten hcleenen, verslaan haar eerwaarde te qualificecrcn oni niet de beleeningen op d'in deselve gelegene huysen en erven voort te gaan op den voet, hy het eerstgecileerdc hcsluyl gereguleerd, namentlyk tot de helft van de getaxeerde waarde, mits dat de belecn ders daar en boven stellen cautie ten genoegen van haar
1752. J. MOSSEL. 187 eerwaarde en zig, zo wel als hunne borgen, verbinden het beleende capitaal, by opeissching, in lermynen af Ie lossen binnen den tyil van tien jaren, gerekent van den dag van de publicatie van het advertissement wegens de voorsz. resolutie van den (}*■ courant, welke na resumtie is g'approbeert. 25 Februarg. Bedreiging: 1° van kettingslag tegen de Chinezen, die, zonder voorkennis run de Regering, Ie Batavia waren- binnengedrongen of zich ler kwader trouw bedienden van een admissie-briefje, hetgeen niet voor hen bestemd was; L 2 Ü eener boete run I rijks daalder tegen op hun verzoel; toegelaten Chinezen, die verzuimd hadden zich van een admissie-briefje te voorzien. De boete kwam ten voordeele van den Bailluw of Laud drost, in wiens jurisdictie de bewuste Chinezen zich ophielden. Deze moesten onmiddelijk gezonden worden naar den Secre taris der Chinezen om, legen betaling van een rijksdaalder en van hel zegelgeld (plakaat van 26 Mei 1750, art. 83), een dooi' één der Secretarissen van de Regering onderteekend licentie-briefje af te halen. Zie ook bij 29 Mei IG9O, 5 Augustus 172!), 12 Junij 1756 en 22 April 1738. 29 Februarij. Voorschrift nopens eene jaarlijksche oon frontatie run de negotie-boeken mei de soldij-boeken. — Afzonderlijke soldij-boeken voor "Moorse' zeevarenden. Ingevolge den Voorstel van den heere Gouverneur Généraal is besloten de negotie boeken deser hooldnlaalse nu en jaar lyks, alvorens deselve gesloten werden, te laten nazien en confronteeren legen de soldy boeken door den eersten bpper koopmaa deses casteels en het opperhoofd van hel generale soldve eoinptoir, ter out waring of het afgeschrevene by d'eerste ten laste van soldyen by de laaste behoorlyk ingeno
1752. J. MOSSEL.. 188 men en belast is, mitsgaders deselve wegens hunne bevin dingen te laten dienen van schriftelyk rapport, len einde tot redres der versuynienissen of discordantien de nodige ordres te kunnen stellen. Voorts is goedgevonden, tol meerder duydelykheid, by de negotie boeken te laten formeeren een aparte reekening van de soldyen der Moorse zeevarende, tot nog toe op reekening van schceps soldyen ingeboekt. 6 Maart. Verkleining van hei kapitaal der Bank van leening. Is door commissarissen van de bank van leening by een schriftelyk adres vertoond, dat er, milsden geringen aanbreng van koopmanschappen te deser hoofdplaatse, zederl eengeruymen lyd weynig beleeningen meer gedaan wierden en zy dierhal ven van bunnen pligt g'oordeelt hadden dese regeering in con sideratie te geven, tol in boe verre het dienstig zoude weesen het fonds van de bank Ie verminderen, ten meesten voordeele van d'g'interesseerdens, also bet niet apparenl was, dal het capitaal weder uylgezet zoude kunnen werden; waarom zy van gevoelen waren, dat d'belfle of op yder actie 500 rd 8 en dus 1150000 rd s in 'l geheel zoude kunnen afgelegt werden, wanneer d'uytdeeling onder ultimo Augustus aanslaande favo rabler zoude zyn, also de reslcerende 150000 rd'meesl tegens Vi perc t 0 konden uylgezet werden, daar het geene by de Comp e op rente staat, na aftrek van d'ongelden, geen half ten hon dert balen koude; waar over gedelibereert en aangemerkt zynde, dat, alhoewel er effective weinig apparentie is, dat het gantsche capitaal, waar van reets 170000 rd 8 in 'sCtomp' cassa op interest gesteld is, nog in lange zal kunnen uytgezet werden en gevolgelyk de vermindering van het fonds in zo verre als niet ondienslig Kan werden aangemerkt, men egter nog geen reden beeft de hoop op verandering van lyden leu goede zo verre aan een zyde te stellen om eensklaps hel halve capitaal af te leggen, daar men niet versekert is het
175 Ö. J. MOSSEL. 189 selve in cas van noodsakelykheid weder Ie zullen kunnen ver meerderen; dat ook den voorstel van commissarissen, zo als deselve legl, niet wel kan werden g'accepteerd, eensdeels, vermits de Comp*, die met de 17 acties, welke voor den vyf tigsten penning ten behoeve van den lande zyn gefourneerl, 117 slucx in de bank heelt, waar van de helfte maar 58500 rd" bedraagt, gevolgelyk van de by baar ter dispositie staande gelden ten minsten 90000 rd s zoude moeten uylkeeren om de bank tot d'allegging der overige 91500 rd s van particulieren in slaat te stellen, 't geen haar thans zeer ongelegen zoude luimen: en ten anderen, omdat er onder de particuliere par ticipanten zekerlyk wel eenige zyn, die met hel afleggen van hel halve bedragen hunner acties niet zouden gedienl wesen, als er een ander, zeker middel konde gevonden werden om d'uyldeeling favorabler Ie doen uytvallen; zo is goedgevonden en verslaan 07 aelies van de Comp 1 ' in de bank te laten in trecken en vernietigen, mitsgaders het bedragen derselve ofte 07000 rd' af Ie rekenen legens de gelden van de bank, a deposito in 's Comp* cassa geteld, mitsgaders commissarissen te ipialiliceeren ook 53 acties van particulieren af te betalen en in Ie trecken. zodra zy daar toe vermogens zyn of den slaal van 's Comp* cassa zal toelaten haar 10l het selve in staat te stellen, en dus het fonds 'ƒ3 le verminderen ofte van drie 10l twee honderl duysent rd a . G Maart. Middel van bestaan voor de werkbazen op On rust, in hei atnbachts-kwarlier en bij de equipage-werf. Is goedgevonden aan de voorsz. basen, huyieu bet bepaalde gelal coelies of draaglieden, lot een middel van bestaan toe le leggen hel volgende, als: aan den haas limmerman vyf perc' 0 , alleen van de boul werken en spykers, onder zyn opsigt ten dienste van de Comp' verbruykt weidende, die hy met 50 perc tü advans aan de Comp' zal moeten leveren, opdat men versekerl kan wesen, dat alle Comp s houtwerken en spykers, die men mogle ontdecken
1750. J. MOSSEL. 19 e» bannissemenl en den oudsten, zo boven de 14 jaren is, met de dood gestraft werden. 14. Wanneer een bejaard persoon een minderjarig kind °' jongeling commandeert en aanvoert om een ander Ie ver moorden, zo zal by den regier in overweginge genomen werden, of bel kind wel zoo veel kenhisse bezit om bel goede van hel quade te kunnen onderscheiden, en werd dan na bevinding y an den regier geoordeelt; dog. die zulx beelt geordonneert, u 'ei'd met de dood gestraft. 15. Alle ongelukkige en wezentlyk met geen voorbedagl heid en by geval begaane doodslagen zullen geen doodstraffe onderworpen zijn en met een straffe aan den lyve of een hoele van 500 rd\ gestraft werden. 16. Den geenen, die iemand dwingt om zyn zelven om hals (c brengen, zal, zo bel bewezen kan weiden, met de 'lood gestraft worden. 17. Die een doodslag of anders iels quaads beeft begaan en uil vrees de vlngl genomen, dog naderband, op goede be loften en parool van vergevinge wederom gekomen zynde, Z; d geen leed moeten gedaan werden en by zal alleen ge houden zyn om de op dat feyl, bet geen by begaan heeft, staande boel e te betalen. 18. Een gek mensch of kind. die een doodslag begaat, Za l niet ter dood veroordeelt, maar de eerste vast gezet en den andere, strengelyk gegecssell zynde, den priesteren moeten " V( 'i'gegcven werden 10l een betere onderwijzinge. 19. Ecu dronkaart, een manslag begaande, zal met de dood gestraft worden. 20. Een openbaare amok-spoeger zal, bel zy ook om wal •'eden en schoon by ook op een olie andere wyze verhinder! 1S «m zijn boos en desperaat voorneemen uit Ie voeren, mei de dood gestraft en, lot alscbrik van andere, mei de boenen ; >an ,],>„ £ 3 |g gehangen werden. 21. Die tweemaal met een piek, cle. op iemand steekt en ls maar eens geraakt, dal bel een wond is, werd mei de dood gestraft.
1752. J. MOSSEL. 190 door licni verkogt of elders g'employecrl te wesen, niet op een gepermitteerde manier overgehouden, maar op een onwet tige wyse verkregen zyn; aan den baas der metselaars mede vyf ten bondert van d'onder zyn opsigl, ten dienste van de maalschappy, verwerkte metsel materialen, om mede in dier voegen en ten selven einde aan de Comp e gclevcrt te werden, en aan de basen van de smils, lootgicters en koperslagers vyf peiv, 10 van d'als voren vcrlirnykle mineralen en wes meer, om ten fine voormeld ook met een half capilaal winst aan de Comp* gelcvert te werden; dog, vermits de portien van de basen der lootgicters en konerslagers wal schraal en daar en legen die van den haas der metselaars pro rato wal rnym zal vallen, door den selven jaarlyks van zyn aandeel twee bondert rd" aan den eersten én een bondert rd a aan den laatslen te laten uytkeeren. 14 Maart. Vernieuwing van hel eerbod van Septem ber '1759 tegen lui heimelijk verhuizen run inlanders uil liet eene district naar lui andere. Dit sluk is woordelijk gelijk aan dal van 1739. 14 Maart. Vernieuwing run het verbod van 2$ Januari} 1746 tegen de vaart run Chineschejonken regtstreeks run China naar Mahusser, enz. Deze vernieuwing geschiedde, »niel alleen met opsigl lot de • oostersche provintien, maar ook tol alle andere plaatsen, «daar de Comp e het gebied ©f exclusive contracten met 's lands «vorsten heeft, «log specialyk lot Celebes, Palembang en •Banjermassing, nytgesoadert noglhans Ivvec a drie jonken »ol' wankangs, die ingevolge liet geresolveerde onder de besoigne • over de zaken van hel laastgemelde comploir op den 2(K" •December jongstleeden aldaar uytlerlyk zullen weiden g'ad •mitteerd, schoon by het contract mei den regeerenden Sul
1752. J. MOSSEL. 191 •than, Tanuljie Dulla, in anno 1747 maar d'admissie van een •enkelde wankang is bedongen". 11 .Maart. Bepaling run het waag-geld, enz. voor zekere soorten opium. By een extract resolutie van de hoofdparlicipnnlen der geprivilegeerde sociëteit lot den privaüven handel in amphioen van den 13 M deser gezien zynde derselver versoek, dal de Ihollen en het waaggeld van de Poeranniase of Baggelpoerse opium mogle werden geschikt na rato van de verschillende prysen van de Behaarsche en dese soort, dewelke de Comp e volgens besluyt deser vergadering van den 28 en der voorledene maand aan de sociëteit afslaat voor 180 ryksd* de kist, daar voor d'andere 950 rd ! moet werden betaald, vermits twee kisten van de Poeraniase by de sociëteit omlrend bel bepaalde getal voor een Behaarsche zoude werden gerekenl; zo is g'arreslcenl van yder kist by uylvoer alhier Ie laten betalen lien rd' voor uytgaande regt, op Javas oostkust vyf rd' per kist voor inkomende regt en aan de waag twee en een quart rd' ofte de bell'le van het geene voor de beste of Behaarsche amfioen volgens besluyt van den 14 l! " December 174ü betaald werd. 17 Maart. Vermindering van de houten en leges op den ondertrouw aan huis, vastgesteld den sden5 den December 1747. In een »rond" jaar hadden die. boelen niet meer opgebragt dan r>9o rijksdaalders, 10l prooi nadeel voor de Academie de marine en voor bet Seminarium Theologicum. Bovendien leden de diaconie-armen daaronder, vermits de giflen aan huis grootcr waren dan die op het stadhuis. Eindelijk misten de Commissarissen van huwelijksche en kleine zaken de vacatie-gelden, waaruit de juarlijksche «kamer «guastos" van dat collegie moesten worden bestreden.
1752. J. MOSSEL. 192 De Regering bepaalde daarom: boete. leges. voor hooge dienaren der Compagnie, niet inbegrip van oppcr-kooplicden, in en builen emplooi 50 ryksd" 50 ryksd 8 voor kooplieden en gelijkslandigcn GO » 7>Q » voor onder-kooplieden en andere, zoowel dienaren der Compagnie, als burgers. 60 » GO ■> 17 Maart. Verbod raar de Imilen-kanloren 'lul coinmissien Ie gebrugken, die men voor 's hands »weet, dat si/ niet in persoon of niet naar behooren »kttnnen waarnemen". Aan de Regering was gebleken, "boe willekeurig en oneigen «dikwyls door de gebieders van de buyten-comploiren in en •omlrend liet opdragen van commissien aan deesen en genen •werd te werk gegaan". L 2 l Maart. Bepaling, dat de gelden, door de Compagnie aan de Bank van leening wegens intrest van gedeponeerde sommen uit te betalen, vrij zonden zijn van hortingen. Ingedienl zynde een extract resolutie, door commissarissen van de bank van leening op den 15 cn deser genomen, behel pende verzoek, dal d'interessen van hare, by de Comp' a deposito staande gelden zonder eenige korting, van wat natuur deselve ook mogte zyn, aan haar op zyn tyd mogten afgegeven werden, wanneer de participanten zouden kunnen welen, dat nooyl minder als G perc* 0 in 't jaar konde uytgedeeld werden, en d'aclies, die al tot beneden bet capilaal gedaalt waren, weder zouden ryseu; zo is verstaan ter bereiking van dat goede oogmerk, niet alleen de voorsz. renten aan commissa rissen voormeld, maar ook door baar aan de participanten te laten voldoen zonder eenige korting en gevolgelyk, in zoo verre als de gemelde, van de bank by de Comp'' a deposito staande
1752. J. MOSSEL. 193 \7> PLARAAT-EuEE DEEL VI. penningen concerneert, voortaan door commissarissen niet te luien aflrecken liet twaalfde gedeelte van de ses ten hondert ofte ! /j perc 10 , aan liaar by het agtiende articnl van derselver instructie toegelegt, nog ook door den groot cassier de 12 stuyvers van yder hondert, den negotie hoekhouder volgens resolutie deser regering van den 7 en September 1682 com peteerende van alle betaald werdende interessen. 2:2 Maart. Last op de buiten-kantoren minstens eenmaal 's jaars in linde van politie na te gaan, welke Com pagnie'» goederen publiek verkocht konden worden. Zulks was eene «oude, dog in de tegenwoordige schaars •heyd van contanten seer applicable ordre". De bedoeling was geld in handen te krijgen, waarom dan ook de goederen »voor inkoops-prys of nog iets minder, na •dat zy zyn", verkocht moglen worden. Van de verkochte goederen moest een «apparl rendement" naar Batavia worden opgezonden, evenals eene opgave van »al het onhenoodigde geld voor een geheel jaar". 4 April. Regelingen nopens hei hospitaal Ie Tjipanas. Om de oiigclden van liet hospitaal te Tjie Panuas olie aan het wanne had op een vaste voet te brengen en alle excessen daar omtxend Ie prevenieeren, is verslaan aan den practisyn aldaar, als leffens zynde binnen-regenl, in reekening te vali deemi : voor spys van yder zieke 10'/ 2 si" en voor medicamenten 1 st r 's daags, mitsgaders maandelyks voor een wasscher rd s 10: — » timmerman » 6:12 45 coelies " 90: — mitsgaders de bediendens van dat ziekenhuys d'ordinaire randsoenen en voor de zieken 't gewone, dan wel in stede van deselve, zo ver dienstig zy, geld te laten verslreckeu, het een en ander ingaande niet primo deser.
1752. J. MOSSEL. 194 6 April. Maatregelen ter bevordering van den landbouw in de Bataviascne Ommelanden en in de Preanger landen. Op dezen datum zijn in den vorm van een plakaat gepu bliceerd de resoliiliën der Hoogc Regering, genomen op 4, K en 7 February 1752. (Zie bladz. 167—186). 18 April. Last op de huilen-kanloren de invoering van koperen duiten «met wal meer Overleg en de.rlerileil »lot een goed einde ie dirigeeren". Met de duiten wilde 'i nog niel lukken, vooral ten gevolge van onverschilligheid en onhandigheid van Compagnie's die naren. Sommige opperhoofden hadden zich «vergenoegt 10l bel •roulleeren van deselve by de naburige vorsten instantien te • doen en, die niel reusseerende, aanstonds de moed geheel »en al opgegeven, in slede van die gerieffelyke munt by «provisie onder 's Camp' dienaren en d'inlanders, onder hare •jurisdictie wonende, in gebruyk te brengen en deselve ook • door de cassièrs in betaling terug doen ontfangen, al ware »het ook in nog zo grote quanlileyf. Wanneer deselve zig »wel haast in de nabuurigc plaatsen verspreiden en als onge voelig gangbaar werden zouden". 18 April. Voorsclui/Ï nopens de verantwoording van nembalage-goederen", en z. Om in den aanstaande Ie beier te kunnen nagaan, in hoe verre d'emballage goederen en bet geene verder in en ten behoeve van d'admiiiistralien ontfangen en verstrekt is, waarlyk einploy vind ten dienste van de Comp I ', is op de propositie van den heere Gouverneur Generaal g'arresleerd daar van
1752. d. MOSSEL. 195 door de respective administrateurs maandelyks aan den heer Directeur Generaal te doen presenteeren een accurate en specifique notitie ofle opgave, met aanwysing, in hoe verre en waar toe het genotene gebruykt, item wat daar van per restant is. 18 April. Regeling der uitbetaling van tractementen aan zieke inlandsche mal vozen. Vermits de helft der gage van d'impolenle Moorschc zee varende by na schynt te zullen toereicken 10l goedmaking der onkosten, die tol onderhoud en genesing derselve in het Moor sche hospitaal moeten gedragen werden, en vcelc derselve, d'overige helft met ledig zitten kunnende in handen krygen, zig jaar in jaar uyt zouden ziek houden om maar van hel werken bevryd te wesen, terwyl het onderlusschen, zo hy sterfgevallen, als andersints, hunne wy ven en magen in Souratta en Bengale heel qualyk te beduyden zoude weesen, dal zy in al dien lyd gcenc soldycn hadden te goed behouden, is ver slaan de gemelde zieken maar hunne halve soldye in het gasthuys Ie laten verteeren, dog van d'anderc helft geene ver streckingen te laten doen, maar deselve geheel en al op hunne reekening Ie goed Ie laten ten behoeve van hun of hunne l'amilien. •" Vernicuwil verbod tegen hel maken, verkoopen of verbergen van schietgeweer. Aangesien te meermalen tol ergernis en onlsligling, zoo van deese regeering, als alle goede intjescelenen deser colonic, is gebleken, dat sommige Chinecsen en andere, baalzugtige lieden zig niet alleen geensints ontzien Chinees en ander hand- en schietgeweer publicq uyt te venten en te koop te stellen ofte clandestin aan land onder sig te houden, niet
1752. J. MOSSEL. 196 tegenstaande de daarleegens om goeden reedenen g'emaneerde placcaten van den 16™ May anno 16156 en 29 May 1690 en de poenalilylcii, daar by tegens de overtreders gestatueerd, maar /ig sell's duiven verstouten, buyten consent ofvoorkenuisse deeser regeering of scheepenen deeser stad, bassen en ander metaal en yser geschat te gielen en aan Ie maaken len diensle van een ygelyk, eeven als of hel selve een g'oorloofde zaak was, zoo is 't, dal wy. reflecterende op de pernitieuse gevolgen, welke uyt dit lieentieus en strafwaardig gedoente in der lul zonden kunnen resulleeren, by aldien daar inne door deese regeering niel wierd voorsien, dewyl daar door een deure voor allerly booswigteu word open gesteld om daar meede 's Comp" vyanden t'assisteeren en styven, op den 20 en der voorleedene maand in Raade van India hebben noodsakelyk geoordeell en oversulx g'arresteerd hy wegen van renovatie en aniplialic der voorsz. placcaten te statueeren, gclyk wy statueeren by deesen, dal niemand, 'I zy Europees, Chinees of inlander, binnen deese stad en jurisdictie van dien, eenig hand of seniel geweer in of buyten de winkels zal mogen verkopen of Ie koop setten, op verbeurte van al hel zelve, en vyff en twintig ryxdaalders boelen daar en boven, al hadden sy maar een stuk nyllieenis of inlands geweir verkogl of ie koop geset, en dat geene basjes, dan wel andere melaale of ysere stukken gesehut zullen mogen gegoten, aan gemaakt of sell's gerepareerd, veel min verkogt, dan wel ie koop geset of gepresenteerd werden, aan wie het ook souden mogen wcesen, sonder voorafgaande schriftelyk consent van den Ballieuw deeser slad ofte Drossaart der ommelanden, aan wien daar loe, ingevalle van lienodiglheyd op handel vaartuy gen of lot een ander wettig gehruyk, telken reysen speciaal versoek sal moeien werden gedaan, mitsgaders dat ook geene vreemde Europeesen, Chineesen of inlanders, '1 sy officieren ofte andere, eenig geschut, grooler dan roers of musquetten, op hunne erven en woningen olie elders aan de wal, 't sy binnen deese stad of len platten lande, onder sig sullen mogen bergen of houden, direclelyk of indireclelyk, het een en ander op
1752. J. MOSSEL. 197 poene van confiscatie van sodanig, buyten expresse concessie gegoten, aangemaakt, verkogt of aan land onder sig gehad hebbende geschut en een boete van de viervoudige waarde, mitsgaders, ingevalle hel selve dienen kan tot styving der vyanden van den Staat ofle de Compagnie, met straffe aan lyll of loeven daar en boven, naar exigenlie en bevinding van saaken. 20 April. Nader reglement op het schutten der sluizen, uit en in de stad Batavia, 's Morgens len lialt' ses uuren sullen de buyten deuren van de sluys by de vispassaar moeien open gesel werden, oi» dal de vaartuygen, die de wil hebben in de stad te komen, terstond binnen de kolk kunnen schieten, lot quarlier voor ses uuren, wanneer terstond de buyten deur moet, werden geslooten en de binnendeur op syn spoedigsteu moet. werden geopend om de vaartuygen, die in de kolk syn, binnen te laten; dog sullen de geene, die de wil na buyten bebben, daar mogen invaaren, voor dat de eerstgenoemde, die van buyten zijn gekoomen, daar uyt syn en dan, sonder dat den een den ander verhindert, daar binnen schieten, soo sal dan de binnen deur werden toegedaan en de buyten deur werden geopend, soodra als bel water door bel rini[iiet is afgeloopen, en als dan een yder, die in de kolk legt, na buyten varen en al weeder geene van buyten mogen inschieten, voor dat de andere daar uyt syn; en dat sal weder geschieden te ses uuren, quarlier over sessen, len half sceven, enz. tot half agt. zoo dat ten agt uuren sal gedaan syn, even voorde schutting begint of des morgens eeven voor halff tien en half twaalf sal moeien gedaan syn: de laatste schutting sal 's na middags ten vier uuren beginnen en dat indiervoegen, soo als van 's morgens gesegt is, en sal voor half seeven moeten gedaan syn, even voor de schutting beginl of des morgens eeven voor half ses, des middags eeven voor half elff; en des
1752. J. MOSSEL. 198 avonds eeven voor vier uuren sal de bel getrokken werden, die by de sluysen staat, om een yder Ie waarschouwen, die buyten of binnen weesen moeten; en ceven voor den tyd, dat men inet het schutten uytscheyt, zal dat insgelyks moeten geschieden. De schutdeuren, in deesen vermeld, zullen presis op het. slaan der grote klokke van de voorpoort des casleels open en toegaan, schoon er ook geen een vaartuyg in of nvt. gaat, op dat een yder vast staat daar op kan maaken. Die op extra uuren wil geschut hebben, sal yder reyse twee stuyvers geeven, als alleen is, en met meer vaartuygen yder een stuyver, dog voor 'sComp" vaartuygen sal voor niet geschut werden en zullen de sluyswagters altyt moeten paraat weesen. De schutsluys aan de Diestpoort, als mede de schutdeur by deselve, daar 't water door naar de westzyde der stad loopt, ook 't sluysje by de Nieuwpoort zal blyven open slaan, zoo dat daar van 's morgens ten 5 uuren tot 's avonds ten half seeven kan in en uytgevaaren werden, maar met sons ondergank sal de boom by het hospitaal en de deure van de huylensle sluys aan de Diestpoort gcslooten werden. De waterlooscn of boeren-verdrieten, soo in de grippen, als binnen de stad by 't graan maguasyn, sullen meede by dag konnen bevaaren werden, dog men zal deselve om de droogte op 't laagste waater gedaurende drie uuren tyd moeten sluylen. De beyde waterlosingen by de weslzydse pakhuysen zullen meede dagelyks open staan (dog niet bevaarbaar syn); ook sal men deselve by 't laagste waater almcede drie of meer uuren moeten toedoen, vermits anders de stads gragten onvermydelyk in de maanden May, Juny en July by dag droog soude koomen te leggen. De sluys agter 't graan maguasyn sal schutten als de groote sluys en op deselve uuren en wyders ook al tyd voor tanjonpoeras of 'sComp 8 losboots.
1752. J. MOSSEL. 199 Een vilcr sal vry slaan, zoo met prauwen als anders, water uyt «lc fonteynen te haaien, souder dal iemand daar in eenige hinder mag toebrengen. 21 April. Magtiging op den Chineschen pachter van de in- en uitgaande regten te Batavia gemagtigden aan te stellen tot het innen dier belastingen Ie Patembang run de aldaar uil China aankomende vaartuigen. De Compagnie's dienaren Ie Palembang werden levens aan geschreven die gemagligden, zooveel mogelijk, behulpzaam te zijn. 1 Mei. Bepidimj, dal uil het fonds van Ileemraden bekostigd moest, worden de padi, bedoeld bij de reso lutie van 2G September 1747. Vroeger kwam die padi ten laste van de rekening der ordi naire ongelden. Inkoopsprijs kostte die padi 20 rijksdaalders de »tjajan" (tjaeng) van 200 bossen. 2 Mei. Bekendinakintj, d<il de. publieke voorstelling van J. Mossel als Gouverneeur- Generaal zoude plaats heb ben op 24 Julij 1752. Na het overlijden van G. W. baron van Imhoff op 1 Nov. 1750 was J.« Mossel door den Raad van Indië, onder nadere goedkeuring van den Prins van Oranje als Üpper-Gouverneur- Generaal en van de Heeren XVII nen , tot Gouverneur-Generaal aangesteld. Eerst bij missive van 8 October 1751 verleende het Opper besluur de vereischte goedkeuring, zoodat de publieke voor stelling niet voor 1752 kon plaats hebben.
1750: J. MOSSEL. 2 7 December. Wijziging run de pachl-voorwaarden voor het jaar 1751. 7*e» opsiglc van de pagt der inkomende en uylgaande reglen. Art. 2. By te voegen, dat van den reets betaalden tbol wegens ingevoerde Chineese en oostersebe lywaten, die ong'opend weder uytgaan, geen reniboursement zal geschieden, zoals nopens de westersche klceden in gebruyk is en zal blyven standgrypen. Art. 3. Dat by bet aangeven van inkomende lywaten en andere stuk goederen met eenen specificq zal werden opgegeven, waar in deselve bestaan, namentlyk bet getal, de zoort en waar de, de laaste naar markts prys alhier gerekent, mitsgaders dat den eigenaar ofte invoerder, die den regier ten genoegen kan aantonen de voorsz: specifique opgave gedaan te hebben en dat den pagter op de Iwedc beboorlyke waarschuwing om d'opening der goederen by te wonen niet gekomen zynde en ook niemand zynent wegen ten dien einde gezonden heb bende, by eerst alsdoen in absentie van den pagter en zyne be diendens tot d'opening getreden is, daar over niet calangeabel zal weesen, maar kunnen volslaan met de betaling van den tbol pro rato van d' opgegevene waarde, om dus de kooplieden te bevryden van de noodsakelykheid om de pagters, zolang het hun gelieft, na te lopen en de pagter egter 't zyne te doen geworden. Art. 7. Dat den pagter van de smalle handelaars, die aan komen en de boom passeeren, geen tbol zal mogen heffen van een kleedje om het lyf en een neusdoek om het hoofd gedragen wer dende, schoon beide nieuw zynde, naardien het grote rigeur, waarmede hier om trend in de laatste jaren is te werk gegaan, veel eclat en misnoegen aan dezelve heeft gegeven, en mits dat hier van, door meermaals of telkens niet een nieuw kleedje en neusdoek aan land te komen, geen misbruyk gemaakt werde, tot prejuditie van 'sheeren gerechtigheid.
1750. J. MOSSEL. 20 22. Den geene, die een andere heeft gequest, en den gekwelslen neeml vergift en smyt het in de wonde, dat liy er van sterft, zo zal den geeuen, die liem heeft gequest, aan den lyve of niet geldboete gestraft werden, gereekend een halve doodslag. 25. Alle, die na iemand steeken of schieten en liet is niet raak, zullen vry van de doodstraffe zijn en eeuelyk aan den lyve en met een geldboete moeten gestrafl werden. 24. Een vry perzoon, die zyns gelijke de hand afkapt, werd met de dood gestraft; en zo mede de slaven, de een den ander de handen afkappende; dog 'I' 6. Ken vry perzoon, een slaaf de hand afkappende, zal met de geesseling en geldboete werden gestraft. 26. Die een in het aangezigl en op het hoofd steekt, kapt, etc, dat het gebeente of de herssens gequest zyn, moei ster ven, schoon de wond niet dodelyk is en den gequesten op komt; in legen 27. Komt met de straffen aan den lyve of geld boete vry die iemand slaal of stool, dal er een arm, heen, hand, etc. uit het lid raakt, zonder eenige openinge of wonde. 28. Den geene, die een ander armen, beenen of wat plaats het is aan het lichaam quest, hel gebeente in stukken slaal. werd mei een geesseling en geldboete en niel met de dood gestraft, alwaar hel een wond in de buyk. 29. Zullen mede aan den lyve, ja zelfs niet de dood ge straft werden alle de geene, die iemand een stuk van de neus. ooren of mannelykheid afsnyden ol kappen, etc, als mede die iemand zyn oog uitsloot (met hoos opzei). 50. Geen straffe of geldboete zal opgelegt werden de geene, die iemand op de handen, aan de kneukels, binnen in de han den, de leden van de vingers, etc. quetsen, maar zyn vry met hel meeslerloon Ie betalen. 51. Zullen aan lyve en mei geldboete gestrafl werden alle de geene, die iemand een wond in hel hoofd slaan, dat (ellens het gebeente gequest is door de slag. 5:1. Den geenen, die een in den arm kapt en herhaal! de
1752. J. MOSSEL 200 2 Mei. Voorschrift voor procureurs nopens hel nemen van conclusién. Dit voorschrift, afkomstig van den Raad van justitie te Batavia, luidt als volgt: Gereflecteerd zynde, dat de procureurs, alhier postuleerende, in veele hunner schriftuuren deese of geene presentatien van wegens hunne meesters komen te doen, sonder deselve, so als 't hehoort, by de conclusién van zodanige schrifturen te repe teeren, is verstaan daar inne te voorsien en oversulx te statueeren, dat voortaan alle presentatien, in eenig schriftuur, hoedanig ook genaamd, gedaan werdende, by de conclusie van het selve schriftuur, met aanwysing der articulcn, daar van meldende, sullen moeten werden gerepeteert, op poene, dat, by het contrarie van dien, geen reguard op alle sodanige presentatien zal werden geslagen en dat den procureur, die sulx versuymd en niet geohleinpercert zal hebhen, telken reyze vervallen zal in een boete van vyftigh rd s ten behoeve van deese kamer. 4 Mei. Last op de buiten-kanloren aparte memorién naar Batavia op te zenden van alle van daar »ora&e yquaam" aangebragte goederen, "met distincte annotatie »van het kostende volgens aanreekening", 9 Mei. Regeling van de belastingen, enz., door particu liere handels-vaartuigen te Batavia te voldoen. Door den heere Gouverneur Generaal overgelêgt zynde eene specifique opgave, zo van de geregtigheden, welke de particu liere handel vaartuygen alhier wegens ankerage en zo ge naamde koppen geld, de passen en de zeguls tot deselve aan de Comp", volgens de resolutien deser regeering van den 6 en May 1634 en den 27 en February 1671 en het aloude gebruyk, nevens d'ordonnantie op het klein zegul van den 26' n May
1752. J. MOSSEL. 201 1750 onderhevig zyn, als van d'ongelden, die door deselve daar en Loven aan lon- of lastgeld ten behoeve van Commis sarissen van zee en commercie zaken, volgens besluyl deser regeering van den 27" September 1746 ('), item aan den sabandhaer, cassier van den genei alen ontvang en de boom wagters, zo voor de losbrieven, passen, als andersints naar usantie dragen en betalen moeten, waar by komt te consteeren, dat deselve bestaan in de volgende, als: (') Zie de instructie van 21 October 1746.
1752. J. MOSSEL. 1752. J. MOSSEL. 202 203
1752. J. MOSSEL. 204 En na resumtie derselve door welmelde zyn Edelheid ver toond zyndc de noodsakelykheyd om, in stede van zo veele verscheyde lasten, op verschillende manieren berekent en ingevordert werdende, daar den inlander geen facil op vinden kan. item hel defereren van het salaris van den sabandhaar en de boomwagters aan de genereusiteyt der handelaars, bet welke occasie soude kunnen geven van hunne genereusiteyt wat veel te vergen, te maken eene bepaling van een vaste som per schip of vaartuyg voor alle lasten, waar door niet alleen de traffiquanten alle twyfel omtrend hel geene zy ge houden zyn Ie betalen of niet, zoude benomen en aan de bediendens van den boom den pas lot alle excessen afgesne den, maar ook deselve gedekt werden voor alle lasteringen en ongefondeerde doleantien, dat de handelaars meer werd afgenomen, als zy regis wegen betalen moeten, welke totale somma dan proportioneel koude werden verdeelt om tol zulken eyndc als bevorens te dienen; zo is uyl aanmerking van het nul en de ooodsakelykheid, welke in desen voorstel legt opge sloten, goedgevonden en verslaan het selve te lalen gevolg neemen en oversulx de voorsz. lasten en ongelden Ie bepalen, als volgt: voor yder schip, jonk of minder vaartuyg, komende van Ganton, Nimpbo, Aymuy, Tonquin, Cormandel, Bengalen en jMaeao, zonder reflexio op de grote, een honderl rd s , te ver deden, als bier onder werd aangewesen: 48 rd' voor de Compagnie, en daar van 20 rd s voor ankerage geld, 20 » » hoofd of zo genaamd koppen geld, 8 » » de pas, 20 » voor Commissarissen van zee en commercie zaken, in stede van het lastgeld, 20 » voor den Sabandhaar, zo voor de losbrieven en pas, als andersinls, in 't geheel, 12 • tasseben den cassier van den generalen ontvang en de boomwagters Ie verdeelen, na dat daar van eerst sal afgehouden wesen:
1752. J. MOSSEL. 205 s','j rd 8 voor 'tzegul en opgeld, dus eigentlyk maar 27i " » 'lei' cassier, en 4','., » de boomwaglers, 12 rd" koml 100 rd" in 'l geheel; voor yder schip, jonk of vaartuyg van Siam, Cambodja, Pegu, Arrakan, Padang. Malacua, Amboina, Banda, Ternalen, Macasser, Timor, Baly, Badong, Cusamba en Catewel ;50 rd 8 , •als boven in deselve proportien ie venleelen, mits dat hel zegul van de passen derwaarts ook uyl het aandeel val) den cassier van den genenden ontvang en de boomwaglers zal gevonden werden: dog voorlaan lot de passen naar Siam, Cambodja, Pegu, Arrakan en Padang, even als omtrend de tien volgende plaatsen in gebruyk is. ccnclyk te laten em ployeeren een zegul van twee rd 8 ofte 2'/ 8 rd 8 mei bet opgeld en dus bel X.VI.V' arlicul van de voorgeciteerde ordonnantie op bet kleyn zegul in dier voegen Ie altereeren; voor yder vaartuyg, komende van Palembang, Jamby, Johoor, Banjermassing, Mandhar, Bancalis, Sampit, Cayelie. Blilon, Behadjoe, Mandawe, Sumbauwa, Battoe Barra, Bate, Indragiry, Bapat, Toenkal, Jille, Rianw, Cottaringien, Bima, Siantan, Paboean, Rakan, Tambora, Soesoek, Assahan en Sampana vyff en twintig rd 8 , te verdeden als voren; voor yder vaartuyg, komende van plaatsen op Javas oost cust, boven en beneden Samarang leggende, tien rd 9 : voor een pas na Bantam 24 si" voor de schryvers; alles te beginnen met primo September naast komende, zon der dal de inlaiidsclie of andere particuliere traffiquanten boven bet voorsz. bedragen en de gewone tollen of redemlie gelden van de aangebragte goederen iels, onder v;it naam, door vvien ofte ten wiens behoeven bel ook wesen inogte, zal mogen werden afgevordert, buyten bel gene den sabandhaar van de dour de vreemde natiën uytgevoerd werdende arak volgens bel oude gebruyk geniel en van de ingevoerd werdende slaven is toegelegl, op poene van de viervoudige waarde ten behoeven van de benadeelde te verbeuren, en
1752. J. MOSSEL. 206 daar en boven arbitrairlyk gecorrigeert te werden, 't zy mei deporteinent, suspens ofle andersints, naar bevinding van zaken. En nademaal liet geresolveerde ter sessie van den 6 cn De cernlier anno passato omlrend het stellen van borgen voor de betaling van het ankergeld, nevens de ware opgave van de grote der vaartuygen en de daar op zynde manschap dooi de aankomende traffiquanten, niel toereickende schynt te wesen ter voorkoming van de quade gevolgen, daar uyt resulleerende en hy hel besluyt van dien datum aangehaald, is als nu g'arreslecrd het selve posïlïfT geheel en al l'interdiceercn. op poene van een hoele van hondert rd' voor die zig daar loc laat gehruyken, en ook so veel voor ieder bediende van de boom, die, daar van direct of indirect eenige kennisse gehad hebbende, zulx niel ten spoedigsten aan den heere Gouverneur Generaal dan wel aan een der officieren van de justitie komt aan te geven. Voorts is verstaan van diL een en ander Ie doen formecren en publiceeren een billet of notificatie ter narigl van een ygelyk, mitsgaders bel selve, niel alleen in de Nederduylsihe, Maleilsche, Javaense en Chinesche tale te laten affigeeren, maar ook voorl te zenden naar alle plaatsen, werwaarls of daar eenige vaart, of handel op en van dese hooftplaatse is, om, of hel mogelyk ware, den quynenden handel daardoor eeniger malen weder te doen opluyken. 9 Mei. Last op den Ontvanger-generaal der domeinen jaarlijks aan den Gouverneur-Generaal in te dienen eene opgave van het bedrag van 's lleeven geregligheid wegens verkoop van particuliere vaartuigen. Zie bij 25 Februarij 1654. Dat. bedrag werd vroeger onder de Meenten in de kas rekening van den Onlvanger opgenomen.
1752. J. MOSSEL. 207 0 Mei. Laét op de Commissarissen van zee- en com mercie-zaken declaraliën van onkosten door twee leden van hun collegie la laten taxeren, «modereeren o/ie »approbeeren". In dit opzigt moesten zij handelen, zooals hij andere regts collegiën gebruikelijk was. 9 Mei. Bepaling, dat venduliën run drooae varen, aan lic Compagnie toehehoorende, in plaats van in het kasteel, in de stad Balaria len overslaan van den Vendumeester zouden geschieden. Nader overwogen zynde de motiven, waarom men ter sessie van den 10' n December anno passato heeft goedgevonden de naeste ven dut ie van 's Compagnies coopmanschappen naar de voorbeelden, te vinden by de resolutien deser regeering van den IS™ May. 16 .Inny en 6 Oetober 1729, 28 April 1700, 20 November 1733, 28 Maart en 26 November 174.") en 26 July 1746, in de stad door den vendumeesler en opdewyse, aldaar gebruykelyk, te laten houden, waar van de noodsake lykheid sedert nog nader gebleken is, zo aan het onafgehaald blyven van verschelde goederen, op de laelsle venduliën in het casteel verkogt op de gewone voorwaarden van binnen drie maanden afgehaald en betaald Ie werden, waar door men geen staat kan maken op het geene reëel verkogt en per restant is, als de vrugteloos aangewende devoiren om de uyt- Staande penningen wegens op credil gekogle en onder horg togt voor de betaling afgeleverde goederen in Ie palmen; is goedgevonden en verslaan niet alleen op den 12'" deser, ten liuvse van den vendumeesler binnen de stad, publicq Ie laten verkopen alle sodanige manufacturen, lywaten en andere goe ren, als by een door den heer Directeur Generaal overgelegde gedrukte lyste bekent slaan, maar ook voortaan altoos alle venduliën van droge wharen 's Ooffip' wegen in de slad door
1752. J. MOSSEL. 208 den veiidumeester te laten houden, ten overslaan van d'opper kooplieden deses casteels. Te deser occasie is ook verstaan van liet rendement dei in voegen voormeld, by puhlicque vendutie in de stad verkogt werdende goederen te laten delralieren hel. gewone vendu salaris van 3 perc*" en daar van drie len hondcrl aan den venduineesler en een half aan desselfs afslager ofte 57 2 perc t 0 aan hen heide in 't gelieel toe te leggen, volgens resolutie van den 25 on April 1730, mits dat zy yder naar rato ofte den eersten voor ses en de laalslen voor een Sevende sullen moeien inslaan voor het inkomen der vendu penningen binnen den by resolutie van ultimo January anno 1747 bepaalden lyd van drie maanden, mitsgaders van de resleerende een en een lialf ten hondcrl. d'opperkooplieden deses casteels voor hunne te nemene moeyle een half ofte te samen ecu perc* 0 , en de overige half ten honderl, ingevolge hel reglement voor de dienaren in administratie van den 17™ Oclober 1746, te laten genieten door den administrateur in bet kleden pakhuys en dus in so verre te resilieeren van het geresolveerde, desen aangaande, op den 26 en July 1746. 9 Mei. Bepaling, dat geschillen naar aanleiding van vendutiên, gehouden door den stads-vendumeester, be hoorden beregt fe worden door den Hond van justitie of' door Schepenen. Geschillen daarentegen, voortspruitende uit publieke ver koopingen »in 't gros", door een makelaar gehouden, moes)en, »als meer mereantile zynde", ter eerster instantie door Com missarissen van zee- en commercie-zaken worden beregt. Zie ook bij 8 April 1749. 10 Mei. Last op den gezworen klerk run hei Collegie van Scheepenen »//<■/ crimineele niet hooger te taxeren *als omtrent het civile is gestatueerd." Sedert jaren waren de onkosten, «vallende in de crimineele
1752. J. MOSSEL. 209 PLASAAT-BUKK DEEL VI. 14 • procedureu, veel hooger getaxeert, als wel navolgens de «ordonnantie voor het civile betaald werd", — eene gewoonte, welke op geene wettelijke bepaling steunde en daarom door Schepenen werd bestempeld als »een usantie, door baatsugtige »in train gebragt". De gezworen klerk werd tevens aangeschreven »sig omtrent »hel opmaken der declaratieu van oncosten stiptelyk te regu »leeren" naar het bepaalde op 6 April 1735 en 9 November 1751. 12 Mei. Bepaling, dat uit het graan-magazijn te Batavia aan particulieren rijst mogt worden verkocht. Mits de rysing van de markt van de ryst en ter voorko ming van monopolie in dat noodsakelyke voedsel is verstaan, buyleii de tien lasten 's Comp 8 ryst, wekelyks op de markt of bazaar tol gerief van de gemeente by de kleine maat verkogt werdende, nog aan de geen, welke dat graan mogte benoodi gen, by heele, halve of quart lasten, naar het goedvinden van den heer Directeur Generaal en op ordonnantie van zyn Edele, uyt 's Comp' pakbuysen te laten verkopen twintig lasten van dien korl 's weeks, tegens den prys van dertig rd 9 het last. 23 Mei. Beglemenl voor het weeshuis te Batavia. 1. Het weeshuys sal, gelyk thans, geregeerl werden door twee uyt de broederen diaconen als buylen-regenten, ingevolge de resolutie deeser regeering van den 10 CD September 1635, item een buyten-regenlesse en een binnen-moeder. 2. De regenten zullen door broederen diaconen jaarlyx genomineert, en daaromtrend zal moeten geobserveerd werden: dat d'eene een 's Comp" dienaar en d'andere een burger zy; dat d'eene uyt de continueerende en d'andere uyt de nieuw verkorene diaconen genoomen,
1750. J. MOSSEL 21 slag weder on kapt hem de arm af, werd mede zyn arm afgekapt en moet daar en hoven voor de eerste kap, die hy heeft gedaan, liet geen niet meer als een wonde is geweest, een hoele volgens goedvinden van den regter [betalen], een Wonde toegebragl of aan den lyve gestraft [worden]. 55. Wanneer er iemand een wond in het hoofd slaat of steekt, waar door den gequesten een letsel aan de oogen komt Ie houden, als stick- of byzionde. zo moei den ander, die zulks heeft veroorzaakt, lyfstraf ondergaan en een boete bui tendien betalen, voor dat hy den gequesten zyn oogen heeft bedorven. 34. Zo een personagie van een groole rang weegens een begaane doodslag gepardonneerd en niet ler dood, schoon veroordeelt zynde, gehragt werd, moei voor zijn straf betalen 1000 goud geld of 12000 derhams zilvere specie. 35. Die een vrouw quetsen, zullen in geld boete geslagen werden en die zal maar hall zo groot mogen wesen, als een boete over quetsure van ecu man. 36. Alle de geene, die een perzoon komt te quetsen, zonder dal het heen is geblesseerd of geraakt aan hel hoofd in het gesigt, zal aan den lyve gestraft en een geld boete moeten opgelegl werden, groot. 25 rd s ; en 50 rd" Spaans, als het gebeente gequest is. 37. Die iemand slaat of snyd een arm uit het lid, moet aan den lyve gestraft werden en 25 realen Spaans boete geld betalen. 58. Alle de geene, die iemand op het hoofd slaan, sleeken, kappen, etc, dal het verlies van de herssens kan gezien worden, moeten voor zodanig een wonde betalen 50 Spaanse realen e n aan den lyve gestraft werden. 39. Die iemand een kleine wonde, daar het bloed uitkomt en het vleesch kan gezien worden, toebrengt, komt vry met "ia,u alleenlyk hel meesterloon Ie betalen en een kleine geld boete, vermits het geen dood wond is. 40. Zal ook niet alle de geene gehandelt moeten werden, die iemand een quetsuur aan het lichaam toebrengen, daar hel geen dodelyke plaats is.
1752. J. MOSSEL. 210 en dal., soover het. behoudens de twee requisiten geschieden kan, ook tol deese commissie altoos aan gehuwde de preferentie voor ongehuwde diaconen gegeven werde. 5. Maar de Imylen-regentesse en de binne-moeder sullen by deese regeering selfs werden aangesteld. 4. En sul <le laatste maaiulelyks 10l salaris uyt de middelen der diacony werden loegelegl sestien rdf en twee en dertig sUiyvers, binten drie gajjtiftgs rvsl, ilem jaarlyx lot een douceur: een sluk fyn, gemeen gebleekt, Cormandels guinees, een sluk Cormandels zyldoek, gebleekt, twee stukken gingang Pinasse kusl, twee stukken niquaniassen Sourats, twee stukken Chinees linnen, een stuk gerras, Bengaals, ses Bengaalse kleedjes van fyne fotas. 5. De voormelde regenten, regenlesse en binne-moeder zullen op alles, dat tot profyt van dit godshuys strecken kan, nauwkeurig moeien lellen en in voorname sukoii. met kennisse en toestemming van de gesamenllyke diaconen, bet nodige dopn uytvoeren. 6. De buylen-rcgcntcssc sal, soo wel als de hinne-moeder, permanent weesen en de laasle sal de broederen diaconen en de geeommitlennlens lot buyten-regenlen, benevens de buylen regentesse, alle behoorlyk respect toedragen in het geene haare functie betreft. 7. Teu dienste van dit huys zal ook gehouden worden een schoolmeester, winnende uyterlyk 24 ryxd' per maand. 8. Een mandoor of portier, winnende ses ryxd* uyterlyk, buyleii eguale verstrekking van ryst, als aan de g'alimenleerdeus, en voorts jaarlyx: een sluk gestreepte gingang kust, een halff stuk guiuees, en een halff stuk gerras lot kleeding. 9. En twintig a vyff en twintig lyffeygenen, de kinderen, so sy eenige hebben, daar onder gerekend. 10. De gewone uytgaven leu behoeve van dit huys sullen
1752. J. MOSSEL. 211 door de liuyten-regenten gedaan werden, dog geen extra ordinaire van de minste importantie sonder speciale qualificatie van broederen diaconen. 11. Moetende door de gemelde regenten maandelyks een eysch van contanten tot de nodige uytgaven gedaan werden en deselve aan haar door den groot cassier van de diacony affgegeven werden op een ordonnantie van den fungerende praesis. 12. Van deese ontvangst en uytgave zullen de buyten-regen ten maandelyks een rekening courant formeeren, ter vergadering van broederen diaconen in leeveren om, door deselve gerevideert en wel bevonden zynde, by de diacony boeken ingenomen te werden. 15. Ten behoeve van yder wees of bejaarde sal maandelyks twee en een halve ryxdaalder kostgeld uytgedeelt werden. 14. Vour dit kostgeld zal de binnen-moeder de kinderen de nodige toespyse moeten besorgen, zo veel mogelyk ten haaren genoegen, en sullen twee der oudste, ouderlose dogiers by beurte d'ordonnantie hebben over dies beryding. 15. Maar de nodige ryst zal om de vier maanden door de buylen-regenlen by de Comp e werden ingekogt tegens inkoops prys. 16. En zal voor tien persoonen, groten en klyne door den anderen, dagelyks een ganting verstrekt werden. 17. Ook sal tot de toespyse van de lyffeygenen twintig stuyvers voor yder hoofd maandelyks aan de binnen-moeder verstrekt werden. 18. Aan de bejaarde, die in dit huys g'allimenteerd worden, zal ook weekelyx vier stuyvers en aan de kinderen twee stuyvers Soudags geld verstrekt worden; item aan de lyffeygenen, hooft voor hooft, twee stuyvers pinang geld. 19. Voorts zal de binnen-moeder maandelyks ten behoeve v an dit huys leeveren en in rekening brengen vyfftig kannen c lappus oly, twee en een halve roede brandhout, item zout laar benodigtheyd, waar voor sy van de buylen-regcnten betaling zal erlangen tegens marksprys.
1752. J. MOSSEL. 212 20. Voor kaarssen, die by het avondmaal der kinderen gebruykt werden, zal ook aan haar in rekening gevalideert werden twee ryxdaalders ter maand; en even veel voor verse clappus oly tot de condee ofte het hoofthair der kinderen; voor gaaien tot het verstellen der kinderen anderhalven ryxdaalder en voor kalk, witkwasten en andere henodigtheeden van die natuur drie ryxd" sonder meer. 21. Ook sal het soo genoemde mangas feest of traclemeiit, volgens resolutie decser regering van den 9 en December 1752 en het oude gebruyk, jaarlyx aan de weeskinderen in de thuyn van Heemraden deeser stads Ommelanden gegeven en daar voor uyt de cassa der diacony geteld werden de somma van 90 rd s sonder meer. 22. In dit godshuys zullen niet geadmitteerd, veel min gealimenteerd werden eenige mans of kloeke jongelingen, die in staad zyn de kost met werken te winnen. 23. De jongens, die kloek van leeden syn, sullen sig ler bequamer tyd moeten bevlytigen een amhagt te leeren, nadat sig alvorens zullen geoeffenl hebben in het leesen, schryven en cyfferen. 24. Na het bereyken van den ouderdom van veertien jaaren of uytterlyk vyftien jaaren, naar dat robust syn of niet, sullen sy hunne kost onder de meede burgers moeien soeken met het ambagt, dat sy geleert hebben, dan wel naar hun genie of bequaamheid tot de zeevaard ofte de militie in 's Comp* dienst gebruykt werden, op voordragt van diaconen. 25. Ook zullen de meysjes van der jeugd aan moeten gehouden werden lot wollen en hunnen nayen, kanten maken en bryen ofte andere handwerken, die binnen 's huys geschieden konuen, als mede tot de huyshouding; ende sulx te doen of te laaten niet aan hunne sinnelykheyd gedefereerd, maar sy daar toe door de binnen-regentesse moeten gehouden werden. 26. De buyten-regenten en regentesse zullen, met consent van diaconen, de meysjes, die de ouderdom van vyfflien jaaren berykt hebben, mogen besteeden hy fatsoenelyke juffrouwen, om denselven den tyd van drie, vier of vyff jaren, nameullyk
1752. J. MOSSEL. 213 tot het twintigste hunner ouderdom, naar de vaderlandsche wyse voor kost en kleederen te dienen en alsoo dit godshuys te ontlasten. 27. Sullende in het selve geen dogters of vrouwspersonen, die agtien of uytterlyk twintig jaaren gepasseerd zyn, voortaan meer onderhouden mogen werden, maar deselve dan genood saakt weesen met het aangeleerde handwerk ofte op een andere gepermitteerde wyse hun bestaan te soeken buyten bemoeyenisse van de diacony. 28. Dog sal aan haar tot uytset, wanneer sy, de voorsz. ouderdom van twintig jaaren berykt hebbende, uyt het huys gaan, eeven als aan die, welke uyt het huys trouwen, tot bruylscbat gegeven werden sestig ryxd s aan contanten, sonder meer, buyten haar gedragene kleederen; dog de presente boven die ouderdom tot 25, zullen nog een jaar er in mogen blyven, maar van die boven 25 jaaren syn, 't onderhoud met deese maand sesseeren. 29. Maar aan de dogters, welke vroeger uyt het huys gaan om by deese of geene juffrouw te dienen, zal het voorsz. uylzet eerst by de intreede van het twintigste jaar haares ouderdoms gegeven werden, als sy het meriteeren. 30. Insgelyx sal aan de jongens, die uyt het huys gaan, 't sy om de Comp e of particulieren te dienen, tot een uylzet, buyten hunne gedraagene kleederen, in een matrose kisje werden gegeven: een rok i een camisool, en j van blauwe gestreepte gingam, twee broeken J ses blauwe hemden, vier lange broeken, twee paar schoenen, twee paaren catoene koussen, een matrose buffeltje of bolkvanger, en eenige kleenigheeden van kammen, garen, messen, naalden, etc, niet meer als een ryxd r te samen kostende. 31. Het gestueerde art, 24, 26 en 27 sal geen plaatse
1752. J. MOSSEL. 214 vinden omtrend kinderen, die met kranksinnigheyd ofte andere qualen besogt syn, welke hen buyten staad stellen sig selfs te bedruypen, die in dit godshuys soo lang sullen moeten g'allimenleerd werden, tot dat er blyken zullen weesen, dat sy van hunne siekte of quaal ten vollen geneesen en in staad syn hun leevens onderhoud te soeken 52. Dit zal ook plaatse hebben omtrend bejaarde menschen, die om voormelde reeden, 't sy door deese regeering, dan wel de mindere magistrature deser stad, in dit huys geplaast werden. 55. De binnen-moeder sal pertinent moeten aantekenen de namen en toenamen der bejaarde en kinderen, die in dit godshuys werden gesonden om g'allimenleerd te werden, als meede het geene sy meede brengen of haar toekomen mogte, daar van overgevende een lyst of memorie aan de buyten regenten en regentesse en order vragende, waar die bejaarde of kinderen geplaast en hoe met derselver goederen gebandelt werden sal. 54. Sullende even gelyke aanteekening gehouden en ken nisse gegeven moeten werden van alle degeene, die lot ontlasting der diacony uyt dit godshuys zullen gaan of daar in komen te overlyden, met specificatie van dag en datum. 35. Alle kinderen soo wel als bejaarde, in dit huys komende om geallimenteerd te werden, sullen gehouden syn haar meubelen en kleederen meede te brengen om deselve tol haar behoefte, zoo veel noodig syn sal, te gebruiken; en sal het verdere, dal sy mogte besitten, by de boeken ingenomen werden. 56. De diacony sal, ingevolge de resolutie deeser regeering van den 2S en October 1748, altoos erfgenaam syn van kinderen of armen, die in het weeshuys of armhuys komen te sterven sonder as- of descendenten, dan wel heele of halve broeders of susters na te laten, sonder eenige reflectie te slaan op verdere bloedverwanten. 37. Dog wettige as- of descendenten, dan wel heele of halve broeders of susters in weesen synde, sal het monland van de nalatenschap ten haren behoeven werden afgegeven,
1752. J. MOSSEL. 215 «ils zy daar toe versoek doen, na aftrek van al liet geene, soo aan spys en kleeding, als andersinls, aan de overledene niogle bekostigt weesen. 38. De diacony sal ook tot subsidie genieten de vrugten en inkomen van al sulke erffenisse, als de anno weesen nioglen opkoomen, geduurende dat sy l»y diaconen werden g'allimenleerd en onderhouden; maar het kaspitaal aan haar, wanneer sy uyt voorsz. godshuys vortrekken, werden uyt gekeerd na detractie van het geene lot haaie kleding en alimentatie, ten ruymsten gerekend, meerder mogle bekos tigt weesen, als de vrugten en inkomen van dien hekben bedragen. 39. Daar en legen sullen, ingevolge resolutie deeser regeer ing van den 24 en May 1686, ten gemeenen beste der armen aanstonds devolveeren zodanige vasle en roerende goederen of erffenisse, als de in het arm of weeshuys g'alli menteerd werdende of buylen hel sclve uyt de aelmoessen onderhoud genietende perzooncn nogtea toebehoren of nader hand aanbesterven (geene uytgezondert), indien deselve sonder wettige descendenten koomen aflyvig te werden, ten waare, dat dit regt van successie alvorens aff of uylgekogt zy. 40. En om beeter tegens alle onbelioorlykheeden en handliglingen om trend zoo een teder poinct, als het intrest van de armen, te kunnen waaken, sal de voorsz. aff of uyt koopinge ende taxatie van dien niet slaan aan diaconen, maar aan deese regeering, die deselve naar de slaad en omstandig heyd van den uytkooper en het montant van de alimentatie of het onderhoud op twee, drie of viermaal zoo veel sal bepaalen. 41. De gesamenllyke weeskinderen en g'allimenteerdens zullen beboorlyk van bedde en tafelgoed, na voorige gewoonte, door de buyten-regenten en regentesse voorsien werden; en de laasle incumbeert ook de bezorging van het doodgoed. 42. En tot kleeding zal jaarlyks verstrekt werden aan de dogters van Europeese bloede: ses gemaakte hemde van gemeen gebleekt Guinees cust,
1752. J. MOSSEL. 216 twee chitse rokken, gemeen cust, twee cabayen van chelats cust of Souratse chits, twee waskleedjes of sarongs, twee bonte neusdoeken, twee paren catoene cousen, twee paren schoenen, twee sloopen, een chitse japon om de twee jaaren, en een nieuw keurslyff om de drie jaaren: aan de dogters, op de Mixtise wys gekleed gaande: drie fyne baytjes van Guinees of Moeris, vier grove ditos, drie coetans of borstrokken van gemeen Guinees of Moerits, vier kleedjes van fyne Bengaalse fotas, een fyn cust cleedje, twee bonte neusdoeken, twee paren catoene cousen, twee paren schoenen of muylen, en twee slopen; en aan de jongens: ses hemden van gemeen gebleekt cust Guinees, een camisool twee borstrokken van Gingang pinas of drangam, drie broeken twee bonten neusdoeken, drie paren catoene cousen, drie paren schoenen, twee slopen, en een hoed. 43. Ook sal aan de lyffeygenen of slaven tot kleding verstrekt werden: aan de slavinnen: vier grove baaytjes van gemeen Guinees cusl, twee coetans, een bonte neusdoek, drie kleedjes van grove Bengaalse fotas.
1752. J. MOSSEL 217 aan de slaven: vier broeken van Souratse niquanias, twee baaytjes van bruyn bleek salempouris cust, een borst rok van Souratse niquanias, en een bonte neusdoek. 44. Van dit alles zullen de buy ten-regen ten formeren en aan broederen diaconen overgegeven een jaarlykse eyscb, waar by de oude restanten behoorlyk syn genoteerd; en, na dat die door diaconen g'approbeerd en de voldoening toege staan is, zal daar van door haar lieden alleen den inkoop van het lywaal, maar d'aanmaking en uytdeeling door haar te samen met de buylen-regentesse bezorgt werden. 45. Voorts zal jaarlyks, in voegen voormeld, geeyst en voldaan werden de benodigde speceryen, Souratse zeep tot het wassen der kleederen van de huysgenooten, item meubi lair en keuken noodwendigheeden en wat meer van die natuur zy. 46. Maar de nodige schryffgereedschappen zullen door den schoolmeester bezorgt en hem syn verschot door diaconen voldaan werden na resumtie van de daar van door hem jaarlyks te formeerene reekening, als daar hy geene excessen gevonden werden. 47. Voorts zal aan de buyten-regentesse wel ten princi palen moeten werden en blyven gedefereert de toesigt over de elucidalie der meysjes, met alles het geene daar toe eenige relatie heeft, en insonderheyd de correctien, die zy weegens gepleegde onordentelykheeden of betoonde disobedientie mogten hebben gemeriteerd, gelyk ook de behandeling der meerder jarige van de vrouwelyke kunne, omtrend welke een en ander broederen diaconen geene besluyten sullen mogen nemen of ordres stellen, als na ingenoomen advis van gemelde buyten-regentesse, blyvende niet te min gehouden haar in het een en ander, des noodsaakelyk zynde, de behulpzame hand te bieden. 48. (ïelyk daarenteegen de buyten-regenten alleen sal in cumbeeren de nodige toesigt over de opvoeding van d'jongens
1752. J. MOSSEL. 218 en het geene de mannelyke sexe concerneert, waar meede zig de buyten-regentesse niet sal behoeven te bemoeyen, als voor soo verre de kleeding, item het tafel, bedde en doodgned betreft, len waren diaconen mogten goedvinden baar advis in te neenien. 49. In voorvallen van qnestien tusscben jongens en meyden of andere gemengde saaken, waar van door dehinnen-moeder kennisse mogte werden gegeven, zullen de buylcn-rosenten geene ordres stellen als na ingenomen advis van de buyten regentesse; en, soo sy het te samen niet kunnen eens werden, sal de zaak ter decisie moeten gebragt werden voor het collegie van broederen diaconen, dat altoos zal moeten sorge dragen voor de conservatie van het ontsag eu respect van de buyten-regentesse. 50. Als er by sterfgeval of andersints een nieuwe regen tesse door deese regeering aangesteld werd, sal den praesis van diaconen een expresse vergadering beleggen in het wees buys, alwaar alle de weesen, nevens de binnen-moeder en verdere bediendens van het huys, zal werden ontbooden en haar door den praesis, uyt naam .van de vergadering, bevolen de gemelde buyten-regentesse als de soodanige t'erkennen, respecteeren en gehoorsaamen, in steede van sodanige voor stelling slegts als ter loops te doen, tot declin van de geene, die dat charitabel ampt bekleed. 51. De weesen en andere geallimenteerdens sullen niet vermogen te verkwisten, verwaarloosen ofte verquanselen, het geene haar tot onderhoud van haar lighaam sal syn gegeven, op poene van correctie na merite; en sal de binnen moeder het oog daar op moeten houden. 52. Sy sal ook sorge moeten dragen, dat de gesamentlyke weeskinderen van jongs af aan gewend werden de Needer duytscbe taaie te spreeken, ten eynde des te bequainer te syn tot hel bywoonen van den godsdienst en de weekelykse cathechisatie, omme een begrip te krygen van de goddelyke waarheeden. ii". 's Morgens, ten ses uuren, zal in het huys dcrevellie
1752. J. MOSSEL. 219 kink geluyt werden en al de gesonde huysgenoten zullen als dan verpligt weesen immediaat op te staan en voor den dag te koomen, sul) poene van een verbale bestraffing voor de eerste en rigoureuser correctie voor de tweede maal. 54. T'balf seeven uuren des 's morgens en te seeven uuren des avonds zal het morgen en avond gebed behoorlyk gedaan werden door den schoolmeester van dit godsbuys ofte, by dessell's absentie, door een der oudste dogters by beurt wisseling in de Nederduytsche tale; en sullen daar by alle de huysgesinnen met behoorlyke eerbied moeien adsisleeren. 55. Ook sullen deselve sig des Maandags, ter beboorlyken lyd, moeten begeven na de Holhindsrbe kerk ter bvwooning van de cathecbisatie, die aldaar door een der predicanten gehouden werd, omme dus in de gronden van de religie g'oeffent te werden. 56. Dog des Sondags, voor en nademiddag, sullen de gesa mentlyke weeskinderen, onder het opsigl van den school meester, sig moeten vervoegen na de kerk om aldaar den godsdienst by te woonen en eenige van deselve gereed moeten staan om, als het de predicant goedvind, de catechismus vragen, die verhandelt staan te werden, te b'andwoorden. gelyk voor deesen altoos in gebruyk is geweest, komende na het eyndigen derselve telkens weder behoorlyk thuys. 57. Het ontbyt sal gehouden werden 's morgens ten seeven uuren ofte na hel morgen gebed; het middagmaal des 's middags te twaalff uuren presis; 't avondmaal des avonds ten halff agt uuren, ende sulks aan een gemeene tafel, die door den mandoor en de slavinnen van het huys sal bediend werden; en geduurende het eeten sal een der kinderen een capitlel uyt den bybél overluyt lesen. 58. Omtrend de plaatsing der gesamentlyke kinderen sal deese ordre in agt genomen werden, dat de meysjes en jongens vder apart gelogeert en derselve slaapplaatsen in bysondere vertrekken gesteld werden, om alle onbehoor lykheeden voor te koomen.
1750. J. MOSSEL. 22 41, Alle de geene, die iemand onvoorsigtig in de oogen slaan of stooteu, dat hy daar van blind komt te worden, moeien voor een boete aan geld betalen 500 realen, en voor een oog 50 realen; en net zo veel, wanneer de geenen, die zyn Ivvee oogen gequest zyn, door bet eenc oog nog eenig zints kan zien. 42. Zullen aan den lyve gestraft werden en aan boelc moeten betalen 500 Spaanse realen alle de geene, die iemand alle vier de leedeu, onder eu boven, te gelyk van de oogen afkappen; en voor twee de belfte, en voor' een lid 125 rd s Spaans. 45. Hel zelfde regl, als bier zo even van de oogen leeden vermeld staat, zal ook uytgevoerd werden omtrcnl den geene, die een blind perzoon de vier, twee en een ooge-lid komen a( te kappen. 44. Wanneer iemand gequest werd in bet weeke der scheiding van de neus, het vleescb van de neus-gaten, aan weerskanten, dat bet vleesch door bet quelsen of verderf, dal er naderhand aankomt, koml af Ie vallen of ten eersten werd afgekapt, moeten, buiten de lyfslrafle, voor boete bel alen 500 Spaanse realen; ook zo alle beide neusgaten met de scbeidinge te gelyk werden afgehouden; voor een neusgat een derde, voor het middendeel ook ecu derde, voor het ander neus-gat ook een derde, maakt 500 Spaanse realen. 45. De gelyke straffe van boele zyn mede onderworpen alle de geene, die een ander de twee lippen afkappen, en moeten 300 Spaanse realen belalen; en voor een 250 realen Spaans. 46. Moeten mede voor boete betalen alle de geene, die iemand het aangesigt aan weerskanten te gelyk open kappen tol onder de kin 500 Spaanse realen en aan een zyde van het gesigt 50 Spaanse realen; en, als het heele gesigt onder en boven is geschonden, mede 500 realen Spaans. 47. Den geenen, die een ander de tonge afkappen, het zy ook een stom mensch, moet voor zijne begaanc misslag aan den lyve gestraft werden en mede 500 realen Spaans boele
1752. J. MOSSEL. 220 59. En g'allimenteerdens, dan wel sinnejoose, sullen sodanig geplaast werden, als men dienstig en tot voorkoming van ongelucken nodig oordelen sal, naar den staad, daar sig in bevinden. 60. De schoolmeester van dit godshuys zal gehouden syn alle dagen, van 's morgens van agt tot elf en 's namiddags van twee lot vyff uuren, hehoorlyk school te houden en de kinderen t'onderwysen in het leesen, schryven en cyfferen, zodanig, als hy bevinden zal, dat de bequaamheid der kin deren sal komen te vorderen, sonder dat hy, buyten siekten of andere hooge noodsaakelykheid, sig uyt het school sal koomen te absenteeren of een ander zyn dienst sal laaten waarneemen. 61. Daar en booven sal hy alle vlyt en naarstigheyd moeten aanwenden om de kinderen in alle vlyt en naarstig heyd op te trecken en van jongs af de gronden en eerste heginselen van de Christelyke religie in te scherpen, waartoe een grondig onderwys van de Nederduytsche taaie veel sal kunne te weegen brengen. 62. Ook sullen de kinderen hem alle verschuldigde gehoorsaamheyd bewysen en na syne vermaningen en bestraffingen behoorlyk luysteren, dog sig daar teegen stel lende, door hem na behoren en na vereysch van saaken gecorrigeert werden, des nodig met kennis van de buyten regenten en regentesse of ten minsten van de binnen-moeder. 65. De buylen-regenten sullen gehouden weesen eens of tweemaal ter maand, op onverwagle tyden, in persoon in het weeshuys te koomen om t'ontwaaren, hoe er opgedist werd en in hoe verre den schoolmeester sig van zyn pligt acquiteerd. 64. Imand der kinderen of der geallimenteerdens in dit godshuys siek of krank werdende, zal sulx door de binnen moeder moeten bekend gemaakt werden, zoo wel aan de buyten-regenten, als aan den ordinairen doctor van dit gods huys, ten eynde haare ordres in het plaatsen of verplaatsen derselven op te volgen en sorge te dragen, dat sodanige
1752. J. MOSSEL. 221 sieken behoorlyk opgepast werden en de mediceynen, die haar gegeven werden, gebruyken. 65. Sullende de gesonde kinderen op de impotente, ter ordre van de binnen-regentes, moeten passen by beurten en, zulx weygerende of van de sieken afloopende, daar over arbitralyk gecorrigeerd werden. 66. Hoedanig ook zullen gestraft werden degeenen, die in bet buys en voornamentlyk omlrend de sieken eenig geraas of gelier maaken, zoo meeden die eenige onbehoorlyk heeden plegen of aan bet buys zelve eenige scbade of ver breeking doen mogten. 67. De binnen-regentes zal moeten bezorgen, dat een yder syn logement, als meede syn ligbaam en kleederen, behoorlyk reynige en suyver houde; voorts dat het gebeele weeshuys van vuyligbeyd bevryd blyve en eens ter weeke of zoo dikwils, als het noodig is, door de lyffeygenen schoon gemaakt werde. 68. Niemand sal vermogen eenige twist of tweedragt tegens den anderen te moveeren; en sal de binnen-moeder sulx moeten tragten voor te koomen en niet te min van het voorvallende kennisse geeven aan de buyten-regenten en regen tesse. 69. Van gelyken zal ook niemand een anders goed ver mogen na zig te neemen of tragten te verduysteren, onder wat pretext hel ook soude mogen syn, op poene van daar over, na exigentie van saaken, ten exempel van anderen gestraft te werden. 70. De binnen-regentes zal sorgvuldig moeten belellen, dat, door wie het ook sy, eenige sterke drank in 't weeshuys werde gebragt, tol voorkominge van alle onheyl, gelyk ook door haar hel dobbelen, speelen en alle oneerbaarheeden met de uylterste vlyt geweert zullen moeien worden. 71. Eenige der kinderen, geneegen synde een dan wel meer daagen by derselver vrienden of eenige andere van haar bekende te gaan, zullen sulx niet vermogen doen, dan na alvoorens schriftelyke permissie verzogt en verkreegen te
1752. J. MOSSEL. 222 hebben van de buyten-regenten en regentesse, het welk door haar aan de hiunen-moeder zal moeten vertoond en over gegeven werden, onder advertentie, waar en by wien sy gaan: en sullen niet vermogen langer uyt te blyveu, als haar gepermitteerd is, en ook sorge moeten dragen ter behoorlyker tyd wederom t'luiys te syn, namentlyk des 's avonds voor het gebed ten hall seeven uren. 72. En sal de binnen-moeder gehouden syn te laaten informeeren, of de weesen wel waarlyk gaan naar de per soonen. die sy opgeven: en, by bevinding van onwaarheeden, daar van ten eersten kennisse geeven aan de buyten-regenten en regentesse, om de nodige ordres te stellen, soo tot correctie der schuldige, als andersints. naar vereysch van saaken. 73. Daar en booven sullen de voorsz. regenten, regentesse en binnen-moeder voor al sorge dragen, dat deese permissie door de kinderen niet. Ie verre g'extendeert en aan baai niet toegestaan werde sig by slegt volkje op te houden of daar nieede te verkeeren. 74. De weeskinderen, soo wel als de g'allimenteerdens, sullen gehouden syn broederen diaconen, en insonderheyd de buyten-regenten en regentesse, mitsgaders de binnen-moeder te geboorsaamen en behoorelyk respect te bewysen, op arbi trale correctie, naar gelegentheyd van haar misdryf. 75. De binncn-regentesse zal, om alle ongelukken voor te koomen, ook gehouden weesen al het vnur en ligt, buyten het geene, dat, soo 10l onvermeydelyke behoefte der sieken, als andersints, gebrand moet werden, 's avonds ten neegen uuren te laaien uytdoen. 76. Gelyk meede een of twee maal 's nagt de ronde sal dienen te doen en de woningen te visiteeren, sullende daarom een eygelyk der weesen of g'allimenteerdens verpligt syn, des gerequireerd wcrdende. haare deuren voor haar aanstonds t'openen. 77. De binncn-regentesse zal de weesen, die het meri teeren, wel eene verbaale correctie mogen geeven, maar niemand vermogen te schelden, veel min Ie slaan ofte stoten,
1752. J. MOSSEL. 223 maar ter contrarie, als yniand soo verre misdaan heeft, dat een scherpe reprimande niet suflireeiendc is, 't selve, als vooren gesegt, sonder uylslel de huyten-regenlen bekwel inaaken. die daar in voorsien sullen na belmoren, ten waare in extra gevallen of wanneer een immediaate en ligle af stralling der kinderen of opsluyling der bejaarde ter voor koming van onheylen onvermeydelyk waarcn. 78. Insgelyx sal sy behoorelyk zorge moeten dragen, dat niet 't alderminsle van 'tgeene door de diacony tot onderhoud en behoefte der weezen ingekogt en tot haar verandwoordinge in 't voorsz. huys geleverd is, verwaarloost ofte gestolen weide. 79. Aan ordentelyke lieden zal geensiuts mogen verhindert weiden in dit godshuys te kooinen om de weesen met goed harl of voorneemen te besoeken, veel min sal men deselve, by zodanige gelegenlheeden, qualyk mogen bejegenen, maar integendeel sal de binnen-moeder zoodanige persoonen vrien delyk onlfangen en 101. niildadigheyd omtiend d'arme weesen annimcren. 80. Maar aan jongelieden, die genegen syn met een dogter uyt het weeshuys in houwelyk te treeden, sal sy geen acces by deselve mogen verleenen, als op speciale qualificalie van broederen diaconen. die daar ouilrcud sullen moeten innecmen hel advis van de buyten-regentessc. 81. Alle welke voorenslaande articulen dooi een ygelyk, die bel aangaat, punctuelyk sullen werden aglervolgl en nagekomen, op sodauige peene en correctie, als by de lnnlen regenlen en regenlesse, dan wel, ingevallen van pligl ver suynieu, door deselve of de binnen-moeder begaan, en andere van eenige aangelegenlheyd, door de gesainentlyke broederen diaconen ofte selfs, des nodig, door deese regeering, na gele gentheyd van saaken, sal bevonden werden te behoren. 82. Behoudens dat alle delicten, die met geen domeslique straffen gehoed konneii werden, ter kennisse van den officier gebragl ende door hem gecalangeert zullen werden. 83. En op dal men te geruster mag weesen, dat den
1752. J. MOSSEL. 224 inhoude deeser in alle syne declen behoorlyk in agt genomen werd, sal het collegie van broederen diaconen jaarlyks, ter occasie der voorstellinge van de nieuwe buylen-regenten, een generaale revue doen over alle d'ouderloose kinderen en bejaarde persoonen, in dit godshuys verblyff houdende, ten overslaan van de buyten-regentesse, die daar toe 's daags bevoorens expres zal moeten versogt werden. 84. By de gemelde revue sal informatie moeten geschieden naar het gedrag der vvcesen en verdere geallimenteerdens, wat de weesen geleert of geprofiteerd hebben en of zy behoorelyk naar den inhoude deeses zyn behandelt, dan wel dien aangaande iets te verzoeken of in te brengen hebben. 85. Ook sal de buyten-regentesse en de binnen moeder als dan specialyk afgevraagt werden, of eenige klagten te doen, dan wel iets voor te draagen hebben ten nulte van de weezen en g'allimenleerdens of aangaande de daagelykse huys hou ding, waar op dan ten eersten, naar de billykheid, sal moeten werden gedisponneerd. 86. Te deser occasie zullen ook de slaven en meubilaire goederen, tol het huys gehoorende, opgenomen en nagesien en de nodige ordres daar om trend gesteld werden. 2 Junij. Oprigting Ie Batavia eener Bank-couranl of wissel-bank. Het oogmerk van deze bank zynde eensdeels de commodi teyd van lieden, die groote middelen, veel handelinge van geld of een grooten omslagh hebben, en deselve niet alleen te bevryden van de noodsakelykheyd om particuliere cassiers te houden en het gevaar van quaad geld te ontfangen, maar hen, nevens derselvers erfgenamen en executeurs, ook in staad te stellen, na verloop van een reeks van jaaren, altoos door publicque registers of reekeningen te kunnen verilieeren de betalingen, by hen gedaan, en teffcns te bezorgen, dal zy nooyt eenig geld renteloos behoeven te behouden; zoo sal ten dien eynde dienen plaats te hebben het volgende, als:
1752. d. MOSSEL. 225 PLAKAAT-BOES DEEL VI. 15 Art. I. Dal een ygclyk in deesc bank sal mogen brengen alle soorten van gemunte, goode en silvere spetien of grof geld, bier ter plaatse gangbaar, die, mits goed en wigtig zynde, zullen onlfangen werden legens de prysen, waar voor altoos weder kunnen werden uytgegeven en gevolgelyk sonder bet opgeld, dat cenige dcrselve by extra-ordinaire gclegentheeden doen. Art. 2. De tellers zullen daar voor onlfangen bank brieven van duysent, vyff hondert en een bondert ryxdaalders, ter hunner keuze. Art. 5. De bankbrieven of certificaten sullen wesen van deesen inlmude: F°. 1. Wy ondcrgeteekendens certificeercn by deesen, Rd 8 : 1000. dal N. N. (N.B. de voor- en toenaam van den teller roluyi) in de wissel bank deser stad parti cipeert een duysent, vyff bondert of een bondert rd* van agt en veertig swaare stuyvers yder, (N.B. alles ivecr in ei/ffcr letters en dan weeder in schrift gerepeteerl): t'oirkonde hebben wy, praesident, commissarissen en cassier van de voorsz. bank, dorsen met onse gewone signaturen onder teekend, om te gelden, daar en zoo het behoort. Batavia, den Arl. 4. Deese bank briefjes zullen ondertekend werden door den praesident of eerste commissaris, de twee mindere com missarissen en den cassier; en naast de naamtekening van den praesident sal het zegul van de bank gedrukt werden in ronden lakke en, in margine der voorsz. vier signatures, sal de boekhouder stellen: geboekt, en zulx met syn ondertekening bekragligen. Art. 5. Ook sullen deselve genommert werden, als: die van duysent rd", 1' A, N°. 1, 2, 3. enz.; die van vyll' bondert wV, l a B, N°. 1, 2, 3, enz., en die van een bondert rd s , 1" C, N°. 1, 2, 3 en zo verder. Art. 6. Die van duysent ryxdaalders sullen geschreeven syn op een halff vel grool formaat papier, op een zegul van
1752. J. MOSSEL. 226 twaalf sluyvers; die van vyff liondert op een halfT vel kleyn formaal en die van een hondert op een quarl vel kleyn for maat, dog lieyde op een zegul van ses stuyvers. Art. 7. Voor d'expeditie der bank briefjes sal niets be hoeven betaald, maar eenelyk aan den boekhouder, by de afgave, hel verschoolene zegul geld gerestitueerd werden. Art. 8. Maar, die Je eerste maal een reekening by de bank krygt, zal daar voor, by de afgave van liet bank briefje, moeien betalen twee ducatons aan den boekbouder en een ducaton aan den cassier, gelyk ook de geene. die. ultimo December met de bank geliquideert synde, dus niel in de nieuwe boeken werden overgedragen, wanneer weder geld in de bank zetten en dus een nieuwe rekening krygen by de loopende boeken. Art. 9. D'endosseinenlen of transporten in dorso van de bank briefjes zullen moeten luyden aldus: Den inboude deeser gelieft van myn reekening af en op die van N. N. (N.B. de namen voluyl) in banco over te schryven. de waarde van hem ontfangen. Hatavia, den {Getekend) N. N, Art. tO. Het sal aan den acceptant vry staan deselve by de boeken van de bank te lalen oversebryven of niel, dog voor de oversebryving van yder bank briefje van een hondert ryxd 5 by de boeken sal den boekbouder een nieuwe dubbelde sluyver en voor d'andere een nieuwe schelling genieten, son der meer, bet sy het briefje van vyll' hondert of duysent ryxdaalders is. Art. 11. Wel verslaande, dat den laatste houder, verscheyde, oningeboekte overschryvingen van een en bel selve bank briefje willende laaien inboeken, voor yder derselve meede zal moeten belalen een nieuwe schelling ol' dubbelde sluyver, naar hel bedraagen van bel briefje. Art. 12. Weshalve de boekhouder d'overschryvingen op de rugge van de bank briefjes sal moeten noteren ter narigt van
1752. J. MOSSEL. 227 den acceptant, welke «iel verpligl sal weegen bank briefjes te accepteeren, die niet op den naam van den laalsten houder overgeschreven syn, als hy daar in difficulteerd. Art. 15. De geene, die voor syn bank briefje geld begeert, zal kunnen volstaan met liet selve naar de bank te senden aan den cassier, die daar op aanstonds betaling zal moeten doen, sonder eenige korting of uitstel. Art. 14. Dog sal die betaling juyst niet behoeven gedaan te werden in deselve spetien, waar in de inlelling geschied sy, als altoos niet wel doenlyk, mits bet employ der middelen van deese bank. waar van hier naar, artieul 37, sal gesproken werden, maar alleen in gangbaar grof geld. Art. 15. Sodanige afbetaalde briefjes zal door den houder moeten onderschreven werden: Den inhoude deeses gelieft voor myne reekening aan toonder deeses in gelde te voldoen. Batavia, den (Gele/eend) N. N. En het selve sal hem verslrecken tot quitantie, mils by desselfs cassa boek de nommer behoorlyk noteerende, gelyk meede den boekhouder by hel contra cassa boek.. Art. IG. By aldien sodanigen persoon binnen hel jaar of voor het sluiten der boeken weeder geld in de bank zend, sal hem geen nieuw bank briefje verleend, maar het oude te rug gegeven en daar onder eenelyk door den boekhouder ge steld werden: Diend weder heden den etc. met onderteekening van syn naam en onder behoorelyke annotatie by het cassa en contra cassa boek. Art. 17. Op gelden, dan wel goud of silver, in banco berustende, zal geen arrest of handoplegging mogen ge schieden. Art. 18. Jaarlyx, in de maand January, zullen de com missarissen met den cassier en boekhouder vaceeren tot ver nietiging der ingetrockene bank briefjes en daarvan aan den praesident overgeeven een schril'telyk rapport, aanwyzende
1752. J. MOSSEL. 228 derselver nomraers en successivc overschryvingen, neevens den dng der afbelalinge en de folios, na dat deselve eersl leegens het cassa boek geconfronteerd en daar rueede accoord bevonden sullen weesen, waar van ook speciale aanhalingen by het rapport sal moeten gedaan werden. Art. 19. lemand, te veel disponeerende of hy abuys meer afschryvende, als hy op zyne reekening lieefl, zal niets voor hem in de bank werden af of overgeschreven, voor dat de boete van twee diicalons, lusschen den boekhouder en cassier in eguale porticn te verdeelen, door hem voldaan sy; dog, indien er den eygensten dag zoo veel of meer op syn reeke ning komt, dan sal hy maar een ropy verbeuren. Art. '20. In de bank sullen geen penningen of gebrokens van stuyvers werden af of overgesebreeven, maar daar voor altoos een gcheele stnyver genoomen werden. Art. 21. Wanneer ymaiid twyffelt, of door decsen en geene wel volgens overeenkomsle eenige af of overschryving ten synen behoeve gedaan zy, kan hy zelfs in de bank gaan of jemanl zynenl weegen senden, om te verneemen ofsodanigen parlhy op synen credit gesteld is. Art. 22. En sal den boekhouder daar loe alle dagen, buylen de Sondagen of pleglelyke feestdaagen, moeten vaceeren van 's morgens ten seeven tot agt uuren, voor niet. Art, 23. En op andere tyden voor de middag mecde, mits genietende voor yder nagesiene parlhy twee stuyvers. Art. 24. Des nademiddags sal hy, des versogt werdende, zulx meede niet mogen weigeren, mits genietende ses in sleede van twee stuyvers. Art. 25. De boeken van de bank sullen jaarlyx gesloten werden onder ultimo December. Art. 26. De bank zal van primo lot den tiende of twaalfde February gesloten blyven, in welken tyd de balancen of nieuwe boeken gemaakt sullen werden. Art. 27. Den volgende morgen, na 't sluylen van de bank, sal men, volgens gewoonte, van 7 tot 8 uuren kunnen ver neemen, of de parthyen van vorige dagen wel syn afgeschreeven,
1752. J. MOSSEL. 229 Jog, sulx versuyniende, zal men moeten wagten, tot dat de bank weder geopend werd. Art. 28. Na dat de bank geopend is, sullen alle de restan ten of saldos der openstaande reekeningen op de nieuwe folios of reekeningen gebragt werden. Art. 29. Voor ultimo February sal yder participant een reekening courant moeten kunnen krygen van alles, het geene voor syn reekening geduurende dat jaar uyt en in de bank gegaan en per resto aldaar berustende is, met aanwysinge van de folios, waar-op syn reekening by de nieuwe boeken ingenomen is, door den cassier en boekhouder onderteekend, en sulx op een zegul van ses stuyvers, mits een week be voorens waarschouwende, dat hy deselve begeert, en aan den boekhouder betalende een rd r voor yder zydc, kleyn formaat papier, die deselve beslaat. Art. 30. Sullende yder syde niet minder als vylf en twintig posten mogen contineeren en hy selfs het zegul geld moeten bekostigen; maar, als de reekening minder posten beslaat, sal hy voor yder post genieten twee stuyvers, buyten agt voor liet zegul en opgeld. Art. 51. Deese reekeningen sullen aan de belanghebbende persoonen, mits de voorsz. betalinge, niet alleen jaarlyx, maar ten alle tyden en soo dikwils sy het begeeren, al was het eens ter maand, behoorlyk geteekend moeten werden afgege ven; en daar op sal regt gedaan werden, sonder dat deselve met eede sullen behoeven bekragtigd te werden. Art. 32. In het nieuwe jaar bank briefjes verleend wer dende, sal men de eerste nummeren met de nummeros van de ingelrockene bank briefjes en, als de loopende weeder van N°. 1 af g'accompleteerd zyn, de laatste van het vorige jaar eerst vervolgen. Art. 35. Niemand sal op den selve dag, als er iets op syn reekening ingekomen of afgeschreven is, vermogen daar over te dispoiieeren, maar eerst den volgenden dag, als de parthy overgebragt is; en dus den eenen na den anderen, behalven alleen op den tweeden dag na 't openen der bank en het
1750. J. MOSSEL. 23 Betalen, zonder tegen zeggen; en zo mede hetzelfde de geene, 'lic et-n kleyn of nog suygcnd kind de longe afkappen of snyden. 48. Die iemand een land uil de mond slaat, moei dus danig ook of aan den lyve gestraft werden en daar en boven ten lioele 25 Spaanse realen betalen; en voor twee tanden 50 en zo vervolgens, hoe meer landen hoe meer boete; maar, wanneer liet maai' een stuk van een tand is, werd by den ''•'gier sulx dan in overwegiuge genomen; en, wanneer de land '"aar scheef of op zyde slaat, sonder gebroken te zyn, moei den geenen, die sulx beefl gedaan, hel meeslcrloon belalen. 49. Het is mede hetzelfde met de geene, die iemand een 'and uil de mond slaan, schoon van Ie vooren al los heeft SJeslaan; en moeten voor boete mede 215 Spaanse realen betalen; e 'i meer tanden meer boete, als voren gezegt. I>Ü. Alle, die een ander een land, die los in de mond staat, door ijnaaillieid als andcrzinls uyl de mond trekt, moet een correctie ondergaan en hel meeslcrloon belalen, zo hel den geenen, die de tand heeft veilooren, hebben wil. 51. Den geenen, die een hejaart perzoon een tand uittrekt zal daarvoor in de boete beslagen werden. 52. Moeien aan den lyve gestraft werden en voor boete Betalen 100 Spaanse realen alle de geene, die een ander een »d van de vinger afkappen of snyden; en dat voor elke lid 20 veel, behalveu voor een lid van de duim, waar voor vyf ontos of 500 Spaanse realen zullen betaalt werden. 83. Zullen met de dood gestraft werden en mogen, die ee n ander regt agler lusscheu de billen inkappen, door het gebeente, fondament of, voor vrouws-perzoon, de schaamte afsnyden, en iJ4. Alle de geene, die een vrouws-perzoon de lepels van '''- borsten afsnyden, moeten voor boete betalen 250 realen Spaans; en van een mans-perzoon kan men voldoen met de halve boete en beide de geledene pijn en smerte en meester '°o" te betalen. r >s. Aloeten slrcngelyk aan den lyve gestraft werden en
1752. J. MOSSEL. 230 sluyten der reekeningen en boeken, wanneer men van de parthyen, die inkomen, op den selven dag disponeeren en wederom afschryven kan, sonder eenige prejudilie. Art. 34. De folio van ymands rekeninge vol geschreven synde, sal de boekhouder gehouden syn, by bet overdragen op eene nieuwe, hem die bekend te maken; en sal men dan ook ten eersten by den vacerenden commissaris het saldo of trans port van de oude folio kunnen gaan vraagen, om het accoord met de bank boeken te kunnen stellen. Art. 35. Wanneer een persoon, reekcning in de bank hebbende, komt t'overlyden, moeten d'erfgenamen of naaste vrienden niet authenticque stukken baar regt bewysen lot transporleeringe of overschryvinge van des ovcrleedens saldo op haare of eens anders reekening. Art. 36. De houders der bank briefjes sullen, onvermindert de voorsz. vrye dispositie over hunne in deselve berustende contanten, genieten 7*> se gg e een quart percenlo rente voor den tyd, dat in de bank syn geweest, by volle maanden en niet minder te reekenen, in voegen, dat voor 29 dagen niets, voor 59 dagen maar een en voor 89 dagen maar twee maanden sal gerekend werden. Art. 37. Op dal de bank in staat sy zulx te doen en haare bediendens behoorlyk te salariëren, sal haar vry staan de overtollige gelden uyt te setten op landeryen, huysen en andere, suflisanle hypotheecquen, teegens drie quart, vyff aglste en een ballf percent» rente 's maands, na dat praesident en commis sarissen, naar den slaat der cassa, ten beste van deselve sullen oordcclen te behooren, maar tekens geen hoger of lager interest. Art. 58. Op de hypotheecquen binnen de stad zal niet meer mogen worden beleend als twee derde en op die buylen de stad niet meer als de hclfte van het geene by den laatslen verkoop hebben gerendeert, dan wel de getaxeerde waarde, naar de situatie en gestcldheyd van bel bypolbeecq, maar wel minder, als bet ter voorkominge van bancqueroelen of schade nood saakelyk mogte werden g'oordeelt; en geene belecning sal boven de tien jaaren continueeren.
1752. J MOSSEL. 231 Art. 39. Het sal aan praesident en commissarissen vry staan de beleenders daar en boven cautie te doen stellen ten haaren genoegen, sonder gehouden te wezen daar van reden te geven. Art. 40. Ook sal omlrend de bcleeningen op huysen en erven naast aan de stads buyten bami, soo in de suyder als oosler voorstad, moeten geobserveerd werden het geresolveerde dien aangaande op den 17 c " February jongslleeden, met opsigt lot de Weesmeesteren. \rl. 41. De actens van verhypolhequeeringc sullen voor den praesident en een van de commissarissen gepasseerd werden en van eeven veel kragt en waarde syn als een scheepenen kennis en andere legale verbanden. Art. 42. Van sodanige bank of commissarissen kennissen sal niel alleen notitie gehouden werden in dorso van de koopluieven of actens van eygeudom, maar ook maandelyks een accurate, onderteekende opgave of notitie door den boek houder van de bank moeten hesorgt werden aan den secretaris van Scheepenen, om daar hy het protocol van haar Eerwaar dens beboorlyke aanteekening te houden, ter voorkoming van fraudes, gelyk sulx omlrend weesmeeslereu kennissen, volgens de resolutien deser regeering van den 50 cn Juny 1690 en 23 Maart 1708, meede moet geschieden. Art. 43. Ook sal de wisselbank bank briefjes, by weege van heleeniuge, uytgeeven op panden van staaf goud, bhaar silver en gangbare, goude of silvere spetien, mits blyvende soo verre beneeden de waarde, dat altoos capitaal en rente uyt hel pandt kan gevonden werden; en zullen de panden van goud door den brenger zclls moeten werden versegult na gedane weeging of telling. Art. 44. Van sulke beleende gelden zal geen hooger rente mogen genomen of behoeven betaald te werden als een half percento 's maands, als hel selve langer dan een maand blyft staan; dog binnen de maand gelost werdende, al hadde hel ook maar een dag gestaan, zal egter een halff ten honderl moeten betaald werden.
1752. J. MOSSEL. 232 Art. 45. Buytcn de bank briefjes zal nog aan de beleen ders van goud en silver werden verleend een recipissc, door den vaceerenden commissaris, boekhouder en cassier onderte kend, om het verpande goud en silver in natura te rug te kunnen ontfangen, mits betalende capitaal en interest, 't zy in bank briefjes of in contant geld. Art. 46. Deese recipissen zullen aldus moeten luiden: Folio. Anno den Rd s . beeft den houder descr in banco gebragt waar op beleend is rd 8 onder conditie, dat hy gehouden sal syn desclve binnen den tyd van drie maanden daar wederom uyt te haaien, mits betalende aan de bank een halff percenlo rente ter maand, ofte dat die andor sints, na expiratie van de voorsz. tyd, zullen verstaan werden ten voorsz. pryze aan de bank vervallen te syn. Batavia, den anno 175., {Getekend) N. N., Commissaris. » N. N., Boekhouder en pand bewaarder. N. N., Cassier. Art. 47. Om de minste commotie zullen de recipissen van sodanigc panden luyden aan den houder, sonder uytdrucking van naam, soo 't niet expres begeerd werd, en gevolgelyk sullen de sulkc ook sonder eenig exame door den houder, onder betaling van capitaal en rente, kunnen gelost werden. Art. 48. Dog, als den naam van den beleender by bet recipis bekend staal, sal hy by verkoop liet transport daar onder moeten stellen, behoorlyk gedateerd en onderteekend, waar van dan by de lossing, zoo by het cassa als contra cassa boek, behoorlyke notitie zal moeten werden gehouden. Art. 49. En ingevalle het mogte gebeuren, dat de wissel bank door onverwagtc, swaare betalingen of opeysschiugen in verleegenthyd raakte, sal de bank van leening haar op de ingetrockene bank briefjes zonder recipisse nioogcn en moeten
1752. J. MOSSEL. 233 assislecren met het benoodigde geld, tcgens een halt' percento rente ter maand, soo ver den staat van haar eygen cassa sulx permitteerd. Art. 50. De hcdiendens van deese bank sullen bestaan in een gequaliGceerd minister van de politie, opperkoopman of liooger in rang zynde, als praesidenl of eerste commissaris, twee mindere comniissarissen, als een nyt de burgeryè en een Comp B dienaar, een cassier, een boekhouder en een geld nasiender, zonder meer. Art. 81. De cassier van de bank van leening sal weesen boekhouder van de wisselbank en de boekhouder van de bank van leening cassier of ontfanger van de wisselbank, ten waare in der lyd mogle bevonden werden een andere schicking noodsakelyk te weesen. Art. 5:2. Onder den cassier sal niet boven de tien duysend ryxd* mogen gelaaten werden, als ten pericule en verant woording van den praesident, commissaris of de respeclive commissarissen, als sy daar inne hebben toegestemd. Art. 55. Alle de overige gelden sullen overgebragt werden in de grootc cassa, die, buyten het groote slot, waar van den praesidenl de sleutel alleen sal hebben, nog voorsien sal weesen van drie sufïisante en differente hangslooten, waar van den praesident een sleutel en dé twee commissarissen yder mede een sleutel sullen hebben, dus deselve alle drie sullen weesen groot cassiers met eguale verantwoording en geen acces hebben tol de groote eassa, als wanneer gesamentlyk pre sent syn. Art. 54. Dog by ziekte van den praesident of een van de commissarissen, zal by syn sleutel en gevolgelyk de ineede administratie van du groote cassa moogen overgeeven en laaten waarncemen door den boekhouder of ymand anders. len syueii pericule. Art. !>:;. Van de groote cassa sal den praesident een ap parl boekje houden, dat alle maanden door hem en du twee commissarissen zal onderteekend werden. Art. sü. De cassier zal, by intrecde van syn functie,
1752. J. MOSSEL. 234 suffisante cautie moeten stellen ter somma van vyff duysend ryxdaalders, gelyk ook den boekhouder, die liet beleende goud en zilver onder syn bewaaring sal hebben, en zulx ten genoe gen van de vergadering van commissarissen, waar van art. 60 sal gesprooken werden. Art. 57. Als deese de gestelde borgen door den cassier en boekhouder sufïisant oordeelt, sal den praesidcnl of eerste commissaris een extract resolutie, ten blyke van dien. nevens een gros van yder borgtogt, aan den beere Gouverneur Gene raal presenleeren, om by deese regeering g'approbeert of afgekeurd te werden. Art. 58. Een der twee commissarissen, neevens do cassier en boekhouder, zullen alle voor de middagen in de bank moeten tegenwoordig weesen van agt lot elf uuren. Art. 59. De praesidenl of eerste commissaris sal eens ter maand, des nademiddags ten vier of vyff uuren, ofte zoo dik wils het noodig mogte weesen, vergaderingc houden in de vergader zale van commissarissen van zee en commercie zaaken, om het groot cassa teegens het kleyn cassa boek te confronleeren, mitsgaders de reekeningen van den cassier en, des goedvindende, ook de boeken te resumeeren en het noodige omtrent de zaaken van de bank te besluyten. Art. 60. Eu zal daar inne, buylen den praesident en twee mindere commissarissen, ook sessie en slem hebhen den boek houder en cassier, dog de twee laaste alloos als de jongste leeden werden gecousidercerl en elkandcren naar hunnen ouderdom in functie volgen, dog den boekhouder sal de aan leekening moeten houden. Art. 61. Alle de voorsz. personen sullen in Itaade van India presteeren den eed van trouwe behandelinge en secre tesse, ten opsigte van 't geen in en uyt de bank gaal. Arl. 62. Als bode zullen zy moogen gebruykeo de bode van de bank van leening. Arl. 65. 't Geen van de renten der uytgesetle capitaalen overschiet, na dat de uytdeeling, artieul 36 vermeld, aan de participanten sal gedaan en aan den geld nasiender syn salaris
1752. J. MOSSEL. 235 van vyff ryxdaalders ter maand betaald weesen, sal verdeelt werden in volgender wyse, als: aan den praesident en twee commissarissen yder een seevende, den boekhouder twee seevende, den cassier twee seevende. Art. 64. Voor dit salaris sullen sy ook gehouden weesen in te staan voor alle bancquerocteu, die de wisselbank op de uytgesette gelden mogte lyden, yder pro rato van syn voorsz. aandeel in de overschietende renten. Art. 65. Tot praesident en commissarissen van deese bank sullen, lot meerder securiteit, geen andere personen eligibel wrsen als die,op den eed, tot hunne functie staande, in Raade van India sullen verklaren, dat hunne bcsittingen, op syn minst gereekend, bedraagen tien duysent ryxdaalders en daar voor borgen stellen. Art. 66. .laarlyks, na bet sluyten van de boeken, sullen deselve door gecommitteerdens van weegens deese regeeriug, ten overslaan van den praesident en commissarissen, naauw keurig werden g'examineerd, welke gecommitteerdens begree pen sullen weesen onder den eed van secretesse en voor salaris genieten een sesde van alle erreuren, 't sy deselve ten nadeele van de wisselbank óf de particulieren begaan syn, aan hen te betaalen door den boekhouder of cassier, die de abuysen begaan heeft. Art. 67. Deese gecommitteerdens sullen niet alleen hebben na Ie gaan, of de boeken beboorlyk gehouden syn en niemand daar by Ie kort gedaan is, maar ook, of den inboude deeser ordonnantie met d'alteralien, ampliatien en inlerpretatien, die in der tyd mogten gemaakt werden, beboorlyk in agt geno men syn. Art. 68. lty de introductie van een nieuwe praesident, nieuwe commissarissen of een nieuwe cassier of boekhouder, sal hem van de uylgesetlo gelden in vergadering aanwysing moeien gedaan en afgevraagl werden, of alle deselve voor syn aandeel overneemt en, by aldien daar in beswaart mogte vinden, sullen syne redenen van beswaarnis, nevens hel gevoelen
1752. J. MOSSEL, 236 van het collegie, deese regeering voorgedragen moeten werden om den afgaanden sulïisante caulie te doen stellen of daar omtrent anders te disponeeren naar bevinding; dog by het leegendeel zal daar van aanleekening gehouden werden en den afgaande praesident of ander bediende daar meede gedeehargeerl weesen". De Bank van leening moest langzamerhand met de Bank couranl samensmelten, «naar mate dat den slaat van beider »cassa" zulks zoude toelaten. Art. 57 werd daarom uitgebreid lot »het beleenen van til »bare goederen, op den voel als d'inslruclie voor Commissarissen •van de Bank van leening, met de ampliatien en interpretaties »van dien, dicteeren". Ook ging »in dier voegen" (d. w. z. allengs) het beheer van de Bank van leening over van Commissarissen voor zee ën eomtnercie-zaken op Commissarissen van de Bank-couranl. Aandeelen in de Bank van leening moesten afbetaald en in getrokken; [tanden, onder den boekhouder van de Bank van leening berustende, door de Bank-courant overgenomen worden. 4 2 Junij. Regeling van hel middel van bestaan voor de Compagnie'B dienaren, bescheiden op het eiland Onrast en op de. equipage-werf. De Regering besloot »in een reglement te converteeren" hel navolgende voorstel van den Opper-equipage-meester: de vertiinmering en verstrekking van 's Comp" scheepen, jagten, cbialoupen en mindere vaarluygen, waar van den baas van Onrast, timmerman van de werd', kuyper en sinit, yder in den liacren of voor 't geene s'verwerken, 5 percent soude kunnen Ireckcn, mits de dus Ie over houdende houtwerken, etc. met een capilaal advance aan de Comp" te leveren, en den kuyper aan den kaarlemaker '/ 3 al'gave. Den zylniaker en opsiender van 't louvvpakbuys zoude kun nen opbrengen g percent om inkoops aan de Comp' te leveren, en dat sonde kunnen verdeeld werden hall'voor den commandeur
1752. J. MOSSEL 237 en de andere hcllï nndcr den vice-eommandeur en de haas zylraaker en opsiender van 'I touwpakhuys, ieder een sesde, dat maar sober en bekrompen omkomt; weshalve den onder getekende Uw hoog Edelhedens gnnsl op bet aller onderdanigslc imploreert, dat de ondervolgcnde geringe poincten mede mogen werden g'accordeert, nainenllyk: dal. den baas van Onrust mag hebben de leverantie van de nieuwe koper kistjes uyt den afval van 't bout, tegens de prys, die daar op berecls is gesteld; dal de calvaters en andere huurlingen, onder den baas timmerman van d'equipagie werff sorteerende, 15 sluyvcrs in stede van 12 si uy vers 's daags winnen mogen, supponerende, dal er by sulken ongemeen swaren arbeid diergclyke dagloon ook wel verdiend werden; dal er op het houden der journalen en bestek setten in de kaarten door de overheden der scheepen gedurende hunne voyage een vaste en goede ordre gesteld werde omme alle liet passeerende beboorlyk te registreren en van de voor vallentheden een accurate aantekening te boaden, mitsgaders liet Ivslek in de kaarten Ie beramen conform de mede gegevene ordres en instructien en het een en ander by bare journalen bekent te stellen, waar over, met believen van Uw hoog Edel hedens, den baas caartemaker als visitafeur soude kunnen werden aangesteld, van wiens departement en pligt hel ook wesen soude gemelde journalen der scheeps overbeeden nauw keurig te examineeren en van syne bevindinge aan den onder getekende rapport te doen in scriptis, die, met by voeging syner geringe consideratien, daar het noodsakelyk was, het selve eerbiedig aan Uw boog Edelhedens soude presenteren; en, wanneer er dan voor de gene, die van negügealie of stoffig heid in het executeeren der voormelde ordres overtuygt wierden, na bevinding van saken een sekerc pecunieele boele sonde kunnen werden geslalueert ten faveure van den visitateur tot een nader middel van beslaan, om hem leffens te encoura geeren in synen pligt en dienst daar omtrent so veel te ieveriger en attenter te zyn, nopens een poinct, voor den
1752. J. MOSSEL. 238 dienst van de Comp" vvesentlyk van veel aan gelegen theid en consequentie. En eindelyk, dat de ondervolgende bediendens, naar hel exempel van Onrust en liet ambagts quarlier, mogen werden begunstigt 's maandelyx met den loon van seker getal coelys, als: den equipagie boekhouder 12 coelys » « overdrager G » » ondercoopmnn en suppoost van den commandeur 6 » » eersten meeslerknegt dor timmerlieden op de weriï 6 » » twede idem 4 » » eerste in den train 5 » » twede ■ » » 3 » meester knegt der smits 4 » » » » f kuypers 5 » » » » caartemakers 5 » » eerste » » zylmakers 4 » twede » » » 2 ■ stuurman van de rhede 6 » bootsman van de werff 4 zynde te samen 68 coelys De gepermitteerde lasten in de scheepen vervallen genoeg saam van selfs, vermits er by den tegenwoordige generale ver val van den particulieren handel daarom niel eens navrage is, daar men in tegendeel voor deseu op sommige togten seer wel betaald kreeg. G Junij. Bepaling, dal elk broodbakker £<> Batavia gedurende het jaar 1752 twee latten tarwe ra» de Compagnie moest koopcii. Om voor Ie komen de privativen inkoop van particuliere tarwe door eenige der vermogenste broodhackers, 10l afbreuk van d'overige, die zo we! niel gegoed ofte by den aanbreng niet by cassa en dus genoodsaakl zyn alleen by de Comp'' ter markt te komen, lerwyl d'andere baar gaarne met hare duur
1752. J. MOSSEL. 239 ingekogte tarwe zouden laten zitten; is verstaan, dat alle de hackers binnen dese stad en de jurisdictie van dien gedurende bel lopende jaar zullen gehouden wesen yder twee lasten van dat graan tegens de prys van 70 rd s 't last van de Comp" ('accepteren. 8 Junij. Magtiging «naar vorige exempelen" van Sche penen tot >dè ligting van een quart maand huyshuur • run de bewoonders der huysen binnen de stad Batavia'' ter bestrijding der onkosten van liet uitmodderen van de grachten. In September 1748 was de laatste maal eene dergelijke magtiging verleend. 27 Junij. Verbod voor slaven, binnen en buiten de stad Batavia, te gaan over nle plaveydsels langs de huysen". Dil verbod was in 1752 reeds een «aloud verbod, zo min «ter secretary van den Raad van justitie, als ter generale «secretary placcaats gewyse of andersints schriftelyk te vinden, •maar alleen eene wereldkundige, oude costume en traditie »van hand tot band, die door den tytl is gegaan in kragte «van wet". In Junij 171)2 is dat verbod het eerst vermeld gevonden. 4 Julij. Voorschriften nopens den afvoer van producten uit de bovenlanden naar Batavia. Door zyn Edelheid aan de vergadering geproponeerd zynde om zeker stukje land, gelegen b'oosten ile post Ryswyk en naar gissing ltreed 30 a s;> roeden, bo door de regenten van Tjieleboet, als die van Campong Baro en andere gebruykt weidende, dog de Conip' in eigendom toebehorende, benevens nog een ander stukje 's Comp s land, agler of bewesten de ge
1750. J, MOSSEL. 24 de boete van r>oo Spaanse realen betalen alle, die een ander slaan op hel hoofd, lichaam, etc, en die slag (of meer slagen, is liet zelfde) heelt veroorzaakt, als dat die perzoon zyn verstand heeft verlooren. 56. Alle de Mahonietanen, die een of meer perzoonen komen te dooden, en den doodslager komt tot geen confessie en kan hem ook niet werden bewezen met getuigen, zo werd hem door den regter den eed afgevorderl en, die vyftig maal agter den anderen gedaan hebbende, is vry; dog, zo hy wegens de omstandigheden suspect gehouden werd, zal hy verbannen worden. 57. Voor alle de gcenen, die buiten in een dorp of negory dood gevonden werden, zyn de naaste buuren. nevens den dorphoofd, daar voor aanspreekelyk en gehouden reeden en bewys ie geeven van de hegaane doodslag; en, dat niet kunnende doen, zal die zelve, schoon onschuldig, wegens haar onoplettenlheid een geld boete moeien opgelegt werden Art. VII. Overspel. t. Alle de gecne, die wezentlyk in overspel bevonden worden, zyn, na zulx door vier getuigen is bewezen worden, de doodstraf onderworpen, te weeten in zo verre, dat een wettelijk gehuwden man met een wettig gehuwde vrouw overspel badde bedreven. 2. Maar het overspel gecommitteerd zynde van een egte man met een ongehuwde vrouw, zal de voorschr. man voor de eerste keer voor zes weeten vastgezet en daar en boven gecondemneert werden iu een boete van 50 dinars, en daar naar meer daarin delinqueerende, met eeuwig bannis semenl en een geld-boete van 100 dinars. 3. De ongehuwde vrouw, die bet overspel badde begaan, zal voor de eerste maal strengelijk gegeesselt en voor zes weeken vastgezet werden: en, indien zy na dezen meer op zo een fcyt betrapt werd, zal zy, wederom gegeesselt zynde, mei cm bannissement van tien jaren gestraft werden. 4. Wanneer een ongehuwde man mei een egte vrouw
1752. J. MOSSEL. 240 melde post gelegen, Ie projcctcercn lot een algemeen gebruyk der bovenlandsche regenten, tol liet opslaan hunner afgebragle producten, mits dat zy aldaer geene steene gebouwen zullen mogen opregten, ten einde daer door te pracvenieeren d'afkomst der buffelskarren en draag ossen tot zo na aan de stad, als nu eenigc jaren herwaarts legens de goede ordre is ingeslopen tol. bederf van 's heeren wegen en passagien rondom deselve, en oversulx by dese gelegenlheid Ie statueeren, dat geene dier karren of draagbeestcn b'ooslen de grootc rivier verder sullen mogen afkomen dan tot aan de brug van de weg naer Tjanipacka Poetie of by de thuyn, gcnaamt Koewyk, boven Jaccatra, thans gehorende aan den vendumeesler deser stad, Bartholomeus Visschcr, waarover bcquamc plaats is voor een groot getal derselve, ende zulx op poene van correctie der overtreders naer vereisch en bevinding van /aken, mitsgaders hier van ook aan Heemraden ler narigt kennisse te geven. i Julij. Toekenning aan den eigenaar van het land Weltevreden der »prerogativen" van lutofd-ingeland. Die eigenaar was toenmaals de Raad extra-ordinair van Indië, 11. van Basel. G Julij. Ijfisi om 11. K. 11. de Ptinses-douariêre te erkennen ah Gouvernante van de Unie en voogdes van den minderjarigen Erf-stadhouder, Willen V. Wijzigingen moesten mitsdien aangebragl worden in de verschillende eed-formulieren en in de «ordre der voorbiddinge", vastgesteld den 27 sle ' 1 Maarl 1750. 11 Julij. Wijiiging van art. oen 8 van het reglement voor de flank en Bank van leening, vastgesteld den i 27 s,en Augustus 1746. Terwijl vroeger de kortste termijn voor beleeningen was
1752 J. MOSSEL. 241 PLAKAA I ÏF. il» 3 maanden, werd die termijn nu op ééne volle maand gesteld, •tot meerder gerief van de geene, die schielyk contanten • voor een korten lyd benodigen". Zie ook bij 6 Junij 1747. 12 Julij. Voorschriften nopens den rouw wegens hel overlijden run den er f stadhouder, Willen Karel Hendrik Friso. Ail. l. Eerstelyk zuilen te deeser hoofd-plaatse van primo tol den agsten Augustus, beide inclusive, alle de klokken werden geluyd drie maal 's daags, namentlyk 's morgens van ses tol seven, 's middags van elf tol twaalf en 's avonds van wil' lul ses naren. Art. '1. En zoo ook op de buyten comptoiren in selver voe gen agt dagen na den anderen, zullende den dag, wanneer hei selve aldaar zal beginnen, door de ministers op deselve moeten werden geregnleerl zou kori doenlyk na de ontvangst der droevige mare van dil swaar en ontydig verlies. Arl. .">. Den rouw zal over liet selve al omme werden aangenomen voor den tyd van drie maanden, te deser hoofd plaatse ingaande van primo Augustus en eyndigen mei ullimo October naaslkomende, e'n op de huyien comptoiren van den dag af, dat de doodklok d'eerste maal zal werden geluyd. Art. 4. Te deser hoofdplaalse zal deselve werden gedragen op de navolgende wyze, als: A. hv den heer Gouverneur Generaal en de lieeren leden van de honge regeering, den heer praesident in rade van justitie deses easteels daar onder begrèepen, de oud-gou verneurs en de secretarissen van haar Hoog Edelens, met swarle lakense rokken en swarle zyde onderkleederen, gemonteerd met knoöpen van deselve stofte tot aan de kneep en zyde voeringen, pleureusen onder aan den op slag emle een rouwliand om uVn hoed, item rouw-degens en gespen: B. hy de leeden in den agihareii raad van juslilie en hel
1752. J. MOSSEL. 242 eerwaarde collegie van schepenen mei derselvèr officieren en secretarissen, nevens den aanwesenden oud-directeur, in selver voegen, dog zonder pleureusen; C. l>y de officieren van hel corps dragonder lyfwagt, lot de adjudants inclusive, met swarte onderkleederen en kousen onder hare gewone monleering, een floers om den linker arm, een swarte floers of linten stuk om hel gevest van den degen; item aan den standaart een swarte floers, afhangende met twee enden terhrcedte vanden standaart; I). hy de zee officieren, 10l capitain-lieutenants inclusive, item de verdere militaire officiers, van den collonel af tot de adjudants inclusive, eenlyk een floers om den arm en slricken als even. en aan de standaards en vaandels een swarte floers, afhangende met twee enden ter breedte van deselve; Ë. hy de dames, als: hy mevrouw de douarière van wylen den heerc oud-Gouver neur Generaal, Thedens, (I. m.), item de mevrouwen egt genoten en weduwen van hecren leden van de hooge regeering, nevens d'huysvrouwen van ond-gouverneurs, secretarissen van ha.lr Hoog Edeleus, raden van justitie, oud-dirccleurs, schepenen, de respeclivc officieren van justitie en de secretarissen van heide de gemelde jus litieele collegien, nevens de weduwen van de sodanige, in zyde of lywaal met een swarte grond, zonder ecnige juweelen, maar wel swarte gillen en oorciersels. Art. !5. 0|» de onderhorige plaatsen, hy de gouverneurs en directeurs als art. IV, 1" A, en hy mindere gebieders van buylen comptoiren, nevens de respective leden van den poliliequen en juslitieelen raad, als in art. IV, 1" B, en hy de huysvrouwen en weduwen van de sodanige, als in art. IV, l a Ë. Ari. 6. Werdende voor het overige aan de verdere gequalifi ceerdens, mindere dienaren en ingeselenen deser hoofd-plaatse en op ilc gesamentlyke huylen comptoiren, zonder onderscheid, overgelaaten om ten desen opsigle te voldoen aan haar liefde en vencralie voor de gedaglenisse van wylen Zync Doorlugtige
1752. J. MOSSEL. 243 Hoogheyd (hoog lofTelyker memorie), in dier voegen als zy zelfs zullen goedvinden, dog zal omtrent bet draagen van pleureuscn niet verder mogen werden gegaan als art. IV, I" A, len op sigle van dese hoofd-plaatse en arl. V omtrent de buylen cnmploireii dicteert. 13 Julij. Wijziging in liet bepaalde op 9 Mei 1752 nopens licenlen, enz. van particuliere vaartuigen, af komstig van Java'B Oostkust en van liantam. Beu Javas vaartuyg zal moeten betalen: len liehoeve van de Comp e voor het ankeragc geld 2: — rd' » hel hoofd geld.. . 1: — » zegul tot de pas. —■: 24 » 3: 24 i'il» voor het opgeld van het zegul len behoeve van de parapbecrders en collecteurs 5 : — rd" ten behoeve van Commissarissen van zee en com mercie zaken, in stede van het thon- of lastgeld 1: — >• ten behoeve van den sabandhaer .. 4: — » ten behoeve van den cassier der domainen voorde pas —: 12 » 'en behoeve van de boomvvaglers en schryvers als even 1:9» ofte te samen 10 : — rd" Een Bantams vaartuyg zal, in sleede van d'abusive, maai- gestelde 24 stuyvers, moeten betalen: ten behoeve van de Comp" voor het zegul tot de pas —: 24 » len behoeve van de parapheerders en collecteurs voor het opgeld —: 5 » en voor de schryver — :12 » — : 59 rd" De Hegering bepaalde wyders, «dal, wanneer een vaartuyg, van Javas Oostcust alhier aangekomen, niet dervvaards retourneert, 'naar naar Maecasser ofte eenige andere plaatsen om de oost komt te vertrecken, waar van de pas op hoger zegul als
1752. J. MOSSEL. 244 d'cerste geschreeven werd, als dan het meerder kostende van de zeguls of passen van 'sComp s portie sal afgetrokken wei den, golyk daar en legen, wanneer een Javas vaartuyg van hier naar eenige plaatsen vertrekt; werwaards de pas óp een kleinder zegnl geschreven werd, van hel. different geene restitutie sal werden gedaan, maar het selve sal hlyven ten behoeve van de Cnmp'". 14 Julij. Aanstelling van ecu «hoofd van de chirurgie". Geconsidereert zyndë de gerugten, die men nu èa dan als van ter zyden vernomen heeft, als of aan de scheeps opper chirürgyns en andere, in voldoening der verleende ordonnan lien van medicamenten, somtyds geene behoorlyke verstrec king van desc en geene ariiruls in quant- of qualiteid soude geschied wesen, onder praelext, dat deselve er in 't geheel of van de verelschte deugt niet waren, hoewel daar over seer zelden openbare klaglen voorgekomen syn: en dat men het stilswygen der geene, die daar van kennisse behoorde te geven, zekerlyk moet altribueeren aan hel ontsag, dat zy hebben voor den eersten administrateur, als tellens zynde hoofd van de chirurgie, ofte uyl onkunde, aan wien zy zig ter erlanging van redres moeien addresseercn; zo is dienstig g'oordeell. iFadministratie van de medicinale winkel, ter gelegentheid van het overlyden van den eersten administrateur, Ereraad, te separeeren van het gesag over de chirurgyns en, om egter het getal der dicnaeren niet le. vermeerderen, voor tegenswoordig d'administratie en verandwoording van de medicinale winkel aan den presenten tweden administrateur, den koopman Reinier Barmensz, alleen op te dragen, dog door denselven en zyne successeurs, so wel als door den stads apothecar en dies op volgers, aan het hoofd van de chirurgie jaarlyx uyl hare voordeèlen een matige somma Ie laten uylkeercn. En is wydcrs goedgevonden 101. hoofd van de chirurgie aan te stellen den medicinae doctor en presenten stads apothecar,
1752. J. MOSSEL. 245 Hcnricus van Santen, mei een besolding van 80 guldens ter maand en rang als oppercoopman in employ, onder een ver band van vyf jaren, heden ingaande.. 17 Julij. Prijsbepaling van staal, ijzer en lood. Met wijziging van het bepaalde op 22 April 17151 werd uu de prijs vastgesteld van: staal oji / 30.— de 100 fê; slaaf-ijzer » » 14. — » 100 » lood » » 14.— » 100 » 17 4ulij. Verdubbeling mn de gepermitteerde lasten voor kapiteins ler zee* kapitein-luitenants en .schippers. Deze gunst werd verleend, »mils de langs lioe meer loc •neemende neerslagtigheyd onder 's Camp' zee-olhYieren door •d'onmogelykheyt om in den tegenwoordigen slegten tyd iels »v;in name voor den ouden dag Ie kunnen opleggen, mits de •sware depenses, die zy of wel voornamentryk de hoofden •van de schepen, zo hier (Batavia), als elders, onvcrmydelyk «subject zyn, en om de daar uyl resnlleerende indifferentie >en liefdeloosheid voor den dienst, die hy veele derselver be • speurt werd, ware hel mogelyk, te doen cesseeren". Toegestaan werden mitsdien: aan een kapitein 20 lasten » » kapitein-luitenant 16 » » » schipper 12 » •mits dat deselve ingeladen werden in zuyker, rysl, arak en •houtwerken ofte op.de plaatsen, daar die niet te bekomen zyn, •in andere onkostbare, volumineuse, gepermitteerde wharen, •maar niet in sydesloiTen, lywalcn ofte andere precieuse "goederen". De vergunning gold zoowel voor de uit- als terug-reis, "voor zo verre het selve buyten prejuditie der versending
1752. J. MOSSEL. 246 »van 'sComp' eigene goederen geschieden kon", en onver minderd : 1° het bepaalde op 16 September 1745 nopens de limilen van den particulieren handel; 2° hel bepaalde op 51 Augustus 1751 nopens suiker. 21 Julij. Verwijdering naar llaitda van een uit Neder land naar Imlië verbannen Nederlander. Dit merkwaardige en, naar het schijnt, unieke, althans hoogst zeldzame feit heeft zich op de volgende wijze toegedragen. De Prins van Oranje verleende op den Bailluw van Zierik zee eene acle van autorisatie om «den persoon van Hendrik ••Vliegois, gevvesen beurtschippcr van Sommelsdyk op Holler »dam, te transporteeren op een Oosl-indisch schip, ten einde «daar meede, conform den teneur der brieven van abolitie, «door zyn Hoogheid aan denselveu verleent, ten zynen kosten •naar dese landen (Indie) gevoert Ie werden om aldaar te • blyven, sonder ooit weder naar hel vaderland te mogen »retou meeren". Bewindhebberen van de kamer Zeeland zonden, nevens den bewusten persoon, een afschrift der acte van autorisatie aan de Indische Hegering, die, alsof hel een inlander gold, zonder eenig bezwaar besloot Vliegois naar Banda te zenden, »op »een plaats, daar geen gelegentheid heel'L l'echapperen". 28 Julij. Vrijstelling der bewoners van de Preanger landen van de levering aan de Compagnie van piek-, wissers- en ricm-houlen. Zulks geschiedde, omdat die levering en «afbreng" strekten »tot merkelyke afleiding en verlet van den landbouw". Voortaan zoude de Regering die houtwerken te Batavia of o|i Java's Ooslkust laten inkoopen.
1752. J. MOSSEL. 247 1 Augustus. Verbod voor de buiten-kantoren Compagnie's schepen te laten rert rekken, «wanneer de, ti/d zoo eer •ingeschoten en het saysoen sodanig verlopen is, dat 'derselver vertrek met ijeen volkomen gerustheyt kan •geschieden". De poenaliteit was vergoeding van eventuele schade. ! Augustus. Eed-formulieren raar den Directeur, de Commissarissen, den kassier en den boekhouder van de Bank-courant te Batavia. I Augustus. Verkoop ran het land, Kampong bahroe, aan den Regent aldaar. Lu verband met het vroeger medegedeelde nopens Buitenzorg (deel V, bjadz. 25."» en deel VI, bladz. 88) is hel wenschelijk voorgekomen ook hel navolgende hier op te nemen: Op hel door den heer Gouverneur Generaal voorgedragen versoek van den regent van 's Gomp' land Campong Baroc, Radeen Wira Nala, is verstaan liet selve, groot 1940000 quadraat roeden ofte 3233'/j morgen, aan hem in eigendom al' Ie slaan voor eene somma van twee duysent vyf hondert rd", mils daar op blyve de verpligle leverantie van coiïy, peeper, pady, indigo en caloene garen aan de Comp 0 , tegens de bepaalde prysen, mitsgaders oversuhx daar van aan hem, na dal de betaling in cassa van Heemraden deser stads ommelanden zal zyn geschied, te laten afgeven een brief van eigendom in commuui forma, met duydelyke annotatie van de voorsz. clausule. 3 Augustus. Last <»/> de Indische Regering jaarlijks naar Nederland over ie zenden eene lijst der restanten ran koopmanschappen, op alk kantoren aanwezig. Deze last was eeue vernieuwing van hel bepaalde op 22 Augustus 1757.
1752. J. MOSSEL. 248 5 Augustus. Last <y< de buiten-kantoren *door aüe dien »stige wegen en middelen de .stram- drukkende lasten «(voor de Compagnie) te verminderen". Vooral moest men daarnaar streven door »een suyniger ■huysbouding en afschaffing van uylerlykheeden, daar geene ■realiteyten in resideeren en, maai' grootsheyd des levens «verbeeldende. buylen ongerief en nadeel gemist kuniieii «worden". Heeren WH"™ gaven aanleiding 10l dezen last hij hun schrijven van 27 September 1751. 5 Augustus. Stilstand van tiet tractement, enz. run geschorste Compagnie's dienaren. Na berleesing van hel geene baar Edele Hoog Achtbare hebben gelieven te antwoorden op de door dese regeering, by missive van ulliino December anno 1749, gedane vrage, ofde raad van justitie by provisie ook kan suspendeeren van trac leiuenten en emolumenten, behorende Lol hel ampl van een 's (lomp- 'dienaar, die pede libero tot zyne defensie werd toe gelaten, als het geval een vooral' gaande suspensie van zyn ampl. requireerl; over dal onderwerp nader gedelibereerl en by de vergadering eenparig gesustineerd zynde, dat, alhoewel hel sclve len principalen uytkoml op een verklaring, dat haar Edele Hoog Achtbare van gevoelen zyn, dal den regier daar iime moei handelen, zo als in goeder justitie oordeelt Ie be lmoren, egter in de gantsche, daar van sprekende periode geen de minste expressie gevonden werd. die eeniger malen aanleiding geelt om te concludeeren, dat hoog deselve begeeren, dal zulx als een Ibrmeele decisie /.al aangemerkt werden, maar veel eer, dal daar mede bedoeld hebben deese regeering Ie beeter in slaat Ie stellen om rypelyk te overwegen, wal naar den aard der zake en de regeer in gs l'orm alhier daar omlrend zoude dienen Ie werden gedaan, Ie meer, vermits haar Edele Hoog Achtbare si U's aanhalen geene gevallen Ie
1752. J. MOSSEL. 249 woelen, dat iemand, door de hoven van justitie in Holland by previsie v;in zyn ampl gesuspendeert zymlc, ook te gclyk is gesuspendeeTt van zyn tractement, maar wel, dal den ge suspendeerden zyn tractement heeft blyven trecken; zo is, uyl consideratie, dal aan den regier de vryheid gelaten wor dende om de zaak, daar na gesteld oordeelende, ten definitive te verklaren, dal den gedaagde zederl den aanvank der proce diuiren geen gage gewonnen beeft, hel welk liaar Achtbare van deese regeering nimmer bedisputeert is, deselve door het reserveeren van de dispositie over de gagie van een provisio neel gesuspendeerde!! aan dese regeering eenlyk by provisie en voor zo verre daar over by den regier ten principale niet werd gedisponeerd, niet kan gesegt werden in het exerceêren van de justitie naar zyn gemoede paal Ofte perk gesteld te weesen, buylen en bebalven, dal het ook een in den diensl van de Comp" gerecipieerde maxime is, dal, die geen dienst doel, ook geen loon I reeken, nog pretendeeren kan, en er veelvuldige voorbeelden by de retroacta Ie vinden zyn. dal erikeld en alleen om die reedenen op dat fondament is besloten ■Ie gage. van personen, die len definitieve waren vrygesprokeu, eersl weder Ie laten cours noemen van den dag, dal de ab soluloire senlenlien waren ingekomen, zonder dal ooit is gesuslineerd, dat deese regeering uiel zoude competeeren hel regl om over de extensie en applicatie van dien regul naai' den aard en de verscheiden theid dér gevallene omstandigbeeden Ie oordeelen; zo is verslaan zig in so verre Ie houden aan haar Edele Hoog Achtbare eigene remarequè by brievè van den II'" October 1749. dal zelfs een deporleiuenl van gage ofte de dispositie daar over len definitive zeer oneigen is, dewelke by den raad van justitie deses casteels tacite is g'advoueerl. G Augustus. Aanstelling run een tweeden Administrateur bij de suiker-pakhuizen te Batavia. Vermits den dienst van de Comp e vereischt, dat in de
1750. J. MOSSEL. 25 overspel bedryft, zal hy vooi ile keer mei een geld boete van )5() dinars 011 voor «Ie tweede keer daar en ho ven met een bannissement van zes jaren gestraft werden en de voorschr. vrouw zal, strengelijk gegeesselt zynde, voor tyd van haar leven gebannen worden. 5. Die in overspel werd bevonden en werd gedood van •en ander, zo zal den geenen, die zulx lieefl gedaan, weder om gedood werden, om dal zulx den man van de vrouw alleen toekomt, maar geen ander, 0111 den overspeelder ie dooden, 6. Een jongen en een meisje, heide nog maagl zynde, en werden door vier getuigen te gelyk bevonden, als dat zy met malkander hoererye hadden gepleegt en zulx wel hebben gezien, of zo word den jongeling, zo wel als de jonge dogter, ieder dan mei honderl slagen gestraft, de ouders of voogden van die beyde in boete beslagen en de delinquanien vervolgens heyde voor een jaar verbannen. 7. Wanneer een man zijn vrouw onschuldig betigt met overspel, werd gestraft met 80 slagen en een geld-boete; dog slaven mei slaven komen vry alleen mei. 40 slagen. Art. VIII. Van het huwelyk. 1. Volgens de. Mahomelaanse wellen is de man gepermit teerd vier vrouwen wettig Ie trouwen, dog mogen niet zyn susters, het zy volle of halve van dezelve, nog zyn schoon moeder of moeyen, zo wel van de vader als moeders kant, veel min zyn eigen dogiers; wanl het huwelyk in de regte linie is ten eenemaal verboden. 2. Wanneer iemand zig in den egten staat wil hegeven en nog geen sestien jaren oud is, hel zy man of vrouw, moet daartoe eerst consenl van zyn ouders of voogden vra gen : en een van heide wederom willende scheyden, is ver pligt hevorens hel huwelyks- goed, liy hel trouwen belooft, te voldoen. ~). lemand zig zo verlopende, dal hoven het locgestaane getal egte vrouwen nog andere trouwt, zal voor de eerste
1752. J. MOSSEL. 250 adiniuistralieii, die van eonigen omslag zyn, althoos twee administrateurs gesteld werden om, by ziekte van eenig man, geen veraglering te leiden en het van geen jiaklmysmeesler te vergen is de sleutels, nevens de directie of onlfangsl en afscheep, ten zynen pericule te lieercn aan persoonen, daar voor niet verantwoordelyk zyude, zeer zelden sodanige toesigl honden en zo veel attentie gcbruyken, als vereischt werd om beide, de Comp c en hem, voor schade te bevryden, als by niet voor zyn plaisier weg blyfl, maar door ziekte of andere wet tige verhinderingen belet werd zelfs present te zyn, 't geen by, hoe assidu by ook weesen mogle, niet alle dagen zyn kan; is verstaan d'adminislratie der zuyker pakhuysen voortaan, even als die van incest alle de andere maguazynen, aan twee personen op Ie dragen en oversulx den presenten ondercoop iii.iii eu pakhuysmeester, M r . Simon Bogaard van Belois, aan te stellen tot eerste, onder een advanccmenl 101. de ipialiteil van koopman, mei de gewone gage van 60 guldens ler maand, onder een nieuw verband van vyf jaren, bel een en ander heden ingaande, en 10l tweede administrateur mei eguale verantwoording, Ie benoemen den buyten actueel employ zynde ondercoopman, George August von Konigsveldl. 7 Augustus. Regeling van het vertrek der retour-schepen. Voor Batavia luidt die regeling: de l sti: bezending »so vroeg, dat uyterlyk ultimo November «Sunda's engte kunnen uyl raken"; do 2 ll< ' bezending »tusschen medio en ultimo December". Ook voor Ceilon, Bengalen en China werd de vertrek-lijd geregeld. 11 Augustus. Toelichting tot de ordonnantie van 17 October 1746 op het middel van beslaan, lil. % art. % §2. In solver voegen sullen voorsz. administrateurs van alle
1752. J. MOSSEL. 251 verdere inkoo|», die in of voor den dienst van de Comp* aan dese hooflplaatse geschied en hier onder niet speciaal aange roerd en bepaald is, 't zy goederen, tot den afscheep naar andere plaatsen gehorende, of materialen en bouw stoffen, scheeps behoeften en andere dingen, die men gewent is alhier in te kopen of die te deser hoofdplaatse tot dragelyker prysen als elders te krygen syn, zo wel de leverantie, als de voorsz. 5 ten hondert mogen hebben, alles onder gelyke approbatie van den heer Directeur Generaal, als in hel vorige poincl is gezegt, ten overvloede te verklaren, dat de gemelde toegelegde 5 perc to , conform d'usantie, cenlyk betrekking hebben op de benodiglheden, die aldaar tol gebruyk, so hier als op de huyten comploiren, door de administrateurs ingekogt werden, maar niet op eenigc soorlen, die ook tot negotie dienen, huyten zulke grove en laxeerende waren als hel. sappanhout, wasch, harpuys en de cauris, waar op zy die b" ten hondert zullen mogen blyven bereekenen". Tevens werd bepaald, dat de Administrateurs nicl meer dan »S ponden uylslag op yder weegsel (peper) van omlrend »300 'S, ten lasten van den leverancier" mogleu genieten. 15 Augustus. Reglement op de in- en afschrijvingen van onderwigten en minderheden". Art. 1. By overbreng met 's Comp" scheepen en vaartuygen van dese hoofdplaatse naar èenig gouvernement, directie ofle ander huyten comploir of van deselve hcrwaards, zal aan d'overheeden gevalideert werden de volgende onderwigten en miuderheeden, inimeiitlyk op: A. Aluin'. 5 percento Areek 7> Assa Foetida 2 B. l ste zoorl I Beiisum „. a » 2 ,1 e »
1752. J. MOSSEL. 252 Bensuin (peeuw) 5 percento Boonen 100 h; pêr coyang Booler 5J percento G. Gaatjoe 2 percento Cadjang 100 fê per coyang van 5400 ffi Caliatour hout 2 percento Glappns of cocus ö » Camphar 3 » Ganeel, ziel speceryen. Caret 1 Gatoen 2 Gauris 5 » Gayer 5 » Cofly hooncn 2 » Gopcra, o » Couchenille i / 2 • I). Dranken in bottels of Qesschen 2 N.B. By den aanbreng van dranken in vaatwerk moet de fust en sluagie door expresse gecommittéer dens gevisiteerd en een rapport van hunne bevin ding overgegeven werden, die in copia authenthicq naar Batavia moet werden gesonden, als de minder heid of ieekagie boven ile 10 perc w bedraagt, die dan ook op reekening van sclieepsnvcrheedcn komen moei. E. Ëlefants landen 1 percento F. Foely, ziet speceryen. Fruytasien 3 » <;. Gariolfel nagelen, ziel speceryen. Gommen en Goinlak o »
1752. J. MOSSEL. 253 11. Inlandsche harpuys, los ontfangen wordende. ... 10 percenlo » » in zacken ü » K. Kilsjeri ."> Koebesoar 1 » Koewa 2 Kooper 1 /a " » by aanbreng direct uyt Japan, hel kistje van 12175 ® Ie verantwoorden tegens 120 3 /., % dus % Koperwerk, oudjSehoont'ontfangenenuytteleveren '//, » L Looi '/, » M. Meny '/, Metalen in soort, buylen yser en staal '/„ " Mong 7t » N. Nagelen, ziet speceryen. Nalle wbaren, waar omtrend in dese geen speciale men lie is gemaakt !» » Nely of ryst in de bolster 7> » Noten musschaten, niet speceryen. 0. Oude koperwerken, gehoon l'ontfangen en uyl te leveren '/* * Oly 8 I'. Peper 2 » (voor slof), so veel er volgens de factuur in geweest is en daar en boven uyterlyk '/j " by aanbreng van Palembang en Banjer massing, om dal in die articuls niet mag werden genegotieerd en die landen buylen des weinig wbaren uytleveren 4 »
1752. J. MOSSEL. 254 Peplemoel I'/, percenlo Poetjoek 3 Q. Quikzilver '/ 2 » I!. Radix China 3 » Rosa ra Aloë 3 » Rogge, by aanbreng van Cabo de Goede Hoop 2 » Rysl 100 'H.' per coyang olïe last van 5400 ffi of 3 percent Roose water 5 percento Rniiias wortelen 2 » S Salpeter 5 » laai in February of in Maart in Bengale naar boord gesonden.. . . 1» » Sandelhout 2 » Sappanboul 2 Schildpadhoorn, ziel caret. Sloot platen 5 Sont :> » Speceryen in soort, namenlijk nagalen, noten, caneel en foelie, de ware minder heid des noods met ecde bevestigt, mo gende d'overhceden hier van niets ten goede komen, nog ook op reekening wer den gesteld als by blykbaar gebrek van goede loesigt. Spiaulter '/„ » Spykers 1 • Staal I »/, Suyker, 't zy poeder of candy 5 > Svvavel '■> » T. Tarwe, !»y aanbreng van Calto de Goede Hoop 2
1752. J. MOSSEL. 255 Tarwe, by aanbreng van Bengale en Souratta. ."> percenlo Thin '/, Tammer of dadels 5 Tammerinde 4 V. Vermillioen '/•, » Verwen !> » w. Wasch T» » V. Yzer 1»/, Ari. 2. Het Japans staafkoper sal, zo by ontfangst als aflevering, Ity het kistje moeien gewogen werden: en by afle vering of ontfangst van alle andere weegbare koopmanschap pen ol' goederen, zonder onderscheid, zal niet boven de 5 a -600 ffi tcgelyk ter schale gcbragt mogen werden of een weegsel aylmaken. Ook zal de naald eerder naar de goederen als naar het gewigt moeten overslaan; en, zo by afscheep van koper ladingen, als andersints, hel gewigt. waar meede gewogen is tot 125 % verzegult aan de scheepsoverheeden moeten mede gegeven en op het eognoscement genoteerd werden, om van liet comploir, daar d'uylleevering geschied, ten eersten Ie rug gesonden te werden. Art. 3. By overbreng van het. cenc comptoir naar het andere in hel selve gouvernement, directie ofcoinmandeiiienl, of ook wel naar een na by gelegen comptoir, onder een ander gouvernement, directie of eoinmandement gehorende, zal maar de helft van de vorenstaande onderwiglen, enz., werden ge valideert. Art. 4. Mits de verafgelegenlheid der lcgplaalsen van de scheepen in Rengale en Souralla, sal nog voor spillagie tusschen boord en de wal, half voor reekening van de scheepsoverheeden en half voor reekening van den pakhuysmeester, die wederzyds opsigters op de losvaartuygen moeten stellen en beide conse quentelyk responsabel blyven voor het geene tusschen 't schip en de pakhuyseu weg raakt, mogen afgeschrecven werden een
1752. J. MOSSEL. 256 derde van hel gcene volgens art. 1 by aanbreng mag werden gevalideerl en op de peper in Bengale de lielfL. Arl. S. De ministers op de buyten comptoiren zullen dese bepaling absolut niet mogen Ie buyten gaan, schoon ook de meerdere onderwigten door sware leckasie of andere buyten gewone, irremediable toevallen, buyten schuld of pligl versuyra der overheeden, mogten veroorzaak) weesen, maar de scheeps overheeden, des nodig, de behulpsaine hand bieden tot bet inwinnen van suffisante bewysen des wegen en hen vervolgens met hunne versoeken en hetgeen zy ter hunner defensie hebben in te brengen, renvoyeeren aan dese regeering. Art. G. Maar. ingevalle er door ecu scherpe toesigt, seby d'ontfangsl als uytlevering, op de vorenstaande koopmanschap pen minder als devoorsz. gepermitteerde afschryvingen mogten ie korl komen, sal het selve de scheepsoverheeden voortaan ten goede gebragl werden, gelyk zy daar en teegen voor liet meerder Ie korl koomende op reekening van soldye sullen werden belast, heide uytkoops, Arl. 7. Lu de verantwoording der ladingen zullen decapi lains of capitain-lieutenants responsabel blyven voor twee derde en de lieutenanl als opperstuurman voor ecu derde; en op de scheepen, waarop een schipper commandeert, zal de verant woording mede twee derde voor hem en een derde voor detl opperstuurman zyn. Arl. 8. Alle kisten, kassen en halen mei si uk of, pondgoe deren moeien aan de selieepsovcrheedeu gesloolcn, wel geennili lioneert en, des noods, verzeguld toegewogen en afgegeven werden; en zy kunnen volslaan met zodanige kisten, kassen, halen of andere volumes by het stuk in dier voegen nng'opend, verzegult en wel geconditioneert, dal is te zeggen gaal' en ongeforceert, over te leveren, miis dat ook hel, brulo gewigl accordeerende werd bevonden, 'I geen by d'ontfangst aan de pakbuysen len eerste ter harer presentie zal moeien werden g'exaniineerl. Arl. 9. En /.uilen d'adminislraleurs of ontfangers, als er ler selver tyd ofte naderhand by d'opening in sodanige wel
1752. J. MOSSEL. 257 I'LARAAT-BüEK DEEL VI. 17 gestelde kisten, kassen en balen iels ie min bevonden werd, daar voor meede niet aansprakelyk g'agt werden, wanneer ten eersten by een duydelyke attestatie van de gecommitteer deris, die tot d'opening en natelling of naweeging gesteld ge weest zyn, consteerd: 1° dat zy, gecnmniittecrdens, over d'allereersle opening geroe- pen en daar by, van den beginne al' lot het einde toe, in persoon present geweest zyn, zonder er intusschen een oogenblik van af te gaan; 2° dal de kisten, balen, etc, voor d'opening door hen aan alle xydrn naauwkeurig gevisiteerd en gewogen zynde, gesloten en niet alleen de huytensle embalure, maar ook de zacken, kruystouwen en zeguls wel geconditioneert bevonden zyn en liet bruto gewigt accordeerende; .")" dat sonder eenige intermissie van tyd ook de opening en natelling volbragt on by die occasie sodanige minderhecden bevonden hebben, mits dal de gecommitteerdens en den administrateur meede den inhoude van dien, als de min derheid hoven de 2» guldens bedraagt, met solemneele eede voor den Raad van justitie bevestigen. Art. 10. En zal in dien gevalle het kostende van liet te min bevondene deese hoofdplaats ofte direct het comptoir, daar d'afpacking geschied is, inkoops aangerekent werden om met zo veel advans, als deese regeering naar d'omstandigheid van zaken zal goed vinden, aan de Coinp 1 ' vergoed te werden door d'alpakkers of versenders; ende sulx onder oversending der origineele afpak briefjes en de nodige communicatie by de brieven. Art. 11. Dog, als dit alles niet behoorlyk blykl, zal de p:\kliuvsineeslei', die lid goed ontfangt, of de gecommitteerdens, dan wei zy beide, de Comp 1 ' schadeloos moeten houden naar bevinding van zaken. Art. 12. En als het aan deese of geene omslandigheeden blykt, dal de goederen na den afscheep door jeinand anders, voor dal ler plaatse van derselver addresse bestelt werden, bestolen of geforceert zyn, dan wel dat het bruto gewigt
1752. J. MOSSEL. 258 nieL accordeert, zo zal d'opening sonder uyslel, ten bywesen van de scheepsoverlieeden ofte iemand, door hen «laar toe gesteld, moeten geschieden en het te min bevondene dcselve uytkoops op hunne soldy reekening gesteld werden, hehondens hun gaarand op de gesaghebbers der losvaartuygen ofte andere, die zy nioglen kunnen aantoonen daar voor responsabel te weesen. Art. 15. Dog ingevalle by een attestatie van twee of mee scheeps officieren, die de lading niet verantwoorden moeten, komt te blyken, dal niet alleen sodanige kas, baal ol andere volume, aan boord by den afscheep naauwkeurig gevisi leerd en gewogen zynde, wel gecondilioneerl en liet bruto gewigt accoord bevonden sy en dus daar aan diefstal of fraude tusscheu boord en de wal moet gepleegd weesen, maar ook behoorlyk aanleekening is gehouden der namen van het los vaarluyg, waar mede is afgesonden, en den gesaghehber van hel selve, zal die attestatie onder ecde gerccolleerl en de minderheid of hel. onderwigt ■: onverminderl de crimineele aclie van den fiscaal) zodanigen gesaghehber uytkoops op reekening gesteld werden. Art. 14. Wanneer de goedelen by d'onllossing ofteander sints door de nonchalance van den opperstuurman of bootsman op deese of geene wyse weg raken of Ie zoek gebragt werden, zal hen dies bedragen, als het by een attestatie komt te bly ken, uytkoops op reekening van soldyen gesteld werden; maar, als hel slegts door de scheepsoverlieeden werd opgegeven, zullen zy selfs in de vergoeding verweesen werden, behoudens hun guarand. Art. 10. Op houtwerken en equipage goederen mag, nog aan scheepsoverlieeden, nog aan administrateurs, iets het aller minsten werden gevalideerl, maar moeien de Ie min bevondene houtwerken met Iwee capilalen en d'equipage goederen met een eapilaal advans vergoed werden. Art. 16. Onbequamc of verslcelene gereedschappen, hoe ook genaaml zyn, moeten verantwoord ofte anders vergoed werden, ten ware met suffisanle bewysen gedoceert wierd,
1752. J. MOSSEL. 259 dal het een en ander buyten niemands schuld of negligentie was Ie zoek geraakt. Art. 17. Als hel bederf van deese of gecne goederen door niancquemenl van goede voorsorging of locsigt veroorsaakl is, zal dies hedragen ter vergoeding aan den administrateur of pakhuysmeester opgelegl werden uylkoops; en zo mede, wan neer hel, selve door lang leggen is veroorsaakl, also hy, bederffe lyke goederen onder zyne administratie hebbende, gehouden is in tyds te versoeken. dal daar mecde een onschadelyke en hequame uytweg mag gesogl werden. Arl. 18. Het afschryven van hedorvene provisien zal niet anders mogen geschieden als onder eede, so wel van de geene, die deselve onder hunne administratie gehad hebben, als die tot de visitatie gecommitteerd zyn; en sullen de geconimil teerdens de vaten, etc, moeien ledig maken om t'ervaren, of onder wel Ie vinden is, liet geen zig boven vertoond, waar van in de verklaringen of rapporten duydelyke menlie zal werden gemaakt. Art. 19. Yoorls zal aan de respective administrateurs buyten Batavia mogen werden gevalideerl de volgende niin derheeden. als: A. u. (I.
1750. J. MOSSEL. 26 maal door de» priester in den tempel berispt worden en een geld boete opgelegt van 20 dinars: voor de tweede maal uil zyne liedieninge gesteld en geboet in de somma van 60 dinars; en voor de derde maal opgelegt de boete van 100 dinars en uit den lande gebannen. Arl. IX. Dieverye. 1. Die een Mabomelaan, dat een vry menscb is, koml Ie verkopen, zal als een menschen dief moeten aangemerkt en, strengelyk gegeessell zynde, in een boete van 2a dinars, van 12 ropias ieder, beslagen werden, al was de verkogte zyn eygeu kind geweest. 2. Dog die zodanig een vry menscb komt (e sleelen met intentie om bet builen 's lands Ie vervoeren en te verkopen, zal niet de dood gestraft werden. 5. Als een dief zyn eigen dieverye bekent ol door ge tuigen werd bewaarheid, werd hem de regier band afgekapt, als by maar bet bedragen van een quart dinar beeft ge sloolen of, als zy mei baar twee zo veel sleelen, moeien al le bcyde ieder een hand vcrliesen. 4. Wanneer vier pcrzooncn alle de goedereu, die zy te zamen bebben gebragl, by een van haar vieren in buis ber gen en die bet in huis beeft, komt er maar zo veel, als voor is aangehaalt, aan te verminderen, eer dat de goederen zyn gedeelt, werd de hand afgekapt en hy als een dief aangemerkt. 'j. De geene, die een muur of pagger doorbreken en werden binnen op de plaats betrapt met goederen by baar, die zy hebben gestoolen, zal de regter-band afgekapt werden. 6. Alle, die voor de tweede maal werden betrapt op die verye. werden de linker-voet afgekapt; de derde keer de linker-hand. 7. Werden de regier-band en de linker-voet afgekapt, die iemand maar de waardye van een quart dinar op de wegen ontroven; en voor de tweede maal de linker-hand en regler-voct.
1752. J. MOSSEL. 260 D. E, F.
1752. J. MOSSEL. 261 H. K. L. M. N.
1752. J. MOSSEL. 262 0. I'. Q. R.
1752. J. MOSSEL. 263 s. T. V.
1752. J. MOSSEL. 264 W. V Z Zeep, Behaarse of Souratse. . 2 percent" 2 percenln Art. 20. Wel verstaande, dat d'administrateurs geen afschry ving mogen genieten of minderheid opbrengen op het geene liy haar ingekogt en mei overwigt ontvangen, dan wel met provisie beswaard is. Art. 21. En dat alle de voois/., afschryvingen Van onder wigten, zo wel op weeg als meetbare goederen, niet eerder sullen mogen geschieden, als wanneer de gebeele quanfiteid, die op eene maal is aangebragt, zal omgeset of verstrekt zyn. Art. 22. Zullende van alle sodanige afgelopenc of uytgewogene partyen door den negotie boekhouder twee maal 'sjaars, na mentlyk onder ultimo Fcbruary en ultimo Augustus, een generale bevinding opgemaakt en in Rade van politie ingediend moeten werden, duydelyk aanwysende, hoe veel van yder articul in de pakhuysen onlfangen en weder uytgelevert zy, of bet different de gepermitteerde afschryving niet surpasseert en hoe veel daar van door den pakhuysmeester is overgehouden. Art. 25. Ingevalle er op sodanige party meer als de ge permitteerde afschryving Ie min bevonden zy, zal dat different als nog door den pakhuysmeester in natura gesuppleert of uytkoops aan de Comp e vergoed, dan wel sodanig op syne soldy reekening gesteld moeten werden, gelyk by daar en leegen, hel geene over behouden heeft, aan de Comp e meede legens uytkoops prys zal mogen en moeten leveren. Art. 24. Als zodanige vergoeding minder bedraagt dan twee jaren gage, boven die, welke den pakhuysmeester op vorige afgesloolcne soldy reekening mogte te goed hebben;
1752. J. MOSSEL, 265 sal liy, des versoekénde, van de contante betaling g'exeüseeft on desselfs snldy reekening daar voor beswaart werden. Arl. 2a. Maar, als deselve honger beloopt, zal binnen twee maanden contante betaling moeten gesebieden of, by gebreeken van dien, sullen zyn effecten daar voor of, als het ten deelen gedaan is, voor liet resteerende by weege van executie verkogt en het als dan nog ontbrekende op syne soldy reekening ge steld werden. Art. 26. Dit alles werd gezegt, niet uylzondering van te korl komende granen en diergelyke, welkers vergoeding moet geschieden in contant teegenis markts prys en niet in deselve somt van granen, etc, omateoaan haalzugtige administrateurs den pas af te snyden om, by lyden van schaarsheid, daar mede gewin Ie doen, waar uyt eigen verlegentheid en andere qirade gevolgen zouden kunnen ontslaan. Arl. 26. Alle helaslingen op reekening van soldyen weegens minderheeden, defecten, enz., moeten de facto geschieden, op poene, dat in contrarie gevallede geene, van wiens departement hel is daar voor te sorgen, de schade, die de Gomp e daar door mogte komen Ie lyden. zullen moeien vergoeden. Art. 28. Alle onder Wigten, leckasien, etc, moeten allerweegen met haar bedragen in gelde afgeschreeven werden, ieder op zyn eigen reekening ol' waar mede hel gerelaxeerde de meeste over eenkomst heeft, ten lasten der reekening van winst en verlies. Art. 29. Maai' goederen, welke geheelyk of waar van de ganlsche partyen nianqueeren, mogen op 'I i'omploir generaal werden afgeschreven. Arl. .">(). Zo als ook de minderheeden op de salpeeler in Bengale niet ten laste van die directie zullen moeten komen, maar als van oods op de versonden werdende partyen afge scbreeven werden. Art. 51. Indien hel somwyleu mogleii komen Ie gebeuren, dat den pakhuysmeester meer hadde overgehouden, als syne gepermitteerde afsekryvingen bedragen, zal dal meerdere weder by provisie ten voordeden van de Comp' ingenomen werden en ook aan haar blyven, by ahlien binnen jaar en dag geene
1752. J. MOSSEL. 266 klagten opkomen van degeene, welke dat soort van goed gekogt of ontfangen hebben, dal zy daar omtrend syn te kort gedaan; maar als die binnen dien lyd werden ingebragt, sal den politicqucn Raad over bel voors/.. over bcvondene disponeeren, naar dal zy oordeelen zal Ie behoren. Arl. ")2. Omtrend bet openen der kisten, soeekcls en balen met speceryen sal by bet oude gebruyk moeien ge bleven en alle verklaringen des wegen voor den regier b'edigt werden. Art. ."">. Het guarbuleeren der noolen musscliaten zal ook voortaan aloinme moeten geschieden ten overslaan van gecom mitteerde leeden nvt den justilieelen Raad, geen ordinair ge committeerden* in de negotie pakbaysen zyfide. Arl. 7)4. De pakbuysmeesters op de buyten comptnircu zullen jaarlyks, buyten den algeineenen eed van purge, nog presideren een speciale eed wegens de speceryen, naar het oodervolgende formulier: Ik verklare eu svveere, dat de Comp-, die ik diene, geduurende het laast gepasseerde boekjaar, omtrend de nagulcn, noten, foely en canneel, onder myne administratie gehorende, door my selven, nog met inyn weetenof conniventie door niemanil anders verkort of benadeelt, maar in alles zo opregl, attent en getrouw behandelt is, als ik myn eigen belangen met alle mogelykc vlyt sonde kunnen en mogen doen. Zo waarlyk belpe my God Ahnaglig! Een gedrukt exemplaar van dit reglement werd naar alle buiten-kantoren gezonden en bovendien aan elk, van Batavia vertrekkend schip voor de «scheeps-doose" medegegeven. 15 Augustus. Loet op de buiten-kantorea de prijzen der plaatselijk ingekochte koopmanschappen te bezwaren in de boeken met \ pil. Zyn Edelheid aan de vergadering vertoond hebbende, dat, gelyk bet niet koopmans styl overeen quam, d'ingekogl wer dende goederen Ie beswaren mei d'intcrcssen van de gelden,
1752. J. MOSSEL. 267 die de Camp* genoodsaakt is lot derselver inkoop a deposito te negolieeren, en het daar en tegen, alschoon het de Comp e in zo verre wel om 't even was, hoedanig d'interessen der geligt wordende capitalen by liare hoeken wierden verrekent en welke goederen deselve droegen of niet, naar zyn Edelheids gedagtcn zeer oneigen en huylen eenige noodsakelykheid was. dal men die interessen alleen bragt len laste van de coopman sebappen, welke uyl «Ie landen qnamen, daar men geenn genoegsame contanten ipiani te fourneeren, en daar en teegen daar van viy liet die, welke genegotieerd wierden op andere plaatsen, alwaar men, geen geld op interest kunnende hekomen of voor crediet te regt raken, wel genoodsaakt was hel ver eischte capitaal ten dien einde te hesorgen of daar men gewoon is de renten maar direct op het comptoir generaal af te boeken en dus als voor het oog te verduysteren, waar door de Cor mandelsche en Bengaelsche retouren hoven maten en ook onegaal beswaar! wier len en d'andere zig h\ 's (lomp* papieren goedkoper vertoonden, als haar waarlyk te slaan quamen, welk een en ander men kende evileeren door de retouren van alle comptoiren van India ofte de goederen, aldaar tot den handel en niet tot gebruyk ingekogt, by versending met zekere eguale perc'*' voor interest Ie beswaren en voor het bedragen van die perc ,os de reekening van interessen Ie credi teeren en, als deselve dan per saldo nog te quaat staat, hel overige herwaarts aan te reekenen en so ook van andere comptoiren, daar d'interessen so veel niet montecren, Batavia ten goede te laten brengen, het geene die reekening by hare Itoeken te voren staat; zo is verstaan het selve de ministers op alle 's Homp" comptoiren by extract, van deesen circulair t'ordonneeren en voor eerst ofte zo lang men bevind,, dat sulx sutlïcieerende en evenwel niet te veel is, daar voor te laten hereekenen vier len hondert, dog van Batavia alleen daar meede Ie beswaren de producten en andere retouren pro palria, welke niet reets elders daar meede belast zyn, en niet die. welke naar de buyten comptoiren versonden werden.
1752. J. MOSSEL. 268 I'i Augustus. Bepaling, dat het hoofd van deèhirurgie boot 2 / 3 e» de stads-apotheker voor l / s in de stads* apotheek te Batavia zouden «jiariieijieereir. Aangesien de ler sessie van den 14" n der voorledene maand g'arresteerde jaarlykse uytkeering van een matige somma door den administrateur van de medicinale winkel deses casteels en den stads apothecar tot een middel van liestaan voor het hoofd van de chirurgie niet dienslig scheint ter bereiking van hel bedoelde oogmerk met de ten selven dagen beslotene separatie van dat caracter van de administratie van de medi cinale winkel, is.als nu goedgevonden, in steede van dien. liet hoofd van de chirurgie te laten hlyven partieipeeren voof twee derde en de stads apothecar voor een derde in de stads apotheecq. 15 Augustus. Yrijstelliuu roor den lijd run vijfjaren run de Bantainsche suiker, hij aanroer Ie Malaria, van inkomende regten, ftiits betalende zeker »redemtie i «geld". Door de Chineese liculenanls, Ong Eng Sav en Lim Ki Enlo, by requeste Ie kennen gegeven zynde, dat z'op de by hen gehuurde landen van Cramat, Kattapang en Tanjong kait, gelegen in hel Bantamse gebied, /.uykennolens g'eXtfueérd en in slaat van gehruyk gebragt hebbende, versogten, dal hen. ter voorkoming van hel considerabel verlet van lydl en de veragtering, die hunne zaken zouden komen te leiden, hy aldien zy telkens verpligl waren d'aangebragt wendende zuykeren aan den hoorn te laten weegen ler bereekening van de inko mende regten en meer andere swarigheeden, die daar uyl zouden kunnen ontslaan gedurende den lyd van 11» jaren, dat zy die landen in huur hadden, of een mindere lydl, by wege van privilegie mogten werden vergunt, dal zy, mits een jaarlykse betaling van een duyscnl rd s aan de Comp*, den vryen invoer van ziiykor mogten hebben, zonder eenige he-
1752. J. MOSSEL. 269 Dioeyenisse van pagters ofte andere, daar loe aau de boom gestelde personen, sustineeren.de, dat de Comp" l»y de betaling van sodanig redenatie geld in slede van de inkomende regten geen nadeel zoude werden toegebragt, dewyl de producten der voorsz. landeryen in de eerste jaren geen 1000 rd s aan thol zoude kunnen opbrengen en dus liet minder bedragen van dien eerst gecontrabalanceert en g'cvenaart zoude moeien weiden door hetgeen er in de volgende jaren meer mogle werden ingevoert; zo is, uyt consideratie, dat die suslenue niet ongefondeert is, wanneer den tydt niet te ruym genomen werd. goedgevonden en verstaan daar inne, voor so verre betreft de zuyker, welke der supplianten voorsz. molens zullen uytleveren, te condescendeeren, dog voor niet langer als den tydt van .'> jaren en mits dat zy, onder pretext van dien. geen partyen van elders invoeren en zig telkens «oor zien van een pagters briefje, zo als omtrend den uytvoer uyl de rivier de Qual in gebruyk is, bel een en ander sub poene van liet effect van desen te verbeuren en daar en boven ie vervallen in de poenalileiten, tegens hel fraudeeren der Ibollen geslell. Il» Augustus. Berinnering nou het bepaalde oj> 7 Januarij 1747 nopens de voldoening der recognitie-penningen voor uil Nederland mede gebragte, gepermitteerde goe deren. De poenaliteil was belasting der soldij-rekeningen van de nalaligen. ±2 Augustus. Bepaling, dal de Bank-courant te Batavia i/t'// l >tr " September 17. v i 2 zoude worden geopend. ''. Augustus. Bekendmaking nopens verzending mu thee naar Nederland. Zie bij 6 Maart 1750.
1750. J. MOSSEL 27 8. Zo iemand vermoorden, moeten zy zonder legen zeg gen sterven; en van snlke straat schenders zullen de kop pen, na dat zy geregt zyn, op een staak gesteld werden, 10l afschrik van andere. 9. Die iemand voorseltelyk zyn huis komt in de brand Ie steeken, zal aangemerkt worden als een rover van een ander mans goederen, schoon die door hel vuur niet ver teert zyn, en zal strengelyk gegeessell en «Ie regier-hand af gekapt weiden. 10. En dusdanig ook gestraft werden een buffel dief en de zulke, die meer als een buffel heeft gestoolen. 11. In tegen, die een buffel, kocbeest, schaap, bock of een paard komt te steelen, zal voor de eerste keer strenge lyk gegecsselt worden op de plaats, daar by hel leyL bedreven beeft, en den eygenaar zyn goed wederom moeten geven; dog voor de tweede keer op dieverye betrapt zynde, zal hy als voorin, moeten gestraft werden. 12, Alle de pady- en aard-vruglen-dieven zullen stren gelyk gegeessell en het hair afgesneden werden; en zo 15. Zullen ook gestraft worden alle de geencn, die gan sen, eendvogels, hoenders en ander pluymvce van andere komen Ie ontvreemden. Art. X. 1. Valsche munters en publique overtreders van de hooge orders van de overigheid en bedriegers van hel land zullen strengelyk gegeessell en eeuwig uil de landen gebannen, ook na de omstandigheden met de dood gestraft werden. 2. Zullende desulke en alle andere delinquanlen, die tot er dood gecondemneert werden, op Samarang Ie regt gestelt moeten werden; dog alle de andere delinquanlen zullen, tot afschrik van de andere, haar toegelegde straf ontvangen op die plaats, daar zy het ieyt bedreven hebbeu, ten overstaan van den fiscaal en de jaxas van dat district. Art. XI. In cas van (jetuygenis. 1, Zonder confessie zal niemand mogen ler dood veroor-
1752. J. MOSSEL. 270 5 September. Bepaling, dat jaarlijks, bij het doen van rekening door Boedelmeesteren, door gecommitteerden van de Hooge Begering een onderzoek zoude worden ingesteld naar «de gesteldheyd run alle de uylstaande gelden van Boedelmeesteren ofte de suffigance der hypotheecqum" '. 5 September. Vrijstelling van den Directeur en de dommiss/irissen run de Bdnk-eourant Ie Batavia van de verpligling, hun opgelegd bij art. G 5 van hel reglement voor die Honk. Het stellen van borgen achtte de Regering voldoende. o September. ZamensmeUing van de Haak van leening met de Bank-courant. Vermits liet capilaal van de Bank van leening reets door afreekening, betaling en intrekking der actiën van de Comp 1 * en particulieren is gediminueerl tol 80000 rd s , is g'arresteert om de Bank van leening met desselfs ap- en dependentiën, onder den datum van ultimo der even verwekene maand, in 't geheel te laten overneemen door Commissarissen van de Bank-courant, mits dat d'uyldeeling der interessen van bet voorsz. restant capitaal aan de participanten op den selven voet sal moeten geschieden, als door Commissarissen van de Bank van leening zoude gedaan zyn, en behoudens de vrybeid aan de geene. welke daar meede niet te vreeden mogten weesen, om hunne gelden op t'eisschen, gelyk ook aan Commissarissen van de Bank-courant om, zo dra den staat van hunne cassa zulx permitteert, d'overige actiën af te betalen. 11 September. Wijziging van het bepaalde op 9 Mei 1752 nopens belastingen, enz., door particuliere han dels-vaartuigen te Batavia Ie voldoen. Is verstaan de jonken, komende van Canlon, Nimpho en
1752. J. MOSSEL. 271 Aynmy, boven de by resohitie van 0 May 1702 bepaalde 100 rd», nog apart ie laten betalen lici volle koppe geld der manschappen, met ieder jonk overkomende, tol '/,, rd r ieder, mitsgaders den capitain en de verdere officieren van d'Chinee sche nalie vuur d'egtheid der opgave van derselver getal te doen inslaan, en oversulx de visilalien der vaartuygen by hunne aankomst door de boomwagters, als maar gelegenlheid geevende om die menschen by hen ten offer te doen komen, voor den aanslaande l'inlerdiceeren; en voorts in de repartitie der viioisz. hondert rd\ in zo verre betreft de jonken, uyt China komende, mits hel uy! vallen of d'aparte bereekening van het hooflgeld, dat daar van ','. becl'l uylgemaakl. de resteerende '/.-, te laten aecresseeren; dog ten opsigte van de scheepen, komende van Tonquin Cormandel, Bengale en Macau, omtrend de betaling dier ongel den geene verandering te maken. maai' deselve Ie laten volstaan mei de e/arresteerde betaling van een honden rd», het eoppea geld daar onder gerekenl. Voorts omtrend de vaartuygen, by voorsz. resolutie van den 9" May laaslleeden onder de tweede elasse gesteld, die vyftig rd' moeien heialen, namentlyk van Siam, Cambodja, Pegu, Arrakan. I'adang, i\lalacca, Amboina, Banda, Ternalen. Ma rassar, Timor, Bali, Badong, Cusamha en Gatewei, deese distinctie Ie maken, dal daar onder eonlyk zullen hegreepen zyn, die thien lasten en daar en hoven vervoeren kunnen: en die geen Ihien lasten kunnen inneemcn. EO omlrend het zegul tol de pas, als alle andere ongelden, zullen sorleeren onder die van de derde elasse, welke vyf en twintig rd' moeten belalen; en zo nok de vaarluygen, welke h\ dal hesluyt onder de dorde elasse geschikt zyn, namentlyk van Palembang, Jamhv, Johoor, Banjermassing, Mandhar, Bancalis, Sampil, Cavelie. Blilon, Behadjoe, Mandawe, Sumbauwa, Battoe Barra, l'.ate, Indragierie, Toenkal. Jillé, Hieuw, Catla-ringien, Biina, Siautan, Pabooan, Hakon, Tamhora, Soesoek, Assahan en Sampaua, voor zo verre niet boven de 8 lasten kunnen ver voeren, op vyftien rd s te stellen, om in deselve proportie
1752. J. MOSSEL. 272 verdeelt Ie werden ; on zo meede onder de vaartuygefi, komende van Javas oostcust, die volgens gemolde resolutie van don 9 C " Ma] jongsleeden tien rd a moeten betalen, niet te begrypen de prauw majangs, maar deselve te stellen op de belfte ofte yyfrd'. 1:2 September. Uitschrijving van ecu algemeenen vasten-, dank- en bede-dag. Ofschoon het soekor is, dat een igelyk, syne weegen behoor lyk doorsoekende en daar by met aandagt overdenkende, zoo wel de zegeningen, die hy van Gods milde hand heeft ontfangen, als de kaslydinge en besoekingen, welke hem syn overgekoomen, overvloedige stoffe vind om. niet alloen epentlyk ooi moedige helydenisse te doen, dat. gelyk den Heere aan alle goed is en zyne harmharligheeden over alle zvno werken geen eynde hebben, Hy daar en teegen is ganlsch billre galle en samenknopinge der ongcregtigheyd, ja, dat wy alleen aan de goedertierenheeden des Heeren te (huiken bobben, dal wy niet vernield on syn, maar ook, dal, hel ten hoogslen pliglelyk en noodsakelyk is, dal wy, wederkeerende lot den Heere, hem op de kragtigste wysen dank zeggen voor syn genade on uyl mun tende weldaden en onse dankbaarheyd mol er daad beloonen door ons lo beteren en hekeeren, op dat onse zonden moogen uylgewisl worden, wanneer de tyden der verkoelingen van het aangesigle des Heeren zullen gekoomen syn; want onse overtredingen syn veele voor Hem; onse sonden getuygen leogon ons en onse ongcrcglighooden, die kennen wy; zoo is bel egter seeker, dal men daartoe nog te kragtiger word aangespoord, als men leffens agt geeft, soo wel op de bescherminge, die het de Goddelyke \ lorsienigheyd behaagt aan land en kerke Ie verkenen, als d'oordeelen en besoekingen, die beyde weegens onse zonden ondergaan, en men sig te gelyk door de hoge overigheyd vind opgewekt om niet Ie veragten den rykdom van Godis verdraagsaamheyd, maar ons ie vernederen voor den Heere, die een God van vergevinge is. genadig, lankmoedig en groot van woldadigheyd.
1752. J. MOSSEL. 273 PLAÏAAT-BOEK DEEL V[. 18 Onder ile publirque zegeningen moei men in de eerste plaetse stellen, dat de vonken van onenigheyd, die in sommige gewesten van Europa gesmeull hebben, genoegsaam uylgebluscht scbynen en ods lieve vaderland, legens de beduglinge. van veele, tot dus verre is genietende een gewenscbte rust en vrede, niet behoud der precieuse en onschatbare voorregten van vrybeyd en godtsdienst; en ten tweden, dal de scheepen, uyt de Neder lantsche havens naar deze gewesten gestevend, genoegsaam alle na een voorspoedige en rampvrye reyse, in een goede slael van schip en volk alhier zyn g'arriveerd en men daer door aen banden gekregen heeft het soo nodige ontset van manschap, em odsc hardnekkige vyanden aan d'oost kust deses eylandts, onder den Imlp en bystand van den Heer der Heyr scharen, te keer te gaen. Onder de publicque straffen en besoekingen weegl wel hel swaarste hel in alle opsigten onlydig sterfgeval, waar over gantsch Nederland en wy in desc gewesten alle in een diepe rouwe gedompeld syn, het verlies van een vorst, die een voedlsler lieer der kerke was en naast God de grootste steun van de republicq uytmaakte, waar door ook de maatschappye komt te ontbeeren een illuslre en eminent hooft, genegen en, men schelyker wyse gesproken, ook in staad om haar en de hare Ie beschermen tegens de ondernemingen van de gene, die, hare welvaard met een nydig oog aansiendc, deselve allesinls trag ten Ie ondermyncn ; een laborieus, goedertierend, edelmoedig, godvrugtig en verligtc vorst, die den quaden was tot vrese en de genen, die goed deden, lot lof, mitsgaders de yverigsle zorge en de onvermoeyste pogingen aenwende ter beraming van wyse en voorsigtige maetregulen lot verbetering en herstelling van de vervallene zaken van den slaed en tot hanlhaving van onse veyligheyd, om dus hel vaderland, ware het mogelyk, binnen en buyten 's lants weder Ie brengen tol haren ouden luysler. Ten I weden, dal den reglvaerdigen God toegelaten heeft, dat onse voorgemelde vyanilen weder, hoewel niet so seer door eygen dapperheyd en heleyd. als wel door den samenloop van verscheyden fatale voorvallen, merkelyke progressen gemaekt
1752. J. MOSSEL. 274 en hunnen aenhang vergroot hebben, waer door hun hoogmoed sodanig is toegenomen, dat een lang gewenschle vrede nog verre te zoeken schynt. Üil alles by de hoge regeringe deser landen rypelyk over wogen en daer en boven aengemerkt synde, dat het een pligt van de christen overheyd is te soeken het voordeel van veele en dat sy behouden werden, mitsgaders ten dien eynde tot den volke te zeggen: dat sy den God harer Vaderen zoeken en dat sy de gebooden doen of nakomen zullen: haar waar schuwen, dat het geen vasten, nog den Heere aeugenaain is. dat den mensche syne ziele een dag quelle, dat hy syn hoofd kromme, gelyk een biezc. ende zak en asche onder sig spreyde, maer dat dit het vasten is, dat hy verkiest, dat wy, losma kende de knopen der godloosheyd, voortaen leven naar bet voorschrift syner wet; zo is bet, dat haar Hoog Edelens op den 8™ dezer in Rade van India hebben goedgevonden en verstaan, legens Woensdag, den 27 on van de lopende maand, uyt te schryven en te celebreren een algemeene vast-, dank en bedendag, binnen alle de kerken deser stad, op desselfs rhede en ten eylande Onrust, ten eynde, niet alleen den Alderhoogsten hartgrondiglyk te loven en danken voor alle zeegeningen en weldaden, de natie, de Comp'' en een ieder in het bysonder bewesen, en inzonderheyd voor de conservatie van hare Koninglyke Hoogheyd, mevrouwe de Princesse van Orange en Nassau, onse gouvernante, wiens deugden en gaven een ieders verwondering en liefde veroorsaeken en na sig I rek ken, mitsgaders die van een manlyke spruyt uyt het illuslre huys van Orange, die men reden heeft te hopen, dat, het voetspoor syner voorouderen volgende, een vader des vader lants sal werden, maar ook, sig verootmoedigende voor den Koning der eeuwen, die den hemel lot een troon en de aerde tot een voetbank syner voeten heeft, den onverderflyken, den onsienlyken, den alleen wysen en almagligen, uyt wien, door wien en tot wien zyn alle dingen; die een God is aller verlroos tinge en wiens barmhertigheyd is van geslagle tot geslagte over de gene, die hem vresen, hunne harten mogen opheffen 10l d'aen-
1752. J. MOSSEL. 275 spraek plaetste syner heyligheyd, aen dien kenner der harten openbaren en eenparige bekentenis doende, dat wy, alleen het onse zoekende en niet het gene Christi Jesus is, onse ongereg tigheden een scheydinge gemaekt hebbende tusschen ons en onsen God, en teffens toevlugt te nemen tot die geestlyke fonteyne des levenden waters, springende ten eeuwigen leven, Wet vurige gebeden, dat hy ons vergeve en reinige van alle ongeregtigheyd, op dat syne grimmigheyd niet tegens onsop gaed, dat er geen heelen aen en is, en hy niet met de roede tot ons kome, maer in liefde enden geest der sagtmoedigheyd; dat er een verschrikkinge des Heeren komen mag over de koningryken en landen, die rondom ons zyn; dat wy het goede zyner uytverkorene mogen aenschouwen; dat wy ons met de blydschap synes volks mogen verblyden; dat wy met syn erfdeel roemen en syn heerlykheyd sieu mogen, mitsgaders dat hel syn Goddelyke majesteydt al verder behage onsen handel en scheep vaert in syne hoede te nemen, en insonder beyd, dat hy, de woede der grote wateren stillende, de retour schepen, welke dezen jare, zo van hier als elders, na het vader, land staen afgevaardigt te werden, uyt de selve mag ontrukken e n geleyden binnen de havenen hunner begeerten; alles tot groolmaking synes alderheyligste naem, voorplanting van de Ware christelyke godtsdienst, conservatie onser dier gekogte v ryheyd en florisance van de maatschappye en hare colonien e, i etablissementen in desen gewesten. En is voorts g'arresteerd op dese plegtige bede dag te doen S W staan alle neeringen en handteeringen, mitsgaders op Sondag e u Maendag, den 24 cn en 25 en deser, de nodige publicatie hier v an te laten doen van de predikstoelen en het stadhyus, op •lat alle Christenen zig bereyden tot een godvrugtige viering. 12 September. Bepaling, dal de secretaris van het collegie van Weesmeesteren jaarlijks een eed van purge moest afleggen. Deze eed moest dienen »om te beet er versekert te weesen,
1752. J. MOSSEL. 276 »dal onitrend de pupillen van de Weeskamer, speciaal in het »sluk van huwelyken, naar hehorcn werd te werk gegaan". Zie ook bij 18 Junij 1751. 15 September. Toekenning aan den l* ,eB Landnteler te Malaria eener belooning voor hel aanwijzen ran onbe heerde erven. Geleesen zynde een extract resolutie, genomen liy Heemraden deser stads ommelanden op den 26 tn der voorledene maand, is verslaan aan den eersten landmeeler te laten behouden de hem by haar Eerwaardens vorig besluyl van den G en November des gepasseerdcn jaars toegelegde twee perc* 08 uyl het. provenue van alle sodanige erven zonder eigenaars, als door hem aan geweesen werden, in beloning van syn moeyte, so in het opsoeken en onldecken derselve, nevens het meeten en naspeuren van derselver belendingen, als het opmaken der kaarten en meet bricven, mits dal sulx niet verder gelrocken ofte g'exlendeert werd e dan tot sulke erven en landeryen, die weesenllyk door hem, als sonder eigenaar synde, werde aangegeven. 22 September. Regeling van de belastingen ojt parti culiere handels-vaartuigen. Het bepaalde op 9 Mei en 11 September 1752 is op dezen datum, in den vorm eener bekendmaking, aan het publiek medegedeeld. 22 September. Verhooging run de belasting op het tandak en vermindering van die op de Chineesche wajang. De Chineese lieutenanls, Ong Eeng Say en Tan Wan Seeng, nevens seven andere Chineesen, by requeste te kennen gegeven hebbende, dat door gautsch China als een constante maxime,
1752. J. MOSSEL. 277 ja selfs als een godsdienstigheid zedert immemorable lyden was ingevoerd, dat, wanneer iemand, 't zy met negotie ofte door eenige andere, wel geslagene onderneemingen ofte ook door eenig favorabel toeval, winsten gedaan of progressen gemaakt hadde, hy dan ook als gehouden was, tot een bewys syner erkenlcnisse, ler cerc van de Godheid ofte van den heilige, aan wien hy de genieting van dat geluk oordeelde verschuldigt te weesen, publique tonneel spellen of zo ge naamde wayangs aan te rigten, gelyk bet selve meede in vroegere tyden te deser plaatse was practicabel geweest; dat, schoon de voldoening aan dien pligt baar seer ter harte Ring en zulks hy hen voor een noodig en verdienstig werk werd gehouden, zy lieden egler, zedert d'imposilie van twee Dondert rd*, de welke dese regeering hy resolutie van den 6' n December 17!>1 op de representatie van yder wayang (buyten 's buys of erfs of met openc hek of deuren met vrouws personen) hadde gelieven te stellen, haar niet in staat ge vonden badden zulx te doen zonder voor doorbrengers te Passeeren, 't welk de supplianten te meer smerte, vermits deese wayang spellen veele armen en behoeftige lieden, die de daar toe vereisehle actrices, kleederen, etc. verhuurden °fte by sulke gelegentheeden voor soelelaars ageerden, tot een bestaan quanten te strekken, enz.; al waaromme de supplianten sig aan dese regcering addres seerden met ootmoedige beede, zo voor baar in 't particulier, als voor die van hare natie in 't generaal, dat deselve mogte goedvinden de voorsz., niemand leederende en (zo de suppli- a "len al verder seggen) ter contrarie nutte wayang spellen van de daar op gelegde, sware en onoverkomelyke imposilie te ontheffen, etc. En daar omtrend geconsidereert zynde, dat men, blykens de Voorsz. resolutie van den 6™ December des voorleden jaars, "H'l het stellen van zo een hogen impost niet bedoelt beeft de Wayangs, tot groot hartzeer van de Chineesen, die daar op withoos seer versot zyn geweest, geheel en al te doen ophouden, toaar wel om deselve, ter zake van de reedenen, daar by
1752 J. MOSSEL. 278 g'allegueerd, wat seldsaam Ie doen werden, waar toe bet blykt, dat het stellen van een vry mindere geregtigheid op het houden van die spellen sufficieerende zal wesen, zo is goed gevonden en verslaan dien impost te verminderen tot op 50 rd s voor ieder etmaal voor die met actrices, 't zy in 't publicq, buyten 'shuys of erfs, dan wel met open hek of deuren, of binnen 'shuys of erfs met gesloten hek of deuren gehouden werden. Daar en teegen is, ter bereiking van het bedoelde oogmerk by deselve resolutie omtrend het houden van rongings, waar op 1 rd' gesteld is, wanneer het selve met gesloten hek en deur, en 5 rd s , als met open deur geschied, noodsakelyk g'oordeelt en oversulx verstaan die geregtigheid in zo verre te verhogen, dat voor bet rongingen of tandacken binnen de na by geleegene buyten posten voortaan drie ryksd 8 en boven deselve twee ryksdaalders in plaats van een zal werden betaald, indien met gesloten hek of deur geschied. Nog is verstaan de voorsz. geregtigheeden op het houden van wayangs en rongings in dit jaar nog sodanig te laten collecteeren, dog onder ultimo December naastkomende voor den aanstaande jarc publicq te vcrpagten. 29 September. Last op de scheeps-overheden, bij aan komst op de plaats hunner beslemming, hunne schepen naauwkeiirif/ na te zien. Door den beere Gouverneur Generaal overgelegt en geleesen zynde een berigt, door den opper-cquipagemeester, Rosehoom, aan zyn Edelheid gepreseuteert, en waarby dien zeeofficier te kennen geeft, dat hy by nauwkeurige oplettenheid ontwaard hadde, dat 'sComp*. scheepen en vaartuygen, een a twee jaren in Indien varende, zo buyten als binnen boords en insonder heid aan de dubbelhuyd, seer veel en thans meer dan ooit quamen te lyden door het knagen van de wurm, dewelke deselve, niet alleen in korten doorboorde, maar selfs de vaste huyd, schoon die al vyf duymen dik is, waar door sodanige bodems groot gevaar liepen van somtyds met hunne geheele
1752. J. MOSSEL. 279 carguasoenen te sinken, te meer, vermits deselve binnen boord en wel principaal in de ruymen door de duysendbeenen, mieren en kackerlacken deerlyk geschonden en, bysonder als sy sagt en sponsieus hout aantroffen, zodanig geruïneerd wierden, dat, schoon zodanigen schip of vaartuyg door knies en balken in de verbintenisse als nieuw bleef varen, de we gering egter vol gaten wierd bevonden, waar door er telkens swarc reparatien aan moesten geschieden; dal by ook hadde ontwaard, dat eenige scheepen, by de kamer Zeeland gebouwt, by lange na so veel niet door het ongedierte aan de dubbel huyd en ruymen g'infecteerd wierden als andere van de re speclive kameren, door dat in Zeeland vier spykers met grote hoofden op een duym in de dubbelhuyd geslagen wierden, daar integendeel in de scheepen van andere kamers vier spy kers, maar met kleine hoofden, op l'/ 2 duym in 't vierkant bevonden wierden, waardoor het ongedierte meer ruymte hadde; en dat ook de wegering in de ruymen by eerstgemelde kamer veel tyds met sekere mengelstoffen van harpuys en swavel besmeerd wierden, hetwelk die bodems extra-ordinair voor het knagen van het ongedierte preserveerde, gelyk dikwils by visitatie van de scheepen geconsteerd was; zo is verstaan d'Edele Hoog Achtbare Heeren Majores, conform het geproponeerde by dat schriftuur, in eerbied voor te dragen om die methode van Zeeland omtrent dit een en ander voor alle de kamers ge meen te maken en d'overheden, hier te lande varende, by een gedrukt extract van desen te gelasten de hen toevertrouwde bodems, by hun arrivement ter plaatse hunner destinatie, na d'ontlossing, swaar over zyde te halen, de dubbelhuyd met kransen van oud touwwerk te branden en deselve met piek en harpuys, door een gesmolten, te smeeren, mitsgaders de boots en scbuyten, naar gelegentheid van tyd en plaatse, op 't land of in 't schip te halen, om op die selfde wyse ge brand en gesmeert te werden, op poene van een amende van drie maanden gage ten behoeve van d'academie de marine, voor die bevonden sal werden daaromtrent nalatig Ie zyu geweest.
1750. J. MOSSEL 28 «loeit worden, ten waai* by door vier geloofwaardige getui gen van het bedreven feyt kan overtuygt werden. 2. Niemand, die bevorens mei een delinquanl in vyand schap heeft geleeft, bevorens quaad gedaan en met ondeu gende menseben omgang gehad heeft, kan tot zyn :iailccl getuigen en niemand lot desselfs voordeel van dies nabe staande en bloed vrienden. 5. Een vrouwen getuigenis is een halve getuigenis; en twee vrouwen maken uit een getuige. 4. Eeß valsche getuigen zal niet de straf gestraft worden, die op bel feyt, bet geen by den delinquanl ten laste legt, slaat en den delinquanl, zo by niet suspect is, komt vry, na dal by tol dies siiyveringc vyfligniaal den eed agter malkander beeft afgelegt. !>. Alle. die iemand valscbelyk beligligen. zullen als eer rovers met een gyscling gepunieerd werden. 6. Die eens door de justitie is afgestraft, de band afge kapt en bet bair afgesneden, kan geen getuigenis der waar beid geven. 7. Ook geen kind en onwys mensch; veel min zal men bevoegd zyn zulke afteneemen den eed: en ook de zulke, die de ouderdom van zestien jaren nog niet bereykl hebben. Art. XII. Testament. 1. Alle geluig-schrilïen, beloften en testamenten moeten in presentie van vier mans of agt vrouwen geschieden, welke dan elfecl sorlecren zullen. 2. Wanneer iemand zonder uiterste wil komt Ie sterven, zo devolvcert de nalatenschap van desselfs goederen, die hem wezenllyk en niet den landheer loekomen, op desselfs nage lalcne kinderen: en die niet zynde, op zyne ouderen; dog de zelve insgelyx manqueerende, aan den geenen, die den over ledene bel naast in den bloede bestaat. 3. Indien een huysvader komt te sterven, nalatende on mondige kinderen, slaan dezelve onder de voogdye van hun ne moeder en vaders broeder, die hunne goederen getrouwe
1752. J. MOSSEL. 280 29 September. Last op de Indische Regering, zoo min mogelijk vuurwapenen en ammunitie aan inlandsche Vor sten te leveren. Heercn XVII nn beweerden, dal »dc ondervinding ons zo •dikwils heeft geleert en nog dagelyks doet zien, dat men "door al zulke geiïeflykhecden de Vorsten stoutmoedig maakt »en zelfs bet geweir in banden geeft om de Comp" naderhand »te actacqueren". 29 September. Last op de buiten-kantoren de ontvangen en uitgegeven geld-spetien in afzonderlijke kolommen te boeken, vcxeepl het payement, hetgeen in één colom titan werden gebragt"; alsmede maandelijks de kas op Ie nemen en de bevinding naar Batavia te berigten. 5 October. Bepaling, dm de geheimschrtjver van den Gouverneur-Generaal een eed run «secretesse" moest afleggen. Geconsidereert zynde, dal een gebeimschryver van den heere Gouverneur Generaal, om zyn dienst in allen deelen naar behooren te kunnen waarneemen, nu eö dan absolul nodig beeft een vry acces lot de secreete papieren, gelyk lot nu toe, in cas van noodsakelykheid, ook altoos aan de geheimschry vers is toegestaan, alhoewel desclve nog nimmer onder eede zyn gehragt;zo is, op de propositie van welmelde zyn Edelheid, goedgevonden eu verslaan, 10l meerder gerustheid in hel employ van sodanigen hediendc, denselven te doen alleggen den eed van secrelesse. 6 October. Bepaling, dal Compagnie's dienaren, run büiten-kantoren uuur Batavia overkomende, slechts zoo veel staren ie Batavia mogten invoeren, ah hun schrif telijk was toegestaan door dm dief van hun kantoor. Verg. art. 19 der pachtcondilien van de in- en uitgaande regten.
1752. J. MOSSEL. 281 De Regering was bevreesd voor overlading harer schepen met slaven. De chefs der buiten-kanloren schijnen zooveel slaven te hebben mogen medenenien, als zij wilden. G October. Bepaling, dat voor thee, «geen i2O stuyvers 'het \è in Nederland halende, enter 8 stuyvers per «pond voor vragt" moest betaald leurden. Dit voorschrift is afkomstig van Hceren XVII"" 1 . October. Intrekking eau het bepaalde op " ' 16Go, i; October L6BB, 1 December L 719 e» 21 December 1740 nopen* den aanroer van Balische en Mahassaarscfie slaven te Batavin. Hoewel bovengenoemde bepalingen »in ongebruyk" waren geraakt, waren toch, ten gevolge van onvoldoenden aanvoer, de slaven te Batavia zeer duur geworden. Ook bad de onder- vinding geleerd, dat «onder de lyfeigencn van andere, Oosterse •natiën also wel booswiglen en quaad doenders, als onder •de Balyse, gevonden werden"; en aangezien «alles op Celebes »in roste" was, golden de vroeger tegenMakassaarsoheslaven aangevoerde motieven niel langer. — October. Reglement op de sloven, Aangesicn ons sedert eenige tydt herwaarts tot groot on genoegen en ergernisse gebleeken en daar by ook door den agtbaren Raad van justitie deses éasteels voorgedragen en geremonstreerd is de noodtzakelykhéyd om de placcaten en ordonnanlien tol beteugeling van der slaven moetwil en inso lentie, van oüds g'enianeerd én gestatueerd, Ie renoveren, also de assurantie en baldadigheyd derselve alhier sodanig begint toe te nemen, dat veele sig niet alleen ontzien genoeg-
1752. J. MOSSEL. 282 saam dagelyks tot allerhande brutaliteyten en onordentlykheden en dikwyls selfs tot publique straetschenderye over te slaan, ja, dat meer is, moorden en doodslagen door dese en geene hooswiglen van slaven gepleegt werden op 's heeren weegen, in zo verre, dat sommige quartieren en passages, soo binnen als huylen de stad, 's avonts en by ontyden niet veylig te ge bruyken syn voor de goede gemeente, en ons daer en boven ook aen de inobservantie van de meeste wetten en beveelen omtrend de lyveygene gebleken is, dat het seer nut ende dienstig zoude wesen, niet alleen die, welke tot refrenatie van bare brooddronkendheyd en boosaerdigheyd succescive zyn g'emaneerd, maar ook alle andere, deselve eenigsins con cernerende, die thans by zo vecle, verscbeyden placcalen, or donnantien, adverlensien en andere papieren verspreyd zyn, by een gencrael placcaat by een te versameien en dus, ter narigt van een iegelyk, als uyt de vergetelbeyd weder op te delven, mitsgaders sodaning t'altereren en amplieeren, als de veranderde constitutie van tyd en zaken tot handhaving der ruste en goede ordre en weiring van alle ongeregeldheden binnen dese stad en colonie absolut scheynt te vereyschen; zo is het, dat wy, op den 6™ deser over dit sujet in Rade van India rypelyk delibererende, ter bereyking van dat heyl saem oogmerk, om verscbeyden gewigtige redenen hebben goedgevonden en verslaen Ie ordonneeren en te stalueeren, gelyk wy, met intrekking en annullering van alle vorige placcaten, ordonuantien en advertissementen, tegen den inhoude deses strydende, ordonneeren en slatueeren by desen: Art. 1. Dat een slaav of slavinne, die syn lyvheer off lyv vrouwe g'injurieert, eenige hoon of smaet aangedaan, geca luiniiieerd of met eenige schande valschelyk betigt zal hebben, daar over gegeesseld en in de ketting geklonken of wel anders gestraft sal werden, naar den aard en gclegeudheyd der zaken. Art. 2. Dat, zoo eenige slaven ofte slavinnen haar soo verre kvvame te vergrypen, dat hare handen aen hare lyffheeren of lyffvrouwen kwamen Ie slaan, schoon ook zonder geweir,
1752. J. MOSSEL 283 sy daer over zonder eenige genade ter dood sullen werden gepunieerd. Art. 3. Dat de inlandsche officieren en die het verder zoude mogen aangaen, geen andre personen als militairen of andersins in den dienst van de Comp e zullen mogen aan nemen, als die zy waerlyk vveeten geen lyfeygene maar vrye personen te zyn, op verbeurte, niet alleen van de verdiende en te goed behoudene gagie, maar ook van de waardye van de slacf of slavinne, die sy lieden sullen hebben mede genomen, als den lyfheer wettig toekomende, en arbitraire correctie daar en boven, selfs aan den lyve, naar bevinding van zaken, soo wel ten lasten van den mcdevoerder, als van den slaaf, welke zig op deze wyse zynen lyfheer komt t'ontsteelen. Art. 4. Dat niemant eens anders slaaf of slavinne, om welke redenen het ook wesen moglc, buyten speciale toestem ming van den lyfheer of lyfvrouwe, sal mogen ophouden of verbergen, op poene van een amende van vyff en twintig ryxdaalders voor yder dag of nagt, te verbeuren ten behoeve van den officier, die de calange doen zal. Art. 5. Dat, als zodanige ophouding of verberging langer als twee etmaal duurt of geschiet met oogmerk om haar aufugc te faciliteeren of deselve haeren lyfheer of lyfvrouwe te onthou den, de geene, die zig daar aen hem schuldig heeft gemaakt, zonder aensien van persoonen, als overtuygd van slaven seductie of slaven diefte zullen werden geconsidereert ende gestraft. Art. 6. Geen lyfeygenen sullen eenige vuurwerken, hoe ook genaamd, binnen of buyten de stad mogen afsteken, op poene van publicque geesseling en bannissement in de ketting naar Gabo de Goede Hoop, het eyland Rosegain of andere plaetsen, door desc regeering te decerneeren, voor een, twee of drie jaren, naer bevinding van zaken. Art 7. Geene slaven of lyfeygenen van de manlyke of vrouwelyke sexe sullen vermogen te gaan op de plaveydsels langs d'liuysen binnen de stad, tot incommoditeyt van eenig Europees of hoedendragcr, van hoe geringe qualiteyt of conditie hy ook zoude mogen weesen, en in hel geheel niet 's avonts
1752. J. MOSSEL. 284 na ses uuren, ten ware sy daar loe door de engte van de weg of andersints, ter onlwyking van rytuygen als anders, genoodzaakt waren. Art. 8. Dog sullen onder dit verbod niet begrepen zyn lyfeygenen, die haren ten voorengaendcn lyfheer of lyi'vrouwe, volgen, dan wel een draag stoel of norinxm, daer iemand in sit, dragen ofte daerhy gelioorcn. Art. 9. Wanneer de dienaars van de justitie zien, «lat eenige slaven dit verbod overtreden, zullen sy deselve lot dies nakomingc, zonder de minste oogluyking, door rotting slagen moeten noodzaken en gewennen. Art. 10. Als de dienaers van justitie zien, dat een lyfeygen sig verstout dese of gene Europees of hoedeadrager, al ware liet ook maar een soldaat of matroos, moetwillig legens bet lyv te lopen, bel zy op ile plaveydsels voor do huyseii of elders op de wegen, in absentie van den lyfheer olflyfvrouw, sullen sy de zodanige ten eersten moeten apprehenderen om, op ordre van den officier, aen een boom of pael, omlrend de plaels, daar sulks geschied is, op de billen gegeesclt en bun lyfheeren of lyfvrouwen vervolgens te buys gezonden te werden. Art. 11. Dog den lyfheer of de lyfvrouw selfs op stoep of tegenwoordig zyude, zal den gecne, die hel. overkomt, aan deselve syn beklag moeten doen en satisfactie vorderen, die hem niet sal mogen geweygerd, maar door afstraffing van den leyfeygen ten eersten moeten gegeven werden. Art. 12. Egler zal dit een en ander niet appliccabel wesen op slaven, voor rytuygen lopende, die d'in de weg synde vrye menschen, het zy Europesen off andre, welke op hunne waarschuwing niet wyken, ter voorkoming van ongelukken, zoo verre, nodig is, uyt den weg mogen rukken of sloten, sonder hen egler een slag loe te brengen of met woorden t'injurieren, op poene van een gevoelige correctie, door de gereglsdienaars op staende voet t'appüceren. Art. 15. Den leyfeygen. die eei; paard .off paarden, gcsadeld of ongesadeld, door de stad off voorsteden moeien brengen, zullen niet vermogen daar op te gaan silten of deselve te
1752. J. MOSSEL. 285 doen lopen, maei' die dieren by de loom voelslaps moeten lyden, op poene van door de dienaers van de justitie, op prdre van den officier, aen de naeste boom of paal op de billen ge geesseld te werden. Art. 14. Hel lappen van arak of andere sterke dranken aan lyfeygencn werd aen een iegelyk, selfs in d'andersinls geper milleerde lapbuysen of kroegen, verboden, sub poene van 10 rd" boete ten behoeve van den officier, telken reyse en voor ieder lyfeigen, die eenige sterke dranken genuttigd sal hebben. Art. 15. De paglers, collcctcurs of medestanders van de Chinese lophanen sullen, ingevolge bet vyfde arlicul van de condilien van de pagt derselve, aldaar voor al geenc lyfeygene admitteren, ende zulks op een boete van een houder! rvks daelders ten behoeve van den officier, te betalen door den genen, die in de Lophanen ler invordering van de gereglig heyd present sal wesen. het sy, dat hy pagter, medestander of collecteur is, voor de eerste mael en daer en boven arbitraire correctie voor de twede reyze, zullende by gevolge den pagter len desen opsigten niet voor syne bediendens behoeven in Ie staen of responderen. Art. 16. De lyfeygenen, die in de topbanen gevonden werden, sullen, het zy getopt of gedobbeld hebben of niol, aan de naeste boom of pael slrengelyk op de billen gegees seld en baar lyfheer off lyfvrouw vervolgens l'huys gezonden werden. Arl. 17. Geen lyfeygene sal eenig goed, hoedanig verkregen, hoe genaamt en boe gering ook, mogen verkopen, verpanden of Ie koop of in pand aanbieden sonder een permissiebriefje van den pagter van de groente kramen en winkels olie wel van zyn lyfheer of lyfvrouw, wanneer de goederen van zoda nigen aard zyn, dal lot die pagt niet en behoren, op poene van ten eersten, als de koop reets geslolen of de verpanding g'accordeerl is en den verkoper of verpander hy den koper of beleender voor een slaav of slavinne bekend is, voor de deur van den koper aan een boom en elders anders naar goedvinden
1752. J. MOSSEL. 286 van den officier strengelyk op de billen gegeesseld werden, schoon hy konde aantoonen, dat het verkogte direct nog indirect gestolen goed was. Art 18. Nieiuant, van wat slaat, conditie of beroep hy ook wcsen mag, sal voortaan van een lyfeygen of lyfeygene ver mogen te kopen of in pand aan te nemen, het en sy hy ofle sy alvorens zodanigen permissie briefje, als by het voorgaande arlicul is gemenlioneerd, vertonen, schoon niet beneden «Ie waarde en buylen presumtie, dat het te koop of in pand gepresenteerde iemand ontvreemt zy, op verbeurte van een boete van vyftig ryksdaelders, de helft ten behoeve van den officier, die de calange doen zal, en de wederhelfle ten behoeve van den denunciateur, onverminderl de afstraffing van den verkoper voor zyn deur, art. 17 gestatueerd. Art. 19. Maar, die iets van de zulken, buylen vertoning van het nodige permissie briefje, verre beneden de waarde koopt of niet tegenstaende hy uyt andere omstandigheden kan opmaken, dat bet selve gestolen goed is, zal als een heeler geconsidereert en gestraft werden. Art. 20. De lyfeygenen, 'savonls na scs uuren, boven drie in getalle aan de bruggen en hoeken van de slraten of omtrent de nieuwe grote markt off bazaar Ie samen rottende, sullen, schoon zy anders geen kwaad doen, door de dienaren van de justitie met rotting slagen werden gesepareerd. Art. 21. Dog de geene, die sig altroupeeren om te vegten of rumoer te maken, het zy voor off na zons ondergang, sullen g'apprehendeerd en ter ordre van den officier aen de naaste boom of paal op de billen gegeescld werden, voor de eerste maal. Art. 22. En voor de tweede maal daar en boven in de ketting geklonken, om sodanig een, twee of drie maanden, naar bevinding van zaken, by haar lyfbeer of lyfvrouwe, dan wel op haar vcrsoek, ten eylande Edam voorde kost te dienen. Art. 25. Geen lyfeygene sullen 'savonls na negen uuren langs de straat mogen gaen, zonder een brandend ligt in de hand te hebben, ten ware by heldre maneschyn.
1752. J. MOSSEL. 287 Art. 24. Die by donkere maan na negen uuren zonder ligt op 'slieeren straten en wegen bevonden werden, zullen door de ratelwagts en dienaren van de justitie werden opgevat en in het blok verzekert tot 's anderen daags, wanneer ondersogt sal weiden, of sy niet voorkennis van hunne lyfheer of lyf vrouwe zonder ligt syn uytgegaan of niet. Art. 25. Zullende de lyfheeren of lyfvrouwen in cas van hel eerste moeten betalen een halve ducaton opbrengloon en de lyfeygen strafvry zyn. Art. 26. Maar in cas van het laatste, sal den lyfeygen door den dienaars van de justitie werden gelaarsl, naar bevin ding van zaken en het goedvinden van den lyf heer of lyfvrouwe. Art. 27. De lyfeygenen zullen, zo min by dag als by nagt, een kris of ander geweir by sig mogen dragen, onder wat naam of pretext het. wesen mogte, ten ware boven de naeste forten gaan en daartoe schriftelyke permissie van den lyfheer of lyfvrouwe hebben of deselve op hare ordres derwaarts volgen mogten. Art. 28. Een lyfeygen, by dag met geweir bevonden wer dende, zal, hoven de verbeurte van hel sclve, agter hel slad huvs of, syn lyfheer of lyfvrouw sulks begeerende, voor zyn of haar deur aan een boom, ter ordre van den officier, die het aangaat, slrengelyk gegeesseld en voor ses maanden in de ketting geklonken werden, om zodanig by zyn lyfheer of lyfvrouw, dan wel op haar verzoek, ten eylande Etlam voor de kost te arbeyden. Art. 29. Maar na zonsondergang met geweir op straat bevonden werdende, zal by, boven de geesseling, voor de eerste maal in de yzers geklonken werden, om zodanig een heel jaar als voren te arbeyden. Art. 30. Dog sulks een tweede mael, het zy by dag of by nagt, geschiedende, zal zodanigen lyfeygen te regt gesteld en gecondemneerd werden om ter plaatse, daar men gewoon is crimineele justitie te doen, strengelyk op de bloolc rugge gegeesseld en in de ketting geklonken, verzonden te werden, ter plaatse door deze regeering te decerneeren, om aldaer
1752. J. MOSSEL. 288 in dier voegen syn leven lang aeu de gemcyne werken te arbeyden. Ai'l. 31. Voorts weid de novo aan alle lyfeygenen zonder onderscheyd verboden liet uytgaan mol sarrongs of eenige andre kleedjes, on en over de schouders hangende, als tot het bergen van geweir te meerinale gepractiseerd, op poene van agter liet stadhuys of elders, ter ordre van den officier, aan een boom of paal op de lullen gegeesseld te worden en verbeurte van den sarrong, ten behoeve van den gercglsdie naar, die hein daermede sal betrappen. Art. 3"2. En op dat geen slaven, als vrye inlanders gekleed gaande, gelegenheyd zoude hebben om den inhoude deses straf feloos te overtreden, werd ook by desen gerenoveerd bel ver bod by placaten van den 17 en Augustus 171."> en9.luly 1754 onilrend hel dragen van geweir dom' de vrye inlanders, hel s\ te deser stede wonende of vreemdelingen (buy ten de capitains, lieutenants, vendrigs en oudste sergeants van yder cotnn".), en bet passeeren van 'shccren stralen en wegen 'savonts na negen uren zonder ligt, op de poenalileyien en onder de verdre uylzondering en limilatie, daarby vermeld. Art. 05. Werdende de respective officieren van de justitie by desen g'authoriseerd tot de afstraffing der lyfeygenen naar den teneur van het tiende, dertiende, sesliende, zeventiende, een en twintigste, agt en twintigste, negen en twintigste en een en dertigste articul, ten eersten, zonder figuur van pro ces, voort te gaan. mils daar van rapport doende aan de lieeren presidenten der collegien van justitie. Art. 34. Ende ten cynde niemanl hiervan eenige ignoran tie sonde kunnen pretendeeren, beveelen wy, dal deze sal werden gepubliceerd, mitsgaders, zo in de Néderdoytsche, als Malevlscbe en Chinese talen g'affigeert ter plaatse, daer men gewoon is publicatie en affixlie te doen, injuugeerende es gelastende voorts den Raad van justitie voormeld en Schepenen deser stad, als ook de respective officieren en alle andere, die sulx eenigsins mogte aengaen, dese na dies forma en inhoude. zonder onderscheyd van persoonen of jurisdictie, niet de tuier-
Iïói>. J. MOSSEL. 289 PLAKAAT-BOEI DEEL VI. 1!) ste naauwkeurigheyd te executeeren en doen executeeren, procederende ende doende procederen legens de overtreders zonder eenige connivenlie of afvvyking, alzo wy zulks tot wel stand en verzekering der ruste van en in dese stad en colonie in dier voegens bevonden hebben te behooren. 16 October. Nadere bepalingen omtrent drossers. De Raad van justitie (e Batavia achtte hel bepaalde op 7 Januarij 1711:2 een inbreuk op zijne reglsmagt eneenever korting van de regten van den Advocaat-fiscaal, aan vvien de boeten in casu toekwamen en van wien mitsdien niet te vergen was de drossers te laten opvatten. De Regering was deze meening geensirils toegedaan en gaf zelfs haar ongenoegen daarover aan den Raad van justitie te kennen. . Onder vele andere argumenten voerde de Regering ook aan, dat het den Advocaat-fiscaal niet vergund was zijn pligt te verzuimen, wanneer hij geen geldelijk voordcel kon behalen. De Regering achtte evenwel noodig nader te bepalen: dal, wanneer iemand van de militie, zeevaard of ambaglen drie etmaalen absent blyft, zulx door den groot-majoor, opper eqnipagemeester of fabricq en andere, waar onder den selven bescheyden is, by een behoorlyke getekende notitie sal moeten werden opgegeven aan 't opperhoofd van 't generaele soldy coraptoir, ten eynde daar van behoorlyke aenlckeniiig te hou den en sorge te dragen, dat gene verstreckingen van gagieof kostgeld aan of ten behoeve van deselve gedaan, maar hel een en ander ingehouden werden; dat soo ook door den genen, waar onder desulken bescheyden zyn, op den eersten en 15™ van yder maand aan gemeld opperhoofd sal moeten werden opgegeven een accurate rolle van de gene, die een maend of langer absent zyn geweest, om hunne besolding alsdan, volgens resolutie deser regering
1750. J. MOSSEL. 29 lyk moeten administrecrcn en daar van, wanneer meerderja rig zyn, dat met de zestien jaren is, goede reekenschap moeien geeven; dog zal de vader liy zyn testament ook an dere voogden mogen kiesen. 4. Geen ouders mogen hare kinderen onterven, nog kin deren haai' ouders, alschoon dezelve lot de vyanden zyn overgelopen of ten zy leegens haar ouders zyn opgestaan of wel eenige diefstallen hebben geperpetreerd. Art. XIII. Van Loop en verkoop. lemand een slaaf, paard, buffel, koebeest, schaap, bock, hoenders of eenige andere dingen verkogl hebbende, moet, zo dra hel geld daar voor ontvangt, dezelve leeveron; en zo is ook insgelyks de koper verpligt prompte betaling te doen, (en zy het anders geconditioneerd was. Art. XIV. Schuldenaars. Alle debiteurs zullen door het regl tol helalinge geeou sliïngeorl werden; en den geene, die, aan een anderen geld schuldig zynde, door zyn crediteur op de weg eenige hoon of smaad aangedaan werd, hel zy met. ontnemen van zyn kris, kleedje, neusdoek etc., is hy van al zyn debet ontsla gen en heeft niets Ie betalen, omdal den debiteur, zyn eigen regier willende wezen, de justitie ongelyk doel. Art. XV. Landraad op Samarang. 1. Dit collegie zal beslaan uit zeven der voornaamste Javaanse Hegenten, onder praesidie van den Gouverneur, zul lende den Regent van Samarang en die van Paccalongan al toos permanente leeden van dien raad, dog de andere ambulatoir en hy de Hooge lndiasche Regeeiïng kiesbaar zyn. 2. Dien raad, die uil de, Europeesdie dienaren een scriba en ecu Javaans secretaris, mitsgaders een fiscaal zal hebben, zal alle eivüc en crimineele saken Lusscheii Javaan en Javanen na il. ch. Javaansche wellen moeten afdoen en
1752. J. MOSSEL. 290 van den S cn April 1718, gefondeert op '( geordonneerde by patriase missive van den 2T" July 1695, Ie laten af schryven van den dag, dat zig hebben g'absenteerd, sonder deselve, wanneer zy in Nederland ten voorschyn komen. weder te laten cours neemen als op expresse ordre deser regering; dal ten opsigle van die, welke door haar eygene officieren, de bediendens van den Commissaris tot de saken van den inlander, de commandanlen der buyten posten en alle andere personen buyten de bediendens van de justitie opgevat wer den, plaats hebben en volkomen effect sorteeren sal het gere solveerde op den 7 en January laastleden. waar by verslaan wierd te persisleeren, als reets van veel nul bevonden zynde, en gevolgelyk desulke, in soo verre een maand of langer gedrost en sig aan geen ander delict schuldig gemaekt hebben, naar den inhoude van dien te doen behandelen, maar indien iets buyten des hebben misdaaq, 't zy kort of lang absent syn geweest, aan de justitie te exlradceren; maar, dat die minder als een maend syn absent geweest en niets anders misdaan hebben, niet als drossers en vagebonden sullen aangemerkt, maar eenelyk met een domesticque correctie vry gelaeten werden; en dat de respeclive officieren van justitie voortaan van hunne zyde met meer ernst en yver sullen hebben Ie vigilceren tegens het vagebondeeren van 's Gomp" dienaren, met qualificatie om de geene, die door hunne bediendens g'appraehendeert werden, voor den Raad van justitie deses casteels te actioneeren om door haere Agtbaere vervolgens sodanig gesententioneerd en genmlcleerd te werden, als zy volgens den tenue van de resolutie deser regering van den 8" July 1746 zullen oor deelen te behooren. En is laastelyk verslaan haar Agtbaere (e deser occasie de novo te recommandeeren om de gene, die aan geen andere misdaad als het drossen schuldig zyn, niet lang in hechtenis te houden, maar prompt regt te doen naar het geresolveerde op den 26 en July des jaars 167.!.
1752. J. MOSSEL. 291 17 October. Uitnoodiging tot hel il I umi neren van huizen en tuinen te Batavia *weegens de conservatie van een »mannelyke spruyi uj/t hel illusire vorstelyk huys »van Orange", enz. Op den 2 ,kn November 1752 moglen geïllumineerd worden de huizen en tuinen langs den weg van Jakatra; op 3 November de huizen in de stad Batavia ;en op den 4 den November de huizen en tuinen huilen de stad. Hel schieten met geweeren en het afsteken van vuurwerk Wiiicn verboden. Verder bepaalde de Regering : dal den oersten dag aan alle de gequalificeerdens van de politie, publicque godsdienst, justitie, commercie, marine, militie, den hurgerstaat, etc. en dersclver familien een publicq festyn zal wenlen gegeven in het daar toe opgemaakte veldgebouw oi> het plein benoorden de Jaccalrasc weg, over de hofstede van den heere Gouverneur Generaal, hel welke sal beslaan in een middag en avondmaal, een bal en andere divertissementen ; dal den tweeden dag geen publicq festyn sal weesen, maar deselve doorgebragt werden in traclemenlen en vrolykheeden hy de heeren leeden van dese regeering en andere, die daar toe inclineeren; maar dat den derden dag weder een hal en soupe ter ]>ln;itsc voorsz. sal werden gegeven aan alle personen, die op den eersten dag zyn g'iuviteerd; en dal dese vreugde bedryven op den vyfden dag, dewyl de Sondag lussen beyde komt, sullen werden besloten met een publicq gastmaal aan d'aanwesende inlandse hoofden. 17 October. Regeling der wettige onkosten bij huwelijken van Lutherschen. Gelecsen zynde een extract uyt de resolutie, genomen by den kerkenraad van d'Augsburgse confessie op den l en deser, by deselve versoek doet, dat het dese regeering mogte
1752. J. .MOSSEL. 292 behagen eens voor al op eene billyke wyse Ie voorsien len opsigte van de kosten, welke bare geloofsgenoten, die, ingevolge de resolutie deser regeering van den 10" Augustus 1746, door de gecomniitteerdens vau de politicque overheid werden getrouwd, dragen moeten, also daar voor zedert veertig en, zo haar Eerwaardens melden, onlangs selfs eens tachenlig rd' soude hebben moeten werden betaald, zo wicrd daar op door den heere Gouverneur Generaal de vergadering gecommuniceert, dat zyn Edelheid, hebbende laten informeeren, waar in die kosten be stonden, verslaan hadde, deselve geschikt waren op een eguale voet met die der gereformeerde, welke op haar siekbedde, met qualificatie deser regeering, mede door gecommilteenleus van den Raad van justitie of Scheepenen in den huvvelyken staal bevestigt werden, betalen, uytgesonderl dal dese laasle daar en boven, volgens gebruyk, nog subject zyn een boete van dertig ryksd 5 voor de diacony armen, gelyk sulx nader te sien is by d'ondervolgende specificatie: iemand van de gereformeerde religie, op qualificatie van de hoge regeering, op zyn ziekbedde, ten overstaan van Commis sarissen uyt den Raad van justitie of Scheepenen getrouwd wordende, betaalt daar voor ordinair: aan vacatie geld voor de twee commissarissen en secretaris rd s 56 : — » salaris van den deurwaarder » 3: — » recognitie voor de diacony armen deser stede volgens usantie » 30 : — » salaris voor 't coucheeren van de notul en 't verleenen van copia derselve op zegul.... » 5 :56 rd" 72: 56 die van de Lutherse gemeente op 't sladhuys trouwen, betalen : voor extra-ordinair vacatie van commissarissen en den secretaris op Sondag rd s 36 : — » salaris van den deurwaarder » 5: — » het coucheeren van de notul en het verleenen van copia derselve op zegul » 3:56 rd» 42: 36
1752. J. MOSSEL. 293 na resumtie van dewelke is goedgevonden in de voorsz. leges of vacatie gelden en salaris wel geen verandering te maken en deselve gevolgelyk, in so verre de Lutherschen betreft, op 42: ,">6 rd' zonder meer te bepalen, vermits dies somma ten opsigte van personen van een middelmatige staat en conditie niet excessief voorkomt, als men reflecteerd, dat de gecommit teerdens en bediendens van die beide regtbanken daar toe extra-ordinair of op een Sondag vaceeren, dog niet te min baar Achtbare en Eerwaardens by extract van desen te re commandeeren om voor de Lutherse, so wel als de gereformeerde conthoralen, die daar toe voor af behoorlyk versoek doen met bygevoegde uytdrukkelyke verklaring op haar woord van eere, dat tot het dragen van die kosten onvermogens zyn, gratis te vaceeren, als het tegendeel niet bekent is. 17 October. Verstrekking aan de militairen te Tangerang en op andere posten, «boven deselve te landwaarts in «gelegen", van een rantsoen olijf-olie, peper en zout. Om gezond te blijven hadden zij »die ingrediënten absolut »nodig", maar konden ze niet «tegens een civile prys" plaatse lijk bekomen. 20 October. Intrekking van hel verbod tegen de toe lating van vrije, onchristen inlanders bij de Chinesche top-banen. Geconsidereert zynde, dat het verbod, vervat by het vyfde articul der conditien van de pagt der geregligheid van de Chineese topbanen of dobbelspellen, van aldaar geen andere, inlandsche natie, 't zy Christenen of onchrislenen, t'admit teeren, naar den letter opgevolgt werdende, de pagt wel haast tot op de helft of minder zoude dalen, vermits d'inlanders doorgaans, zo wel als de Chineesen, op het tuysschen gesteld zyn, en dat het selve eenlyk zo generaal genomen of tot d'onchristen inlanders g'extendeert is om den pagter en zyne
1752. J. MOSSEL. 294 bediendens alle gelegentheid te benoemen om, onder bet specieus pretext van de slaven van de snlke niet te kunnen discernce ren, deese laatste straffeloos t'admitteeren, dewyl hel dobbelen der onchiïstene inlanders op zig zelfs genomen een onverschil lige zaak is en men haar dog niet beletten kan zulx in het verborgen aan hunne huysen te doen, wanneer de Comp 0 gefrustreerd werd van de geregtigheid, die zy van het dobbe len in de gepriviligeerde topbanen of dobbelhuysen geniet, buyten 't gevaar van moord en doodslag; zo is op de propositie van den heere Gouverneur Generaal verstaan dit interdict in te trecken en d'admissie van alle onchristcne, in zo verre slaven zig daarvan mogten bedienen, te laten ten pericule van den pagter, dan wel de medestanders, collecleurs of andere bediendens, die deselve aldaar, bekent of onbekent, zullen toe gelaten hebhen. 24 October. Maatregelen ter bekorting van de reizen van Compagnie's schepen in Indië. Om te beter te kunnen oordeelen van de spoed, welke op de buyten comptoiren, zo omlrend het lossen en laden als de depêche der scheepen,ingevolge de so menigmalen gereitereerde, ernstige recommandatie deser regeering, gemaakt werd, en met genoegsame sekerheid te kunnen nagaan, niet alleen, waaraan het lang op en aanhouden van deselve eigentlyk moet werden toegeschreeven, maar ook, wie daarvoor responsabel sy, is goed gevonden en verstaan d'overheeden van alle van hier naar eenige comptoiren van India vertrekkende scheepen by extract deses te gelasten voorlaan, so dra gelost en ook so dra volladen zyn, een scbriftelyk rapport aan de gebieders der buyten comp toiren, beboorlyk geteekend, over te geeven, aanwysende niet alleen, wanneer met d'ontlossing of belading begonnen, hoe voortgevaren en wanneer deselve g'eindigt is, maar ook in 't kort, wat ieder dag omtrent het lossen en laden verrigt ofte af en ingescheept zy, nevens de hinderpalen, die daaromtrent moglen wesen ontmoet, en de presumptive oorsaak derselve,
1752. J. MOSSEL. 295 het een en ander op poene van twee maanden gage ten be hoeve van d'academie de marine, te verbeuren door die bevonden werden omtrent liet houden en overgeven van sodanige rap porten nalatig te zyn geweest, mitsgaders die rapporten van de buyten comptoiren in eopia anthenticq te laten herwaards senden, met d'aanmerkingen der ministers in margine, als ook derselver verantwoording, in cas zy met of buyten nood sakelykheid langer aangehouden zyn, als tot hel lossen en laden vereisen t werd. 27 October. Bepaling, dal Ie Tji-punas hoogstens 30 zieken Ie gelijk verpleegd mogten worden. Vermits de, ter ordre van wylen syn Exellenlie, den heere Gouverneur Generaal, Gustaaf Willem baron van Imhoff (H. L. M.), in den jare 1745/46 g'extrueerde bad- en ziekenhuysjes te Tsie Pannas ofte aan de warme bron, die tusschen Buyten sorg en Tjantjoer uyt het gebergte ontspringt en by de daar ran gedane examinalie voor personen, die met laumiigheid, obstructien en eenige andere qualen behebt zyn, van veel nut bevonden is, in hel begin van Augustus jongstleeden door de rebellige Bantammers syn in d'assche gelegt, door den heere Gouverneur Generaal de vergadering in consideratie gegeven zynde, of men, nu dat de ruste in de bovenlanden ten vollen hersteld is door den marsch van het hoofd der wederspanne lingen, Tsie Tappa, naar Javas oostcust met het overschot van zynen aanhang, op eenige weinige hoofden na, die reets voor een gedeelte krygsgevangen gemaakt of in submissie gekomen zyn, van die gebouwen de nodigste zoude dienen te laten hermaken of niet, konnende volgens een ingekomen berigt van den fabrycq, Hartkop, met weinig omslag en geringe kosten van omtrent 1000 ryksd s een nieuwe buysing over de drie baaden werden gemaakt; zo is, na lecture van dat papier, dienstig g'oordeelt en oversulx verstaan het selve te laten effect sorteeren omnie voortaan eenlyk te dienen voor patiënten, welke siektens hebben, die door het gebruyk van het
1752. J. MOSSEL.. 296 bad en op geen andere wyse schynen te kunnen werden gecureerd; en om te beter versekert te weesen, dat dese limi talie niet werd te buyten gegaan, het getal der impotente 's Comp s dienaren, die aldaar te gelyk sullen weesen, eens voor al te bepalen op dertig koppen uyterlyk. 51 October. Wijziging van het bepaalde op 15 Junij 1751 nopens het "expeditie-geld" voor acten van aanstelling. Bij de vroegere regeling waren »verscheide bedieningen en nqiialiteilen g'omitteert", waarom de Regering het volgende tarief vaststelde: de respective officieren van justitie, den opper-equi pagemeester, commandeurs, opperhoold van Japan, administreerend hoofd-participant van d'amphioen sociëteit en de binnen-regenten van 's Comp s hos pitalen alhier, mitsgaders de baas van Onrust... de visitaleur generaal, even als omtrent d'opperlwop lieden deses casteels by resolutie van den 15 en 40 rd s Juny 1751 is gereguleert opperhoofden en residenten op de buyten comptoiren, opperkooplieden zynde, item de dessaves op Ceilon een eerste carga van Morha, even als 't bepaalde by evengemelde resolutie ten opsigte van een twede carga op China boekhouder generaal, opperhooft van 't generale soldy comptoir en onder-equipagemeester alhier, alle ver dere opperkoopmans bedieningen op de buyten comptoiren, opperhoofden en residenten, item pak huysmeesters buyten Batavia, koopman of onder man zynde, de cassier van den generalen ontfang 50 r d s alliier en een advocaat, procureur of notaris, ge creeert of tot de practycq g'admitleert werdende secretaris van Heemraden, cassier en boekhouder van d'amphioen sociteit, even als de secretaris van zee zaken, na de voorgeciteerde resolutie
1752. J. MOSSEL 297 d'overige cargas op Mocha, even als die van China, na de ineermelte bepaling 50 rd* alle verdere koopmans bedieningen op de buylen comp toiren, excepto die van 't schryfwerk, waagmeester, verliuursters van rouw mantels, d'afslager van de vischmarkt, d'eerste commissaris der praauwvoer ders, de binnen-regenlen van 't Chinees hospitaal en lazarus huys alhier, alle verdere onderkoopmans bedieningen op de buylen comploiren, excepto die van 't schryf werk 20 » alle verdere, complable boekhouders bedieningen op de buylen comptoiren, item de deurwaarders en bodens van de respective collegien, de cipiers der beide hoeyen, d'opsienders van de rysbasaar en 't afkomend heestiaal, de keurmeesters van goud en silver, van kalk en steen en van het beestiaal, mitsgaders d'yk en rooymeeslers 10 » Voor enkelde bevorderingen: opperkoopman en daar boven ". 20 » koopman 10 » onderkoopman 5 » 5 December. Voorschrift nopens de recognitie-gelden, door schepelingen te voldoen voor dranken, uit Nederland medegebraijt. Heeren XVII nen hadden gelast, dat die gelden niet meer oj» de soldij-rekeningen der schepelingen gebragt, maar onmidde lijk na aankomst contant betaald moesten worden. Tegen dien last voerde de Ontvanger-generaal allerlei be zwaren aan, welke de Regering noopten dien Ontvanger te «recommandeeren het voorsz. bevel, in zo verre maar immers «doenlyk zy, t'observeeren, dog in extra-ordinaire gevallen of by • schielyk vertrek der scheepelingen zonder de recognitie pen dingen betaald te hebben, aan den heere Gouverneur Generaal
1752. J. MOSSEL. 298 •over te geven eene notitie van sodanige personen, als daar "omtrent nalatig zyn gebleeven of liy cenig toeval niet «hebben kunnen aangesproken werden, ten einde ordre van •welmclde zyn Edelheid, 't zy lot belasting op reekening •van soldyen ofte andersints, t'crlangen, dog buyten des «geene belastingen wegens recognitie gelden te laten plaats •hebben". 5 December. Last op de Chirurgijns een patiënt uiter lijk op den vierden dag zijner nbedlegering" naar het groole of binnen-hospitaal te zenden. De poenaliteit was de verbeurte van eene halve maand gage, ten behoeve van de Academie de marine, voor elke overtre ding van dezen last. De chirurgijns hadden de gewoonte zieke, Compagnie's die naren zóó lang op de schepen of bui ten-posten aan te houden, dat hun transport naar hel hospitaal voor hen gevaarlijk was geworden en zij meestal kort na hunne opname in het hos pitaal overleden. 5 December. Afschaf/ing vun de inlandsche practizijns bij het Moorsche hospitaal te Batavia. 7Ae bij 1 Octobcr 17151, art. 15. De Regeering achtte die practizijns onnoodig, «vermits de «Mooren aan scheepsboord genoegsaam aan de behandeling van •Europeschc chirurgyns en bel gebruik onser medicamenten «gewent werden". In plaats hiervan kreeg de practizijn, tevens binnen-regent van bet hospitaal, de bij art. 16 van het reglement bedoelde V 4 rijksdaalder voor interne en externe behandeling van eiken zieke met de «gewone, matige verslreckingen van medica menten".
1752. J. MOSSEL. 299 7 December. Begeling der traetementen van Equipage opzigters in de vier Oosteréche gouvernementen, Ie Malaka, op Java's Oostkust en op Sumatra. Rij hunne aanstelling kregen zij, als luitenants-ter-zee lilu lair, /"24.— 'smaands; met liet afloopen van hun driejarig ver band zich op nieuw verbindende, f 52. — 'smaands, «zonder «naderhand uyt hoofde van tyds expiratie ofte andersints verder «advancement op die functie te kunnen versoeken". Zulks geschiedde »ten eynde eenmaal den pas af tesnyden »tot de menigvuldige en genoegsaam jaarlyks gedaan wordende, • lastige instanlien der equipagemeesters en equipageopsiglers »op de respeclive buylen comptoiren omme bevordert te «werden tot de qualiteiten van de gene, die sedert eenigen tyd »in sommige gouvernementen, directien en commandementen, »om de swaarfaeid van dien dienst aldaar in vergelyking van «andere huyten comptoiren ofte ook wel uyt een hysondere «gunst, om de wille van hunne langjarige diensten, tot hoven »de daartoe slaande qualiteiten gevorderl zyn". Te gelijker tijd werd de titel: provisioneel luitenant, veran dert in dien van luitenant titulair, «behoudens de rang naast »een opper-sluurman en mits dat zy als onder-stuurlieden «dienst doen". 8 December. Last op de buiten-kantoren «korte sterk »tens der manschappen, onder haar bescheiden, en van od'ammonitie" te laten indienen door de officieren van de militie aan den Brigadier en door die van de artillerie aan den Majoor te Batavia. 8 December. Toekenning bij admodiatie van de pacht van de waag te Batavia aan de Chinesche officieren aldaar. Uyt consideratie van de depenses, welke de lieutenants der
1750, J. MOSSEL. 3 Art. 21. Dat den ontfanger generaal zig daagelyx in zyn comtoir zal bevinden en by hem hebben een generale lysl van de thollen en condilien van de verpagling en alle verdere papieren, daar toe relatie hebbende, om een yder, die zulx begeert, elucidatie te geeven, mitsgaders de klagten, die over de vertol ling mogten gedaan werden, aan te hooren en de geschillen, tusschen den pagter en d'invoerders of eigenaars ontslaan, daarna met advis van den sabandhaar, als die in de sabau dharye tegenwoordig is, op staande voel te decideeren, als een noodsakelyk middel om de pagters te beletten zig van de onkunde der negolianlen omtrend de pagt conditien te bedienen en deselve door lankwylige proceduuren te vexeeren. Ten belange van de pagt der groente kramen en winkels. Art. 29. Dat hel volk van den pagter alleen geprivilegeert zal weesen om groot geld voor goed, gangbaar payement Ie laten inruylen maar dat hy ofle zyne bediendens niel zullen vermogen legens grof geld te verwisselen schellingen, dubbelde en enkelde sluyvers, die oud ofte len deele afgesleten, maar eenlyk klein geld, dal nieuw is, ofle waarvan de slempels ten vollen kenbaar zyn, sub poene van confiscatie van bet quaad geld en het quadruplum in nieuw geld, beide len behoeve van den officier, die de calange zal doen; en dat den pagter daar omtrend voor zyn volk zal moeten caveeren, also men geen beter expediënt kan uytdenken om voor te komen, dat de gemeente niet weder met slegt payement overkropt rake. Ten reguarde van de pagt van den impost op het slagten van vee. Art. 4. Dal den pagter geene briefjes lot het slagten van buffels zal mogen verleenen, tenzy hem alvoorens geldeeken is, dal dit hoornvee door den keurmeester is gevisiteerd, welke laatste zal gehouden weesen d'albrcngers aan te kundigen, at geene wyfjes, die nog ter voortleelinge bequaam zyn, £e
1750. J. MOSSEL. 30 spreeken over alle de volkeren, in de landen en districten onder d'E. Comp". rcsorteerende. 3. Den president zal aulhorileit hebben om de leeden van dien raad te convoceeren, zo dikwyls, als die saken bel vereyscben en hem goed dunkt. 4. Van de voorschr. agt leeden zullen altoos seven present moeten zyn. als er iels gedisponeerd werd in hel crimineele. 5. Alle voorvallende gemengde zaken tusschen een Javaan en een Europees of ook een Javaan en een overwaller of andere uylheemsche natie blyvcn onder het ressort van den Raad van justitie en gehooren lot die rcgtbank niet. G. Dien raad zal telkens, vergadert zyndo, de klagers en beklaegdens in persoon voor zig doen komen, derzelver klaglen en verweringen, benevens de getuygenisse, onaangezien de ingewonnc verklaringen, hy monde aanhoren, dingtaal houden en na zulks ten eersten regt spreeken, zo wel in crimineele, als civilc zaken. 7. Die regthank zal niet bcvoegt, nog gequalificecrl zyn iemand van de delinquanlen zonder speciale ordre van de Hooge Indiasche Regeering te regt Ie stellen en ten dien einde tol de approbatie aan de ITooge Hegeering voormeld moeten overzenden alle crimineele, geslagen wordende vonnis sen, waarop en alle andere, door dil collegie gedecerneerd wordende besluylen geen hooger beroep zal vallen, al? by de Hooge Indiasche Regering voormeld. 8. Alle de crimineele vonnissen van dien raad zullen, so veel mogelyk, geëxecuteerd moeten worden op de plaatsen, daar de misdaden zyn begaan, dan wel ten minsten op den Passc-baan van den Regent van dat district, op dat hel qnaad door den afschrik der aanschouwere des Ie kragtiger werde gestuit. 9. In civile zaken zal dooi' die regthank de gecondein neerdens, na de uilsprake, de lyd van tien dagen verleend werden om aan hel diclum van hel vonnis te voldoen; en na verloop van die tyd zullen de geeondemneerdens, by gebreeke van dien, aanstonds met parate executie
1752. J. MOSSEL. 300 Cliineese natie, zo wel als hare capilain, subject zyn en het onvermogen van de meeste om deselve uyt liunne middelen goed te maken, waar door de geene, die eenig nadenken heli ben, werden gerehuteerd zig als officieren Ie lalen employeeren ofte, daar toe verkoren zynde, in dat ciracter te continneeren, wanneer sy kans sien daar van ontslagen te werden, en om het aansien en crediet derselve, dewelke zedert de troublen van anno 1740 door d'indigenlie van de geene, die daar toe hebben moeten genomen werden, seer vervallen is, zo verre l'herslellen ofte ten minsten voor te komen, dat niet t'eene maal in 't voelsand geraken, waar uyt in der lyd verscheide inconvenienten zouden kunnen ontstaan, is op het versoek, door de gemelde lieutenants gedaan, dat de pagt van de waag aan hen by admodiatie mogte werden overgelaten voor een somma van 600 rd 3 ter maand ofte 410 rd s minder, als jongst is gemeind door den Chinees, Tsia ïionko, die gesegt werd daar by merkelyke schade geleeden te hebben, goedgevonden en verstaan in de versogte admodiatie te bewilligen, dog voor niet minder als 700 rd s , ofte 50 rd s 's maands meer, als waar voor anno 1740, 1744, 1745 en 1746 aan de gesamentlyke Chineese officieren is afgestaan, te meer, vermits dese pagt al in ofte voor anno 1696, hlykens resolutie deser regeering van den 28 cn December des jaars bevorens, om de wille van de dagelykse moeyelykheeden en krakeelen, die doorgaans tusschen de pagters van de waag en de negotianlen ontstaan, aan den capilain en een van de lieutenants en wyders, zedert anno 1697 tot den jare 1746 inclusive, met eene intermissie van maar drie jaren ofte anno 1741, 1742 en 1743, aan de gesamentlyke officieren by admodiatie is overgelaten, gelyk ook in den jare 1744, 1745 en 1746 de pagt van de Chineese spellen, pho en topho genaamt, dewelke voor ultimo December anno 1742 altboos gehouden is en gestrekt heeft tot een beneficie of middel van bestaan voor de Chineese officieren, zonder dat daar voor iets aan den Heer van den lande is opgebragt, en die in de laaste vyf jaren aan den capilain alleen op die wyse is g'accordeert.
1752. J. MOSSEL. 301 8 December. Bepaling, dal geene dienaren der Compag nie uit haren diens! zouden worden ontslagen om in vrijdom over te gaan, tenzij bleek, dat zij niets aan nabestaanden of reienden in Nederland vermaakt had den : of, zulks wel gedaan hebbende, minstens eenjaar traelement alsnog Ie vorderen, dan wel het bedrag daarvan in Compagnie's kas gedeponeerd hadden. Meermalen bleven die ontslagenen in gebreke jaarlijks, ter plaatse hunner inwoning, in Compagnie's kas te storten het bedrag hunner «beleende maand-cedullen", terwijl inlusschen de Compagnie voortging met in Nederland de delegatiën uil te betalen. De Compagnie leed hierdoor schade; want het verhaal op de in gebreke gebleven ontslagenen was dikwerf moeijelijk, ja onmogelijk, doordien zij intusschen naar eene andere plaats verhuisd waren, zich tegen den lijd van belalen schuil hielden of overleden zonder iels na te laten. Aan alle autoriteiten werd mitsdien verboden rekesten om ontslag uit Compagnie's dienst voor »gezien" te leekenen, zoo niet uit een schriftelijk bewijs van het Opperhoofd van het generale soldij-kantoor bleek, dat de rekeslrant voldeed aan de in hoofde gestelde vereischten. Het bewuste Opperhoofd werd verzocht een iegelijk, die zulks verzocht, te gerieven met zoodanig certificaat in mar gine of aan den voel van het rekest. 11 December. Voorschriften nopens hel onderhoud van wegen, bruggen, en;-, in de ommelanden van Batavia. Op de door Heemraden gedane demonstratie van de sware onkosten, door baar Eerwaardens sedert anno 1748 succesive g'impendeert om d'overstroming van de Mookervaart en dus d'inconvenienlen, daar uyt resultecrende, te weiren en teegen Ie gaan, zonder dat d'ingelanden en de verder belang hebbende
1752 J. MOSSEL. 302 persoonen daar loe iels hel allerminste hebben gecontribueerd, is g'arresleerd de gesamenllyke ingelanden, de welke landen jwssedeeren ter wederzyde van de Mookervaart en van 't boven deel der Tangerangse rivier en dus, nevens de eerstgemelde, so wel bet gebruyk van de Mookervaart als van de Tangerangse weg hebben, ilem de eigenaars der landen, geleegen tol aan de post Ankee, ingevolge baar Eerwaardens voorstel, een ieder naar d'inkomsten van zyn land evenredig ie quotiseeren voor bet kostende van de voorsz. nieuwe en, zo 'l schynt, zeer ulile en necessaire doorgraving, naar dien bet selve niet meer dan billyk en baar Eerwaardens fonds in verre na niet sufflcieerende is om daar uyl by continuatie zulke sware ongelden goed Ie maken. Gesproken zynde over het geene Heemraden komen voor te dragen in opsigte tot de verbetering der weegen en brug gen met betreoking 10l het geene dienswegen gesegd werd by d'instructie voor dat collegie van den 2T> ,n July 1680, dal het dese regeering behagen mogle ten voorsz. eynde te stellen eenig fonds en ook door middel van een billet te willen renoveeren bel g'arresleerde ter sessie van den 8" July 168», dat een iegelyk der Bataviascbe ingelanden de gemeenc beercn weegen, sloolen en muuren binnen sekeren tyd sal hebben seboon te maken, etc; zo is goedgevonden alle de gemeene bruggen, die binnen de poslen M r Cornelis, Tangerang en de grote Marondc leggen, door Heemraden uyl baar fonds te lalcn onderhouden, zonder daar onder noglbans te comprebendeeren de particuliere bruggen, die deese of geene. moglen gelegt hebben om op bare landen te komen, dan wel om cenige andere reedenen, 'l zy dat zy dies onderhoud hebben aangenomen of niel, ten ware Heemraden, deselve om hunne noodsakelykheid als gemeene bruggen con sidereercndc, dies reparatie op baar genomen hadden of in 't vervolg goedvinden moglen te neemen, dog de bruggen, daar boven leggende, alle voor particuliere te houden, die dan ook door de ingelanden, ieder in 't zyne, buyten eenige lasten van Heemraden, in goede slaat van gebruyk zullen moeten
1752. J. MOSSEL. 303 gebragl en gehouden, ja selfs, in so verre op gemecne heeren weegen gelegen zyn, bequaam gemaakt werden tot de passage van wagens of karren; voorts de weegen rondom de stad en verder op te laten opmaken en in een goede staal, onderhouden door een ieder particulier voor zyn huys, Ihiiyn of land tot zyn eigen kosten, als meede de nokslooten, daar door of langs lopende, ieder voor zyn aandeel, liet zy eigenaar ofte huurder, naar dat de huur cedullen luyden en, als sulx daar by niet is bedongen of g'cxpresseerl, door den eigenaar, nyl gesondert de ringweg van Anke naar Ryswyk, de dyk van de waterplaats, de weg tusschen Ryswyk en Noordwyk, de weg van Noordwyk naar de z.'.iyder weg, selfs tot aan de brug by Weltevreden, en de dyk van liet Molenvliel, welke alle, onder de gewone belasting der ingelanden, zullen blyven voor reekening van Heemraden, gelyk ook in 't geheel de weegen voor opene velden of landen, die niet in eigendom of huur uylgegeven zyn en waar van het onderhoud by haar Eerwaar dens ahsolut nodig mogte werden g'agl, en zo mede de nok slooten, door die velden of landen lopende, met qoalificatie nogthans aan Heemraden om, by onvoorsiene en extra geval len, ook de hand aan de verhelping der voor reekening van particulieren loopende weegen en bruggen te leenen ten koste van het collegie, excc]»lo die ten versoeke en len kosten van particulieren aangelegt zyn, 't zy door haar selfs of door Heemraden, gelyk de brug over d'Anjolse vaart en de weg naar Tanjong I'riocq, zullende Ileeinraden alleen uyt haar fonds voor de helft bekostigen de weg van de brug by Piesing lot aan de brug van Tangerang, wanneer er iets van belang aan diend gedaan Ie werden, also een ieder voor zyn land het dagelyks onderhoud moet hesorgen, ten minsten lot een voet pad, en sulx naar dat de meerderheid, in belang van de daar te vindene ingelanden, daar in, ouder aanneming van de weder helft c te dragen, toegestemd hebben of versoek sullen hebben laten doen door de daar gesetene hoofd ingelanden, die de mindere in diergelyke gevallen sullen moeten te samen roepen, blyvende voor het overige de jurisdictie en bet opsigt van
1752. J. MOSSEL. 304 Heeinradcn, mitsgaders d'ordres ten reguardë van d'onwillige, aan haar Eerwaarden» successive verleend, in volle kragt en waarde en sy oversulx, volgens de resolutie van den Ben8 en July 1685 gequalificeert. om, wanneer dese of geene ingelanden in gebreke blyven sig naar den inhoude dcscs ten opsigte van de weegen, bruggen en sloolen stiplelyk te reguleeren, bet nodige ten bunnen koste te laten verrigten en d'onwillige of gebreekige tol remboursenienl dier ongelden door den drossaart paratelyk te doen excuteeren, het zy niet aanhouding harer slaven en beesliaal of wel harer eigene personen, ten tyd en wyle zy de betaling zullen hebben g'effeclueerd; van al het welke is verslaan een iegelyk, die het zoude mogen aangaan, by een billet of advertissemenl te laten kennisse geven. Voorts is verslaan by dat billet ook te laten induceren, dat de geene, die beschoeyingen voor haar land willen makeu, daar toe voortaan, ter uytwinning van kosten, geene permissie van Ileemraden sullen behoeven te versoeken, maar alleen den landmeeter daar van kennisse hebben te geeven, die dan ook sorge sal moeten dragen, dat alles op de gestelde rooying en het qualyk gemaakte afgebroken en weder behoorlyk gemaakt werde. Al verder is te deser gelegentheid verstaan Ileemraden te gelasten voortaan geene capitale doorgraving of bedyking te doen, weegen te repareeren, enz., ten zy de principaalste in gelanden daar over hooren en dat zy gevolgelyk, iels van die natuur noodig oordeelende, daar van aan de hoofd ingelanden praealable kennisse moeten laten geven, ten fine de gesamentlyke personen, daar in belang hebbende, by een te roepen om mei den anderen t'overleggen, of den voorstel van haar Eerwaardens zo noodsakelyk en voordeelig bevinden voor hare landeryen, enz., dat sy consenteeren daar van de lasten te dragen. Op den inhoude van een derde extract uyt Heemradens resolutie van den 25 en November passato is verslaan, niet alleen de curator ad lites, de secretarissen der respective colle gien en den stads vendumeesler te gelasten om, by het op-
1752. J. MOSSEL. 305 PLAK* V i VI. n maken der biljetten tot de verkoop van huysen, erven, Ihuynen en landeryen, so buylen de stad als in dies ommelanden, voortaan bekent te stellen, dat den koper gehouden sal wecsen de weegen voor desselfs land of erff en de bruggen, ter plaatsen voormeld, te maken en in een behoorlyken staal van gebruyk l'onderhouden, even als omtrend alle verdere servituten en beswaarnissen van ouds gebruykelyk is geweest, mitsgaders by bet opveilen van dien d'omstanders daar van te verwittigen, maar ook aan Schee penen deser stad, om by de koopbrieven van erven en landeryen, desen aangaande, uytdruckelyk meulie te maken, ten einde de ko pers daar van niet onkundig blyven en dus in 't vervolg geen igno rantie meer prelendeëren olie andere exceptien moveeren kunnen. -\\ December. Verdeeling van de inkomsten uil de pachten der hanen-gevechten, wajang- en ronggeng-spellen. De Academie de marine, bel Seminarium Iheologicum en het Collegie van Schepenen kregen ieder '/:•, van de opbrengst der pacblen op de hanen-gevechten en ronggeng-spellen. Zij kregen bovendien, even als bet Chinescbc hospitaal, '/* van de opbrengst der pacht van de wajang-spellen. Zulks werd hun toegezegd : n. aan de Academie de marine, omdat »dc zeevaart reeds zoo •verre beswaart was, dat haai' geen verdere lasten konden «weiden opgelegt", en omdat de bezuinigingen bij de, onder geldgebrek gebukt gaande Academie niet vermeer derd konden worden: li. aan de Schepenen, voor »de stads-ongelden". Het bepaalde op 7 November 1732 werd mitsdien ingetrok ken, aangezien de Nederduitsche kerk »cen lamelyk bedragen »by 'sComp' boeken te voren stond". J 2 December. Verpachting run <lr engemeene run de stad Batavia voor 1755. De wijzigingen, welke ditmaal in de pachl-voorwaarden werden gemaakt, waren de volgende:
1752. J. MOSSEL. 306 Eerstelyk, lei) opsigte van alle pagten in het generaal, buyten die van het kerven der Chineese tabak: Art. 5. Dat sy alle maar een maend op hand of voor hel aanvaarden van de pagt sullen betalen en voorts de leg penningen van yder maand precies op den l' n dag der selve, als die van .Tanuary ten eersten, » » » February op primo February, » » » Maart op primo Maart, en zo voorts, zonder ecnig verder dilay of uytstel. Ten tweeden, ten opsigte van de pagl aen d'boom: Art. 17. Dat voor d'uytgevocrd werdendc l'ouraniase of Baggelpoerse amfioen macr 10 ryksd s per kist voor uytgaende reglen ofte half zo veel zal betaald werden als voor de Behaarse of eerste zoort. Art. 19. Dat den iholvrycn invoer van zeker getal lyf eygenen door de gequalificeerdens van de buylen comptoiren, waar van by dit artieul gesproken word, om trend personen, die selfs geen hoofd gebieders geweest zyn van de buyten comptoiren, daar zy van daan komen, eenlyk moet werden verstaan, in so verre door de gouverneurs, directeurs of commandeurs of opperhoofden speciale, schriflelyke permissie is verleend om dezelve met 's Comp' schepen of vaartuygen over te voeren, die aan den sabandbaar of pagler in originali sal moeten werden vertoond en buylen de welke voor alle lyfeigenen, die voor d'eerste maal ler deser hoofdplaatse wer den ingevoerd, zonder onderscheid het volle redemptie geld, art. 18 vermeld, sal moeien werden betaald, soo aan den pagler, als aan den sabandbaar. .". Ten belange van de pagt van de zuykeren: Art. 1. Dal, volgens resolutie dezer regeëring van den la en Augustus jongstleden, onder deze pagt niet sal begrepen wesen de zuyker, welke voor reekening van de Chinese lientenants, Ong Eng Say en Lim Ki Enlo, nevens den capi tain der Cbinescn op Bantam, Lim Gieko, uyt hunne molens, staende op Cramat, Kallapang en Tanjong Kait, gelegen in 't Bantarase gebied, alhier sal worden ingevoerd, mits dal sy
1752. J. MOSSEL. 307 sig telkens voorsien van een pagters briefje, soo als omtrend d'aangebragl en alhier ingevoerd weidende partyen uyt de molens van de Balaviase bovenlanden over zee volgens dit artieul in gebruyk is. 4. Aangaande de pagt van de topbaanen: Art. 1. Dat bet heffen van de geregtigheyd van de top banen aan den pagter, nog de passerhouders boven de vcld schans M r Cornelis. de rivier grote Maronde en Tangerang 'ii bel geheel niet sal wesen gepermitteerd: en aldaar of daar beneden niet aen de passerhoiiders, als voor zo ver zy sig daar omtrend, door afkoop of andersints, met den pagter verdragen hebben. Arl. 5 en 6. Dat de pagters. rollecteurs of medestander! geene lyfeygene van de mannelyke of vronwelyke kunne in de topbane sullen mogen admitteeren, selfs niet als ltlole aan schouwer*, en sulks op poene van een boete van een honderd i'd 8 ten behoeve van den officier, die de calange sal doen, te belalen door den geene, die in de lopbanen ter invordering present sal wesen, bet sy, dat by pagter, medestander of collecteur zy, voor de eerste maal en arbitraire correctie daar en hoven voor de Iwede reyze, zullende gevolgelyk den pagter niet voor zyne bedienden behoeven te caveeren, ten ware sodanige medestanders of collecteur sig fugalif maakte. Voorts werd, ingevolge bel geresolveerde in Rade van India °p den 20 M Octobér jongstleden, ingetrokken het interdict * e gens d'adniissie van vrye, onchristenc inlanders by de top hanen en het selve, in zo verre slaven zig daar van mogten bedienen, gelaten ten periculen van den pagter, dan wel de collecleurs of andere bediendens, die dezelve «daar, bekend of onbekend, zullen toegelaten hebben. S. Concerneerende de pagt van hel slagten van hel vee: Art. 2. Dat bet bovenstaande, met opsigt tot de passer liouders, ook omtrent dese pagt plaats zal hebben. 6 - Met relatie tot de pagl van de hanevegteryen: Art. 1. Het selfde. 7. Wegens de pagt van de herbergen buyten en binnen de slad:
1752. J. MOSSEL. 308 Arl. 9. Dat het tappen van arak of andre sterke drank aan lyffeygenen de novo verboden word, sub poene van 10 rd' boete, ten behoeve van d'oflicier, die de calange sal doen, telken reyze voor yder slaaf te voldoen, die eenige sterke drank genuttigd sal hebben. Art. 13. Dat het geene, hier voren gemeld omtrend de pagt van de topbanen, mei opsigl tol de passerbouders gezegt is, len aensien van dese pagt mede plaats sal hebben. 8. Omtrend de pagt van de wayangs en die van de ron gings, die, gelyk voren gezegt is, yder appart verpagl zullen werden: Art. o en 6. Dat den geenen die met actrices, het zy in liet publicq of hinnens huys of erfs, wayang laat houden, voor yder etmaal aan den pagler sal betalen vyflig ryks daalders. Art. 12, 13 en 14. Die wil laten rongingen of tandakken, het zy met gesloten of niet open hek of deur, zal telken reyze aen den pagter, ter optennc van een permissie briefje, moeten betalen, als volgt: langs de weg van Angiol tot aan de forteresse Soulelanden, langs de weg van de Soulhar tot aen de sluys van de oude Sontbarse rivier, langs de Jaccalrase weg tot aan de brug aan deze zyde de passer van Weltevreden, langs de weg van het Molenvliet tot aan de brug van Tanna Aban en voorts bewesten de Crocot 10l aan de gegravene ringsloot en d'ior tresse Ankec, tien rd'; dog verder tot de rivier Maronde, M'Cnruelis en Tangerang, alle inclusive, maar vyff ryksdaelders; dog zal den pagler niet, by wege van accoord, minder mogen neemen, op verbeurte van een boete van een honderl ryksdaablers ten behoeve van den officier, die de calange sal doen, voor de eerste en arbitraire correctie voor de twede reyze. Art. IS. Dat 10l de rongings alle vrye lieden als specta teurs, maar om Ie tandakken, buyten de rongings meyden, alleen zullen mogen g'admittcenl werden alle vrye onchristenen, zonder onderscheid, dog dat, ingevalle slaven van personen
1752. J. MOSSEL. 309 aldaar niet tegenwoordig, zig daar van mogten bedienen, sulks lopen sal ten periculen van den geene, die ronging houd, liet zy deselve aan hunne klederen kenbaerzyn of niet, alzo hy daar voor zorgen kan niet geen andre dan bekende lieden loe te laten. De wayang spellen of rongingen sullen niet geloond of gehouden mogen werden op Sondagen, dan wel andre feest of bede dagen, op poene van vyftig rd*, door den pagler en even soo veel door die liet doet, te verbeuren ten behoeve van den oflicier, die de calange sal doen. De paglers, collecteurs of medestanders zullen niet vermogen selfs wayangs of rongings Ie houden, op poene van vyf en twintig rd*, te verbeuren ten behoeve van den officier, soo dikwils als het selve geschiet. En ten eynde alle onordenllykhcden te beter mogen geweirt worden, sal by ieder ronging moeten present syn een oppasser van den Commissaris tot de zaken van den inlander, die daar voor door den houder telken reyse sal moeten werden belaeld vier schellingen, zonder meer. 12 December. Toekenning aan den Majoor der artillerie van -"> pet. der tverbruyki werdende bouwmaterialen, »enz. 10l een middel van bestaan". Hij moest jaarlijks in de vergadering der Hooge Regering et -'u eed van purge alleggen en raogl zijne »vyf len honderd "bi goederen na sig ncemen, als in geringheden bestaande". 15 December. Regeling der verstrekkingen run genees middelen uit de medicinale winkel ie Batavia. — Ver nieuwing run hei bepaalde op 25 Julij 1745 nopens eisenen run geneesmiddelen. De Regering bepaalde: !• Dal d'eisschen voor de buyten comptoiren, de van bier uitrekkende scheepen, Ünrusl, Edam, M r Cornelis en de ver dere afgelegene buylen posten, die zelden zieken naar het
1750. J. MOSSEL 31 tot het voldoen van de sententie geconstringeert moeten werden. 10. Alle confiscatie goederen zullen ten gelde gemaakt werden en ten voordeelc komen van den Heere van den lande, zullende de penningen voornoemd, zo wel als de boel gelden, door den scriba van dal collegie bewaard werden; en, na korting der heel- en pyn-gelden, volgens sententie, waarby dal telkens moet gedecideert werden, zal van bet overschot der laastgemelde contanten een quart dit collegie toevallen, waarvoor in der lyd een vergader-huis en hel nodige tot die kamer kan aangekogl werden: een quart zal zyn len behoeve van de ouderloose en arme wecsen 10l Samarang: een quart voor den officier van dien raad en een quart voor den scriba en Javaansehe secretaris. 11. Laalslelyk zal dien raad gehouden wezen civile en eriminecle rollen van de zaken, daarvoor gehragl wordende, te doen formeeren en copias dies jaarlyks aan Haar Hoog Edelhedens 10l speculatie overzenden. 12. Den president en de leden van dit collegie, mitgaders liseaal, scriba en secretaris, sullen de secreten deezer regl bank aan niemand openbaren moeien. 15. Den president en de leeden van den landraad zullen in ras van linn voorschr. ampt by verkiesinge de navolgen de eed doen. Eed voor dm president en de leden run den landraad. Ik belove en zwere de Doorlagtige Hoog Mogende Heeren Staten der vrye vereenigde Nederlanden, myne Souverainc, Zyn Hoogheid, den Heere Prime van I (range en Nassauw, Stad houder, Gapilein en Admiraal Generaal, de Edele Groot Agt bare Heeren llewindliebberen der Geoclroyeerde Nederlandsche Gnmp c . van Oos!. Indien. Zyn Edelheid, den Heere Gouver neur Generaal en de Kaden van India over derzelve staal in dezen landen, mitsgaders den Heere, Joan Andries baron van HoliendorlT. Gouverneur en Directeur over de zaken, plaatsen en bediendeis langs Java, gebouw en gelrouw te
1752. J. MOSSEL. 310 hospitaal depcchccrcn, alle zodanig zullen moeten ingerigt en in allen gevalle niet verder voldaan werden, dan dal, naar liel getal der aldaar bescheidene koppen, in gelde niet boger Ie staan komen als teegens ses stuyvers 's maands ofte iu een jaar drie guldens en twaalf stuyvers de man, bel lywaat tot pluksel en verband, etc., daar onder gereekent. 2. Dat voor de retourscheepen, direct van bier vertrekkende, g'eiscbt en verstrekt sal mogen werden voor agt en voor die over Ceilon, Bengale en China voor veertien maanden, in voegen vermeld, zonder meer. 5. Dat voor d'albier ter rbeede leggende scheepen, item de na by gelegene buylen posten en d'albier in guarnisoen leg gende battaillons geen eisseben van medicynen zullen mogen opgemaakt, veel min voldaan werden, die boger te staan komen als teegens drie stuyvers de man 's maands ofte een gulden en sestien stuyvers in 't jaar, dog ten behoeve van de slaven in 't amhagts quartier maar tegens een sluyver bel hoofd. 4. Dat voor geene battaillons, op buyten comptoiren bcschcy den, aparte eisschen zullen mogen gedaan, maar deselve uyt bet geene voor de gouvernementen en verdere comptoiren overgaat, voorsien werden gelyk de Bataviase, 10l drie stuyvers de man 's maands. 15 December. Vermeerdering van de emolumenten der leden run den Raad van justitie te Batavia met '/j last rijst en I j l pond specerijen 's maands. Zulks geschiedde »naar het exempel der ordinaire predikanten »te deser hooftplaalse". Zie bij 29 Julij en 16 December 1746. IS December. Verbod voor den Ontvanger-generaal, zonder speciale vergunning van de Regering of van den Gouverneur-Generaal, door den Advocaat-fiscaal, y>by nwege van executie", boedels van achterstallige, Chinesche pachters te laten inventariseren en sequestreren. De Regering besloot hiertoe »also de Chineese inboedels,
1752. J. MOSSEL. 311 «door den kink niet ryk zynde, liet provenuc van dien door »de geregtelyke onkosten genoegsaam t'ecneinaal werd g'ab •sorbeert, om niet Ie zeggen, dat liet beste by diergelyke ge •leegentheeden meestyds al gevlogen is, eer de bediendens • van de justitie aan bel slerfbuys komen en dat de Comp 0 •dog voor liet te kort komende door de borgen, als in solidiun •verbonden, moet werden gededommageert, beboudens bun •guarand". 15 December. Regeling der verstrekking van eetwaren aan pus in Indiê aangekomen schepelingen. Vermits onder d'uytkomende Europeescbe scbeepelingen, die nooit meer in India geweest zyn, weinige gevonden wer den, welke ten eersten smaak vinden in d'lndische spysen van ryst en cadjang, is op de propositie van den beer Gou verneur Generaal verstaan de zeevarende, op scheepen beschei den, die de reise nyt Nederland binnen den tyd van seven en een halve maand volbragt hebben, tot dat deselve verslreeken zyn te laten behouden het ordinair randsoen van brood en gort, dewyl die eetwaren gemeenlyk wel langer goed blyven, dog aan deselve, ten eersten na hunne aankomst te deser i'hcede, tellens te laten verstrekken half randsoen van ryst en cadjang, tot dal de bepaalde tyd g'expireert is, om dus lang samer hand aan het nuttigen van dien te gewennen. 19 December. Invoering van zeker papieren geld. Aan de Commissarissen van de bank-courant en bank van leening werd vergund, »lot meerder gerief der ingesetenen, "buyten de certificaten of bank briefjes, by bel twedeartieul "der ordonnantie voor de bank courant vermeit, nog te mogen "laten drukken en in train brengen eenige diergelyke van "2000 tot 10000 rd s inclusive, alle op een zegul van twaalf "stuyvers, en zo mede eenige van vyf rd« en daar beneden, "zonder zegul, naar het gebruyk by de bank van leening,
1752—1753. J. MOSSEL. 312 •omtrend de recipissen van panden beneeden de !5() rd", ge «fondecrl op liet 61* te articul van d'ordonnantie op het kleyn •zegul van den 26 cn May anno 17U0". 20 December. Toekenning van den titel: aan de Opper-chirurgijns in het binnen-hospitaal te Batavia, Is verstaan d'opper-chirurgyns, in het grote of binnen hos pitaal g'employeert werdende, alle te geven den lilnl van practizyn, niet den rang naar den ouderdom in den dienst onder den anderen, also de verbandmeeslers tog over hunne patiënten teffcns interna practiseeren en daar door sal weg genomen werden het denkbeeld, dat deselve niet hoger als wondheelders en gevolgelyk in een inferieure graad moeten werden geeonsidereerl, daar doorgaans alle d'andere ook nvt de chirurgie genomen syn: mits nogthans den geenen, die van den beginnen af by hel verband geweest zyn, er by sullen moeien blyven, lot dal eerste practizyn werden, om zig door een langdurende experientie meer en meer in hunne kunst Ie perfectioneeren, len meesten beste van de patiënten. 50 December. Uülooving van 12 rijksdaalders per pikol of hel dubbele run den gewonen prijs voor de eerste 100 pikols peper, Ie leveren «uil eigen gewasch" op Terhale, Ambon, Banda, Mahasser en Timor. 1753. 8 Januarij. Bepaling, dat het Seminarium te Batavia moest betalen, wat daaraan van Regeringswege ver strekt werd. Op de propositie van den hcere Gouverneur Generaal is verslaan, voorlaan het benodigde voor het Seminarium Iheolo gicutu alhier uyl de respeclive administratie!! niet meer len
1753. J. MOSSEL. 313 lasten van de Comp e te laten verstrekken, maar tegen betaling, naar hel exempel van d'andere fondatien; also het fonds van die queekschool, blykens de resolutien van deu 11 1 " en 12"' der voorledene maand, is vermeerdert met een derde van de pagten der hanevegteryen en rongings en een vierde van de wayangs, en men dan by de jaarlykse reekening van curatoren de lasten van dien behoorlyk zal kunnen zien. f) Januari]. Nader voorschrift nopens afschrijvingen mn onderwigten op areek en salpeter. Mei wijziging van hel reglement van 15 Augustus 1752, art. 1, bepaalde de liogeering: op de propositie van den lieer Gouverneur Generaal is goed gevonden, in slede van de bepaalde drie perc' 0 op d'arreek en salpeter by het op den lij" 1 Augustus jongstleeden g'ar resteerde generaal reglement nopens d'al'schivvingen van onder wigten op uytgeleverde ladingen, enz., articul 1, voorlaan op de arreek vyf en op de salpeeter vier ten lionderL Ie validee ren, buyien de by articul 4 nog gepermitteerde afschryvingen in Bengale en Souratte wegens spillage tusschen boord en de wal, die op d'afgescheept wordende goederen, welke dooi de sclieepsoverheeden ofte iemand barentwegen aan land ont fangen en waar voor zy gevolgelyk van die lyd af alleen verantwoordelyk zyn, ook haar alleen sal ten goede komen, en dus eigentlyk 6 2 /.t ten honderl in 't geheel op de salpeter, die laat in February of .Maart van Hougly afgescheept werd. en s'/ 3 op d'andere. 9 Januarij. Reglement betreffende »de reparalien, onder •houding en uytdieping" der wegen, bruggen en sloten in de Bataviasche »ommc en boven-landen". Op dezen datum is in den vorm cener publicatie hekend gemaakt hel bepaalde op 11 December 1752.
1753. J. MOSSEL. 314 15 Januari]. Voorschriften nopens de jaarlijksche opgave van hel personeel, o/p elk buiten-kantoor bescheiden, nopens eischen, verzendingen van producten, enz. De Regering gelastte »I>y den laatslen brief aan dese regee ring, die de ministers naar de afgelegentheid hunner comp toiren van dese hoofdplaats, zonder op extra-ordinaire voorspoe dige reisen te reekenen, staat maken kunnen, dat tegens primo of uyterlyk medio December van het lopende jaar bier wesen gal, spccifice bekent te stellen het getal der aanwesende man schappen van yder beroep en qualiteil, als by voorbeeld op Ceilon: Ministers en bediendcns van de politie en commercie: gouverneur, commandeurs, opperkooplieden, kooplieden, onderkooplieden, boekhouders en mindere scribenten. Kerkelyke bediendens, als: predikanten, proponenten, krank bezoekers, en school meesters of leermeesters. Marines, als: equipagemeesters, stuurlieden, lootsen, bootslieden, quarliermeeslers, en matrosen. Militairen, als: majoor, capilains, lieutenants, cornet, vendrigs,
1753. J. MOSSEL. 315 adjudanten, wagt meesters, sergeanten, corporaals, Irompetters, tamboers, pypers, ruyters, en soldaten. Artilleristen, Ie welen: lieutenanls, extra-ordinaire lieutenants, ordinaire vuurwerkers, bombardiers of constahels, cannoniers of constabelmaats, en handlangers of bosschieters. Ingenieurs, als: capitains, lieutenants, en vendrigs. Bedienden» van de geneeskunde en chirurgie, als: chirurgyns majoor, opper-chirurgyns, lios|)italiers, chirurgyns, onder- en mindere chirurgyns, apolhecar, en botanicus. Aml)aglslieden, als: baasen van de wapenkamers, meesterknegts van de wapenkamers, gezellen van de wapenkamers, baasen van de timmerlieden, meesterknegts van de timmerlieden, Europische timmerlieden, inlandsche timmerlieden, enz., van alle ambagleu, geene uyt-
1753. J. MOSSEL. 316 gesondert, en daar op in dcsclvc ordrc Ie laten volgen ilc g'cischl werdendc manschappen. Nog is goedgevonden by extract van desen te renoveeren de bekende ordre om, by liet oversenden der eisschen, altoos en van alle comploiren, by de brieven duydelyk bekend te stellen de gevordert wordende coopmanschappen en contanten, so van dese hoolïplaatsc, als alle andere comploiren, met de restanten van het een en ander, so op de hoofd comptoiren, als op d'onderhorige, volgens de jongste berigten, als by voorbeeld: .... aan bliaar silver en dncalons, eter \è garioffel nagulen, » noten musschaten, soeckels foely, balen caneel, kisten Japans slaafkoper, fê spia ulier, » thin, » loolh, » staal, » hoepyser, » staalyscr, » peper, » arreek, » cofly, » sandelhout, » aguilhout, » sappanhout, » calliatourhoul, » ebbenhout, enz., alle pondgoedèren in geen volumes van een vaste en liekende swaarle agler den andere, stucken fluweel, o lakenen, » perpeluanen, » polemieten, » lakenrassen, » kroonrassen.
1753. J. MOSSEL. 317 .... stuckcn ras de Marocco, enz., alle manufacturen na den anderen. Italen caloen, » indigo, » poetjoek, » cattoen garen, gom Arabisch, » » Olibanum, kassen gomlak op slokjes, kisten zyde stoffen, Bengaalsciie, » barnsteen, » valsche barnsteen, • campher Baros, ca ilassers poeder zuyker, » candy zuyker, packen guinees, geineen gebleekt cusl, » » ongebleekt, » chelassen, geruyte cust, • dongrys, gebleekte cust, salempoeris, bruyn, blaauw cust, enz., alle cust lywatcn na den anderen, o gerrassen, Bengaals, » cassas, Bengaals, enz., alle Bengaalsche lywaten agler den anderen, en wyders de Souratse en andere in selver voegen. Dog jaarlyks, by d'eerst afgaande brief, na bet sluylen van <lc boeken, de generale restanten te speciöceeren met het bedragen in gelde op de volgende wyse, als: De generale restanten, volgens de boeken alhier berustende, belopen een somma van f , bestaande in de volgende, als: contanten / goederen lot negotie » scbenkagie goederen » equipage goederen » houtwerken » metaal en yser canon »
1753. J. MOSSEL. 318 verdere artillerie en ammunitie goederen » wapenkamers goederen » vaartuygen » arbeids gereelschappen » dispens » » schryf » » diverse andere goederen lot gchruyk » /" Gelyk ook al verder is dienstig g'oordeelt en oversnlx ver slaan, niet alleen t'ordonneeren ook eens in 't jaar by de brieven dislincl te melden d'insaam en versending van spece ryen van Geilon, Amboina en Banda, van amfioen uyl Bengale en van peeper van Mallabaar in 'i gepasseerde jaar ofte de laatste twaalf maanden, maar ook circulair Ie gelasten om van alle comptoiren in selver voegen by de brieven te speci ficeeren d'insaam, ontfangst en versending van alle producten van eenig belang en alle goederen, tot negotie dienende, met de gereed leggende relourcn voor hel patria en yder comp toir van India apart, dog maar by packen, balen, kisten, soeckels ofte andere volumes, daar deselve gemeenlyk in overkomen en waar van hef gewigt ofle bet getal der sluc ken, die deselve inhouden, bekent is, met bet bedragen in florynen, als per exempel in Bengale: Voor 't patria: .... packen grove Bengaalsche lywaten in soort f » lyne » » » » » » Dheccase lywaten in soort » » Behaarsc » » • » balen Bengaalse zyde in soort » » moebta of florette garen » » Moga zyde • kisten zyde stoffen in soort • sacken salpeter op Hougly » » in patria of oiiderweegen » blasen borax » TTTTTTTT.
1753. J. MOSSEL. 319 Voor India: . ... hcele kisten amfioen, Behaarschel „ . , . . op Hougly f halve » " ] . , ~ ~ n , ,1 inPatnaof heele kisten amhoen, Bebaarsche , , onderwee lialve » » » ) gen f kisten arnfioen, Poeraniase » » zyde stoffen Bengaalsclie, voor Batavia » » » » d » Ccilon » mochta klcedcn voor Cormandel.... » packeil grove Bengaalsclie lywaten voor Ba tavia f • fyiie Bengaalsclie lywaten voor Batavia. » » diverse » • » fianiron » ■> » » » » Bassonra g » » » » Mocha en Jedda . . » » lywaten Bebaarsche voor Batavia... » lasten tarwe voor Batavia » » cadjang » » » » moag » » . » » ryst » Ceilon » potten boter voor Batavia » rollen zeildoek vuur Batavia » p* lange goenys voor Batavia » » goeny sacken in soort voor Batavia.... » /' • en zo voorts van alle goederen, voor andere plaatsen genegotieerd, 't zy tot den verkoop of lot gebruyk in d'biiysbouding, gelyk meede bet bedragen der getrockene en voldane assignalien en wissels; en dat alles, als gezegt, jaarlyks onder ultimo Augustus, ultimo September en ultimo October, dan wel so veel vroeger of later, als de tyd van d'afsending van zodanige brief zal vereisschen of permitteeren, mits daar omlrend een vaste voet houdende, zonder d'opgave in het eene jaar onder een vroeger of later datum als het andere te doen.
1750. J. MOSSEL. 32 zullen wezen, het ampt van raad opreglelyk te bedienen, hel regt en voordeel van de Generale Nederlandsche Comp e . na behoren getrouwelyk voor te staan en te vervorderen, de secreta deezer kamer aan niemand ie openbaren en voorts niy zodanig in alles Ir gedragen, gelyk als een vroom, op regl en trouw raads persoon toestaat en betaamt, alles agtervolgens den Generalen Artikul- brief en de I'lacalen by gemelde Comp"., den Heen: Gouverneur Generaal en de Raden van India beraamt ofte nog te beramen Art. XVI. Ordre voor den fiscaal van den landraad. I. Uen fiscaal zal gehouden weezen, als officier en voor stander der justitie, te waaken, dat onder den volken van 's Comp*. landen en districten ongekrenkt blyve hel regt en de goede orde. 2. Alle contraventeurs en tegenstrevers van de goddcly ke en natuurlyke wellen zal den fiseaal in regten hebben te convenieeren en voor deze reglhank Ie trekken, zonder aanzien van perzoonen. 3. Moord, doodslagen, buysbraak. brandstigting en wes meer zyn delicten, hier maar al te gemeen, waartegen den fiscaal dus naarstiglyk zal hebben te waaken, op dat den zodanige en alle andere misdadigers, opgeval zynde. haar ver diende straffe kan tocgelegl werden. 4. Van alle de zodanige en meer andere voorvallende delicten in de omliggende landen zal den fiscaal door de jaxsas der districten kennis gegeven werden; en hy zal gehouden zyn ten eersten aan den president verslag te doen, ten eynde de zodanige deliquanten opgeëyschl kunnen worden. i*. Op privé autoriteyt en zonder voorkennisse van den president zal hy niet bcvocgl zyn iemand in de boeyen te zetten; en van de daarin rakende zal hy ten eeraten infor matie moeien nemen en verklaringe lalen beleggen. 6. Op privé aulorileil en zonder voorkennisse van den president zal h\ niel mogen eenige zakelykheden, hoi
1*753. J. MOSSEL 320 IS Januarij. Aanstelling van een »exammateur" der zee-kaarlen. Is goedgevonden den lieutenant ter zee en praeceptor in de mathesis en navigatie in de academie de marine, Pieter Ilermanus Olnleni, aan te stellen lot examinateur der zee kaarten, mitsgaders geene copyen derselve aan de scheepen en vaartuygen te laten afgeven of verstrekken, dan die alvorens door hem tegens de by dese regeering g'approbeerde origineele of slapers nagesien en daar meede accoord bevonden zullen weesen, 't welk hy met zyne onderteekening op zodanige copyen zal moeten bevestigen. 18 Januari). Voorschrift voor den Kerkcraad Ie Batavia nopens voordragten van ouderlingen. De Regering gelastte dien kerkeraad »in den aanstaande "voorsigtiger te syn en tot geene verkiesing van personen tol ■ ouderlingen of diaconen als by der gis te treeden ofte zonder -Ie reflecteeren, of de personen nominabel zyn of niet, maar •in leegendeel zig de moeite te getroosten by de lyslen der »wyken ofte de kerk-boeken alvorens na te gaan, of deopge »bragt of voorgedragen werdende personen daar by als lcde »malen van de kerk bekent staan of niet, om voor te komen soilanige abuysen, als al te meermalen in dien opsigte, 10l "ontstigling deser regeering, plaatse gehad hebben, dog die men '101. nog loe met stilswygen gepasseert heeft, in de verbeelding •zynde, dat haar Eerwaardcns zelfs wel reflecteeren zouden, «hoe seer het misslaat, dat de herders, so wel als de geene, die ..nevens hen gesteld zyn om het toesigt over de kudde des ..lleeren te hebben en desclve met wetenschap en verstand Ie •weiden, openbare hlyken geven van de schapen niet Ie kennen". De kerkeraad Ie Batavia had eersl iemand tot ouderling gekozen, die zijne belijdenis nog niet bad afgelegd, en daarna den Commissaris over de zaken van den inlander, wiens werkzaamheden en rang nitl toelieten tevens ouderling te zijn.
1753. J. MOSSEL. 321 «•LAKAIT-BOEB DEEL VU 21 30 Januarij. Verbod legen het indienen bij den Raad van justitie te Batavia van bekladde, enz. stukken. In aanmerkinge genomen synde, dat sedert eenige tyd herwaerts deese en geene van de praclisyns, voor desen Rade posluleerende, meer en meer beginnen te affecteeren het in dienen van alderhande schrifturen en wel insonderheyd van requesten en libellen so vilieus en gebreckelyk van letter, dat men dezelve naauwelyks leezen kan, buylen dat veeltyds ge heele passages daar in doorgehaeld en weder in margine dan wel andersinls gesuppleert en ook sommige schriften zodanig bevlekt en beklad bevonden werden te weesen, dat bet sig selve srhaanid en, als vry wat oneerbiedigheyd en kleynagling indudeerende, mitsgaders lot merkelyk ongemak voor desen Kade streckend, niet langer geconniveerd kan werden, so is by liaer Agtbaren verstaen hel indienen van al sulke vitieusen, gebreckelyk geschrevene, doorgehaalde, bekladde en haveloose schriftuureii, groot of kleyn, sonder onderscheyd, hoedanig deselve ook genaamd mogen weesen, voor den aanstaande te probibeeren op de verbeurte van 28 rd', telken reyse ten behoeve van deese kamer, en dal dacr en boven den praclizyn, die sodanig een geschrift of papier komt in te leveren, geen het minste salaris daer voor zal werden toegestaen. 2 Februarij. Bepaling, dal afgeschreven zoude worden het traclemenl van Compagnie's dienaren tbuüen actueel »employ", die eene maand te Batavia vertoefd hadden zonder zich bij den Directeur-generaal te melden. Een groot aantal leegloopende onder-kooplieden, boekhouders, adsislenten, enz. was steeds te Batavia aanwezig, die desniet temin tractement genoten. Ue Regeering besloot daarom, behalve tol het vorenstaande, °ok tot het in commissie stellen van de onder-kooplieden bui ten employ, die zich daartoe behoorlijk bij den Directeur-gene raal zouden aangeven.
1753. J. MOSSEL. 322 Het afschrijven van het tractement gold eveneens voor de •boekhouders en mindere pennislen, welke nergens hescheyden »zyn, dan wel sig nalaetig toonen iu 't waarnemen van hunne •dienst". Het Opperhoofd van het generale soldij-kantoor moest maan delijks aan den Directeur-generaal rapporteren, welke resulaten deze maatregel had opgeleverd. 2 Februarij. Voorschriften nopens de Balaviasehe nego lie-boeken. Is verstaan voortaan by de Balaviascfie negotie ltoeken te laten houden een aparte reekening van de onkosten op koop manschappen en het saldo of bedragen derselve jaarlyks, onder ultimo Augustus, te laten afsluylen op reekening*van winst en verlies, in stede van die met andere, ordinaire ongelden te confondeeren door deselve by die reekening in te necmen, gelyk tot nog toe geschied is. Insgelyks is verstaan, dat, wanneer by de negotie hoeken deser hoofdplaatse, door de varieerende prysen der goederen, op de reekening van te hoge en lage afschryvingen eenige posten moeten werden afgeboekt of ingenomen, te samen sur monteerende de somma van thien duysend en hy d'adininislra tie boeken die van duysend guldens, daar van alvorens by eene memorie aan dese regeering specifique opgave sal moeten gedaan werden, ten einde daartoe qualificatie te verlcenen of op dal stuk sodanige nadere ordres te stellen, als men mogte oordcelen te behooren om sulke grote dillerenlen in den aan staande voor te komen en ieder jaar en reekening, zo na mogelyk, zyn eigen lasten te doen dragen. 9 Februarij. Last op de Officieren run justitie te Batavia geene bedelaars, run welke natie ook, noch mistnaakten langs de stralen en wegen Ie dulden. In aanmerking genomen zynde bel veelvuldig swerven van
1753. J. MOSSEL. 323 onchristene armen of die zig daar voor uytgeeven, langs 'shecren weegen en stralen alhier om te beedelen, tol overlast der goede ingeselenen. het welke in een wel gepolieeerde stad niet kan werden geeonniveerl, nadien het te denken is, dat daar onder, zo wel hier als elders, veellyds slegl volk schuylt, dat wel in staal, dog te luy is om de kost met arbeiden te verdienen; zo is verstaan de respective otfieieren van justitie liy extract van desen Ie reconimandeercii geene publicque bede laars, van wat natie of religie ook wesen mogen, langs's heeren wegen of stralen te dulden, maar len opsigtc van deselve en andere menschen, die uyt hoofde van hare misinaaklhecdcn en qualen voor 't gesigl van swangere vrouwen ofle om andere moliven in de gemeente schadelyk moeten werden g'oordeelt, sliptelyk Ie handelen naar de teneur van he*. placcaat, op den ö' n February anno 1686 g'emaneerd ('), alleea met dat onder scheid, dat de blinde, mismaakte en verminkte onchrislenen van de beide kunnen, die wesentlyk niet in staal zvn hun brood Ie winnen en die het dierhalven niet qualyk Ie Deernen is. dat tot d'aahnoesen van charitahle lieden recours neemen, zullen werden geplaast in hel Chineese hospitaal alhier, om by provisie of lot nadere dispositie aldaar g'ali menleerd ie werden, te meer, vermits van dal godshuys door die natie sedert anno 1740, uyt superstitie van d'aldaar voorgevallene massacre, genoegsaam geen gehruyk gemaakt Werd. 9 Februarij. Toelichting tot art. 6 van hel reglement van 15 Augustus 1752 op liet afschrijven vanonder wigten en «minderheden". Circulair werd gelast »wegens het mindere beloop der he ■▼ondene onderwiglen, enz., als de gepermitteerde afschry ■vingen, geene betaalinge aan de scheeps-overheden Ie doen, •maar hen daar voor altoos op hunne soldy-rekeningen te (*) Niet aangetroffen.
1753. J. MOSSEL. 324 «crediteeren, op dal het selve strecken kan in mindering van »het geene zy te quaad slaan of in 't vervolg op reekening •krygen moglen". 9 Februarij. Voorschriften nopens het gebruik van pedalïs. Door Heemraden deser stads ommelanden, by een extract uyt derselver resolulien van den 15 en July passaio, voorgedra gen zynde de noodsakelykheid tol hel maken van eene limilalie, in hoe verre de buffels karren en draag ossen langs den weg van de Sonthar de stad zullen mogen naderen, even en om de selve inoliven, als sulx hy resolutie deser regeering van den 4 en July des voorleeden jaars gedaan is ten opsigte van de karren en draagbeesten, b'oosten de grole rivier af komende; zo is verstaan hel afkomen der buffels karren en draagbeesten van die kanl Ie bepalen langs den weg van de Sonthar lot aan de jongste gemaakte, nieuwe weg. lopende van daar naar Angiol, en niet verder heneedenvvaarts naar de slad, dog de karren en draagossen van Tantjoer te permilteeren hel pas seeren van d'ordinaire weegen, namenllyk de suyderweg en so door de Chincese graven, langs het Moorsche hospitaal, naar de woning van den regent van dal district, mits zy niet alleen ter voorkoming van ongelukken by ontmoeting van ryluygen op enge passages, door de schigtigheid der paar den olie andersinls, zulx niet zullen mogen doen als 's nagts van elf tot vyf uuren, 't zy afkomende of naar hoven gaande, maar ook dien regent, in erkentenis en lot behoud van dal prerogatief, gehouden zal weesen de weg van de Chineese graven 10l aan desselfs woning door zyn volk hehoorlyk met rivier zand te doen ophogen en in een goeden staat onderhouden. Laasielyk is te deser occasie, op den voorstel van den heere Gouverneur Generaal, goedgevonden, dat alle particuliere buffels karren, die enkelde reisen 10l iemands dienst henodigt zyn, meede niet onder liet voorsz. verbod sullen hegreepen weesen,
1753. J. MOSSEL 325 maar eenlyk degeene, welke 's lands producten in quantileit afbrengen, en oversulx aan d'eerste ook zal gepermitteerd weesen na by de stad te komen en van daar weeder naar boven te gaan, op de voorsebreeven bepaalden tyd en anders niet, als kunnende so lang op Weltevreden, Tanna-Abang of elders vertoeven. 16 Februari]. Herinnering aan hel voorschrift van 8 December 1744 nopms de verantwoording van uitgaven voor gebouwen of verdedigings-werken. 6 Maart. Toekenning aan de twee Secretarissen van de Hooge Regering van een rantsoen brood, rijst en padi, gelijkstaande aan dal van de Raden-extraordinair. Zulks geschiedde, zoowel om geschikte «subjecten" aan te moedigen dat «laborieuse ampte te aanvaarden en met lust •en yver te bedienen", als om »de sulke in staat te stellen •tot het supportecren der onrermydelyke depenses, die al vry •boog op stok lopen door de algemeene verduuring van al het "geene men het minste ontbeeren kan, zedert het najaar 1740, •dewelke als nog stand houd". 6 Maart. Plaatsing van palen, voorzien van het Neder landsche wapen, enz., langs de kast en op de eilanden in Straal Sunda, alsmede van een waker op Krakatau. Nadien de vreemde natiën een gewoonte maken van hunne scheepen, insonderheid die uyt China retourneeren, in Sundas e,, Rte te komen voorsien van water en brandhout, vooina •neiiilyk op plaatsen, daar niet alleen niemand legt, die op haar gtdoente eenig agt kan slaan, maar alwaar ook zoo min een 1 ««saai teeken of blyk te vinden is van het eigendom, dat den Sulihan van Bantam daar op heeft, als 'sComp s leenregt, en onder deselve wel insonderheil het eiland Cracalouw, van het welke zy zekerlyk niet vies zouden vallen in der tyd een
1753. J. MOSSEL. 326 sluyknest van peper te maken, waar toe bet zeer wel gelegen is, zo hen al niet de lust bekroop om ten dien einde aldaar een etablissement te formeeren, op 't een of ander pretext, waar uyt seer hatelyke disputen en somtyds wel heel nadee lige gevolgen zouden kunnen resulleeren, hy aldien men daar tegens niet hy tyds quam te voorsien; zo is goedgevondenen verstaan de gesaghebher en raad te Bantam aan te schryven om, met voorkennisse en goedvinden van den Koning, op alle bekende water en verversch plaatsen in de gemelde straat, dog insonderheid op Cracalouw voormeld, het nieuwe en l'rincen eiland en buylen de Vlakke Hoek, op de limiet scheiding van Silleboe, een hegle paal of pilaar te stellen met de wapens of merkteekens van den Nederlandschcn Slaat, de Compagnie en hel ryk van Bantam, en teffens op het eerstgemelde eiland, hy de plaats, daar het versch water gehaald werd, een vertrouwt persoon als wagter te stellen, hequaam om een weeckclyks journaal te houden van de passeerende scheepen en vaarluygen en het geene er verder merkwaardigs mogle voorvallen, en het selve direct dan wel over Bantam herwaarts te zenden, 't zy denselven een Europees of inlands mal roos of soldaat zy, dan wel een van 'sKonings volk, wanneer daar toe in staat mogte weesen. 6 Maart. Voorschriften voor den Baas-kaarlenmaker en voor den Examinator der land- en :ee-haarlen. De Begering geiaslte dien Baas «voortaan te houden een distincle aanteekening of journaal, zo wel van alle kaarten, die hy terug ontfangt, als van de ontdeckimjen, die hy de scheeps journalen, etc. zyn hekend gesteld, item de verbeteringen en veranderingen, die op ordre van dese regeering ofte den heer Gouverneur Generaal nu en dan daar by mogle gemaakt werden, onder speciale aanhaling van de reeden en oorsaak; voorts denselven te gelasten om in hel vervolg de kaarten alleen groen te couleuren, ten einde het grofwerk, dal nog door onkunde in train blyft, de lelters niel onsiglbaar inake; wyders geene
1753. J. MOSSEL. 327 kaarten aan de scheepen te verslrecken, als die g'examineerd en geteekend zyn; mitsgaders de wedergaden van alle de slapers ofte origineele g'approbeerde kaarten door den examinator te doen bewaren en g'aullientisccrde copyen van alle deselve te genden naar de kusten en plaatsen, daar inne vernield, alwaar de Comp" comploiren of etablissementen heeft, oin aldaar exact gerevideert en, zo verre nodig, gecorrigeert te werden; en, zulx verrigt zynde, die van Java en de west van India, waar van de vreemde natiën redelyke correcte kaarten heb ben, en so ook by occasie d'onnutte en overbodige kaarten, naar Nederland te senden, d'eerste om aldaar, met believen van d'Ëdele Hoog Achtbare Heeren Majores, gedrukt te werden. Voorts is dienstig g'oordeeld en oversulx verstaan, door den examinator jaarlyks te laten presteeren den eed van purge, dat aan niemand, het zy particulieren of vreemden, uyt vriendschap dan wel voor betaling, eenige hier gemaakte kaarten van de oost of noord afgegeven hebbe. En is teffens goedgevonden aan don gemelden examinator, ter zyner aan moediging om dien dienst, nevens zyne functie van praeceptor in de mathesis en navigatie in d'academie de marine, met yver en accuratesse te blyven waarneemen, buytcn zyne presente emolumenten toe te leggen die, welke een baas kaartemaker komt te genieten, om daar voor in die winkel opgebragt Ie werden. 6 Maart. Afschaffing der berekening mn goud en zilver in reiden en rijksdaalders "by alle ''s Comp' papieren" '. Tevens werd bepaald, dal het goud, te Batavia aangebragt ter verzending naar buiten-kantoren, zoude worden aangerekend te gen / 400. — het mark fijn. Het te Batavia ingekochte goud zoude tegen inkoops-prijs 'wrekend werden. Zie bij 31 Julij 1744.
1753. J. MOSSEL. 328 6 Maart. Last op de buiten-kantoren, bij opzending naar Batavia van criminele gevangenen, gegijzelden of ge arresteerden, wier goederen geregtelijk waren aangesla gen, »de penningen, uit den verkoop harer gesaissiseerde geproflueerd, na aftrek der onvermydelyk *daarop gevallene kosten, teffens per wissel, 's Comp" "wegen, te remitteren, ter dispositie van den President »en Baden van justitie te Batavia, pendente lile". 13 Maart. Bepaling, dat de kinderen van leprozen op het eiland Purmerend, aldaar geboren en ± 8 jaren oud, naar het eiland Edam zouden worden overgebragl om aldaar in Compagnie's dienst gebruikt te worden. De bedoeling was die kinderen aan de infectie der melaalschen te onttrekken. Reeds besmette kinderen mogten niet overgebragt worden. 13 Maart. Toekenning van den titel: sous-lieulenant, aan de cornets en dien van cornet aan de vaandrigs bij het corps dragonders op Java's Oostkust. Zulks gescliiedde »na den gebruyke by de lyfwagt" van den Gouverneur-Generaal. 13 Maart. Aanstelling van een adjunct- of tweede bode bij het Collegie van Ileemraden. Hij kreeg 30 rijksdaalders per maand tractement, doch moest, ten genoegen van Heemraden, een borglogt slellen van 1000 rijksdaalders. Aan handen van den president van Heemraden legde h'j, bij de aanvaarding zijner betrekking, een eed af. Weesmeesteren waren reeds in het bezit van een adjunct bode op dezelfde voorwaarden.
1753. J. MOSSEL. 329 16 Maart. Bepaling, dat magtiging lot den verkoop van vaste goederen, aan weezen toebehoorende, verleend moest worden door het' Collegie van Schepenen, al stonden de weezen onder de regtsmagt van den Raad van justitie. Door Scheepenen deeser stad, sub dato 19 January jongst leeden, in geschrifte gedient zynde van hare belangen tegens den leneur van het adres van den Raad van justitie deses casteels, by resolutie van den 29" December anno passato in 't breede gemcnlioneert, ecnpariglyk g'onrdeelt zynde, dat de by haar Achtbare g'allegueerde pnssage uyt de statuten deeser slad, wel verre van hare stellingen te favoriseeren, een duydelyke hlyk van dies ongegrontheit uytleverl, dewyl daar by gesegd werd, dat den verkoop der vaste goederen, etc, den weeskinderen toekomende, niet zal mogen geschieden als met voorgaande consent van den geregte, enz. en nergens by de statuten, placcaten, ordonnanlien ofte resolutien deser regeering door den geregte de Raad van juslitie, maar wel Scheepenen beleekend werden, het welke niet alleen, gelyk haar Eerwaardens allegueeren, by d'voorsz. statuten, onder den titul van den Raad van justitie, § 10, maar ook onder die van maniere van procedeeren, § 2 (waar by den Raad van justitie en den geregte dislinclelyk genoemt werden) en op meer andere plaatsen zo duydelyk komt te consteeren, dat men zig moet. verwonderen, hoe haar Achtbare zig daar van ignorant houden, te meer, vermits de dispositie over ver soeken van die natuur nog bepaaldelyker aan Scheepenen alleen is gedemandeert by besluyt deser regeering van den 28 0n December 1695, zonder dut ergens eenige distinctie Werd gemaakt in vaste goederen, door 's Comp- dienaren of burgers nagelalen, ten blyke, dat het selve, so wel als de °pdragten, overschryvingen en verhypothecqueeringcn der vaste goederen, die sonder lussenposing of tegenspraak, 'lzyComp s dienaren ol burgers, toebehoren, voor Scheepenen geschieden, a ls een poinct van magistrature geconsidereert zynde, gevolge
1750. J. MOSSEL. 33 PLAKAAT-BOES VEEL TI. 3 ring of onder wat naam die ook mogen wezen, aftemaken en niemand, zonder aanzien van perzoon, verschoonen of ten nadeelc van de justitie colludeeren, op privatie van zyn bediening. 7. Hy zal ook niemand, die by hem klaglig koml vallen, mogen ai'wysen, maar den armen, zo wel als de rykej regt doen. 8. Om giften en gaven zal den liseaal niemand mogen voorslaan en te vreeden moeten weezen met liet licm toe gelegde uit de boel gelden. 9. Alle gemengde zaken lussclien een Europees en een Javaan of een Chinees en een Javaan of andere natie zyn van zyn departement niet en moet by zig daarmede in het geheel niet bcmoeyen, veel min die zaken hebben alledocn,. maar de klagers renvoyeeren aan den Kuropoeso liseaal, op poene, voor de eerste maal van vyftig Spaanse realen ten voordee ien van bet weeshuis lot Samarang, voor de tweede maal bonderl gelyke ryksd 8 . ten voordcelen als boven. 10. Laastelyk zal den Javaanscbe fiseaal zig naauwkcu rig hebben loeteleggen op de wellen, by bel Compendium vervat, en volkomen kennisse daar van moeien dragen om, wanneer, bet zy op ordre van den President en Raad of ambtshalven, eenige aelic slaal ie inslitueeren, den cyscb by monde kort en bondig te konncn doen, met overlegginge der stukken en aanbaalinge der wetten, daartoe relatief; en zal voorts op hel stuk van zyn bediening de volgende, eed doen: Eed voor den fiscaal van den Landraad. Ik bclovc en sweere de Hoog Mogende Hceren Si al en Generaal der vrye vercenigde Nederlanden, myne Souverainen, Zyne Hoogheid den Heere Prinee van Orange en Nassauw, Stadhouder, Capilcin en Admiraal Generaal, de Meeren lle wiudhebberen der Nedcrlandsche Oost-Indische Comp 1 ., mitsgaders den Hoog Edelen Heere Gouverneur Gene raal en de Raden van India gebouw ende getrouw Ie wezen, Haar Hoog Mogende regt, mitsgaders dal van d'R. Comp',
1753. J. MOSSEL. 330 lyk haar Achtbare in geenerly wyse is concerneerende; en dal, gelyk exempelen somlyds zyn pebreckelyke en dangereuse resources ter heweering van positien, die men, schoon niet op rogt en reeden gegrondvest, als ter bereiking zyner oog merken te pas komen, gaarne voor egt wil doordringen, zo ook de voorbeelden van diergelyke versoeken, die niet aan Scheepenen, maar aan haar Achtbare gedaan zyn en waarop by deselve gedisponeert is, zyn quade voorbeelden v.m almsive adressen van particulieren aan d'eene en aanmatigingen van saken, die by de magistraat van de stad en niet by den Kaad van justitie desüa casteels thuys horen, aan d'andere zyde, die zo min dienen kunnen om de sustenuen van haar Achtbare omtrend derselver regterlyk gesag in desen te onderschrasjen, als de ter loops aangeroerde, dog niet gespecificeerde of aan gewesene vaderlandsche coiishiiiicn in cas subject, zo zy lm:r mede niet overeenstemmen, iets teegens een duydelyke, locale wet kunnen opereeren; zo is verstaan haar Achtbare de voorsz., by haar selfs geciteerde statutaire wet, te vinden onder den titul. van Weesmeesleren, § 19, nader aan te wysen, om te strecken tot een regul en rigtsnoer in desen, onder recomman datie van zig oversulx in den aanstaande met diergelyke saken niet meer te hemoeyen, maar de supplianten, die hen abusive aan haar Achtbare mogte adresseren, naar de billyk heid, aan Scheepenen te renvoyeeren, mitsgaders voor het overige ten desen opsigte nog a gouverno van die beide colle gien te reinarcqueeren, dat, alhoewel het g'allegueerde door haar Achtbare, dat geen particulier persoon, van wat staat of conditie ook, de faculteit heeft om by testament ofte ander sints op een bestaanbare wyse te kunnen of mogen disponeeren van 's lands wetten, een evidente en onbetwistbare waarheid is en gecommitteerde Scheepenen gevolgelyk misgetast hebben met opdragt te laten doen in een geval, daar versuymt was de nodige qualificatie tot de verkoop te versoeken, zonder daar toe speciale last van het collegie bekomen te hebben, het selve egler geensints billyken kan, dat regters, in alle welkers daden en handelingen de discretie en moderalie behoorde uyt
1753. J. MOSSEL. 331 te blinken, zig by een publicq papier omtrend een collegie, dat nieede uyt naam ende van weegen den Souverain is fun geerende, bedienen van diergelyke force en aanslotelyke ter men, als kinderachtig, belachelyk en andere meer, by haar Achtbare adres te vinden, gelyk ook het queslioneeren of uyt horen van een procureur omtrent een zaak, waar in men sustineert, dat zyn principaal gepecceerd heeft, om dus agter de ware geschapentheid van zaken te komen en fondament te vinden om een ander, van haar Achtbare independent col legie, schoon by weege van versoek, reeden en reekenschap van haar gcdnenle Ie vorderen, geensinls over een te brengen is met d'aan haar Achtbare in extract afgegevene resolutie deser regeering van den 17 Ln September 1748, om niet te spreeken van d'informalileit en onbetamelykheid van dierge lyke inquisitie, ook met opsigt tot den persoon, die men sustineert, dal zig aan transgressie van de wetten heeft schuldig gemaakt. 22 Maart. Last op den Saai/ester voor insolvente boedels run borgere (gewoonlijk lérens Secretark van Schepenen) de Bank-courant, «naar mooglykheid", mei contanten bij te staan. Dit was noodig geworden, omdat de Rank-couranl, bij geld verlegenheid, hare toevlugt niet meer kon nemen tol de Bank van leening, welke met haar was zamengesmolten. Zie ook art. 49 van het reglement der Bank-courant. 22 .Maart. Bepaling, dal de Kassier en de Boekhouder run de bank run bruint) geene leden der Directie waren. Art. 60 van de instructie had alleen betrekking op de Bank-courant. Hunne verantwoordelijkheid ging dan ook niet verder dan die, welke uit hun ambt voortvloeide.
1753. J. MOSSEL. 332 22 Maart. Voorschrift nopen* beleeningen bij de Bank van leening. Is verstaan aan Commissarissen gedefereert te laten om de heleeningen op koopmanschappen, goud en zilverwerken, 1000 rd s en daar boven bedragende, ingevolge het Bsle8 sle artieul van de instructie voor de bank van leening, teegens een half, dan wel volgens resolutie deeser regeering van den 18"" Maart anno 1748, tegens 5 / 8 percento 's maands Ie mogen doen, naar dat de slaat en gelegenlheid harer cassa of de voorkomende partyen zulx zal toelaten of vereisschen, dog niet teegens een hooger rente, zullende ook d'inleresscn, by bet voorsz. agtste arlicul om trend de kleine panden bepaalt, om geene reedenen mogen werden te boven gegaan. 22 Maart. Verbetering van het middel van bestaan voor den Baas van de wapen-kamer te Batavia. Door den baas van de wapenkamer alhier, Jan Casper Reysig, by requeste vertoond zynde, dat hy wel, even als andere admi nistrateurs, van den ver- en inkoop uyt en ten behoeve van de wapenkamer vyf percento was genielende, dog dat het selve, dewyl d'in en verkoop in thien jaren maar f 78182: 15:8 hadde g'importeerd, in al dien tyd maar ƒ5909:2:12 ofte circa 390 gl 8 'sjaars door den anderen bedragen hadde, onder een verzoek tot eenige vermeerdering zyner inkomsten, op zodanigen voet en wyse, als dese regeering zoude gelieven goed te vinden, en voorslag, dat hem ten dien einde ook mogle werden toegelegt vyf percento van het verwerkte, item hel verstrekte aan de scheepen en versondene naar de buyten comptoiren, mits het selve met een capitaal advance aan de Comp* 1 leverende; zo is, ten aansien het voor de Comp" van zeer veel aangelegentheid is, dat men zig genisten kan, dat zy in die administratie met de vereischte trouwe gediend werd en, by onlwaring van bet tegendeel, legens de schul dige zondei eenige scrupule mei d'uyterste rigeur kan doen
1753. J. MOSSEL. 333 procedeeren, om niet te sproeien van d'equitable, generale regul, dat men de dienaren, die men een jaarlyksen eed van purge oplegt, in staat dient te stellen om deselve zonder krenking van hun gewisse te kunnen presteeren, 't geen men zig beswaarlyk beloven kan, als hunne diensten ten minsten niet so veel geven, dat zy daar uyt kost en kleederen en de verdere, onvermydelyke depenses naar hunne slaat en con ditie vinden kunnen, en zy dagelyks occasie hebben om, niet alleen het mancqueereiule te suppleeren, maar selfs hun beurs te maken met van het regie spoor af te wyken, 't geen in sonderhcid in dese administratie geschieden kan op eene vvyze, die beswaarlyk is l'ouldekken of na te gaan, zo is goed gevonden en verstaan de suppliant en zyne opvolgers lot een middel van beter beslaan, boven de 5 pereento van den in en verkoop, nog evenveel t'accordeeren van het aangemaakt weidende, naar hel voorbeeld van d'arlhillery, te vinden by resolutie van den 12'' n December 1752, dog hel selve niet te laten extendeeren tol het geene buylen des verstrekt of versonden werd, als geen eigenschap hebbende. 25 Maart. Reglement voor de collalionislen ler generale secretarie te Batavia. Art. 1. Deselve zullen alle gehouden zyn des Maandags, Dingsdags, Donderdags en Vrydags, 's morgens van agt tot elf uuren, present Ie wesen om de in hare kamer gebragt weidende papieren, sonder deselve een moment op te houden, te collationeert n en vervolgens weder aanslonds ter secretary te besorgen, op poene van by eenig manquemenl, het zy in 't een of in 't ander, telken reyse te verbeuren een ropy, ten behoeve van de pennisten tafel, zullende daar van nogthans g'exiineerd wesen die geene, welke van den eerslen gesworen clercq speciale permissie hebben verkregen om absent te I'lyvcn. Art. 2. Drie uyt deselve zullen, week om week, niet alleen 's nademiddags van half vier Lot ses uuren, maar ook des
1753. J. MOSSEL. 334 Woensdags en Saturdags. voor en na de middag, present moeien wesen, op gelyke poene voor ieder halven dag, dat absent Idyven olie Ituyten voorkennisse van den eersten gesworen clercq des voor de middags voor elf en des na de middags voor ses uuren heen gaan. Art. 3. Ter voorkoming van disputen, zal d'eerste geswo ren clercq alle Maandagen aan de collalionisten opgeven, wiens beurt het die week zyn zal om de oppas waarlenemen; en zal, zo veel mogelyk, een van d'oudsle met twee van de jongste te gelyk dienst doen en, by indispositie van een ol' twee van deselve, in hare plaatse invallen een of twee van die, welke de vorige week vry zyn geweest. Art. 4. Alschoon de geene, welke den oppas niet hebben, by ordinaire tyden 's nademiddags en ook Woensdags en Salurdags van het binnen komen g'excuseerl zyn. zo zal zulks noglhans geen plaats hebben, wanneer het werk hel tegendeel vereysschen en d'eerste gesworen clercq baar presentie requi reeren mogte; want iu zo een geval zullen zy gelyk gesteld werden met die de weekelyksche oppas hebben, vermeld by articul 2. Art. 5. Dewyl hel meer als te veel gebeurt, dat yverloose dienaren, op het frivool praetext van siek te zyn, haaien dienst negligeeren, zo zal de gagie van die collalionisten, welke sig daar aan schuldig maken, op het aangeven van den eersten Secretaris deser regeering, die len dien einde daar na, des noods, ondersoek sal laten doen, werden afgeschreven van die lyd af, dat volgens opgave van den eersten gesworen clercq geen diensl gedaan hebben, in conformité van de reso lutie, genomen in Kade van India op den 2 en February passaio. Art. 6. En op dat dese poinclen in allen ilcelen zouden werden nagekomen, zo werd den eerslen gesworen clercq en, by desselfs ziekle of absentie, den geenen, die zyncn diensl waarneemt, wel expressclyk g'ordonneerl daar op nauwkeurig agt te geven en, zonder eenige conniventie, de boelens, die successive mogten werden verbeurt, in de gemeene pennisten cassa te hesorgen, 't zy by afkorting van 't kosl-geld, dan
1753. J. MOSSEL. 335 wel, tlit niet toereykende, by ordonnantie van den heer Com missaris van de verstreckingen, op reekening van verdiende soldyen, uyt de grote winkel ten desen casteele. 30 Maart. Ampliatie van het reglement op de Ujkslaüen te Batavia van 25/27 Augustus 1743 («Ordonnantie »op hel inriijlen der begrafenis-rollen en doodbriefjes, "item de begravenissen der officiers van de Chrislene 'inlandsche militie en burgerij'"). Art. 1. De handpaarden, het wapen en de verdere orna menten, die, ingevolge het voorschreven reglement, by de lykslatien van persoonen van distinctie, articul 7, 8, 9 en 10, voor uyt gedragen werden, zal men, benevens de persoonen, die tot het dragen of leiden versogt en gesteld zyn, by d'oplees rollen bekent moeten stellen en ieder in 't byzonder laten afleczen, gelyk ook de slipdragers, art. 12 vermeld, ten einde men, by d'opeissching van zodanige rollen, zien kan, of daar om trend eenige excessen begaan zyn. Art. 2. Het 6 de en 7 de articul van het voorschreven regle ment, sprekende van de begravenissen der militaire personen, in zo verre betreft bet wapen en de quartieren, geene relatie hebbende tot d'inlandsche Christene militairen ofte Mardykers en Mardykers marines, nog ook tot d'inlandsche burgery, zullen d'Advocaat fiscaal van India, Bailluw en Landdrost daar op attent hebben te weezen en, by ontmoeting, dat het zelve tot hen werd g'extendeert, tegens d'executeurs der begravenissen hun ampt en pligt hebben te betragten. Art. 3. De capitains van de voorschreven inlandsche solda tesque zullen, gelyk thans in gebruyk is, de degen, echarpe en ringkraag op de kist mogen hebben, dog, ter voorkoming van verkeerde denkbeelden van een volkomen gelykstanrligheid wet d'Europesche officieren, zullen d'olïicieren en onder-officieren v an de Christene inlandsche militie voorlaan begraven werden öiel zodanige getal manschap uyt hunne compagnien, als hier onder werd genoteerd, namentlyk:
1753. J. MOSSEL. 336 een capitain, met een lieulenant en vendrig, nevens 56 geraeene en een tamboer; een lieulenant, met een vendrig, 24 gemeene en een tamboer; een vendrig, met een sergeant, corporaal en 18 gemeene; een sergeant, met een corporaal en 12 gemeene; een corporaal, met een corporaal en 6 gemeene, zonder meer. Art. 4. Blyvcnde de begravenissen der ofïiciereii van d'in landscbe bui gery, even als die van d'Euro|iiscbe burger infanterie en cavallerie, by het oude ceremonieel, pro dalo van het voor schrevene reglement ofte voor anno 1745 in gebruyk geweest zywle, en, in zo verre bel gelal van de manschap betreft, gereguleerl by resolutie dezer regering van den 6 en Oclober anno 1724, zonder eenige verandering. Art. 5. De ornament dragers zullen, zo wel by de rollen als doodbriefjes, niet gelituleerd, maar eenlyk by hunne qualileit van opperkoopman, capilaiu, koopman, enz. bekent gestell en afgeroepen mogen werden. Art. 6. By begravenissen van personen van een mindere rang als boekhouder of visitaleur generaal, dan wel derzelver weduwen, zullen geene doodbriefjes, op groot formaat papier gedrukt, mogen gebruykt werden, buylen speciale permissie. Art. 7. Dog by de begravenisse van persoonen, dezelve in rang volgende, 10l oud-schcepenen en derzelver weduwe inclusive, zal om zodanige permissie mogen verzoek gedaan werden aan zyn Edelheyd den heere Gouverneur Generaal, dewelke, dezelve verlcenende, daar van den censor van de stads drukkery telkens ler zyncr narigl zal laten verwittigen. Art. 8. By de doodbriefjes van overledene hcereu der hooge regering (de praesidenl in Bade van justitie ten dezen opsigte daar onder begreepen) en Haar Edelens eglgenoten en weduwen, zal alleen de litul van heer en vrouwe gesteld mogen werden voor de naamen, zoo wel van d'overledene als de nahlyvende weduwen of weduwnaars. Art. 9. Ook zal de titul van gemalinne of douarière alleen mogen gebruykt werden ten opsigte van d'egtgeuoten ofte weduwen van de heeren der hoge regeringe.
1753. J. MOSSEL. 337 PLAKAAT-BOEK HEEL VI. -'-* Art. 10. De dogiers van liccren van de regering, overlydende zonder getrouwl te wezen, zullen by de doodbriefjes jonge juffrouw werden gelituleerl, en zo ook de zoons jonge lieer, nis zy niet in 'sComp' dienst en ook niel hoven de vyfiien jaren oud zyn, maar anders zullen zy len dezen opsiglc ge considereert werden naar haare mans of eigene qualiteil en gevolgelyk hare namen zonder titulalure op de doodbriefjes werden bekent gesteld. Art. 11. De personen, uyl. welkers liuysen lyken ter aarde besteld werden, zullen ook by de doodbriefjes geen lieer of mevrouw mogen werden gelituleerl, als geen beeren of mevrouwen van de regering zyn. Art. 12. Maar zullen de weduwen van oud on g'eligeert gouverneurs ofte secretarissen dezer regering en van een brigadier, als uyl bare buyzen begravenissen geschieden en zy aan den overledenen niet zyn geparenteerd, wel by de doodbriefjes mejuffrouw mogen werden getituleerd, maar niet de weduwen van lager*; gequalificeerdens. Art. 13. De doodbriefjes, voor de leden van de regering gedrukt werdende, waar by de g'inviteerde personen ÜWel Edele getituleerd werden, zullen, gelyk thans in usantie is, alleen voor dezelve, nevens den praesidenl in Rade van justitie moeten en voorts ook voor de oud en g'eligeert. gouverneurs, de secretarissen van de regering en de brigadier mogen gebruikt werden, dog verder niet. Art. 14. Om eenmaal voor te komen alle willekeurige en eonlinueel varieerende schikkingen omlrend de rang en titula lure by de begravenis rollen en d'invitalien by de doodbriefjes, nevens de differenlen, daar over te meermalen ontslaan, zal •laar omtrend voorlaan moeien werden g'observeerl de volgende schikking, heden ra Rade van India g'arresteerd: Zyn Excellentie, den Hoog Edelen, Groot Achtbaren Heere, Gene- raal over d'infanlerie len dienste van den Siaal der Vereenigde Nederlanden en Gouverneur Generaal van Nederlands India. De Wel Edelen, Groot Achtbaren lieer, eerste Raad en Directeur Generaal van Nederlands India.
1753. J. MOSSEL. 338 De Wel Edelen Gestrengcn Heer, Raad-ordinair of extra-ordinair van Nederlands India. De Wel Edelen Heer, praesident in den achtbaren Raad van justitie dezes casteels. D'Edele Heer oud Gouverneurs, g'eligeert gouverneurs, secretaris van de hoge regering in functie, oud eerste en tweede secretarissen van Haar Hoog Edelens. D'Achtbare Heer, ordinaris of extra-ordinaris lid in den acht baren Uaad van justitie dezes casteels. A'/?. De g'assunieerde leden hebben, als zy niet in den Raad of in commissie zyn, geen andere rang als van hunne ({ualitcit of politique bediening. De Heer oud-directeurs. ... g eligecrl directeurs. De inanhafte Heer, collonel en boofd over 'sComp s militie in India. De Heer advocaat fiscaal van Nederlands India. baiüiuw. water fiscaal. drossaert der Bataviasche ommelanden. ood-advocaat fiscaal. oud-hailliuw. oud-walcr fiscaal. oud-drossaart deser stads ommelanden. onlfanger generaal. opperkoopliedea van 't casleel. De llanhafle Heer lieulenants collonels en majoors van de lyfwagl, heb bende lilul en rang als lienlenanl collonel. capilain militair van een Engelscb Konings schip, coinmandenr en opper-equipagemeester. commandeur der Indische zeeën, capilain ter zee van een Engelscb Konings schip. De Heer visilaletir generaal, en » » boekhouder genoraal de oudste in functie eersl
1753. J. MOSSEL. 339 De Heer oud-commandeurs g'eligeerde commandeurs oud-commandeurs ter zee. oud-visilalenr generaal oud-boekhoiider generaal van buyten comptoiren. die het eerst aangesteld is, voor. De Manliafle Heer, majoors van de infanterie en artillerie en ritmeester van de lyfwagl, hebbende titul en rang als majoor. De lieer majoor van de burgery. 't opperhoofd van Japan. 't oud-opperhoofd van Japan, 't opperhoofd van 't generale soldy comploir. salmndliaar en licenlnieesler. commissaris 10l de zaken van den inlander. de oudste van deze twee eerst. D'Eerw. Heer bedienaar des Goddelykenwóords inde Nederduytsche, Por lugeesche of Maleytsche gemeente, naar den ouderdom. bedienaar des Goddelyken woords buyten beroep. bedienaar des Goddelyken woords in de Liilhersche gemeente. De Manliafle Heer, capilains ter zee, ad item van de Engelse!) e Compagnie. De Heei d'eersle geswore clercq ter generale secreeary, opper koopman zynde. geheim scbryver van den lieere Gouverneur Generaal, opperfcoopman zynde de secretaris van den Baad van juslilie, opperkoopman zynde dc secretaris van Scheepenen, opperkoop man zynile de secretaris van Weesmeesteren, opper kooptnan rynde super cargas, opperkoopman zyndo de groot cassier, opperkoopman zynde hel opperhoofd van liet commissie visite comploir, opperkoopman zynde de fabryk, opperkoopman zynde. ~ . , d oudste , van deze ses eei'sl.
1750 J. MOSSEL. 34 gelrouvvelyk voor Ie slaan entle na myn uitterste vermogen en beste versland zal helpen bevorderen, dal goede en opreg te justitie aan allen en een iegelyken. die zulks verzoeken, geadministreerd mag worden, zonder oogluiking, haat of gunst van iemand: dat ik alle zaken, naar myn beste weten schap en kennisse, den regier ler goeder trouwe zal te kennen geeveu, mitsgaders in dezelve handelen en procedee ren, zo als in conscientie en na regten bevinden zal Ie be hooren; dat ik niemand eenige concussie, exlorsie, overlas! ofte geweld doen en zal, nogte gedogen by myne dienaars gedaan te worden; dal. ik over eenige delicten met niemand coniposeercn of verdragen zal, ten waare met kennisse van de overheid ofte over kleine breuken, van welke sulx by placcaten toegelaten is; dat ik de secreten des kamers aan niemand openbaren zal, als een goed ende opregl officier van justitie toestaat ende betaamt. Art. XVII. Ordre voor den gesw. scriba en Javaanse secretaris. 1. Den scriba, nevens den Javaans secretaris, zullen ge houden wezen alle zaken, voor dezelve vallende, praeciselyk te noteeren, om daar na bchoorlyk hel beshiyl te kunnen opmaken. 2. Zy zullen verpligl zyn Iwee dislincle rollen Ie houden, een 10l civiele en een Jol crimineele processen, en Iwee dis lincle sententie boeken, op dat de crimineele en civiele zaken niel onder malkander komen te lopen. 5. By convocatie van den Landraad zullen de zelve altyd de eerste in de vergader zaal moeien weezen, om den Presi dent Ie adverleeren van het geen Ie doen zal zyn. 4. Den scriba zal alle de proces en andere papieren, tot den Landraad belrekkelyk, in zyne liewaringe hebben. l>. Ook mede alle geconfisqueerde goederen en boel gelden en blyven gehouden de goederen mei voorkennisse van den
1753. J. MOSSEL. 340 het hoofd van Je chirurgie, die rang lieei'l tusschen voorsz. zes opperkooplieden in, als 'er onder zyn, die na den datum van zyne aanstelling lot opper koopman zyn gevordert. opperkooplieden huylen employ. opperkooplieden mei stilstand van gagie oud-opperkooplicden, namenllyk, die formeel uyt 's Comp s dienst zyn ontslagen, hehoudens hun rang. De Heer scheepenen. stads doctoren, oud-scheepenen. oud-stads doctoren, namenllyk, die behoudens hun rang ontslagen of tot een mindere dienst overgegaan zyn. hinnen- en buy ten-regen ten van de hospitalen, 80 gul den winnende. eerste practisyn in 't hospitaal, als hy 80 gulden winl. Do Eerwaarde proponenten. De Heer fabryk, geen opperkonpman zynde. capitain lieulenanl van de lyfwagt, hehhendc lilul en rang als eersle capitain van het guarnisoen. capitains der infanterie en artillerie, capitains ingenieurs. Ue Manhafle lieutenants van de lyfwagt, hebbende lilul en rang van capitain. capitain lieutenants ter zee. capitain lieutenants der infanterie, capitain lieutenants der artillerie. capitain lieutenants der ingenieurs. l)c Heer borger capitains. burger ritmeester, oud-burger capitains. oud-burger ritmeester, baas van Oiinisl. D'Edele eersle practisyn in 'l hospitaal, minder als 80 gulden winnende. chirurgyn majoor van 't casteel.
1753. J. MOSSEL 341 chirurgyn majoor van de lyfwagt kooplieden in employ, zo als in 'l naaniboekje volgen, tot aan den eersten administrateur in 't suyker pakbuys, inclusive. Voorts: negotie boekhouder of pakhuysmeester van Japan, koop man zynde. super cargas van China, kooplieden zynde. super cargas, van Moeha, kooplieden zynde. super cargas van Cochin China, kooplieden zynde. secretaris van den Raad van justitie, maar de qualileyt van koopman hebbende. secretaris van Scheepenen, maar dequaliteyt van koop man hebbende. de verdere kooplieden in employ, zo als in 't naam boekje volgen. D'Edelf secretaris van Weesmeesteren, koopman zynde. secretaris van Heemraden, koopman zynde. secretaris van Boedelmeesteren, koopman zynde. eerste landmeester, koopman zynde. cassier van d'amphioen sociëteit, koopman zynde. advocaten. kooplieden Imylen employ. kooplieden met stilstand van gagie; oud-kooplieden. schippers. weesmeesteren. oud-weesmeesteren. heemraden. de hoofd participanten van d'amphioen sociëteit. slads vendumeesters. commissarissen van zee en commercie zaken. commissarissen van de bank courant en bank van leening. tweede practisyn van 't hospitaal. chirurgyn majoors van de infanterie en arlhillery. Binnen-regent van 't binnen hospitaal.
1753. J. MOSSEL. 342 Binnen-regent van 't buylen hospitaal. opper-chirurgyns van de hoofd posten, zo als in 't naam boekje volgen. de slads-chirurgyn en de verdere praclisyns van 't hos pitaal. D'Edele Binnen-regent van 't warme bad. stads apothecar. de werk-hasen. notarissen en ond-nolarissen, als. de laatste, behoudens qualileit, zyn ontslagen. ouderlingen in functie. praeceptor in de mathesis en navigatie in d'academie de marine, lieutcnanl ler zee zynde. verdere lieutenanls ler zee. De Manhafte sous-lieutenanls van de lyfwagt, hebbende rang en lil ui als lieutenant. lieutenanls der infanterie ordinaire lieutenanls van d'artbillery. lieulenanls ingenieurs. lieutenanls en eerste landmeeter. extra-ordinaire lieulenanls van d'artbillery. lieulenanls van de burgery. ondelkooplieden in employ, zo als in het naamboekje volgen, lot aan den tweeden administrateur in hel suyker pakhuys, voorts: secretaris van Heemraden, maar onderkoopman . zynde. Ü'Edele secretaris van zee en commercie zaken. cassier van de bank-couranl en bank van leening. boekhouder en secretaris van de bank-couranl en bank van leening. secretaris van kleine gerigts en huwelykse zaken, secretaris van Itoedelmeesteren. eersle clercq van den Raad van jaslilie. eerste clercq van Scheepenen. dispensier van Japan, onderkoopman zynde
1753. J. MOSSEL. 343 negotie-boekhouder of pakhuysmeester van Japan, onder koopman zynde. super cargas van China, onderkooplieden zynde. super cargas tussclien China en Souratte, onderkoop- lieden zynde. super cargas van Mocha, onderkooplieden zynde. super cargas van Cochin China, onderkooplieden zynde. essayeurs en verdere onderkooplieden in eniploy, zo als in 't naamboekje volgen, lot aan den tweeden land- mceler, onderkoopman zynde, inelusive, en voorts: d'adjunct gesworen clercq van den Raad van justitie, onderkoopman zynde. Ü'Edele eerste clercq van Weesmeesteren. guarnizoen schryver. eerste suppoost op 't comptoir van den opper-equipage meesler, onderkoopman zynde. de commissarissen van kleene gerigts en huwelykse zaken, de hoofd-ingelanden. hoedelmeestereii van de oiichrislene stcrfhuyzen. procureurs. onderkooplieden huylen employ. onderkooplieden niet stilstand van gagie. oud-onderkooplieden, nainenllyk die uyt'sOomp*dienst ontslagen zyn, behoudens qualiteit of rang. diaconen in functie. 's Comp" apothecar. buyten-regenlen van 't vrouwen-tuglhuys. buylen-regenten van 't lazarusliuys. De Manhafte cornets van de lyfwagt. vendiïgs der infanterie. vendrigs der arlbillery. vendrigs der ingeueurs. vendrig en tweede landmeeler. ordinaire vuurwerkers. vendrigs en cornets van de burger schutlcry en cavallery.
1753. J. MOSSEL. 344 baas boekdrukker ter generale secretary, winnende ƒ4O. baas boekbinder ler generale secretary, winnende / 56. geswoore clercqucn ter generale secretary. ordinaire clercqucn ter generale secretary. D'Edele adjunct gesworen clercq van den Itaad van justitie, geen onderkoopman zynde. de laborant. adjudants van de burger scbutlery en ruylery. baas boekdrukker, en baas boekbinder ter generale secretary, winnende min der als 56 gulden. baas boekbinder van de logie. waagmeester. makelaars. Binnen-regenten van 'I arm- en lazarus-buys. Binnen-regent van 't Chinees hospitaal, keurmeester van goud en zilver. rooymeester. taxateurs der vaste goederen. keurmeester van kalk en sleen, geen I'abryk zynde. ykmeester der maten en gewiglen. keurmeester van 'tbeestiaal. Monsieur slads drukker. afslager of opsigter van de vismarkt. opziendcr van de rysmarkt. opziender van 't afkomende beesliaal. hoofd opsigter van de praauw-voerders. extract factuurhouder. overdrager der boeken van 't ambagts-quartier, geen onderkoopman zynde. overdrager in 't inlands militair soldy-comploir, tweede overdragers op de verdere soldy-comptoiren. scheeps-soldy boekhouders burger wagtmeesters. boekhouders. scheeps opperchirurgyns.
1753. J. MOSSEL 345 Monsieur extra-ordinaire clercquen ler generale sccretary. absolul assistenten. afslager van den vendumeester. D'Eersame opper-staurlieden. » titulaire lientenaots ter zee. Monsieur jong en provisioneele assistenten. D'Eersame onder-stuurlieden. » cadet* de marine. » derde-waaks. Art. 115. De respeclive executeurs en besorgers van de begravenissen zullen zig naar den inhoude dezes stiplelyk hebben Ie reguleeren, op poene van een boete van een hondert ryksdaalders ?oor die legen het 2 ,1 c, 3 de en 4 de articul van deze ordonnantie zullen aangaan, tusschen d'academiede marine en d'officierj die de calange zal doen, in gelyke portien te verdeelen, en van vyt' en twintig rd" voor yder overtreding of afwyking van het gestatueerde by d'overige articuls, ten be hoeve van de voorscbreeven academie de marine; en zal de censor van de drukkery verpligt weezen de proeven van de doodbriefjes, aan hem gepresenteerd werdende, waar by van bet zevende, agtste, negende, tiende, elfde, twaalfde of dertiende articul van deze ordonnantie eenigermaten werd afgeweeken, ten eersten te zenden aan den lieer Praesident (orator van d'academie de marine, om d'invordering van de gestelde amende Ie kunnen bezorgen, onvermindert tle correctie van zodanige proef, zo als 't behoort, werdende ook gemelde beer Praesident curator niet alleen gequaliliceert visie te vorderen van alle begravenis rollen, na dal de begravenis geschied zal weezen, maar ook een iegelyk gelast en aanbevoolcn dezelve, op zyn Edelens requisit, ten eersten te lalen volgen, sub poene van correctie, naar bevinding van zaken. (i April. Last op Boedelmeesteren tomtrend alle insoU «rente boedels van luiere debiteuren te noteeren, wat daarvan onder de Comp' o/ïc den Sequester berust en "hoc verre zy daarin vermeenen geprefereert te toegen".
1753. J. MOSSEL. 346 G April. Last op de Opperhoofden der buitenJtantoren te verbeteren de kaarten van de stranden en zeeën, onder hun gebied aanwezig. Op de Kaarten van Compagnie's schepen, welke binnen hun gebied kwamen, moesten zij de noodige verbeteringen aanbrengen en levens van die verbeteringen naar Batavia rapporteren. In Maart 1754 zonden Ileeren XVII"™ ettelijke exemplaren van J. de Harre's, zeeboek voor Indien, naar Batavia ter ver betering op allerlei plaatsen onder het gebied van de Compagnie en ter terugzending, na verbetering, naar Nederland. G April. Last op de Compagnie's dienaren te Cheribon en te Saniarang geene rijst particulier te laten ver roeren, zelfs niet naar Batavia, zoolang de Regering niet voldoende daarvan voorzien was. Beden voor dezen last was »g'allegueerde presuintive > schaarsheid van rysl te deser hool'dplaatse Batavia". 10 April. Voorschrift nopens het 'voorstellen" van niet- Eüropesohe officieren der schutterij. Op de instantie van de den 22" der voorledene maand aangestelde officieren der Mhoren eu Jenliven, om aan hunne ondeihorige in derselver qualiteiten publicq te mogen werden voorgesteld, is verslaan daar inne te condesceuderen, also bet selve, ofschoon tot heden nog maar omtrent d'olïicieren van d'Europiscbe burgery in gebruyk is geweest, niet oneigen is en de Mhoren, als zig meest met de negotie en andere nutte neeringen en hanteeringen ophoudende, zeer goede inwoonders van de colonie zyn, welkers getal hel te wrnsrhrn wan;, dal men door diergelyke, onkoslbare eerbewysingen koude doen accresaeren; dog zulks, zo nu als in 't vervolg van tyd, wan
1753. J. MOSSEL. 347 neer bel versogt werd, te laten geschieden door den heer collonel, alleen ten bywesen van twee gecommitteerde lecden en den secretaris van Scheepenen, tot een billyke distinctie lusschen zodanige inlanders en d'ollicieren van d'Europiscbe hurgery, by welkers voorstelling, volgens resolutie deser regee ring van den 22 cn Septenber anno 1722, ook den Bailliuw en Land-drost assisleeren; en het selve op den eerslgemelde voel ook te laten plaats hebben ten opsigte van d'ofïicieren van de Chrislene inlandsche hurgery, welke daartoe aausoek mogle komen te doen. 20 April. • Bepaling, dat schepen van de Engelsche O. I. Compagnie ter reede Batavia niet gevisiteerd zouden worden, indien de gezagvoerders schriftelijk en op hun woord run eer verklaarden yeene opium aan boord Ie hebben. 20 April. Magtüpng op den Landdrost gewapende slaven, die zich verzeilen, Ie dooden. Gesproken zynde over de meenigvuldige klaglen wegens het weglopen en vagabondecren der lyfeigenen lty nagt en onlyden langs 's hceren weegen en tbuynen buyten de stad, en dal zy zig niet alleen niet ontzien op de rongings of inlandse baals by beele troupen gewapend te verschynen, maar selfs d'assuran tie hebben om de dienaren van de justitie, wanneer die hen v;in daar willen verdryven, feitelyk te resisleeren, het welk dan dese tot een motief of pretext dient om liniine gehoude nisse daaromtrent geheel en al ter syde te stellen en te verwaarlosen, even als of het niet van selfs sprak, dal d'ordre, by de statuten decscr stad, onder den lilnl van den Dailliuw, "». ie vinden, om de geene, die zig feitelyk tegen hem stel len, met geweld ler ohedienlie Ie dwingen, en de daar op volgende speciale aanhaling, dat, als hy ofte zyne dienaars iemand in 't excereceren van hun ampt ([namen Ie ipietseii
1753. J. MOSSEL. 348 ofte dood te slaan, zy daar van niels te dragen ofte apprehen deeren zouden hebben, applicabel zyn op alle officieren en die naren van de justitie, zonder onderscheid; zo is, ter voorkoming van nadeelige gevolgen, volstrekt noodsakelyk g'oordeelt, voor taan den Drossaarl ten platten lande, aan wien by desselfs ordonnantie speciaal is gedeniandeert ie versorgen, dat 's heeren weegen huylen de stad, zo wel by nagl als liy dage, veilig gebruykt mogen werden, liet welk by 't swerven van snik gewapend geboefte by nagl geensints geschieden kan, nadruc kelyk te gelasten om naauwkeurig na te vorschen en tedoen nagaan, of by 't honden van de rongings wel in agl genomen wei-den de jongst gestelde ordres, by het l slc , (s*>, 7 J| ', Bsb'8 sb ' en l(r !(: artieul van de pagt conditien der geregtigheid van deselve vernield, en voor al onder 's hands l'inquireeren, of den pagter ook, contrarie hel gemelde vyfde artieul, by weegt' van accoord toestaat het houden dier dans spellen voor minder geld, als daar toe by artieul 2 is bepaald, gelyk men ini de meenigvuldigheid der rongings en d'algemeene gerugten voor vast schynt te moeten slellen, met ordre om hel selve punctueelyk te doen ohserveeren en nakomen; wyders dien officier op het ernstigste te recommandeeren om de slaven, die des nagts huylen hun lyfhecrs of lyfvrouws tbuyn of erf, by rongings of elders, vagabondeerende gevonden werden, schoon ook ongewapend zynde en ligt by zig hebbende, door zyne bediendens te laten opvatten, sonder aansien van de geene, aan wien deselve toebehooren, en selfs gemelde Landdrost ten overvloede by desen nader te qualificeeren om alle lyfeigenen, in cas dat, gewapend zynde, eenige de minste resistentie bie den, des noods sonder schroom ter neder te laten maken. 26 April. Voorschrift nopens het verblijf te Batavia van uil Nederland aankomende militairen. Uyl hoofde van de conliuuecle sieklens en sterfte onder de militairen, bescheiden op de oude reerulen wagt in de linie, aan d'oost zyde deses casleels, benoorden hel Princeplein, als
1753. J. MOSSEL. 349 meede liet gebouw, d;iar toe thans gebruykt weidende en geleegen b'ooslen dit cnsteel en benoorden de lliuyn van Heemniden. is verslaan d'aldaar bescbeidene militairen te verplaatsen op de na hy gelegene buylen posten, mitsgaders dat edilicie ecnlyk Ie laten dienen lot logement voor de mili tairen, welke eerst uyt Nederland hier aankomen, om aldaar cenlyk een dag of drie té vertoeven, tol dat elders geplaasl zyn, en oversulx de wagl posten in d'ooster linie te laten besellen door inlanders onder een bequaam olfieier. i April. Verbod legen den uilvoer van verschillende zaken, op de. suiker-fabricatie betrekking Iwbbende. Vermits d'aanhoudende geruglen, dat d'Engelsche teßanca hocloe als nog betragten arrakstokeryen en suykermolens aldaar op Ie reglen, is op den voorstel van den heere Gouver neur Generaal, len vervolge van het geresolveerde op den K eß February anno 1751, nootsakelyk g'oordeelt en verslaan, niet alleen een iegelyk by een billiet, in de Nederduytsche, Chineese en Maleidsche tale t'affigeeren, te verbieden den uylvoer van zwarte zuykcr, molensleenen, gbolangs en alle andere soorten van slookkeelcls, wannen, suykerpannen of coalys en aarde polten of passoos, 'tzy naar Javas oostcusl, Chcriboii, Bantam, Lampong, Padang, Malacca ofte eenige andere plaatsen, sonder expresse, schriftelyke permissie van den heere Gouverneur Generaal, zo wel te water als te lande, op poene, dat de schuldigen, agterhaald wordende, voor den lyd van tien jaren in de ketting sullen werden geklonken om aan de gemcene werken ('arbeiden, hinten de verbeurte van't geene zy sonder sodanige permissie mogte hebben willen uytvoeren, len behoeve van den geencn, die 't selve sal hebben gesaiseerd; en onder gelyke poene mecde l'inlerdiceeren den uylvoer van molensleenen en suykerpannen naar de kant van Cramat of Baeassy zonder zodanige schriflelyke licentie, maar ook de Sullban van Bantam l»y eerst af te gane schryvens te versoeken om sodanige interdictie in zyn ryk al meede Ie willen laten geschieden
1750. J. MOSSEL. 35 President by publieke vendutie ten gelde te maken en van deze penningen, zo wel als de boetgelden, een pertinent boek houden. 6. Beyde, secretaris en scriba, zullen zich voorts in alles ge bouw en getrouw, mitsgaders by belegging der verklaringen, daarby zy altoos present moeten zyn, naarstig moeten gedragen. 7. Zy zullen beyde uit alle de boetgelden een quart voor baar aandeel hebben en dat bedragen onder haar in Hvre gelyke portien moeten verdeelen. 8. Laatstelyk zullen de scriba en secretaris by liet aan vaarden van hunne bedieningen den volgenden eed doen: Eed voor den scriba en neer cl ar is van den Landraad. Ik belove en swecre de Doorlugtige Hoog Mogende Heeren Staten Generaal der vrye vereenigde Nederlanden, myne Sou verainen, Zyn Hoogheid den Heere Prince van Orange en Nassouw, Stadhouder, Capitein en Admiraal Generaal, de Edele Groot Agtliare Hoeren Bewindhehheren der geoclroyeer de Nederlandsche Comp'. van Oost-India, Zyn Edelheid, den Heere Gouverneur Generaal en de Raden van India over derzrlver slaat in deze landen, mitsgaders den Aglbarc Heer Joan Andries Baron van lloliendorff, Gouverneur en Directeur op en langs Java's Noord Oosl (lust nevens den Raad gehouw en gelrouw te zullen weezen, dit ampl vap scriba van den Landraad opregiclyk te bedienen, het regl en voordeel van de Generale Comp\ na hehooren gctrouwelyk voor Ie staan en te vorderen, de secreta dezer vergadering aan niemand te openbaren en voorts my in alles zodanig te gedragen, als een vroom, opregt en trouwe scriba toestaat en betaamt, alles aglervolgens den generalen Arlicul brief ende Placaten, by gemelde Comp 0 . en den Heere Gouverneur Generaal en de Heeren Baden van Nederlandscb India beraamt ofte nog te heramen. Zo waarlyk hel pc my God Almaglig.
1753. J. MOSSEL. 350 en de gestelde poenaliteit sonder eenige connivenlie te doen execuleeren. A Mei. Bepaling, dal stadf-ijzer Ie Batavia legen / 16.— en op de builen-kanloren legen f\l. — de 100 ll* uil Compagnie'* magazijnen kan worden afgestaan. De oorzaak hiervan was »de tegenwoordige duurte van »'t staaf-yser in Europa". [nlusschen kostte dat ijzer aan de Regering niet meer dan f\\. — »'l cenlo ponden". Zie ook 22 April 17Ü1 en 27 April 1786. 4 Mei. Intrekking van den boekbinders-winkel bij het Seminarium Theologicum ie Batavia. Deze werd vereen igd met dien van »de logie of de negotie-, •soldy- en verdere eomploiren, huylen de generale secrelaryc", omdat het werk aldaar »l'aeilder" kon worden verrigl. -£- Mei. Regeling der vaart van Chmesche jonken binnen lift gebied der O. I. Compagnie. Te meermalen gesproken zynde ©ver de illicite en clandestine vaart en handel der Chineesen en insonderheit van de jonken van Aymny, so naar Passier, leggende aan de zuydoosl. zyde van 't eiland Borneo, om trend N. W l len N. 56 nieilen van Maccasser, als naar l'alemhang, ler welker laaslgemelde plaals, volgens ingekomene berigten, een jonk van Cnnton zoude aangekomen en twee Palembangsehe vaarUiygcn van Aymny geretonrneert zyn, mitsgaders de langs hoe meer toenemende extensie van hunne vaart en handel op Banjermassing, niettegen staande d'inschickelykbeid, welke daar omtrend gebruy&t is. mitsgaders de grote quanliteiten thin en peper, welke das de Comp c ontfutsel! en voor reecqaening der Chineesen en Palem
1753. J. MOSSEL. 351 bangers van die plaatsen direct naar China vervoert werden, onaangesien de bekende interdictien en waarscliuwingen tegens alle vaart nyt Cbina naar Banjermassing sonder expresse permissie, item naar Celebes ofte eenige andere plaatsen b'ooslen de straal Banca, en bet anno passaio gestatueerdc exempel omlrend een jonk, die op Macasser ten handel geweest en aldaar in beslag genomen was, en onaangesien het Bsle8 sle arlicul van liet contract met de Sulllian en Hyxgrotcn van Palembang van den 2 cn Juny 1722 wel nyldruckelyk mede brengt: dal de Palembangers naar elders nier mogen varen zonder pus van de Comp': en dal zg, genegen zijnde naar eenige plaatsen Ie navigeer en, zulks aan de Comp' zoude moeien versogl werden; en by 't sclve contract, artieul 4 en C, so wel als by de vorige verbonden, is gestipuleerd: dat al de peper en Ihin, in Palem bang vallende, mei c.rclitsie van alle andere, so wel inlandsche, als Knropische natiën, aan de Comp' alleen verkogl moei werden ; gelyk ook bel contract van den 15 en Jannary des jaars IG9I is dicterende: dal, wanneer de Sullhan gezantschappen doel, <le peper, daar mede afgaande, niel boven de duysend picols in 't jaar zal mogen bedragen en naar gene andere plaatsen als Dataria en Malacca verzonden werden; waarop men dierhalven vast moet stellen, dat almede geen de minste reflexie langer werd geslagen, mitsgaders als nu, op de propositie van den heere Couverneur Generaal, in serieuse overweging genomen zynde de weegen en middelen, die ten aansien van de Chineesen zouden kunnen en dienen ingeslagen en gebruykl te werden om hen van die onwettige vaarl en handel, strekkende tot mer kelyk Dadccl van de maalschappy, te doen afzien; zo is len dien einde goedgevonden en verstaan by provisie de nacbodas van d'in desen jarc van Aymuy alhier aangekomene jonken niel geen peper of lliin Ie gerieven, dog, dewyl de vaart op Passier, also de Comp'' aldaar geen gebied of exclusive contracten is hebbende, hen met geen groot regl betwist kan werden en die op Macasser niet zo seer als nadelig voor de Comp c en dese colonie schynt Ie kunnen werden aangemerkt, als men reflecteert, dal de goederen, die zy op Banjermassing en Passier
1753. J. MOSSEL. 352 aanbrengen, dog buylen een klyn gedeelte, dat aldaar vcrlierd weid, langs de Celebese cusl. verspreid werden, endc sulx vooral, wanneer de geregtigheid van de tabak aldaar diihhcld betaald werd, is tellens goedgevonden in 't vervolg jaarlyx een enkelde jonk ler negotie aldaar te permitleeren. mits van een pas van bier voorsien zynde en buylen d'inkomende regten aldaar betalende de Ihol, welke den pagter der geregligheid van het kerven ofte de gekorven, ingevoerd werdende Chineese tabak te deser hoofdplaatse en die op Macasser volgens de respective pagt condilien is compctecrende, sonder eenige kor ting, en de scheepelingen, hy ontdecking van eenige sluyk handel in spcceryen. naar den rigeur der placcalen, sullen werden gehandell". Volgens de resolutie van 17 December 17615 bedroeg de winst, behaald door Chinezen met de vaart op Makasser, gemiddeld 'sjaars 3600 rijksdaalders. 11 Mei. Vaststelling van den borgtogt voor den lloel;- houder en Pandbewoarder, alsmede voor den liassier van de Bank-courant, op 10U00 rijksdaalders. 15 Mei. Bepaling, dat de recognitie-penningen van goede ren, afgehaald run schepen met particuliere vaartuigen, liepen voor rekening van den afhaler, behoudens diens verhaal op den overbrenger, «indien hy deselve aan «hem mogt hebben voldaan". De boom wachters mneslcn bij liet passeren van den Hoorn onderzoeken, wie de afhaler was, en daarvan on middel ijk kennis geven aan den Ontvanger-generaal, oin te weten, van wien de recognitie-penningen moesten ingevorderd worden. Nopens goederen, met Compagnie's schouwen afgehaald, moest hetzelfde geschieden aan den Boom of aan de equipage werf door een pennist of ander persoon, door den Opper equipage-meester aangewezen. Overigens Meel' hel bepaalde op B December 1782 van kracht.
1753. J. MOSSEL. 353 PLAKAAT-DUKK ÜEEL VI. '23 l-'i Mei. Maatregelen' tot weering van de mart van Chineesehe jonken op Palembang. Gesproken zynde over de middelen, dienstig en noodsakelyk om d'ong'oorloofde vaart derselve, so naar Palembang als naar Banjermassing en Passier, te weiren en tegen te gaan, zo wierd op de propositie van don heere Gouverneur Generaal g'arresteerd, op alle Chincese wharen, die niet direct uyt China aangebragl werden, 't zy te deserhoofdplaalse, dan wel op Macasser ofte Malacca, op welke laaste plaats de Chineese jonken den handel van oudsher is toegestaan, dubbeldethol te stellen; en so ook op den uytvoer van tripangs, vogelnesjes, \va\ en andere goederen, in China gewild, van Batavia, .lavas oostkust ofle de twee voorsz. gouvernementen gaande naar Palembang, Banjermassing en Passier, ses [irocento bovenden ordinairen thol. Dog, ten einde de Chincesen, so wel als den Sulthan van Palembang, alle reedenen van klaglen te benecmen over eene al te rigoureuse en g'interesseerde behandeling, is teffens goedgevonden om in 't vervolg een jonk jaarlyks ter negotie op Palembang, direct uyt China, te permitteeren, indien sig verbinden wil, nadat zyn lading verkogl heelt, naar Batavia te komen, sonder ecnige de minste quantitcit peper of tliin van daar direct of indirect (c vervoeren, op poene, dat anders ofte wanneer eenige verbodene vaart ofle handel mogte onder slaan, schip en lading sal werden geconfisqueert; al bet welke by " de te verleene pas also wel sal moeten werden aangebaalt, als dat gevolgelyk sodanigen, jaarlyx met pas varende jonk, indien ledig Ie deser hoofdplaatse komt, geen thol onderhevig sal zvn voor bet geene te Palembang sal gelost hebben. Ook is met relatie tot dese materie al venier verstaan, den aanbreng van levensmiddelen en wal. verder tot de huyshou ding gehoort, van Siam en Cambodja op Palembang, so verre bnyten suspicie is, te blyven permitteeren, mits dat met d'uaar de eerslgemelde plaatsen gaande of relourneerende vaartuygen geen peper of Ihin vervoerd werde, op poene van confiscatie.
1753. J. MOSSEL. 354 En nadien de nachodas der Chineese jonken steeds igno rantie komen te pretendeeren van de verboden vaart der jonken op plaatsen, de Comp e in eigendom gehorende of daar z'exclusive contracten heeft, onder voorgave, dat zulx niet alge meen tot hare kennisse komt en nog veel minder 10l die van hare rheeders in China, zo is verstaan een iegelyk, die hel zoude mogen aangaan, van dit een en ander ten overvloede by een billet de nodige advertentie te doen. IS Mei. Verbod tcijcn vaart van Banka, Bililon en Djohor naar Batavia, Java's oostkust en Makasser. Te meermalen gesproken zynde over het nadeel, dal men langs hoe meer komt l'ondervinden, dat de Comp c en de goede ingesetenen door de vaart van Banca, Bliton en Johoor naar Batavia, Javas oostcust en Macasser werd toegehragt, speciaal door de sluykeryen en roveryen dier volken langs de Javase stranden, en waaromme, zo wel als om 't sluyken van thin, nooit eenige vaart van Banca naar de voorsz. plaatsen en selfs voor desen aan d'invvoonders van dat eiland niet is toe gelalen eenige grotere vaartuygen aan te houden, als zy 10l den overbreng der thin naar Palemhang nodig hadden, terwyl men daar en legen de vaarl van Bliton en Johor derwaarts beeft opengelaten, omdat men tot nog toe niet heeft kunnen uytvinden een cfficacieus middel om de Johorcesen en Blilon ders, die zig aan roveryeu, enz. schuldig maken, vnn de goede handelaars, welke er onder mogle weesen, te discerneeren, vermits zy allen met passen varen; zo is nu, om eenmaal het vaarwater voor de goede ingesetenen, so ver mogelyk, veilig te maken, goedgevonden en g'arresteerl, niet alleen t'interdiceeren alle vaart en handel van Banca op Batavia, Javas oostkusl en Macasser, maar ook die van Bliton en Johor, op welke beide plaatsen genoegsaam puhlicq vaartuygen ten rooi werden g'equipeert; en oversulx de ministers (e Macasser en Samarang het nodige dierwegens aan te schryven, mitsgaders d'intusschen alhier aankomende Johoreesen en Blitouse vaar
1753. J. MOSSEL. 355 tuygen geen andere negotie toe te laten dan den inkoop van ryst en levensmiddelen voor de te rug reise; dog daar en tegen de Chineesen en alle verdere ingesetenen alhier Ie per mitteeren alle goederen, geene conlrabanda zynde, derwaarts te vervoeren en van daar te rug te brengen. 29 Mei. Voorschriften nopens aan de Regering in te dietien rekesten. Ter occasie der gebreckelyke en vicieuse instelling en uyt schryving van bet request van Ocy Guanio, dal niet alleen ten deele heel stram en onverstaanbaar, maar ook op verscheide plaatsen doorgehaalt, verandert en met renvooyen in margine voorsien was, gesproken zynde over de onverstaanbare versocken, nodelose en niet ter zake doende digressien en uytbreidingen, Walchelyke adulatien, capilale omissien, item servile en ten eenemale van het spoor der betamelykheid afwykende expressien, welke veeltyds, tot ergernis deser regeering, als ook lot vertra ging en vermoeyclyking harcr hesoignes, ontmoet werden by d'aan deselve gedediceerde versoek schriften, zo van Chineesen en inlanders, als andere personen, die de Nederduylsche tale liet magtig of, niet in staat in deselve iels ten papieren te brengen, hen dierhalven bedienen van de hulpe van den eersten, die er zig toe aanbied onder zo veele kreupele schryvers in soort, als men hier heeft, die de vermetelheid hebben zig daar toe te laten gebriiyken, schoon het hen alzo wel aan capaciteit ontbreekt om zig op een korte en verstaanbare wyse l'expri nieeren, als aan oordeel om hel noodsakelyke t'allegueren e n Ie blyven binnen de palen van eerbied en decentie; welke elendige pennevoerders zig des niet te min dikwyls door supplianten ten duursten ofte naar mate, dat z y veel papier nodeloos verklad hebben, doen betalen, daar •nne de procureurs . imiteerende, welkers werk doorgaans nieede aan eene overtollige en volumineuse extensie kenbaar is ; over welk onderwerp al te meermalen te deeser vergadering ' s gediscoureert, zonder dat tot nog toe een nul en convenabel
1753. J. MOSSEL. 356 middel is uytgedagt en in het werk gesteld om het vercischtc redres daar inne te weege te brengen, zo is als nu goedgevonden en g'arresteerl, voorlaan geene requesten ofle andere schrif tuuren van die natuur, aan dese regeering ingerigt, aan te ncemen, als die door den versoeker selve dan wel door den eersten clercq ter generale secretary en desselfs adjunct ofte een der alhier g'adinilleerde notarissen en gesworen clcrcquen ten gemelde comploire ingesteld zyn, buyten een cnkeld request over justitieele zaken, waar toe de supplianten zig van een advocaat of procureur zullen mogen hedicnen; en ten einde zulx niet, gelyk veele andere goede wetten en insellingen, in onbruyk gerake, tellens te slaluecren, dat de voorsz. geper mitteerde concipicntcn in dorso van de requesten en andere diergelyke geschriften, aan dese regecring gepresenteerd wor dende, hehoorlyk voor d'opmaking zullen moeten leekenen en gevolgelyk aansprekelyk weesen voor d'oneerhicdige en indecente termen en allusicn of insinualien, die daar by mogten gevonden werden, 't zy dat de suppliant zulx expresselyk heeft begeerd of niet; en dat de supplianten, die een request of ander papier presenleercn of laten presenteeren, dat door desulke niel is ontworpen, in selver voegen voor den inhoud zullen veranl woordelyk gehouden werden, 'tzy liet eigen werk is of niet. 29 Mei. Bepaling, dal de Raad van. justitie te Malaria onbevoegd was één of meer zijner leden te schorsen en gereglelijk Ie doen vervolgen. Wanneer die Raad redenen meende te hebben om over één of meer zijner leden ontevreden te zijn, dan moest hij zich tot de Regering wenden met liet verzoek om ler zake hel noodige te verrigten. 8 Junij. Bepaling, dal alwie niel Ie zijner lijd in linde van Indië aflegde den jaarlijkschen eed run purge, gestraft zoude worden met eene boete van 10 rijksdaal ders, ten behoeve van de Diaconie,
1753. J. MOSSEL. 357 12 Junij. Bepaling, dat de gewone vergaderingen van dr Hooge Regering gehouden zouden worden op Dings dag en Vrijdag, des voormiddags te 9 ure. Door den heere Gouverneur Generaal Ie kennen gegeven zynde, dat, alhoewel te deser vergadering, zedert zyn Edelheits komste tot de regeering, door verscheidc heeren leeden te meermalen was geremarqueert, dat de ler sessie van den 28™ May 1743 gedane verlegging van den tyd van het houden der ordinaire byeenkomste deser vergaderinge voor de heeren leeden zeer lastig bevonden was ter zake van de grote hitte, die men doorgaans alhier en speciaal in dese benauwde en van alle zyden niet niuuren omringde vergaderzale heeft en dewelke door bet opsteeken van de kaarssen, speciaal in 't reegen saisoen, somtyds al te half vyf uuren of daaromtrend geschieden moet, nog merkelyk toeneemt, zyn Edelheid egter in het eerste gehaesileerd hadde om de vergadering voor te stellen deselve weeder in tetrecken, eensdeels, omdat in 't gene raal de minste veranderingen de beste zyn, en ten anderen, ter zake van de voorsz. en meer andere reedenen, waaromme ter sessie van den 25 en April 1750 besloten is de gemelde ordinaris vergaderingen voortaan voor de middag te houden, by resolutie van den 29 en May 1743, wanneer men goed vond daar van Weeder af te wyken, zyn aangemerkt, als in verre na niet kunnende balanceeren d'inconvenienten, die daar uyt resulleer den, dog dat zyn Edelheid nu by ondervinding gehleeken was, dat hel piïncipaalste van die inconvenienten was d'audientie, die de Gouverneur Generaal des morgens geeft en waar mecde, hisonderheit op d'ordinaire vergader-dagen, veeltyds twee uuren en langer heen loopt, in voegen dal denselven, t'agt uuren vergadering houdende, gemeenlyk selfs geen tyd heeft om alvo rens behoorlyk t'ontbeilen, dewyl het verlies van zo veel dierbare Worgen uuren tot het schryfwerk en andere occupatien, by hel gemelde besluyt uitdruckelyk g'allegueerd, ruym wierd opgewogen door dat men in die morgen uuren weescntlyk 'n dit heele climaat vry bequamer en beeter gedisponeert is
1753. J. MOSSEL. 358 om met de vcreischte attentie en promptitude zyn oordeel te laten gaan over zo veele verscheidene en somlyds onverwagte sloffen, als ter deliberatie voorkomen, alwaaromme en vermits het voorsz. inconvenient te prevenieeren en uyl den weg te ruymen was met des morgens ten neegen, in stede van t'agt uuren, te vergaderen, wanneer men nog twee a drie uuren tyds hadde, die gemeenlyk sufficieerende waren voor de zaken, die in eene sessie moeten werden afgedaan, zyn Edelheid als nu vermeende niet langer te moeten uytslellen de propositie van een poinct, dat, hoe men het ook neemt, in zig zelfs onverschillig is, dewyl er de Comp e , als alle deelen van haren dienst maar behoorlyk werden waargenomen, in 't geheel niet aan gelegen legt, welke lyd lot eenige van deselve werd uyt gekosen; zo is eenpariglyk g'oordeelt, dat zodanige verschikking tot commoditeit van de regeering, so wel als van die iets te herigten of te versoeken hebben, sal strekken, en dierhalven verslaan d'ordinaire vergaderingen voortaan weder te houden op Dingsdag en Vrydag voor de middag, tegens negen uuren. 16 Junij. Bepaling, dat de drukwerken, afgeleverd dooi de drukkerij van het Seminarium Theologicum te Batavia, ter verantwoording kwamen van den klein winkelier. Die drukwerken moesten bij de boeken van den kleinen winkel worden ingenomen, »pro rato van het bedragen der »drukkery-ongelden", welke ten dien einde aan den klein winkelier moesten opgegeven worden. 22 Junij. Instructie voor den Visitaleur-generaal en diens ondergeschikten. Art. 1. De visitatie en examinalie der negotie boeken in 't generaal sal hier in bestaan: 1° dat de voor restanten van de cassa, pakhuys en alle andere byboeken, zonder onderscheid, vooraf behoorlyk tegen de
1753. J. MOSSEL. 359 na restanten van het voorgaande jaar geconfronteerd en dat vervolgens alle overige, daar by ingeschrevene parthyen, so in den debet als credit, tegens de daar toe relative bylageu met d'uyttersle accuratesse gepuncteerd, nagetelt en nagerekent weiden; 2° dat de by het formeeren van liet journaal ingeschreven en g'extendeerde restanten en crediteuren of eigentlyk alle overgenomene posten tegens die van het voorgaande of afgeslotene journaal naauwkeurig geconfronteerd en so nieede, dat alle de verdere daar by in- en afgeboekte par thyen insgelyks met d'uyterste exactitude tegens de by boeken, resolutien, afgaande en aankomende factuuren, reekeningen en verdere bescheiden vergeleken en overeen gebragt, mitsgaders dat vervolgens het gemelte journaal van voren tot agteren met oplettendheit nagerekent en nagetelt werde; 5° dat wyders het gemelte journaal tegens het grootboek gepoincteerd en het laaste accuraat nageteld werde, en 4° dat, dit verrigt zynde, niet alleen alle de reekeningen by het grootboek, so in den debet als credit, ieder apart, maar ook ieder post in het bysonder met behulp van het journaal letterlyk, om so te spreeken, g'examineert, mitsgaders gelet werde, of ook, so ten belange van de manier van boekhouden, als in opsigte van de in-en afschryvingen, eenige abuysen begaan zyn. Art. 2. Dog in specie sal voornamentlyk gelet en agt gegeven Moeten werden: 1° of het comptoir generaal ook met eenige posten, buyten qualificatie, tegens het algemeen gebruyk en de alomme bekende ordre, beswaart is ; of de erreuren, by vorige boeken begaan en by de bevin dingen door den visilateur generaal aangetoond, navolgens de daar op gestelde marginalia geredresseert, verant woord of vergoed zyn; 3° of vervolgens alle geboekte parthyen, so in den debet als credit, met haar ware kosten in- en afgeschreven zyn;
1750. J. MOSSEL. 36 AH. XVIII Ordre voor de rcspeclive jaxsas van de landen en districten onder d' E. Comp' . sorleerende. 1. Niet meer als twee jaxsas mogen in een district wee zen; en dezelve zullen gehouden zyn nauwkeurig agt te slaan en Ie reflecteercn, wal onder de volke in haar districl ommegaal, wuarvan zy steeds opreglclyk verslag moeien doen aan haten Regent, op dat door hem ten eersten ge stuit kunnen worden alle disorders en wanhedryven. 2. De jaxsas zullen in haar distriet, op ordre van den Regent of mol dies consent, alle kleine geschillen en quorol len naar de voorige usanlien en gehruikelykheden, mitsga ders regl, en hillykhcid, mogen afdoen, dog over de grootc misdaden, als hrandsliglinge, moord, doodslag, huisbraak, kerkenroof, grafschenderye., godslaslcringc en wesmcer, zal den Landraad 10l Samarang na de Javase welten regl spreeken. 3. De jaxsas zullen dus gehouden zyn van alle zodanige voorvallende delicten ten eersten kennisse te geeven aan den Javaans liscaal alhier, en de zodanige misdadigers met voor kennis van den Regent len eersten op te vatten en onder haar hewaaringe tot nader order te houden. 4. De jaxsas zullen niet hevoegt zyn iemand, zonder voorkennisse van haar Regent, in het blok te zetten, veel min buiten kennisse van den Regent eenigc zakelykheden af le doen, hoc gering die ook mogen weezen. 5. Zy zullen niemand, zonder aanzien van perzoon, vcr schoonen of ten nadeel van de justitie colludecren, op ver beurte van haar bediening. 6. De jaxsas mogen niemand, die hy haar klagtig komt vallen, afwysen, maar de armen zo wel als de ryken regt doen, en om geen giften of gaven iemand mogen voorstaan. 7. Alle gemengde zaken lusschen een Europees en een Javaan of een Chinees en een Javaan en andere natie zyn van haar departement niet en moeten zig daarmede in het geheel
1753. J. MOSSEL. 360 4° of er eenige goederen tot gebruyk, enz. zyn ingekögt, die men van elders beter koop hadde kunnen Ontbieden; o° of de afsclnyvingen van de scheeps en pakhuyfl minwiglen ook snrpasseeren de bepaalde percentos by bet reglement van den 15 cn Augustus 1752 en de by dese regeering deswegen nader genomene besluyten; 6° of het geene de pakbaysmeesters en scheepsoverheden boven de gepermitteerde procenlos Ie koiï mogle zyn gekomen, uylkoops vergoed of op reekening gesteld is; 7° of dese en alle andere, op reekening van soldyen gestelde posten even sodanig gereduceert zyn als de verstrekt en afbetaald werdende maand gelden; 8° of omtrend de by opening van kassen, balen, enz. te kort, bedurven of beschadigt aangebragte goedereu mede volgens het geciteerde reglement van den 15 <n Augustus gebandell is; 9° of op de reekeuing van voorjarige lasten en ongelden, item die van voorjarige winsten en verliesen, ook eenige oneigene posten in- en afgeboekt zyn, en onder anderen desulke, die tot de lasten of winsten van het selve boek jaar gehoren, mitsgaders of deselve met het sluyten der boeken, conform d'ordre, gesepareert van d'eigcnjarige posten aan het comploir generaal overgegeven zyn ; 10° of er ook eenige titnmeragie en reparatie gedaan is, die, op zig selfs genomen, in de gouvernementen, directien en commanilcmenten boven de vyf en op mindere comp toiren boven de twee hondert guldens bedraagt, buylen qualificatie deser regcering, dan wel uyt sodanige drin gende noodsakelykheid, dal de toestemming van hier niet heeft kunnen gevraagt of afgewagl werden; 11° of op de reekeningen van ongelden of onkosten van koopmansschappen en die van emballagie ook eenige oneigene posten gebragt en of het geene deselve per slot te voren of ten achteren hebben geslaan, met de winst en verlies reekening geliquideert is; 12° of omtrend d'afschryving van het bekostigde tot hel
1753. J. MOSSEL. 361 opmaken van nieuwe gebouwen, fortificatie werken, schee pen en vaarluygen, ilem reparatien van belang, gehandelt is volgens de resolutie deser regeering van den Ben8 en December 1744 én 16 February 171)."); 15° of er ook meer cinolumciiten, kostgelden en randsoenen verstrek) zyn, als by liet reglement van den jare 1680 en eenige nadere besluyten van dese regeering gesta tueert en toegestaan zyn; 14° of alle lasten en winsten met de vereischte extensie en klaarheid op haar eigen reekening geboekt zyn, navolgens de instructie van den beer Cornelis Bezuyen, gedatcert primo November 1709, dan wel na de nadere ordre, dewelke dien aangaande by dese regeering mogle beraamt werden; 15° of gemelte last en winst reekeningen, buyten qualifi catie ofte ordre, ook door quade ingeslopene gebruyken oneigen hcswaarl en vergroot, dan wel of daaromtrent op eene andere wyse eenige excessen gepleegt zyn; 16° of de betaalde gagien op afgeloste reekeningen wel ten lasten der reekening van soldyen gebragt zyn, en of omtrent de verstrekte maandgelden conform d'ordre gehandelt is; 17° of «Ie verleerde halve gage door de gcene, die in de hospitalen ter geneesing geweest zyn, ten nadeele van soldyen en ten voordeele van de hospilaals reekening geboekt is; 18° of er ten opsigle van de medicamenten voldaan is aan de besluyten deser regeering; 19° of onder de restanten ook eenige quade schulden, on nodige eh overtollige goederen, meubelen, enz. voortlopen ; 20° of omtrent liet invorderen van de uylslaande schulden eenige negligenlie gegleegt is, so meede of onder deselve ook eenige hopeloos en desperaat zyn; 21° of er ten opsigle van de crediteuren ook iets aan te merken is; 22° of by bel sluyten der boeken al de per reslant ver- Meveue goederen op hun ware kosten gebragt zyn;
1753. J. MOSSEL. 362 23° of er ook eenige dienaren boven het bepaald getal, buyten qualificatie ofte hoge noodsakelykheid, aangehou den zyn; 24° of omlrend het geene de hediendens op de respectivc comptoiren tot een eerlyk middel van bestaan genieten, navolgens d'ordre en intentie deser regeering gehandelt is, so in opsigte van de verdeeling, als andersints; 28° of, om de goederen by hel sluyten der boeken op hare ware kosten te brengen, ook iels ten voor of nadeele van het comptoir generaal of eenige andere reekening, wegens te hoge of te lage versending, afgeboekt en of het selve van eenige importantie is, en 26° of by de samentrecking, die, volgens resolutie deser regee ring van den 29' n January 1661, van delasten geformeert moet werden, voldoende reedenen gegeven zyn, waaromme ieder reekening meer of minder is dan het voorgaande jaar, so meede of het gemelte geschrift belioorlyk in Rade van politie geresumeert en de houder der boeken lot het afsluyten van deselve, conform het genomen besluyt aan dese tafel in dato 6 September 1694, gequa lificeert geworden is. Art 3. Van alles, wat bevonden werd niet behandelt of gedaan te zyn navolgens het gebruyk en d'ordres, sal, so wel als van alle erreuren, nauwkeurige aanteekening gehouden en daar uyt geformeert moeten werden eene sogenaamde bevin ding, dewelke dan ten principalen bevatten en duidelyk, dog kort, vertonen moet: 1° alle ontdekte excessen, erreuren en gebreeken, met de nodige remarques en consideraties, hoedanig het een en ander best geredresseert en in 't vervolg verbeelert kan werden ; 2° de gesamentlyke last en winst reekeningen, so in 't alge meen, als ieder in het bysonder, en uyt de vergelyking van deselve tegens het jongst voorgaande jaar de meerder of minder veragteringen, met de reeden en aanmerkingen ten cas subject; 3° de rekeningen van voorjarige lasten en ongelden en van
1753. J. MOSSEL. 363 voorjarige winsten en verliesen, niet noteering, hoeveel daarop goedgedaan en afgeschreven en of daar meede hy het sluyten der hoeken na d'ordre gehandelt is: 4° alle posten, die huyten de eigen en voorjarige lasten en winsten, tegens d'ordre en styl van het boekhouden, afsou derlyk met het comploir generaal geliquidcert, ten einde te kunnen sien, hoe veel de hoofd reekening daar door hevoor- ofte benadeelt is; 5° d'oneigene en overtollige reekeningen, die in de boeken gevonden zyn, met de nodige aanwysingen lot redres; 6° de meubelen, combuys en andere aangemaakte of ingekogte goederen tot huys gebruyk van de respeclive opperhoofden, etc., etc, by aldien daar omtrent eenige excessen ontwaard werden, dog anders niet; en 7° de restanten en crediteuren met de nodige aanmerkingen, so in opsigte van de daar onder gevonden werdende uyt en in schulden, als ten belange van overtollige goederen en effecten. Art. 4. Het opmaken van dese bevindingen op alle negotie boeken van heel Indien sal lopen voor reekening van den visilateur generaal, in so verre, dat hy die selfs sal moeten concipiëren en tellens sorge dragen, dat daar by niets als een erreur of abuys opgegeven werd, hetgeen inderdaad sodanig niet is. Art. 5. Ook zal den visitateur generaal, nevens de ver antwoording van het comptoir en de maneance van zaken, nog incumbecren: 1° de jaarlykse examinatie van de gesamentlyke Bataviase last reekeningen en het formeeren uyt deselve van een g'exten deerde vergelyking tegens het voorgaande jaar (van ieder post in het bysonder), om klaar en duydelyk te kunnen sien, waar uyt de meerder of minder lasten haren oorspronk hebben; 2° de visitatie van de guastos boekjes, die in de veldschansen Tangerang, Tanjongpoura, enz. van de consumlie gehouden werden en welken aangaande hy voornamenllyk letten sal, of daaromtrent ook eenige excessen gepleegt zyn;
1753. J. MOSSEL. 364 3° liet ondersoek van de consumlic der uytkomende scheepen en hel daar uyt laten opmaken van de gewone reekeningen en andere papieren, en 4 1 het concipieeren van alle rapporten, berigten en wal ver der door dese regecring, den Gouverneur of Directeur Generaal gerequireert mogle werden. Art. 6. Dog het overige werk sal lopen voor reekening en verantwoording van den coopman en eerste suppoost, dewelke uyt dien hoofde verpligt zal zyn: 1° hy ahsentie van den visitateur generaal op alles eene nauwe toesigt Ie neeiuen; 2° d'afgaande en aankomende factuuren na te reekenen; 3° d'erreuren, die hy examinatie, punclatie, nareekening ofte nalelling in de hoekeu gevonden werden, in ordre te brengen: 4° d'bevindingen op de ladingen der aankomende scheepen uyt Nederland, voor so verre die by uytlevering bevonden werden te discordeeren met de factuuren en cognoisccmcn len, op te maken; 5° de consumtie der scheepen, die in Indien varen of op dese rheede leggen, f examineeren en daar van de gewone reekening en andere papieren, met behulp van een der mindere suppoosten, op te maken, mitsgaders daar van telkens een door hem voor het opmaken geteekent afschrift aan den Directeur Generaal over te geven; 6° de jaarlykse pryscourant van alle koopmanschappen, die in India by d'Edele Comp" verkogl zyn, te samen te brengen; 7° van de verkogte natte wharen in 's Comp B provisie maga zyn alle jaren een rendement op te maken en daar nevens te voegen een specificatie van degene, die daar in verbleeven zyn; 8° jaarlyks van hel geene uyt den voorraad en de monturc der uytkomende scheepen geligt, een specificatie te for meeren; 9° alle opgaven (dog ongcautheulisceit) te doen, die van kleen belang en weinig extentie zyn en vceltyds gerequireert
1753. J. MOSSEL. 365 weiden, so door de leeden deser regeering tot hunne respective besehryvingen, als andere in hunnen dienst, gelyk d'opperkooplieden deses casteels, de boekhouder generaal, enz., dog opgaven van veel belang en veel werk niet onder handen te neemen sondcr voorkennis en toe stemming van den Directeur Generaal; 10° onder de suppoosten, na het goedvinden van den visila leur, het werk te verdeden, op den voortgang van het selve nauwkeurig te letten en sucecssive aan den visita leur generaal kennisse te geven, hoedanig het daar mcede gesteld is; 11° van de jaarlyks na Nederland versonden werdende boeken en papieren de nodige registers op te maken; 12° van de by den jongsten opneem bcvondene boeken en papieren een voortlopend register onder aparte en appli catie hoofden te formceren en het selve successive met d'aankomende boeken, enz. te vergroten en altoos effen te houden, en 17)° alle d'ordres en besluyten by een te versameien, so die hier by geci leert, als boven dien nopens het houden en visiteeren der boeken en ten opsigle van d'equipage en consumlie der scheepen successive gegeven en genomen zyn, mitsgaders deselve steeds effen te houden. Art. 7. Ten opsigle van de consumtie der scheepen zal nauwkeurig in agl genomen moeten werden al, het geen nopens de provisie, equipage en buskruyd reekeningen geslatueerd is by diverse reglementen en resolutien deser regeering en onder anderen by besluyt van den 26 PD May 1719. Ail. 8. En, nademaal de ondervinding meer dan eens heeft doen sien, dat het werk ten desen comptoire met bet bevorens bepaalde getal suppoosten onmogelyk buyten verag tering kan gehouden werden, zo zullen voortaan op hef selve permanent bescheiden zyn dertig personen (de visitateur en eerste suppoost daaronder gerekent), waar meede het jaarlykse werk dan alloos effen sal moeten gehouden werden. Art. 9. Voorts sal als een douceur aan het visilecomptoir
1753. J. MOSSEL. 366 verknogt hlyven, het geen den visitateur generaal by de reso lutien van den 22™ January 1661 en 10 Augustus 1752 voor de ontdekte erreuren by de visilalie der boeken is toegelegl, met en benevens de 50 rd 9 , die voor het opmaken van ieder consumtie reekening der uylkomende en een ducalon 's inaands van d'in India varende of ter deser rhede leggende scheepen, volgens oud gebruyk, betaalt is. Art. 10. Kn sal het selve verdeelt werden, als volgt: van het voorn, een zesde zal genieten; de visitateur generaal 3 / 4 , de eerste suppoost l l s en die d'erreuren ontdekt, meede '/s"» dat van de vaderlandsche consumtie sal blyven voor den visilaleur generaal alleen, en van d'lndiase consumtie sal hebben d'ecrste suppoost de helftc en d'overige hell'le slaan ter dispositie van den visitateur generaal, om ter zyner discretie verdeelt te werden onder de geene, die sig in den dienst der Edele Comp e het meeste en beste everlueren". Ten slotte bepaalde de Regering, dat, wanneer de premie voor den Visilatcur-generaal wegens ontdekte abuizen meer dan ƒ5OOO zoude moeten bedragen, hel werkelijke bedrag dier premie ter beslissing van de Hooge Regering bleef, dan wel, «indien deselve sulx uyt hoofde van presumptie van gepleegde «fraudes ofle om andere motiven mogt goedvinden", ter be slissing van den Raad van justitie te Batavia. Zie ook bij 22 Januari) 1661. 9 Julij. Ampliaiie van hel bepaalde op 20 Mei 1719 nopens de verantwoording van scheepB-conBumptie~reke ningen, enz. De amplialie luidt, »dal de gene, die wegens eenige bevon »dene leckagie of minderheeden verklaringen of atlestatien komen "Ie verleenen, voorlaan gebonden zullen zyn het daarby gede »poseerde, in cas van excessen, met eede te bevestigen". Zulks werd noodig geacht om daardoor, »ware het mogelyk,
1753. J. MOSSEL. 367 «eeniger mate in Ie teugclen de bekende lichlvaardigheid der «zeevarenden in het geven van getuigenis oratrend zaken van »die natuur". Vooral sedert geene Boekhouders op de schepen, in Indië varende, meer aanwezig waren, werden vele «slordigheden" ontdekt. 9 Julij. Vernieuwing van hel bepaalde op 27 April 1694 nopens hel nazien der hoehen van den Curator ad lites. »Door verloop van tyd" was die bepaling «buyten gehruyk «geraakt". 23 Julij. Voorschriften nopens insolvente boedels van Compagnie's dienaren en hunner weduwen. In afwachting van nadere bevelen ter zake van Heeren XVII nen besloot de Indische Regering: »in stede van het by resolutie deser regeering van den 30' n December anno 1752 gerequireerde advis vanden Raad van justitie deses casleels, of er een middel mogte uyt te vinden weesen om de zo lange getraineerd hebbende en nog onafgedane zaak van het houden van het judicium preferentiae et concurrenliae en hel concursus creditoruin in Indien over boedels van insolvent overledene 's Comp" dienaren, zo veel mogelyk, ten genoegen van d'Edele Hoog Achtbare Heeren Majores en met overeen komst van 's Comp 9 privilegiën, de Hoogheid van de ten desen van d'Unie afhankelyke Indische gewesten en dcrselver constitutie, als ook tot behoud van het publicque crediet hier te lande, en gevolgelyk tot welsyn van de colonien en etablis sementen van de maatschappy, ten einde Ie brengen, ingekomen zynde een extract uyt het memoriaal van dien regtbank de dato 22 May jongstleden, waarby haar Achtbare verklaren zig geensints bcvoegl t'agten om, tegens de gereilercerde ordres der Heeren Majores in cas subject, eenig advis te pro «uceeren, ja ter contrarie selfs te twyfelen, of er wel ooit iets
1753. J. MOSSEL. 368 voldoende aan de voorsz. bepalingen (of requisiten) lot oen expediënt in desen zoude kunnen werden g'excogiteerd; zo is als nu over dit gewigtig en cpincus onderwerp nader ge delibereert en daar onitrenl aangemerkt, dal. op d'omstandige en solide refutatie van d'eerst in anno 1744 ofte na eene stilswygende toestemming van liet contrarie gedurende den lyd van drie en seslig jaren en langer g'opperde sustenue van den Ed 1 ' geregle der stad Amsterdam omlrend dese malerie, by de brief descr regeering aan d'Edele Boog Achtbare beeren Sevenlienen van den jl cn September 1745, niets anders is g'ant woord dan, dat haar Edele Hoog Achtbare zig als nog quamen te gedragen aan de daar omtrent intusschen reets by hare g'eerde missive van den 20™ November 174:> gestelde ordres, in conformite van de voorsz. sustenue, ondereen blotealleguatie, dat, behatven dat het selve met de distinctie, daar omtrent gemaakt, ten uylerslen billyk en reedelyk zoude weesen, daar tegen daar en boven niet veel sporrelings viel, alzo de hoeren Scheepenen der stad Amsterdam op geen andere voet eenige overdagingen zouden accordeeren en haar Edele Hoog Achtbare zig versekert hielden, dat de gereglen van andere sleeden, die wel indislincte overdagingen hadden g'accordeerl, daar van jegenswoordig terug gekomen waren, etc, dog tellens ook geconsidcrcerl, dal. hel cersle t'eenemaal onbegrypelyk is, nademaal desen aangaande, buyten hel geene by onse voorsz. brief van ulirao September 174;> is verhandelt en waar uyt men als nog vermeend evident genoeg te consteeren, dat het zelve (salva reverentia) alzo min voor reedelyk en billyk, als voor noodsakelyk en onschadelyk voor de maatschappye en hare colonien kan werden te hoek gesteld, nog lot adstructie van dit ons gevoelen voorkomt: 1. Dat, alhoewel volgens de beschrevene reglen de plaats, van waar iemand oirspronkelyk is, onveranderlyk zyn woonplaats hlyl't (olie gehouden werd Ie weesen) en daarom iemand, die zig ergens anders ter woon begeeft, ook gehouden werd Iwee woonplaatsen te hebben en myn beeren van den geregte van Amsterdam daar uyt willen argumenteeren, dal 's Comp"
1753. J. MOSSEL. 369 PLAKAAT-BOEfc DEEL VI. 24 dienaren in India voor niel anders als reisigers en uytheemsche aan te merken /oude weesen, die voor zekere bepaalde tyd zekere geregte subject, dog aldaar geensints wesentlyk gedomici lieerl zyn; daar legens moei in aanmerking genomen werden, dal de zaak heedendaags geheel anders is gelegen, dewyl, volgens d'algemeene costume van geheel Nederland, ja genoeg saam van de gantsche wcereld, de woonplaats, door de geboorte aangewesen, ofte d'oirspronkelyke Woonplaats alleen door de wil verandert word, also dat d'inwoonder geensints onderworpen blyft aan het regtsgebied, waar onder hy geboren is, gelyk zulx onder meer andere regstsgeleerde werd aangemerkt by den vermaarden, Andreas Gail, in zyn observantien van de Keiserlyke kamer in de 36'' 1 ' observantie van het tweede boek, invoegen een iegelyk subject is de wellen en costumen van die plaatse, alwaar by woonachtig is, en niel die van zyne geboorte plaats, dewelke hem niel langer aangaan, als hy al daar te vinden is, merkende de g'allegueerde autheur in het selfde hoofddeel zeer wel aan: dat nota hene het regt der wooonplaatse kragliger is, als hel regl des oorsprongs, zoo veel de regtspleging i>f vierschaar aangaat. i. Dal alle de geene, die in den dienst van de Comp e overgaan, biiylen eenige zeevarende (waaromtrend men ten desen opsigte ten deelc zoude kunnen excipieeren) zulx niet doen voor een korten tyd om heen en weder te varen, maar om zig verscheide en ten minsten vyf jaren in Indien op te houden en haar verblyf te neemen, en dus de plaatse harer geboorte formeel quiteeren, dewyl hel zeggen, dal een oirspron kelyke en natuurlyke woonplaats niel en kan verandert of versaak l werden, also moei verslaan werden, dat bet selve maar plaats heeft, zo wanneer die niet verlaten werd, en by het tegendeel de woonplaats is, daar iemand zig ophoud, speciaal als hy er tellens ampten en bedieningen heelt, dewyl amptenaren als geen reisigers ed vreemdelingen kunnen werden gecon sidereert. 3. Dut dierhalven zeer remarcquabel is het onderscheid, tusschen Compagnies dienaren en hunne weduwen gesustineert,
1750. J. MOSSEL. 37 niet bcnioeyen, veel min die zakea aldoen, maar de klagers renvoyeeren aan ilen Europeese fiscaal, o|> verbeurte van haar bediening. Hoe zonderling dit welhoek ook zij, loch moet hel verloren gegane concept daarvan nog zonderlinger geweest zijn. Want de [legering keurde dil slechts goed,»nadat hetselve van eenige ■absurditeiten en duysterheden gesuyvert was." 51 December. Vernieuwing en ampliatie va?i de plakaten tegen hel gebruik van vuurwapenen. — Voorschriften nopens de jogt in de liataviasche ommelanden. Vak bij 9 December 1620, '"?■«" 1671, i- Maart 1726 en J April ' IS 4 Jaruarij 1786. Nopens de motieven voor deze vernieuwing koml in de resoluüen der Ilooge Regering bet navolgende voor: ■Dewijl men nog te meermalen vernomen hadde bet misbruyk, dat van hel dragen en behouden van schietgeweir, insonderbeid door de inlandsche Christenen, naar de bovenlanden ter jagt gaande, gemaakt werd, gelyk daar van nog onlangs een exem pel op Tana Abang heeft g'exteerd, alwaar een Chinees by heldere dag in zyn eigen huys door een inlandsche hoede drager is dood geschoolen, zonder dat den dader g'attrappeerd of ontdekt heeft kunnen werden en of hel zelve nvt wraak ■i zugt over eenig geleden ougelyk dan wel by ongeluk of uyt blote moelwilligheid geschied is; en hier op over dit onder werp gedclibereerl en aangemerkt zynde, dat tot diergelyke voorvallen grotelyks gelegentheid en aanieiding geelt hel licen tieus jagen op allerley wilt in de bovenlanden, genoegsaani bel ganlsche jaar door, selfs op de landeryen, door particulie ren in eigendom ol' huur beseten, zonder consent van desclvc ofte de opsiglcrs, ja, somwylen tegens hun wil en dank, bet welke zedert eenige lyd zeer d'ovcrhand genomen en als tot een amhagt geworden is voor een parthy vrygegevene slaven en andere, schadclyke ledig lo|tors, die zig Christenen noemen;
1753. J. MOSSEL. 370 als dat aan die weduwen, jaar en dag alhier gewoont hebbende, werd toegestaan baar domicilium alhier te hebben en daar en tegens aan de mans niet, schoon hun verhlyf in dese ge westen ook tien, twintig en meer jaren mogle geduurl en hoezeer zy zig aldaar vastgemaakt moglen hebben, ten blyke, dat men in het eene geval, ten minsten voor zo veel de mobilia aangaal, de Ronieinsche beschrevene rcgten volstrekt invoeren en omlrend het andere de Nederlandsche costumen volgen wil, waar voor geen ander reeden müiteerd, als dal men het zo gelieft te begrypen. 4. Dal zulks al eens als reedelyk loegesteml zynde ('t geen men in gemoede niet doen kan), daar uyt geensints volgt of kan geconcludeert werden, dat ook ten opsigte van de boedels der gene, die, buyten de Nederlandsche provinlien geboren zynde, alhier in Indien in den dienst van de Gomp 6 insolvent komende te sterven, het judicium preferentiaeetconcurrentiae niet kan gehouden weiden voor hel gercgt van die kamer, daar zy uylgevaren zyn, maar wel ter plaatse hunner geboorte. 5. Dat het ook een evidente en ouwcdersprckelyke waar heid is, dat, als de geboorte de burgers maakt en zodanige oorspronkelyke of natuurlykc woonplaats selfs niet door uyt landigheid en verlating verandert werden kan, iemand, die hier in Indien geboren is, in het vaderland insolvent komende t'overlyden, hel judicium preferentiae et concurrentiae niet ter plaatse, daar hy woonaglig, maar daar liy geboren is, zoude moeten gehouden werden, 't geen de geregten der respective steden in Nederland zekerlyk absurd zouden vinden en posilif niet willen laten gelden. 6. Dal het wel waar is, dat de wei dicteerd, dat een vaste woonplaats door een verhlyf van tien jaren verkregen werd, dog daar uyl geensints volgt, dal die niet in een mindere lyd zoude verkregen werden, maar dal by onsekerheid de tyd van tien jaren genoeg is om een vaste woonplaats Ie hewysen, dewyl andersints heedendaags, indien maar de wil hlykt om ergens een vaste woonplaats te verkiesen, gepaard met een dadelyke verlating van zyn oorspronkelyke woonplaats met
1753. J. MOSSEL. 371 huysgesin en goederen, verstaan werd, dat selfs in een ogen- Wik de vaste woonplaats gesteld is; devvyl het tegenwoordig nergens gerecipieerd is, dal iemand zyn domicilie zoude be houden in een stad, daar nog hy, nog iels van het zyne te vinden en welkers jurisdictie hy gevolgelyk niet onderworpen is en niemand, volgens het gevoelen der reglsgeleerden, op de reeden gegrondvest, kan gerekent werden zonder woon plaats Ie zyn, gelyk dan ook, naar de costumen van Nederland en veel andere plaatsen, het iuwoonderschap in een jaar werd verkregen, zo als het eerste onder anderen betoogd werd by fiail in zyne vyl' en dertigste observantie van het tvvede boek, alwaar hy zegt: koord Iwl inwoonderschapvolgens.hetgemeene legt werd verkregen door den lyd van Hen jaren in eeneplaats te wonen, zo werd nogthans hetzelve wel ook op slaande voet bekomen, wanneer iemand N.B. metier daad en feitelyk zyn voornemen om op de voorsz. plaatse (e verblyven verklaard, gelyk, by aldien deselve zyn woonplaatse en woninge aldaar heeft gesteld en N.B. het meeste deel zyner goederen ter selver plaatse heeft gebragt, also d'inwoninge iemand tol inwoonder "naakt, een waren inwoonder werd gesegl te zyn, dewelke van dese of geene plaatse in eenig land of plaatse woond en zyn Woonplaatse houd, gelyk ook iemand gezegd werd ergens te "inien. alwaar deselve zyne goederen heeft leggen en N.B. zyn godsdienst gewoon is te gebruyken. 7. Dat ten desen ook toepasselyk en eenigermalen decisoir is hel voorbeeld, te vinden in de 107 de en 108 sle consultatie in het Nederlands advys boek van van den Berg, volgens het Welke een inwoonder van Amsterdam, met burgermeesleren van Naarden gecontracteerd hebbende om aldaar voor zyne feekening een lotery op te reglen, waar toe hy de prysen t c, t Naarden had gelevert, etc, en middelerwylen zynde komen te failleercn, het querilur was, of de geregte van Naarden de goederen van dien inwoonder overleveren moeste aan de Commissarissen van desolate hoedels t'Amsterdam, dan of die te Naarden zouden behoren te blyven om aldaar te werden verkogt en op de penningen, daar van Ie komen, preferentie
1753. J. MOSSEL. 372 gehouden Ie werden ?; en het laaste g'affirmeerl geworden is, invoegen alle dienaren, die hun selven voor eenige jaren in den dienst van de Comp 1, vcrhonden hebben, moeten ge houden werden haar domicilie alhier in Indien genomen te hebben en, zo lange z\ haar alhier bevinden, convenibel zynde voor den regter, door den Souverain alhier in Indien geconce deert, daar uyt dan ook volgt, dat zy subject /yn 'sComp' keuren en costumen: want onder den geregte van eene plaats Ie gehoren en de wetten onderworpen te zyn is een en 't selve, waar uyt dagklaar blykt, dat nog de reglen van Amsterdam, nog van eenige andere steden, daar de Comp* hare kamers heeft, ten desen opsigte kunnen werden gevolgl, nadien sodanigen persoon het inwoondcrschap, dat hy bevorens aldaar mogle hebben gehad, verlaten heelt en zig met er woon en goed elders begeven, maar dat in tegendeel in desen tol een regul en riglsnoer moeien dienen de statuten deser stad, waai' b\ het nodige omtrend de desolate of insolvente boedels en de manier van procedeeren in cas van preferentie en concurrentie behoorlyk en naar de constitutie deser landen is gereguleerd en die d'Edele Hoog Achtbare Heeren Majores by derselver gerespecteerde missive van den 21™ July anno 1707 selfs toestemmen, dal alhier moeten werden g'observeert en onderhouden, daar by aanmerkende, dal. omtrend zaken, waar van in deselve statuten niel bysonder is g'ordonneert, moeten g'observeert en onderhouden werden de statuten en costumen, in de Nederlanden gebruykelyk. 8. Dat hel dus verre g'allegueerde meerendeels selfs als overtollig voorkomt, als men reflecteerd op dé voorsz. ordre van den 21 cn July 1707 en den teneur der resolutie van haar Edele Gronl Mogende de Stalen van Bolland en West vriesland van den 10 cn July anno 1674, te vinden by de Papegay of hel formulierboek van van Alphen, in het sevende hoofdstuk, en dicteerende: dat alle qucstien en geschillen, vallende in ende over boedels, die insolvent geworden ofte onder benefilie van inventaris g'addieerl zyn ofte andersints, by commissien ende oppertoesigt van Scheepenen of Commissarissen van desolate
1753. J. MOSSEL. 373 boedels g'administreerd werden, gevenlileert en afgedaan moeten Werden voor den regter van die plaatsen, daar de voorsz. boedels insolvent, onder beneficie run inventaris ofic onder commissie als vmen g'administreert zyn; en dal ook de reekeningen van d'administrateurs vau de voorsz. boedels daar ter plaatse moeten werden gedaan, etc. (en verder), dal ket voorsz. decla ratoir. als zynde conform de dispositie der beschrevene regten, is moei hebben in alle gelegenlheeden en voorvallen, die nog zoude mogen zyn ongedecideerl, etc, welke resolutie, schoon eigentlyk maar sprekende van d'insolvente boedels, in de sleden van Holland en Westvriesland vallende, niet relatie ,( jI de diflereuleu tnsschen de geregte van deselve en den bove van Holland, daar over ontstaan, egler ten desen zeer toepasselyk is. dewyl zuh duydelyk aantoond het sentiment van den Souverain van die provinlie in cas subject en de geregten van de steden, ten wiens voordeele deselve genomen 's, niet geen reeden Kunnen vergen, dat men ten opsigle van Indien op andere gronden zal te werk gaan, alleen, omdat deselve met bare sustenue in zo verre niet quadreeren. 0. Dat van bel octroy, door baar Hoog Mogende de Heeren Stalen Generaal als den Souverain deser landen sub dalo 2' September anno 1671 aan de Compagnie verleend om hier te lande N.B. indistinctelyk curatoren over de boedels van 's Gomp" dienaren te stellen, die in India komen l'overlyden zonder aldaar kinderen, weduwen ofte erfgenamen na Ie laten, niet tegenstaande dit alles en de voorsz. ampele en fondamenteele Wederlegging by brieve van ultimo December 1745, ten gevalle va « Mj ii Heeren van den geregte der stad Amsterdam en die verder desc nieuwe syslema souteneeren, gerenuntieerd wer dende, daar door, zo wel aan 's Comp s dienaren, als aan derselver Indische crediteuren, oen irreparabel gerief werd loegebragl, om niet Ie spreeken van de praejuditie, die daar do»r aan de jurisdictie van den Raad van justitie deses casteels 2a ' veroorsaakt werden, en den aanwasch van die van den £ ei 'eglen der steeden van de respeclive kamers, dewelke nooit eenige jurisdictie van den Souverain, nog ad rem, nog ad
1753 J. MOSSEL. 374 personam, over 'sComp 9 dienaren in Indien bekomen, nog zig ook voor desen aangematigl hebben. 10. Dat, gelyk het, zo als uyt het g'allegueerde exempel kan werden afgenomen, in geene deele overeenkomstig is mei de practycq en manier van procedeeren, in de Nederlanden gerecipieerd en aangenomen, dat het judicium preferentiae et concurentiae voor den geregte van die stad gehouden werd, van waar zo een insolvent overleeden 's Compagnies dienaar, die N.B. jaar en dag alhier zyn domicilie gehad en gehouden heeft, vertrocken en uytgevaren is, het zelve zo ook zoude labo reeren aan d'allergrootste incongruileiten, defecten en inconve nienten, die men bedenken kan, en niet alleen strecken tot merkelyk nadeel van d'ingesetewen deser landen, maar ook en hooldsakelyk tol groot nadeel, zo van 's Cornp 8 dienaren by hun leeven, als van derselver boedels, wanneer die na haar dood insolvent worden bevonden, eensdeels, dewyl in zodanige insolvente boedels zullen moeien fungeoren dubbelde curatoren ofte twee sequeslers, als d'eene Ie deser hoofdplaatse om den boedel tot liquiditeit te brengen en daar toe d'uytstaande gelden van den insolvent overledene, 't zy in der minne ofte door middelen van eontraincte, in Ie vorderen, en d'andere in Nederland, ten einde in cas van preferentie en concurrentie tegens de crediteuren te procedeeren, waar uyt dan sal komen voort te vloeyeu, dat voor eerst 't judicium daar, over jaar en dag na bel sterfgeval of de gcsuslineerde insolventie gehouden werdende, de hoge interessen de schulden zodanig zullen doen oplopen, dat de boedels daar door, anders nog solvent zynde, insolvent komen te werden, waar en boven er dan nog omtrent 8 perc'° wissel verlies tusschen India en Neder land afmoet; ten tweeden, vermits de crediteuren alhier, yder een bysondere procuratie op hunne gemagligdens in 't vader land moetende passeren en daar by bare bewysen, N.B. zo wel in originalia, als copia aulhenticq oversenden, zonder welke z'baar actie niet kunnen doen instilueeren, zulx almeede zal strecken tot merkclyke verswaring der kosten en vcraglering der boedels en by het te zoek raken van origineele, onder
1753. J. MOSSEL 375 handsche obligatien, waar van il'egtlieid word bedisputeerd, 't zy by het blyven van scheepen ofte andersints, ook tot irreparable schade van den houder; ten derden, nadien er verscheide crediteuren onder zullen gevonden werden, als Chineesen en inlanders, die, geheelyk geene correspondentie in het vaderland hebbende, haar in de grootste verlegcntbeid des weerelds zullen gebragl vinden, wanneer zy met hare actie naar den Nederlandschen reglbank werden gerenvoyeert, dewyl zy geen denkbeelt hebben van onse regtsgcleerdheid en wyse van procedeeren, veel min van zo een uyt de Romeinsche beschrevene regten opi;edolvenc systema, tegens alle vorige gebruyken strydenée, die zy noodsakclyk moeten aanmerken als een middel om baar te vexeeren en van hare regtmatige pretentien te versteken of al hel hare in processen te doen consumeeren, waar van de gevolgen door een algemeen misnoe gen én recours tot d'inlandsche regeeringen op plaatsen, daar de Comp e niet of niet volstrekt meester is, zodanig kunnen weesen, dat men schynt te moeten veronderstellen, dat de Heeren Majores, daar op reflecteerende, niet van zig zullen kunnen verkrygen daar inne Ie condescendeeren, innar integendeel, liever als hare colonien en belangen aan de gevolgen van dien te bazardeeren, zullen gelieven te bewerken bol inanictien van 's Comp 3 prero gatieven in degen, waar tegens met reeden en billykheid niet veel sporrelings vallen kan, te meer, vermits by dit alles nog komt, dat onder de schuldeisschers, zo wel Europeese, als Chineesc en inlandscbc, verscheide arme lieden zullen weesen, die, al konden z'een begrip van dese zaak formeeren, zo om de geringheid harer pretensie, als uyt vreese, dat de grote kosten °orsaak zullen zyn, dat er niets voor haar zal komen over te schieten en zy, om zo te spreken, goed geld naar quaad geld zullen werpen, als daar zyn winkeliers, kleederenmakers, schoen makers, leverantiers van producten, die het land geeft en waar van zy gemeenlyk leeven moeten, barbiers en diergelyke meer, liever met hare actie agler zullen blyven, daar andersints diergelyke crediteuren, zonder eenige naamwaardige kosten te maken ol te hebben, persoonlyk op d'eerste dagvaardiging
1753. J. MOSSEL. 376 alhier compareerende en by een klein libellelje hunne actie instilueerende, veelmalen nog aan hun guarand komen; ten vierden, dat hier uyl onvermydelyk zal moeten voortvlocycn, dat 'sComps dienaren, niet alleen by gebrek van cenige nood sakelyke lyfbeboeftens, deselve niet als voor contant en selfs geen huys, als mits vooraf betalinge te huur zullen kunnen krygen en dus, als zy geene middelen daar toe hebben, telkens genoodsaakt weesen recours te ncemen tot hel verpanden van hunne meubeltjes, zo zy eenige hebben, of anders gebrek te lyden, als zy, gelyk de meeste, geene immobilia bezitten. 11. Dat het wel waar is, dal cenige van de voorsz. inconvenienten ook réciproque plaats kunnen hebben omtrent d'Europische crediteuren, wanneer liet judicium praeferentiae et concurrenliae alhier werd gehouden, dog hel zeeker is, dat, deselve geen honderlsle of minder gedeelte der crediteuren uytmakende, hel belang van veele swaarder als dal van weinige dient te wegen, invoegen men van de regtmatigheid van de heeren van de gercgl.cn der sleden, alwaar de Comp e kamers heeft, schynt te mogen verlrouwen, dat zy dese zaak, in baren samenhang wat nader inziende, niet zullen blyven insisleeren op eene zo prejudiciable nieuwigheid, speciaal wanneer zy den teneur van voorsz. brief van ultimo December 1745 en al het reets g'allegueerdc nog eens gelieven in overweging te neemen. Hoe een vrouw, regt ven preferentie sustineerende uyt hare huwelykse voorwaarden, daar zy baar man by zyn leeveu procuratie heeft gegeven om voor baar reekening 't een en ander te doen, gevoeglyk in Nederland hare actie zal konnen institueeren ? Hoe een vrouw, sustineerende bare middelen ie moeten uyl recken, die nog in wesen zyn en preferentie te moeten hebben van de tyd des huwelyks af wegens 't geen op de insolventie van de man bevonden werd door hem veralieneert Ie zyn, by de Nederlandsen regier zal konnen te regt komen ? Hoe 't gaan zoude met de kinderen, die legaal hypotheecq hebben, na de dood van de moeder op de goederen van baai vader, voor zo veel de lcgilime portie aangaat, waarin zy van
1753 J. MOSSEL. 377 de moeder zyn g'insliluecrl, als het provenue van de immo bilia niet sulïieierende is, want zy voor alle andere moeten gaan, geen ander hypotheecq of privilegie hebbende? Hoe men, als verscheide- obligatien onder den insolvent overledene verpand zyn en den verpander selfs builen slaat of almeede insolvent is, vuur den regier in 't vaderland tegens die schuldenaars, die hier in India dickwils wyd en zeid ver spreid zyn, zal konnen procederen : Hoe men in den boedel van een voogd over een ofte meer minderjarige, die insolvent komt te overlyden, by de Neder landse regier zal konnen procederen, zondermerkelykeschade en grooi verdriet van zulke pupillen? Hoe den Nederlandscben regier, wanneer er speciaal verband van eenige mobilia gedaan is van een debiteur, nog in vol crediel zynde, en zulx door den geregte gedebatteerd werd in fraude van de crediteuren gedaan te zyn, daar in behoorlyk ondersoek sa! doen, om niet te spreeken van ontelbare gevallen en incidenten, welke niet alleen onder de proceduuren, zo in cas van gepretendcerl legaal hypotheecq op ingescheepte vragt goederen of schepen, wegens vragt, leverantie van noot wen digheeden en reparatie, waar van oculaire inspectie vereischl werd, als andersiiils, maar ook bnylen des kunnen exteeren en ontstaan en nergens anders als by den localcn regier behoorlyk kunnen ondersogl en afgehandelt werden, ofle ten minsten niet in Nederland, zonder honderlnialen recours Ie moeten nemen let hel lankwylige middel van letteren requi siloriaal naar zo ver afgelegene gewesten, tegens dat zulx van hier eens nodig zoude weesen. 12. Dat alle dese zeer wigtige swarigheeden, zo voor 'sComp' dienaren en dcM) colonie, als den staat der Edele Cotnp o , ligt en eenvoudig konnen afgeweerd werden zonder iemands nadeel, indien hel forum over diergelyke insolvente b lels, even als van alle andere, hier Ie lande wierd gehou den, don de gelden niel wierden afgegeven als onder suffisanle f-autie de reslituendo voor den lyd van tien jaren ofte even •ang, als volgens de statuten deser stad, onder den lilul van
1753. J. MOSSEL. 378 desolate boedels, § 19, is bepaald ten opsigte van de geligte penningen, die van immobilia gekomen zyn, dan wel, dat men, des noods, die penningen al dien tyd by de Comp 0 op interest liet staan, binnen dewelke dan de vaderlandsche crediteuren, zo er eenige zyn, by forma van relief, dog zonder hctalinge van de boete, volgens 's lands gebruyk daar toe ten behoeve van het lazarushuys alhier staande, hunne aclie nog zouden kunnen institueeren, wanneer sodanige vaderlandsche credi teuren daar by geene schade of nadeel zoude lyden, als kun nende den Raad van justitie dcses casteels zorge dragen, dat alle jaren precies door haren seijuestcr geformeert en door haar Achtbare, nevens een geleide briefje, aan ieder kamer overgesonde werde een accurate lyst van sodanige insolvente boedels, om daar uyt altoos te kunnen zien, hoe lange het geleeden is, dat zodanige insolvente 's Conip" dienaren ofte derselver weduwen zyn overleeden ofte wanneer, de insolventie haar bekent geworden zynde, sodanige boedels onder den sequester gekomen of overgebragt zyn, en daar uyt mei haar Edele Hoog Achtbares believen, des noods, ofte voor zo verre de geregten van de steeden in Holland en Zeeland, daar de Comp c kamers heeft, niet tegenstaande eene behoorlyke noti ficatie van de meenigvuldige onoplosselyte en insurmontable swarigheeden en inconvenienten. Welke uyt het tegendeel onverraydelyk moeten resulteercn, legens hoop en verwagling mogten blyven refuseeren behoorlyke overdagingen t'accor deeren, in 't vaderland by de couranlen van die of andere steeden, in déSO zaak niet gemesloerl, telkens de weet des wegen gedaan te werden, onder uyldruckelyke waarschuwing, dat, na verloop van het gemelde termyn van tien jaren, de noncomparanten van haar regt zullen vervallen gereekent wer den, even en in dier voegen als of er overdagingen geschied waren, also dal middel, hoe informeel ook mag schynen, ten vollen werd gelegitimeerd door de volstrekte noodsakelykheid, welke er in dien gevalle in resideert om de (lomp 1 ' de preroga tiven, van den Souverain verleend, niet te laten ontwringen en in extreeme qualen extreeme remedicn moeten gebruykt werden.
1753. J. MOSSEL. 379 Uyt hoofde van al het welke en dat als nog by de vergadering eenparig wierd g'oordeelt buylen het bestek deser regering te lopen en voor haar ten eenemale onverandwoordelyk te weesen van de privilegiën, door den Souverain om zulke ge wigtige reedenen aan de Conip e hier te lande gegeven, te renun tieren tot mine van hare colonien, die het te vreesen is, dat daar uyt, ten minsten voor een gedeelte, langsamerhand zal volgen, ofte daarinne direct ofte indirect toe te stemmen; dog dal die zake egter niet sonder grote ongelegentheid voor d'g'interesseerdens langer slepende kan gehouden werden en ongedecideert blyven; is goedgevonden en g'arresteerd de mainctenue van 's Comp* dierbare privilegiën in deesen geheelyk over te laten aan d'Edele Hoog Achtbare Heeren, onse meesters, versekert zynde, dat Hoogdeselve, die zulx beter in haar magt en bereik hebben, dan ook met zo veel te meer vigeur desselfs hehoudenisse zullen bewerken, tot welweesen van de belangens, hare zorge in den eersten graad tocbetrouwd, en mits dien niet alleen alle de gelden, die onder cautie de restituendo zyn afgegeven uyt de boedels van weesentlyk insolvent overledene dienaren en derselver weduwen, geen jaar en dag na haar mans OVerlydën in Indien woonachtig geweest zynde, maar niet die uyt boedels, welke uyl bedugting voor onbekende crediteuren aan den sequester overgegeven zyn, zonder dat als nog eene absolute insolventie gebleeken is, waar omtrend bet geresolveerde aan dese lafel op den 9 en Augustus anno 1688 in volle kragt en waarde hlyfl, nog ook die van den insolvente boedel van Maria Catharina de Sluyper, weduwe van den stuurman, Hendrik de Nys, welke hier te lande ge boren en nog ses jaren na baar mans dood verbleven is, en meer andere diergelyke, waarop de resolutien deser regeering van den 25 en November 1749 en 28 cn Augustus 17!50 in zo verre niet belreckelyk zyn en gants oneigen g'appliceert mogten weesen, voor zo veel het provenue van de mobilia aangaat, door d'ontfangers ofte hare borgen weeder in 's Comp s cassa te laten restitueeren, maar ook de memorien der gelden van alle alhier nog voortlopende insolvente boedels van overleedene
1750. J. MOSSEL. 38 zo is goedgevonden en verstaan, om dil qaaad, des inogelyk, eenmaal mei wortel en lak uyt te roeyen, op liet stuk vande jagt Ie statueeren, dat geen inlanders, 'l zy lioedcndragers of te andere, die zig beneden de buyten posten Tangerang, M r . Cornelis, Hyswyk, Noordwyk, Jaccatra, Ankoe on Ansjol onl liouden, deselve van p mo . Maart lot uil. Oclober naar boven zullen mogen passeeren om te jagen of, op pretext van de jagl, zig boven de sclve verloonen, 't zy mei scbielgeweer, nellen olie eenig ander jagt gcreelscbap, excepto de gecne, die met permissie van den Commissaris op de jagt van wilde verkcns, tygers of ander verslindciil gedierte uylgaan en van denselven gratis van een licentie briefje zullen moe ten werden voorsien; en dal zo ook niemand zonder ondcr scbeyd, 't zy Europees of inlander, in die lyd zal mogen ter jagt gaan ofte de voorsz. gepermitteerde jagers op ander wild zullen mogen sebieten, sub pene van verbeurte van bet geweir ofte ander jagt gcreelscbap en bet geseboten of gevangen wild, ten behoeve van den geenen, die den contra venleur zal opvatten of aanhouden, en tien rd s . boete, in gelyke dcelen te verdeelen lusschen den Drossaarl deser slads ommelanden en den opvatter, voor d'eerste, mitsgaders ar bitraire straffe daar en boven voor de tweede reise; dat wyders voorlaan een iegelyk wel op zyn eigen grond of bodem bet gantsebe jaar door zal mogen jagen mei netten of ander jagl gercetsebap, maar niet met scbiel geweir, als alleen de geene, aan uien bel bonden en gebruyken van dien niet is g'inlcrdiceerl, maar dal niemand de vrye jagt zal gepermitteerd wesen als alleen van p" l( '. November tol uil 0 . Feb., beide inelusive, met netten en ander jagl gereet schap en ook mei schiet geweir aan de gene, die bet selve heb ben en bonden mogen, dog alle maar op 's boeren wegen en velden, als ook in de bossclien en Innderyen, by geene particulieren in eigendom of buur bezeten, maar niet op lan den, aan andere toebehorende of door deselve gehuurd, dan met voorafgaande permissie van den cygenaar olie huurder, dan wel den geenen, die er het opsigl over beeft, op verbeurte van
1753. J. MOSSEL. 380 dienaren en derselver weduwen, geen jaar en dag na hare mans afsterven in Indien verbleven, in zo verre van de mobilia zyn gekomen, aan baar Edele Hoog Achtbare over te zenden, om deselve in staat te stellen daar omtrent Bnalyk sodanig te disponeeren, als by een nadere overweging deser zake, met de gevolgen en ile aankleven van dien, in voegen als by meer melde missive van den of" December 1745 en hier voren is verhandelt, mogten te rade, werden, mitsgaders de nodige uyi keeringe van die gelden te doen, daar en zo zulx dan behoord, en die bedragen vervolgens dese hoofdplaats aan Ie reekenen, even als of het geld ware, per wissel overgemaakt, l en einde hier by de negolie boeken te kunnen werden verevend ; en is wyders beslolen de proceduuretf of verweeringen der insolvente boedels, voor zo verre de immobilia aangaat, ten eersten voor den Raad van justitie alhier te laten aanvangen en afdoen, conform de regten; latende intusschen en tot de saken afgedaan zyn, het geld, dal nog in 'sCorup 8 cassa berust, by haar op interest, eerst op naam van de boedels en daar na meede op de naam der .crediteuren, zo lange, als tot versekering der Europische crediteuren nodig zyn zal, en gevolgelyk van de voorgeciteerde resolutie deser regeering van den 28 e 0 Augustus 1750, in zo verre bel provenue van de immobilia aangaat, te resilieeren. 23 Jii 1 ij. Verbod tegen den uitvoer van suiker. Uitgezonderd werden «ecnige geriiigheeden tot gebruyk en «negotie hier omstreeks, waartoe den heere Gouverneur Generaal »schriftelyke permissie verleenen zal, also 't van 's Comp 8 belang »is die plaatsen daar meede te gerieven". Aanhoudende regen, welke de suiker-oogst dreigde te ver nielen, was de oorzaak van dit verbod. 25 .1 ulij. Aanstelling van een predikant te Samarang, Mits de goede appareiilien 10l den aanwasch van het Chris
1753. J. MOSSEL. 381 tendom op Javas ooslcust, wanneer daar loe de vereisclile middelen kunnen werden in liet werk gesteld, en om de ver dere, daar voor g'allegueerde reedenen liy de consideratien van wylen Zyne Exellentie den lieere Governeur Generaal, baron van Imhoff 11. L. M.) over den slaat van de maatschappye, titul 4, hoofdstuk 2, § 20, is verslaan ten dienste van Gods kerke aldaar en speciaal ten hoofdcomptoire Samarang, der waards te beroepen de predikant, Johannes Wilhelmus Sweinmolaar, en, mits de goede studie en talenten van dien leeraar, tellens vnst Ie stellen, dat zyn Eerwaarde, ildien in der lyd in de Nederduytsche gemeente alhier beroepen werd, zal invallen en geconsidereert werden, als of hy van hoeden af een permanent leeraar in deselve ge weest was. Julij. Maatregelen tot otnénagé" bij Compagnies huishouding in Indië. De Gouverneur Generaal stelde over dit onderwerp eene memorie zamen, gedagloekcnd 1 Mei 1753, welke memorie aan de Indische Regering aanleiding gaf lot de invoering van een aantal bezuinigingen. De vorm, waarin de Regering hare besluiten ter zake nam, is van dien aard, dat deze moeijelijk anders dan in hunnen oorspronkelijken vorm kunnen worden medegedeeld. RESOLUTIEN op de nevenstaande memo rie, siiceesfiive geno op Maandag den 23*"" July anno 1753. ii i de . re rond a Edelheid i voelen zynde, dat het hou- MKMOIWK ler verhandeling run den stunt en het belang der Ed' Lomp' iiji hare respective comptoiren, om Ie dienen ter deliberatie in linde run India. Indien men al over veele jaren reeden hadde als eene zeer nodige zaak Ie stel len het aantasten van 't groot Indiaas
1753. J. MOSSEL. 382 denvan eene formeele be .soigne over deo staat en de belangen van de maat schappy in India en inson dernein om de lasten, welke zy alomme draagt en dragen moet, van articul tot articul te exainineeren tenhoogsten noodzak» lyk is, ten einde daar omtrent het nodige vast te stellen, tot een permanente resul en rigtenoar voor de iniiiisters op de respective eoinptoiren, dewyl men Tan de meenigvuldige recomman datien tot een wei overlegde zuynige huyshouding, tol nog toe op de* meeste plaatzen geen andere vrugt Ternomen heelt als generale beloften, waar van de nakoming vrug teloos tegemoet genen werd, terwyl Op andere dedlllerenle concepten der hooH gebie ders omirend de DOincten,' die buyten prejudttie van 's Comps ware belangen kun nen bezuynigt werden, en hunne eygene varieerende Opgaven daar omtrend, al aantoonen de sityd om daar in te voorsien op eene Wfae, dat 'er geene gelegentheyd tot exceptien dilayen ot verkeerde jnter pretatien over blyft, zo heelt na eene ze. i ai a stige overweging van all.'de zaken en middelen, bj dil schriftuur verhandelt en aan gewezen, om het noodxake lies in rede opzigten te weege te breng' omtrend zoodanig- beakijten genomen als hier onder ayn genoteerd, om de ministers op de daar by gemeniioneerde comptoiren, ie dun. n rigt en eene punctueele ob servantie, imnn ; ?y hunne bedenkingen dient weegen aan dese n voorgedragen en op bobbende, wat rj u dei in den haren al verder nodigen -■ui den vervallen -taai van dr Comp. weder op te beuren en so verre mogeiyk in zekerhyd ie stellen, met uytzigt tot verdere verbetering in liet met de nodige -|"-- ciale '»rdre? en quaßflcatie dien aangaande sullen wer den gemunieert lichaam der Nederlandsche mogenlheyd, ten eynde het zelve te zuyveren van veele gebrceken, die zig baarblykelyk aan het ooge quamen op te doen, zo zal veel ligt de algemeene toeslemminge b'amen, dal hel zelve in den legenvvoordigen tyd nog byna even noodzaakelyk is, niet jegen staande veele verbeeteringen in de laasle jaren, dewyl die niet veel invloed op de swaare lasten hebben gehad en de tyd dezelve zodanig doet inkankeren, dat ze op hel einde niet dan verderflelyk zouden konnen weesen, behalven dat de verliesen en nadeelen, de maatschappy overgekomen en toegebragl in de jongste tvvinlig jaaren, haaren slaat zo capilaal hebben aangevat, dat geen gemeen redres in staat is hel overblyfzel in die zcekerheyd en uytzigt te stellen, als wel voor hel belang van baar en van ons dierbaare vaderland ver eyscht werd, zoo dat de hoope tot een volkomen herstel verre Ie zoeken schynl, altoos niet zonder ongemeene zegeningen des Hemels over de werkluygen, die daar toe aangelegd werden; dan dewyl die egter «laar omme niet behooren slil te staan, maar ter contrarie zo veel te ernstiger te werk gelegd te werden, heb ik voorgenoo men by deesen een klein idéé te geeven van de belangen der Nederlandsche maal scbappy en met eenen, na niyn gering begrip, wal 'l imtmirlyksle en facilste ter verbeeteringe dienen kan, in hoope, dat 'l nul, daarin opgeslooten, vergoeden zal de moeyelykbeyd en onaangenaamheyd de zer besoigne.
i? 53. J. MOSSEL. 383 Ambon. Vermits iht consu< zeer gro< fenlheid de maatschappye en in. ii in de jon tien heeft, hoe swari magten men bj oorlogen tus sehen d'Europische i heden in India ie vei beeft, oordeell men dit poinct : ken in Amboina, tonder langeruyt sie], tnel ernst te moeten aan vatten en voltoyen; en dier halven heeft men verstaan de reünistera aldaar te gelasten deze regering 1»; de naaste gelegentheyd te dienen van een omstandig den presenten staat dei vea i ken, de verbei i die daar aan 11 , dienen te wer de ordres, daar toe reets afgegeven, om b] on rschyning van een \ jandelyke vlooi ha rol komen staat van defensie en (mensebelyker wyze i rekeri te wee men hat Ajnbonscbeconquest, tot hel bekomen van ontzet van bier, ongesohonden sa) kunnt'n conserveeren. Een waardij? gouvernement door de nlan ° ° i [■ i ,/ lvn V an nagelboomen, aldaar, bevorens o f ons ctal)iissement, van Ternaten overgebragt * *""* o o en sedert, iueL ixlirpalie alomme in de i Moluccos. in Ambon alleen gecultiveerl on. dwselfc natunrlyke weerbaarheyd en mat.- gen omtrek, waar door alles Ie beeler in 't oog kan gebonden werden, is 10l meerder secnrilevi versterkt mei een casteel, Victo ria, ler boofd-plaatze Ambon en met redouten te llila. Saparoea, Haroeko, Larique, Noessa laul, Maniiia en Boviro, nevens mindere posten, meest op de slerktens der Portugee scn, die bier en daar wat verbeelerd zvn, dog nog veeie versterking vereysscben, waar toe d'ordrc reeds gegeven is en waar van men de nodige elucidalie zal bekoomen met de aanslaande overkomst van den capitain arLhillerist, Marquel, mits welke deselve redelyk veylig zyn onder inwoning van de oude Amboineesen, dog die, verre van den rebelligen aart haarer voorouderen te volgen, sederl anno 1681 zig vredig en stil gebouden hebben en thans passeeren voor één zeer gemakkelyk volk, dat zig nu en dan al vry wal heeft, laten drukken en veel verdriet ontmoet wegens hunne nagel doessons of planlagien, door gedurige uyl roeyingen en verbod op verbod legen nieuwe aanplant ingen, tot dat eyndclyk al den ouden voorraad geconsumeerd was en de voor oordcelen, door overleeveringen en quade berekeningen toegekomen, weder by nauwer naspeuring opklaarden, waar uyt dan voort-
1753. J. MOSSEL. 384 IlliT 01 !•' conibi i tdering ten vollenen i- dienvolgend den het zelve in een beslnu eeren. ™ï , EÜse ™SeTe« werden. ' d gekomen is d'ordic lot liet aanhouden van 128 hoornen in ieder doesson of tliuyn, dat over de 4000, onder dat gouvernement te vinden, 500000 bomen uytmaakt en a twee en een half pond per boom, oud en jong door den anderen, meer dan een mil joen ponden 'sjaars helooft, wanneer dezelve van die jaaren zullen weezen, dat alle dragen konncn, 'I welk men in vier a vyfjaaren vervvagten mag en waar aan niet mag toegeschreven werden hel ryk gewas van anno 1751 en 1752 lot 1400000 pond, alzo dat maar van een deel dier hoornen is voortgekomen door een byzondere zeegen des Hemels, waar meede ook apparent, niet tegenstaande hel aanstaande schraal gewas, dat ordinair op een overmatig volgt, Europa en India voortaan zullen koimeii gehouden werden buyten gebrek, als dé oogsten maar omtrend aanvoorschrevene calculatie beant woorden; en komt hel 'er vry wat boven te lopen, zoo zal een voorraad van vier miljoen ponden in Europa en twee miljoen ponden in India dienen opgelegt te werden, eer men aan vermindering der hoornen behoefl te denken,die. by noodzakelykheyd, egter facilsl kan geschieden door verbod van nieuwe aanplantingen ofaanqueek van (li '' "8 zelven '" ' lfi bosschen leelen, wee sende al!,, de doessons eer bosschen van aïlerley boomen als nagel-thuynen, en der- halven, buyten 'I voorschreeve, geen min halelyker middel als de betaling tegen de helfte van al het geene hooven de zeven honderd duyzend ponden of 175 pond per doesson lecveren, wyl 'l houden van eguali-
1753. J. MOSSEL. 385 25 PLAKAAT-ROEK DEN M De ministers te recomman deeren bier omtreod :ilin<>* attent te weesen, dewjl hel swaarste het swaarste wegen 1 't, onder arVordering hun ner consideratieo nopens de culture van zeker nieuw pro duct aldaar, breder rennekl 'ir resolutie ran be .Huri- van amfiocn op Botiro oftt andere plaattcn, utgulen péüen) teyd in de doessons en dat onder een prompte betaaling ter eiker leverantie dragelyk zal vallen en liet zekerder is die dus te accepleeren en een half ton aan nagulen 's jaars Ie verbranden, als gevaar te loopen van cenig quaad, hoewel het zelden zo hoog zal komen, wyl de gewone prys maar op 10 pond per 48 sluyvers of legen stuyvers 4: 14 'I pond te slaan komt, dog misschien tienmaal zo veel, als men alle laslcn die men ten op zigle van dit articul doel, daar op zoude berekenen: weesende buyten des geen re tour van aanmerking uyt Ambon tewag len, ten ware d'indigo en peper wilde opne men op de jongst gestelde ordre om die door den inlander, buyten bemoeyenisse van 'sGomp s bediendens, onder opzigl van een indigo-maker, zig des verslaande, le gen bepaalde prys, zo als men Ie Bata via gewoon is, ie laten leeveren en men daar onder reekende de weynige moerna gulen en olyen run wilde canneel, c/r., die men van daar eysebl, daar egler geen groolc slaat op kan gemaakt werden, de wyl hel indigo en peper-gewas niel nm trend de nagel bossehen mag aangelegd wer den om den inlander niet van hel vveesenl lyke Ie ontwennen, gelyk anders (e vreesen was, om dal zulks maar gering beloond werd, en wel als eene heere dienst mag aangemerkt werden, vindende buyten dil facil de kost in een vruglbaar land en visryke wateren, zo dat bet nagel-geld een spcel-penning is, die, so bydeComp*, als andere, weder besleed werd in een
1753. J. MOSSEL. 386 Deze bepaling omtrenl .Ir iruantiteyl en i 'len ilervoor Amboina Ie hezorgene ly- - -lukt /\iuil* naar ite-proportUjïanOenverlhier aldaar en naar il * ? winsten, «e men op de klceden ge- meenlyb behalen kan, y<> in dezelve je laten ge- volg nemen. hebbende dit e° uv f' ." , ." "' ''"" '":"» nooyt een halve ton aan winst i"" Dewyi men reene solide redenen kon vinden, waarom de verpagtingen der bazaar- of markts-gi regtigheeden In dtl goavernemenl mum. zo wel als elders, zouden kun- -' ■"■ isgoedge- \ I' ti daar vnn een preuve te laaten nemen en oversulks de ministers i<>.- t'- zenden de conditien derverpagtinge \;>n .Ir in ilr lexl vermelde w- plaatze, om zig door na te '••"■ y zover i gestenlheia van de plaatzen enderzeiverinwoonderstoe- mooy kleedje en ecnige snuysleryen, ne vens wat ryst, alzo den Aniboinees het sagoe celen als dan niocdc werd en ook zo veel tyd niet heelt zig lot het sagoe kappen te verleedigen, werdendc door dal fonds dan ook nog al een zoort van han del voor de Comp 6 gedreven en van de burgervaart mede een klein inkomen ge gadert, zo dat die voordcelen en 't opgeld der snldyen drie vierde lon florynen, min of meer, belopen, 'l welk, schoon niet al reële winst, dewyl de inlressen en de risico 'er niet afgetrocken is, egternogal passahle advance zal vcrlonen, als men hel m( ,| ,],. rCStaHtCH teil einde geliragl heel'l o n cn ,1,. fjyssclien VOOllaail alleen bepaal! J l we r(len ïtl Wil Cll IllailW glliners en salem ° poeris, ilClll wille (lllllgris Hiel. rode lioof i ' ° ( | en w;ia ,. v;m ecn |,onderl nacken zullen ' ■ Ie slvlen zyn, 't welk met ecnige andere JJ * o gewone handelwaaren wel veertig duysend guldens afwerpen en, niet dertig duysend guldens soldy-opgeld cn een per 24 sluy vers voor de betaling in coulant, ligt een lon aan voordeden nylmaken zal, alzo de overige arliciilen van negotie, door smalle handelaars gedreven wordende, de inkom ° s l cn oilllreill. / 5000 hvzcllen, die WVllei'S ' J J v;ul «]oil 20 stin peilllillL', ZCfTCIs Cll liassen l a ° | o |. /' 6000, van sagoe 10l f 7)000, van ' ° (,m-, hanCVCKt- Cll VCCslaglcry lot f .1000, ■ ° «a |,el (lllitlCCS hoofdgeld /' 2000, ai'ak, ° saguweer en herbergen lot f 12000, ' i ||. s;imcn het ontbrekende ruym uyllee- J veren en waar by zeer vocgelyk kan werden in pagt gegeven de bazaar, golyk
1753. J. MOSSEL. 387 Voorts in ernstige overwe- Jiog genomen syndohatgeena '•'ii opritte nm bet houden ' a n publiaue rendatum van lywaten pro en contra Ie 'inden is by il'in de buute .ijir.-n gewisselde brasvei il doostersche provintien, en 'Pi ciaal het geene dim i - Beende hier nevens werd aan gemerkt, zn I it de verga dering goedgevonden zig met '»et geproponeerde dien aan ban,!,., als een nutte miil delweg, te conforn ren. 7.111- [ e "dedehoo(a-edministrateur het boaden van de 'endutien eene distincte me morie van den voonaad in 'n Rade van politil iteo Produceeren, en die vervol- Kana by eerste occasie, in '"l'hi herwaarts gezonden werden. Wyders vaste pro centos '' stellen, waar op de lywa '•'" zullen mogen nllópon "I' de respective oosterschc •amptoiren, en daar na door oe ministers aldaar pryscou ranten te doenrotmeeren om, ••n onsigte van den verkoop 'ï' de winkel, Ie dienen lot •bb reggj ~„ rigtsnoer, ne mende dezelve, zoo verre de ■""ip. daarmedebestaankan, :'.'" de pilzen die by pu ""'!"e vendulie behl I ïyn. on * ' let ten 'i''"vt<- van bel winkel restant, ho l r '' lt "''' '"' llc "egotie '"'l"ii, zonder manquemenl '"«0.-II observeeten. i'.Y'ï' 1 » 111 le. de verdere «Wkkingen, hier bexyden «Wgewesen. dal te Batavia en meest alom in usan tie is, onder de naam van groente-kramen, etc. en vis-bazaar by de Bataviase pagten en derzelver condilicn bekend, alle het j welke ook ter onderhorige comptoiren dient plaats te grypen; dog ikmeeoe, dat de ingevoerde vendutien van lywaalen niel zo wel met de gelegen tlieden der oosterse provintien als met andere plaatsen har monieeren, dewyl de Amboineesen en an dere oosterse natiën, ten boogslen een si uk van zeker zoort van goed benodigende en wyds en zyds wonende, zig niel wel koh nen vleyen na den lyd der ordinaire verkopingen en hy gevolge, de opkope/s op vendutien alweder de plaats vervullen van het gcenc te voren de winkel genoemd wierd, en 't dcrhalven misschien profyte lyker zoude wesen maar eens 'sjaars, tegens dat het nagelgeld betaald werd, publique vendulie te houden van al wal in voorraad was, om Ie laten aflopen tol de vastgestelde prys en alleen, wanneer daar heneden loopt, op te houden, latende wyders de winkelier,' na den gebruyke, tegen vastgestelde prys courant hel geheele jaar door uytvcnten, het gecne hy de Comp c in voorraad is, mits alles berekene in floryncn en de reekening van ryks daalders imaginair, zo in deze als in alle andere gevallen, geheel nagelaten weide, item het winkel restand hy den aan vang en slot van het negotie journaal en ook hy overbreng der winsten op winst en verlies, zoort voor zoort gespe cificeerd, en het hoekje buylen des agler
1753. J. MOSSEL. 388 it.- vergadering, omtrend il.' <li< naren ten rollen ?an hel sentiment ran «len heere Gouverneur Generaai rynde ei Izakeljk ueelende, dat ilit articul eenin ren vaste voet gereguleert en daarvan ron ni^- redenen afgeweken werde, ;ils alleen voor /» \* rre men het gei;il der gemeene mili i rlogstyden mogte kunnen vermeerderen; zo eoanfbr meerl mei il<' bepalii trent dezelve en hunne sol dyen, hier nevens geprojec teerd, wezende da gagie van stenten . <u- , maar calculatief gesteld. hel journaal ingenaayt; waar en boven ook noodig is, dat alles om de ses maan den ten overstaan van de secunde of hoofd administrateur werde opgenomen en tegen de negotie-boeken geconfronteerd, mitsga ders egler gezorgt, dat liet restant by 't slot der boeken nooyt boven een half ton beloopt, waar door dan de belangens van de Comp e in zekerheyd gesteld en de voor deelen tot realileyt gebragt agte, schoon men daar en tegen verpligt is eenc aan zienelyke bezeltingc in dit gouvernement Ie houden van niel minder dan 900 man, dog waar onder wat meerder krygslieden en wat minder royaliteyd behoord plaats te hebben, als waar toe India, zo bier als elders, vervallen is, en waarom nodig ge agt hebbe dieswegen hel volgende tol. re glement voor Ie stellen: 1 gouverneur en directeur wint 's maands /' 200 l opper-koopman » 80 1 fiscaal •> ;»() il onderkooplieden » 200 (■> boekhouders in employ >< 180 lo pennisten op de secrelary, stelle » 200 7 » •'t negotie comptoir « 140 G i) »'t soldy comptoir. » 120 3 predicanten, schoon twee maal zo veel maar toereykende zyn, dog zelden is men verder voor zien als tol 't eerste getal .. . » 7,00 l krankbezoeker of voorleezer.. » 56 I • en koster » 24 I opper-chirurgyn van 't casteel, Transporteere / 1530
1753. J. MOSSEL. 389 Per transport. . . f 1550 met eenen chirurgyn majoor over de compagien » 60 i opper-chirurgyn in 't hospitaal . 56 1 chirurgyn „ 50 1 onder-chirurgyn en cipier.... » 24 4 onder en derde meesters » 80 1 hoode » 20 1 tolk » 20 1 licutenant der arthillery en baas-kruydmaker » 50 1 extra-vuurwerker » 50 1 bombardier of constabel » 20 8 cannoniers, niet eenen kruyt makers • 120 2 timmerlieden hy dezelve » 40 1 kuypcr » 16 10 handlangers of bosschielers... •> 120 1 trompcllcr » 20 1 meeslerknegl der huys-limmer lieden » 50 1 scheeps-timmerman » 50 2 hnys-timmerlieden » 20 24 Comp' slaven hy dezelve om te leeren. 1 mclzelacr.. » 18 en 6 slaven 1 kuyper » 20 I schilder en glazemaker •• 20 1 smits-meesterknegl » 50 1 smit » 20 1 koperslager » 20 1 slotemaker » 20 en 12 slaven. 1 haas wapenkamer » i 4 Transporteerc /' 246 S
1750—1751. J. MOSSEL. 39 het geweir en jagt gereetscliap voor d'eerste en een amende van tien rd s . daar en boven voor de tweede reise, als voren te verdeden: en dal laastelyk de respeetive officieren van juslitie en iiisonderlieid den drost, als mede den commissaris voormeld, d'execulie van dien zal werden aanbevolen, waar toe ook verslaan is de respeetive officieren en posthouders op alle de voren geciteerde buyten posten mïLs dcsen t'authori seeren. 1751. 8 Januarij. Maatregelen in het belang van het garni zoen Ie Batavia. Op de propositie van den Heere Gouverneur-Generaal is goedgevonden en verstaan de dagelykse parade tan liet guarnisoeii op het voorplein deses casteels gedurende hel presente regen saisoen l'excuseercn, mitsgaders een halff ballaillon infanterie quartier Ie laten nemen in de bararquen bezyden de nieuwe voorpoort deses casteels om geduurende dit jaargelyde de hoofdwagt alleen waar te nemen, mitsgaders in de slad mede eenige diergelyke schickingen te maken om het volk, zoo veel mogelyk, te bevryden voor d'ongemacken en sieklens, waar aan liet selve thans door het guure en ongestadig weder en de langdurige regens met lusschen beide komende sware hitte g'exponeert zyn, devvyl dese lemporeele afwyking van de gebruyken omtrend de militie in Europa, mils de presente ongemeene swakbeid van bet guarnisoen, absolut noodsakelyk is, wil men hclselve niet geheel en al zien wegsmelten. 15 Januarij. Toekenning van preferentie aan militairen op insolvente boedels hunner officieren. Thomas Neuman en Jan Daniel Voltz, als codicillaire gemag tigdens van den overleden capilain mililair, Gornelis Hofland, by requesle versoek gedaan hebbende oiume van d'adminis-
1753. J. MOSSEL. 390 |ji speciaal nuk i de nevens taande schikking no pens de militie; en gevolgelyk, als er '''Ti ?an de i« api tuin-, thans in Amboina mi liteerende, sterft ofrertreckt, mi syne steede maar ren capilain-lieutenant aan te stellen olie derwaarts te zen den; en wyders dentinistera ten om, wanneer con deze bepaling in 'i ver volg weder abusire twee capitains teflena aldaar mog len komen, de jongste, ten v; 111 rang, ki .'ü emolumenten, mat ir considereren als capüain ueutenant, Per transport /"2468 1 gcelgieler » 20 2 roerslotenmakers » 40 2 lademakers » 40 l schedernakcr » 20 1 koperslager » 20 en 12 slaven. 1 geweldiger » 20 1 sclierpregler » 24 1 lieutenant titulair, opziender dei equipage » 52 1 zeylmaker » W i bootsman » 22 4 quarliermeesters » '66 20 matrozen » 250 Op vyf vaarluygen: ü onderstuurlieden en boolslieden » 150 10 quarliermeesters en derde mees ters » 140 02 malrosen » 744 /"4056 De militie kan in twee compagnien ge deelt werden, zo wel ten hooft-comploire, als op de onderhorige, waar van de eene, nevens de posten te Hila en Saparoea, onder den capitain, die buyten des hoofd der militie is, en de andere onder den capitain lieutenant kunnen slaan; dog de militie der opperhoofdyen niet verder als in 't geven van militaire heriglen, van korte sterktens, etc. door de sergeants; en dien volgens zouden dan ter hoofdplaatse moeten bescheyden zyn: 1 capitain f 80 1 capitain-lieutcnant » 60 I lieutenant » 80
1753. J. MOSSEL. 391 4 venJrigs » |GO 1 2 sergeants . 286 50 corporaals » 420 1 guarnisoenschryver • 14 0 tamboers » 72 400 soldaten » 4800 Waarmede dan ook moeten beset worden de posten Baguale, Alang, Hoeloemoery, Nussanive, etc; en belopen de gagien der voor sehrevc G5B gequalificeerdens en minderedie naren ten lioofd-comploire.'smaands /' 9980 Te Hila, in 't fort Amsterdam, vereysschen: 1 koopman /' GO 1 boekhouder of adsistenl » 30 1 krankbezoeker » 20 1 sergeant » 24 5 corporaals » 42 1 ondermeester of chirur gyn '- 16 1 tamboer. » 12 24 soldalen - 288 1 cannonier of conslabels maal » 14 2 handlangers of bosschie ters » 24 1 timmerman • 20 4 slaven, ter leer. 's inaands / Ter onderhorige redoul Leyden en Lima: 1 corporaal • • / 14 6 soldaten » 72 1 iiuligomakcr • 14 /' 100 Transportecre.. . /' 10G50
1753. J. MOSSEL. 392 Per transport.... f 10630 Ter fort Overburg, 10l Loehoc: 1 sergeant /' 24 2 corporaals • 28 1 derde of ondermeester » 16 10 soldaten » 120 1 handlanger » 12 /' 200 Posten Poclo Tikoes en Loekje: 1 corporaal f 14 4 soldaten • 48 ~f 62 Saparoea, 't fort Duursteede: 37 man als Hila /' 550 Onderhorig: 1 corporaal /' 14 5 soldaten » 56 ! derdcinceslcr » 16 ~ f 66 Noessalaut, ler redout Bevcrwyk en Akoon: 1 corporaal /' 14 5 soldaten » 60 1 handlanger » 12 /' 86 Ilmoeko, ter rcdonl Zeelandia: l onderkoopman /' 40 1 adsistenl » 24 1 sergeant • 24 2 corporaals » 28 1 meester » 24 1 tamboer » 12 18 soldaten » 216 l timmerman • 20 1 handlanger * 1 ~f 40(1 Transporteere.... / 11U94
1753. J. MOSSEL. 393 Mitsgaders <!<■ vergoedin- B*n der excessen, nelke oro '''ii'l de verbeteringen der dienaren in qualiti mogten beman wer '' n . voortaui sonder eenige conniventie te laten plaats nebben. Donderdag den -Jti-Mi lul] ■ ) 1753. Voordemiddag. la rantaao de kostgelden ™ randzcienen in ajnboina .''' «ten verstrekken, so alj ""'i' nevens werd "'". «onder dal diebepaling, ""' welke roden het ook mogte Per transport.. .. / 11994 Larique, ter redoul Amsterdam: 27 man, als voren /' 400 Boeroe, ter paggcr Defensie: 27 man, als voren /' 400 Onderhorig: 1 eorporaal /' 14 4 soldaten » 48 1 indigomaker » 14 "/' 76 Manipa: 1 liockliouder / 50 1 sergeant, en 24 man als Boero » 55Ö / 360 Post Saway: 15 man, als Loehoc /' 200 Ambon 't gouvernement 's inaands /' 15430 of 'sjaars /' 161160. Waar van na gissing /' 40000 staan en by de soldy-reekeningen hlyft foorlloopen en de resteerende f 121160 betaald werd legens 15 sluyvers de floryu, nodig zynde, tol voorkoming van nadere augiiienlalie, op nieuw te reguleeren, welke voet hy de ver beteringeo moet gehouden werden, en ten welken cynde een generale bepaling op dat si uk dezen bygcvoegd hcbbe, behorende alle overtredingen, zo in bedicndens als zoldycn, door vergoeding geboet Ie werden en de overige opgezonden of in vrydom gesteld. In de kostgelden en randzoenen werd mede overtreden; dezelve kan bepaald wer den in deezer voegen: Voor den gouverneur 's inaands f lil : 12 of 'sjaars / 691
1753. J. MOSSEL. 394 wezen, zal mogen worden ie liiiiirn gegaan, als op voor afgaande speciale qualiflcatle deger regeering, Per transport..../' G9l !>4O kan wynofalüsluyvers ieder » 40ü 5 vaten bier of. >• IJK) 90 kannen wyn-azynofa6 sluy vers ■ 27 4ü kannen olyven-oly of ■ 41> 2 vaten Vriese boter kosten .. • 244 2 last ryst stelle • IGO 1 • tarvv ■ 180 300 kan arak > 83 voor speccryen, zouten peper stelle » SO /' 2005 1 opperkoopman geniet kost geld 's raaands f 24 : 19 of 's jaars f 299 1 kanoly, is voor 12 kan • 12 2 • azyn,» » 24 » » 7 12'/, il' boter, is voor 1 '60 fê » 60 ~ f 490 r> predicanten en 1 capilain dito kostgeld ' kan ° ly is / W* 2 » azyn ' 7 » vvyn 7) kooplieden 1 capitain lieu- . .„ , • , ~.., , ' a 19:4 is / 11!>2 tenant en 1 oppermeester 7 kannen wyn ieder, is 420 kan of. /' 31li ' 1467 20 ondcrkooplicden, lieu tcnan ts, vendrigs, boek ïransporlecrc. .. . f Ü4BB
1753. J. MOSSEL. 395 Per transport. . . / 13488 houders, hospitaals meester en krankbe soeker a fit: 10, is f 158 4 kannen wyn ieder, is 48 kannen » 56 a f 174 /' 5480 80 boekhouders, adsisten len, krankbezoekers, basen, scheepslimmer lieden, chirurgyns, stuurlieden, sergeants, boolslieden, conslabels, diverse dienst doende a f 7: 15'/, is /'92:2/' 7568 109 ambaglsliedcn, cano niers , quartiermees ters, corporaals, diverse dienst doende i/3 is ƒ 56 ieder 40 ffi ryst is.. » _J 2 a f 48 ƒ 5252 680 soldaten, mallrosen, handlangersa/l : 10is /' 18 ieder 40 S ryst is.. » 12 a/• 30/" 20400 5 onderstuurliedeii en boolslieden op de vaar tuygcn, boven 't voor schrevcne, voor 2 ft* boter of 120 ffi /' 48 voor 8 kannen arak of 480 kannen » 152 /' 180 10 quarticrmeeslers en derdemeesters, meedc Transporteere. .. . /' 42148
1753. J. MOSSEL. 396 Gelyk mede de verstrek kingen bad de schapen en raartu] Per transport /'42148 4'/ 2 kan arak, is 450 kan f 150 2'/i mutsje oly of 6 stuyvers _ 36 ƒ 186 60 nialtroscn extra, ieder 3 kan arak, is 2160 kan /' 600 1 '/ 4 mutsje oly of 5 stuyvers » 108 / 708 /' 43000 Militairen, op commando per vaartuygen, mogen dit ook genieten, maar te lande alleen een extratje, na expresse permissie van den Gouverneur en Raad. Geen vlees en spek aan de vaar tuygen te verstrekken, maar het nodige zout en peper en inlandse azyn. By verstrekking aan aankomende scliepcu en vaartuygen zal mede deze voet gehouden werden,nauicnl lyk egaal met de zeevaart, be scheyden ter plaatse, daar ze aan komen. In diervoegen zullen de kostgel den en randzoenen 's jaars omtrent belopen /' 45000 Kennende, by gebrek van wyn, voor l Kan 2 kan hier of 3 kan arak genoten werden en anders in contant li> stuyvers de kan wyn; en by vertrek in commissie van politicquen, predicanten of militaire officieren, in slede van alle andere ver-
1753. J. MOSSEL. 397 Kil (['ordinaire ongelden, moetende de ministers in dit gouvernement en op de re spective comptoiren "'■' i!, dat alle de '"er en elders, caJculanfge sJeld zyn dh niet om 'er zig naar te reguleenn, els '"■t goed goedkoper loopt ol' te bekomen i<. strekkingen, dubbeld koslgeld gegeven weiden. Ordinaire ongelden dienen bepaalt te blyven Linnen 't volgende, namenllyk : 80 iiï kaarsen, als: 7)0 ü' aan den gouverneur, 10 » •> » seeunde, 20 » » de predieanlen en capilain, 14 » voor 't avond gebed, de secre lary, pakbuysen, bet negotie en soldy comptoir, is in 12 maanden 960 8a 12 sluyvers. f 376 100 kannen oly 10l de lampen, daar van: 36 kan de gouverneur, 10 » * seeunde, 20 • ' predicanten en capilain, a 5 12 kan de capitain-lieute nanl, lieutenanls en ven drigs, a 2 82 kan de posten, waglen, elc., is in 12 maanden 1920 kan a 8 sluyvers • 708 porcelyn, etc., voor 't gouver nement • 100 2640 ft' ryst aan de inlanders, die Leeren dienst doen, is in 12 maanden 31680 ft' » 810 2 guinees in 't jaar aan de wapen kamer » 20 aan den gouverneur extra s'maands /' KIJ, is » 660 Voor brandbout-geld : de Iweede a f 7, is » 84 Transporteere.... /' 3018
1753. J. MOSSEL. 398 Per transport. . .. f 5018 predicantcn en 1 . ~ # .„ „ capitain | * /4»/» «I. . 19, raadsleeden én \ kf%fu , . 168 capilain-heutehant | Voor huur: de predicantcn en I 's maands a » capitain 1/15 » lieiilenanls en | 's maands a vendrigs } ƒ9 Zo ver geen woning hebben, stelle . 800 De gegagieerdens belopen thans » 1800 Dog mogen geen Indiase kin deren gcgagccrl werden, maar, hy behoef, aan de diacony wer den overgewcsen: Aan voorschreven quarlliedcn » 11184 Eu zullen geen meerdere Ambo ncsen, nog als quarlliedcn, nog anders, in dit gouvernement ecni ge hecren dienst mogen doen huyten de bepaalde op de onder horige comploircn, die onder derzelver ordinaire ongelden opge bragt werden. Huurlingen voorlaan te exu scren. Voor materialen, stelle ■ 1500 Aan papier en schryfluyg. • ■ 600 • hoeken ■ 400 medicamenten, doek, enz. - GOO Dus komen de ordinaire onhel den ten hoofd-comptoire schaars op f 10800 Per transport / 10Ü00
1753. J. MOSSEL. 399 De liopaling omtrnul de extra-ordinaire ongelden en vertere lasten gescnikl lynde naar int geene, waai mede de onderfinding geleerd beeft, dal bel gemeenlyb heel wel k;i " gesteld werden, Is »er st:ian dezelve mede \>- resteerd te hendea. Transporteere. . . . /' 10500 De Manipase ordinaire ongelden en alle andere moeten Ie zamen niet hoger lopen als in 't jaar » 2000 Buylen de kostgelden, liier voor waarts reeds berekent, waar onder de medicamenten, arak, lywaat, etc, a f 50 rykelyk genoeg is; en zo kan de dimnnilie verder over alles volgen, als veel te hoog loopende, dus dan voor d'ordinaire ongeldreekcning van Amhon en Manipa rekenc f 12500 Onder extra oügelden gehoren eenige eerscholcn, waar voor maar 4 pond per school mag opgehragl werden. De Hongy logt f 2000 Eenige silvere rolling knoppen en orangkays feest « 2000 Stelle Ie samen voor Anihons liooldconiptoir. » iJOOO Voor timmeragie en reparatie aan forten, etc, gisse voor 't gouver nement • 2000 Inlandse dienaren gehoren 'er tot de kerken en scholen in 't gouvernement. 60 voorleezers, school- en leermeesters, waar onder eene of meer mede koster kan wcsen, kunnende i»y de aanneeming aan gagie en kost geld winnen ƒ 7 en na 3 jaren f 2 opslag, tot dal. als school meesters f 10, waar na als voorleeser f 20 mogen winnen, zonder koslgeld, voor alle liet welke stelle f 10000. In de hospitalen mag de man opgehragl werden tegen 40 IS ryst en vyf stuyvers
1750. J. MOSSEL. 4 slagt mogen werden en dat gem. keurmeester ter voorkoming van bedrog voorlaan alleen hel vee, dal ter slagling gedestineerd is, lip de hoorns en hel andere op de liil zal brandmerken. Arl. 8. Dal tien opsiender (die keurmeester van de hal gequalificeerd zal weesen den prijs ie stellen op hei vleesch van extra genieste beesten uylerlijk LotagtstUyvershel rally. Omtrend de pagt van de vismarkt. Arl. tü. Dat den pagter zal gehouden weesen, in plaals van tweemaal ler week, voortaan dagelyks de markt te doen afspoelen en reinigen. Nopens de pagt van de Chinee.se fopbanen of dobbelhuysen. Art. 17. Dat de respective ollieiers van justitie voor niet meer als eene nagt telkens tol het toppen nagt-briefjes zullen mogen verleenen, ler voorkoming van het misbruyk, dal daar van anders kan gemaakt werden. Aangaande de pagt van de inkomende en uytgaande rysl. Arl. !>. Dal de zodanige, die rysl van Javaas OostCUSl aanbrengen en overtreden hebben d'ordre om de ware quan lileyt op de passen bekent te laten stellen, voortaan voor yder coyang, die. zy te min hebben opgegeven ol ie meerder aaiigebragt, als by de pas genoteerd is, zullen verbeuren feu ryxdaalder ten behoeve van den pagter. Betreffende de pagt van de ryslmarkt Art. l Dat den opziender zig zal moeten appliceeren om de verkopers naar de markt Ie locken, en Arl. V. Dat degene, die dal graan uyt hunne liuyseu of langs de wegen hv de kleine maal verkoopen, /'f. voortaan
1751. J. MOSSEL. 40 tratie van desselfs boedel ontheft te mogen werden, mits presumptive insolventie, mitsgaders alvorens daer nvt te moogen ligten zodanige twee hondert vier en veertig rd*. seven en een halve st\, als de gemeene militairen van de compagnie, welke den overledenen gecommandeert heeft, by hem volgens scbuldboek te voren slaan, zo is verslaan op hel eerste lid van dat versoek niet Ie disponeeren, also de supp". de weg openstaet om zig ten dien eyndc l'addrcssceren. daar en zo zulx behoort; dog hen Ie qualificeeren om, in ras van de overgave van den hoedel aan den semester, daar uyl alvorens te ligten de voorsz. somma ten behoeve van d<' voorsz: militairen, als daar op hebbende een indispntabel regt van preferentie, en zulx ook in liet vervolg by diergelyke voorvallen altoos te laaien geschieden. 10 Januari). Aanstelling run een Schout neer de Euro pesche hoeren in de afdecling Tangerang. Ondergeschikt aan den Commissaris lot de /.aken van den inlander, moest die Sehonl alle »disordres" onder de boeren, zooveel mogelijk, »weiren" en in weinig belangrijke kwestien onder hen naar billijkheid beslissen. Waar en wanneer noodig, moesten de boeren hem »de • vereyschte assistentie bieden." Inwisseling en ongangbaar verklaring run ge schonden payement. Vermits men ontwaart heeft, dat de stempels vande dubbel de stuwers, anno 17.~0 en vroeger gemunt, onder de gemeente roulleerende, voor hel grootste gcdeelle zodanig afgesleten zvn, dal deselve genocgsaam onkenbaar zyn geworden en op de markten en andere publicquc plaatsen over derselver acceptatie weder Ie meermalen onder den gemecnen man disput is ontstaan., zo is (Jp propositie van dea heer Gouverneur ticncrael. goedgevonden en verstaan om de eolonie, des inogelyk, eenniael van oud en ongangbaar payemeiil Ie zuyveren en
1753. J. MOSSEL. 400 Miugaderi, ingevolge (leser voorstel, de ministers op Ce lebes t'ordonneeren nog BO bequi • slavin, mid hoven de maall jaren, in Ie kopen en naar dit gouvernement te zenden om d'ambagten ie leeren, al» lynde /eer appa rerii, dat, d» dezelve,daartoe alleen irelunykl en door knn sen Ban het werk ge vleid en g'iDStrueOrl wenlell, men bat in wynigjaren zon der gemeene Kuropi In amliagtslieden heel wel tal kunnen stellen. daags, dog daar onder zal brand hout, ligt, oly, wyn en alles, dat men van de Comp e tegen gewone pryzen kan kopen, begrepen zyn. Stelle 'l hoofd-comploir f 3000 De medicynen, arak, lywaten, etc. a 1 sluyver de man 's daags ■> 000 /' 5600 Daar van afgaat voor 00 man de halve gagie of /'6 ter maand, is » 2000 en blyfl voor de onkosten' f 1600 Condemnalie reekenitig werd belast voor de dienaren der justitie en do gecondcni necrdens, ilem eenige uylgaven dooi' de secretarissen van justitie en land raad, waar omtrent de suyniglieid moet belragl werden en voor al niet hoger komen als f 2000. By de 24 slaven, die in Am bon thans zyn, kan Macasser nog !>0 leerjongens zenden, als wanneer dat onderbond op /' 1400 lopen zal, daar onder gerekend een sluyver daags voor de gecne, die zo verre gevorderl. zyn, dat voor ambagts lieden kannen passeeren. Onkosten run chialoupen en andere vaar tuygen diend bezuynigl en binnen de f 5000 te blyven. Voor de scheepen, die zelden iels van belang benodigen en waar aan ook geen verstrekking mag gedaan werden, als na gedane reekening van 't geconsumeerde in die articulen ten negotie-comptoire en dies overleg in Rade. stelle f 1000. En dito soldyen, die uyt minwiglen
1753. J. MOSSEL. 401 26 HEEL VI. 't'tk is ihensiiiï g'oordeelt ''" oversulks verstaan, ing»'- \olge zyn EdaUieydt pi '''■. maar t'. ol 7 huurlingen '"i hel aanmaken van buskruyt h ; laten aanhouden en d'ove ru Je Ie doen afdanken. Mitsgaders in denelver stede de cannoniers en band tol dat uerk t-' laten ' Hl|l|uVrrriMl. EO M> l>|' COT mandel in gebruyh i-. En boven de benodigtheyd v Ainboina, jaai! WMM) pond voor Banda te laten aanmaken en derwaarts san ito. en hospilaals ongelden spruyten, lopen ook zelden boven f 1000. De buskniytmaUerye gehoord wel niet direct onder de lasten, maar zoude daar eyndelyk toe vervallen, alzo 't cenlo fi? al over de f 40 komt te staan en het jongst aangemaakte wel over de f 50 beloopt, bykomende, door dien 'er niet meer als 't Ambons behoef van 3000 ft' gemaakt werd en egler 13 kostbare huurlingen tegen / 18 's maands in dienst zyn. \\,uu van derhalven, dewyl de cailnoniers en handlangers dal werk kunnen verriglen, de groote hellt moeten afgedankt werden, lerwyl lell'ens tweemaal zo veel kmyl moet werden aangemaakt om Banda daar van ingelyks te voorzien. Miloese host gelden en randzoencn zyn reeds voorwaards ingetrokken, gelyk mede de soldyen, limmeragie, etc, zo dat 'er alleen nog diend gereguleerd, het geene tol de reekening van ordinaire en extra ordinaire ongelden gehoord, dog waar op van de presente tast !<>l / 2400 'sjaars niet af te dingen is; en zo veel mag die reekening ook te Hbmimoa bedragen, met besnoeying van het meerdere, en llaroeko, Larique en Boero mogen ieder /' IüOO bekostigen. Alle welke soldyen en andere lasten, by een gelrokken, sommeren omtrend 214000 guldens, hel gunt het hoogste is, waar toe het ooyl behoort Ie komen, alzo de wyn, bier, etc. nog legen de prys ge rekend is, welke de dienaren daar voor by gebrek mogen on Hangen en het gou-
1753. J. MOSSEL. 402 vernement zelden het geheele jaar door zoo sterk bemand zal kunnen wesen. Indien nu dese lasten niet de Ternalaanse, die om de wille van de speceryen moeten gedragen werden, nevens de recognitie aan die vorsten, hy een wierden {iel rocken en zulks gevoegt hy 't geene voor de nagelen hetaald werd, latende de Macasserse ter beswaring voor de leverantie van foely en noten te Banda, zo zoude liet ffi nagelen te staan komen op twintig stuyvers, on gerekend de vragt van schepen en de maand-huuren, welke in Nederland, wegens het te Ambon en Ternalen te goed ge maakte, betaald werden ; zulks de menage in allen desen noodsakelyker is, als de grote verbeelding van dese zogenaamde Compagnies-gond-mynen by overlevering imbueert, schoon egler billyk te houden zyn voor dierbare conquesten. Banda. Mede een gouvernement van veel belang door de leverantie van foely en nolen-mus caten, welke op dese eylanden alleen voort gequeekt werden om de ongenaakbaarheyd derzelve voor vyandelyke magten; heeft 't casteel Belgica boven op een bergje en wyders op 't zelve eyland Neira 't easleel Nassauw, op 't booge land 't comploir Lonthoir, de post Hollandia, Wayer en Oerien, op Ay en Run en Rosegyn bezet tingen en mede eenige weynige manschap op de zuyd-wester en zuyd-ooster eylanden, wesende al in den jaare 1621 veroverd,
1753. J. MOSSEL. 403 de hardnekkige, trouvvlose Bandanesen ge vlugt en de rest meest vervoerd en zedert door Europese burgers, met behulp harer slaven en d'overgebleve Bandanesen, gecul tiveerd in zodanigen omslag, als 'sComp* benodigtheyd vordert en ordinair vry ruym, welke dan in de slegste zoorten te Banda verbrand werden, wesende de benodigtheyd voor Europa en India omtrend 160000 ffi foely en 600000 ffi noten, waarvan de perkeniers voor 't ffi foely ontfangen stuy vers 8, penningen 5 13 / J 3 en voor dcstoff foely half geld, mitsgaders voor't'S noten 15 8 /ïj penning en voor de gebrokene en aangestokene half zo veel; de kosten der verbrand werdende de andere mede beswa rende, waar by gevoegt de Bandase en Macasserse lasten, kan men 't ft noten stel len op 10 en 't ft foely op 24 stuyvers. Latende de bekrompenheyd van land- en perklieden niet toe eenige andere producten aan te vatten; en dat van dejaly en sassafras bomen zal, levende en stervende, op by na niet uytlopen, behalven dat dies succes niet veel dienst aan de Comp e toebrengen zoude; gevolgelyk is de Comp e gehouden de onvermogende perkeniers geld en aan alle inwoonders hunne nooddruft te doen hesorgen, geschiedende het eerste uyl gelden van de Bandase weeskamer, diacony en kerk, item eenige onbekende Bataviase wee sen; het gunt onder deselve tegens 5 procento intrest in 't jaar uytgeset werd en van 't overige uyt 't rendement harer producten moeten ze hun zelven en hare slaven onder houden en alle verliesen goed maken, zo dat
1753. J. MOSSEL. 404 Ten optigte van Ekrnda is verstaan de ministers aan te schryven, de vi rpa( marltts en verdere tiaar tor ralativè geregtigheden, "i textu onder Amboina breder vermeit, aldaar m< 11■ - in tram te brengen, zo verre de ge legeodheyd van de plaats toe laat, en dezelve gevolgelyk te scnicken op een dra roet, speciaal i opsigt tot de levensHoniddelen, die al daar duurder en s< h zyn als elders. En tli'wyl bet gencomtrend df vendutten en iei ki lywaten uyt de hand onder bet articul van Amboina ge ook 7ui applicatie \itnl <>\> Banda, is \. rstaan hei geresolveerdedientwegen tol «lii comptoir t'extenderen als hier nevens ll. 'i aangferen der vaartny gen, van niet naar Banna retournerende, "i> Timor noodzakt lyli z\ ode ooi ter [de plaatse buyten gebrek l* blyven aan slavin »-n verscheide noodv beeden tol il<- buyshouding, die na'i i ofheel beswaar lyk ontbeeren kan en zonder gevaar kunnende tot er niet veel tot pronkery overblyft: en over sulks faciliteerd de Comp e het besorgen der behoefligheden na mogelykheyd, gevende de lywaten en ryst voor matige prysen en, zo wel hier, nis om de gebeele grote oost, permissie aan den burger om alles, behalven 't wit en blaauw lywaat, derwaards aan ie voeren, zo dat dè voordeden by verkoop maar op zyn bes! f 40000 belopen, waar van bel principaalste herkonislig is uyt de negotie, welke door de Cerammers na het rapoes-land gedreven werd in wil en blaauw guinees en saletiipoeris; daar by f 25000 opgeld op sohlyen en /' 215000 aan inkom sten van tiende der speceryen, 20 st ' m pen ning der verkogle vaste goederen, arak pagt en de bazaar maken Ie samen/'90000; en óp meerder moet men niet rekenen, schoon de paglen, onder Ambon gemeld, zo wel bier als elders dienen ingevoerd te werden, zo ver de constitutie van ider plaatse toelaat, terwyl het geremarqueerde omtrent de winkel te Ambon bier almede plaats kan hebben, zo verre men zal oordeelen ten nutte van 't geineen en voordeel der Edele Compagnie te strecken; en waar toe mis schien ook zoude kunnen dienen bel per mitteren van de vaart der vrylieden over Timor na Banda, dat van hel zelve aan zien is als de reeds opengestelde vaart over Macasser, etc, en niet alleen van dienst, kan zyn omtrent veele levensmid delen, die te Timor goed koop vallen, maar ook ter bemagtiging van slaven, waar om de perkenicrs dikwylen verlegen zyn en waar uyt ze enkel konnen gered
1753. J. MOSSEL. 405 werden, nlso op Timor niets valt, dat in Banda ordeel kan werden gedebiteerd, /■, i- i van bt r over Timor i.i.i op. II ll' wi l verstaande, ilai alle vaarl *sn Banda naar Timor, aN * n Invl ander nytzigl lv •■!! blyft g'interdicei rt. De h ui' Ge il raal, by hel oplesi n desi r l"ii"ili' te kennen t nebben le, dal zyn Edelheid d'instelling schriftuur g'informei i '"'"in. iii.ni ten opzi Bnlysche lyf liel niet geraden is oer iliili.iel te '"■'ken, <.in dal de vi 'n afkei r, ili' l 7y vi v;l 'i de Papoers hadden, hen mei de siavi dw natie, die 7- er muytzug "g en moorddadig zyn, te zanten te spannen en n ""'i' hun cannaal '''■ verraderlyke bai w 'n dal ;. spuys Ie weten Muimi; z n is om ili-' redenen, Ws de bekende an i inw lers, besloten V: "| de rerdubbi liiuj van den "jol ofte bet redemtie-geld B fti zien, ten ware de ininis- II '''"' Ni dal gouvernement zulks dienstig s de znyd-woster ster be- Vll| ki zyn, naar afle appa [''"'i h meerder produc ten tot Bpysiging van Banda zonden kunnen uytli aan de minU 'l'ialiii,o< ren. wanneer 'er aunilien uyt de Til 'l'ii aan dii komen .Maar neder te zet '"._ 'ie/i ivo t'aco pteeren, : . 'i' eon andere swarig j"' 1 is, als i"' l; " dl Timorese Pol ! '"' uyt mogen opvatten, |"' welke in de pi P? B 'eldheyd van tyd en taken "",! zeer tb du i '" parthy van IIKI cust- Wveren idi i S werden tloor dese weg en de vaart der Cerammers, welke de Papoers aanvoeren, wyl de Macassaren en Balyers Ie Banda schadelyk zyn om de vele occasie, die ze hebben, van daar te echappeeren en by welke gelegenllieid dan ordinair nog hun niedgesellen zoeken Ie verlocken, waarom ook op dies invoer een redemtie-geld van lien ryksdaalders ieder gesteld is, 't welk wel mag gedubbeleerl werden. De mager heid deser eylanden uyt gebrek van goed drink-water, dat maar hier en daar valt en op sommige in den drogen lyd geheel ontbreekt, kan van bnyten maar ten deele gehelen! werden, door dien 'er geene eylanden, buyten Ceram, noorden of zuy den daar van leggen, gevolgelyk d'andere, hoe na by gelegen, ook niet meer als eens 'sjaars, na de monsson uyt 't oosten of westen waayt, dezelve konnen bevaren; daar by zyn de zuyd-wesler eylanden niet zeer bevolkt, dat egler met Timoreesen, ilie daar toe wel genegen geweest zyn, konde verbeterd werden, tot helere cul ture: en bewysen d'exempelen, dat, als de vlyt wat groeier was, wel cuslkalvereu onder de perkeniers verdeeld en Europese verkens aan de Goenong-Api in 't wild op te brengen /ouden zyn, waar door, onder 't houden eener goede ordre, de mond kost in 't korte zoude toenemen. _'"■i"<n, nevens een partnj ."?' "". namentlyb 6 of 10 boeren Europese en twee honderi Chinese jonge roggen, Wnier i. laten opkopen en naar Banda te zenden om de kalveren ter v *rdeelen onder ilon gouverneur en <le opperhoofden en de varkens <>p Rosingain te laten '"'" om aldaar in bel wild voort ie teelen en van tyd 10l lyd, naar mate van bun getal ','" * benodigtbeyd geschoten te werden, zo als ten opaigte van de wilde stieren en ten aldaar In gebruyk Is.
1753. J. MOSSEL. 406 Het getal dor dienaren in dit gouvernement en der zclvit gages roede bons wmw al te reguleeren, als door zyn Edehleyd is voorgesteld. De bezettinge zoude konnen werden be paalt op: 1 gouverneur en directeur, wint 's maands f 200 1 opper-koopman » 80 1 fiscaal » 50 3 onderkooplieden » 120 4 boekhouders in ewploy » 120 7 pennisten ter sccretary » 140 0 » op'tnegotiecomptoir » 100 5 » »'t soldy comptoir » 100 2 predicanlen » 200 1 krankbezoeker en voorlezer. . » 56 1 krankbezoeker en schoolmeester of koster » 24 1 opperchirurgyn van het hoofd comptoir » 60 1 opperchirurgyn in 't hospitaal » 36 1 chirurgyn » 30 4 onder en derde meesters. .. . » 70 1 extra-lieutenant der arthillery » 40 1 extra-vuurwerker » 30 1 bombardier of constabel » 20 6 cannoniers of constabelsmaats » 90 5 timmerlieden by dezelve » 60 1 kuyper » 16 10 handlangers of bosschieters .. » 120 1 meesterknegtderhuys-timmer lieden » 30 4 scheeps-timmerlieden » 120 4 huys-timmerlieden » 80 24 Comp 9 slaven by dezelve, om te leeren. 2 metzelaers » 36 en IS slaven. Transporleere I'MH
1753. J. MOSSEL. 407 Per transport. .. . f 1998 1 kuyper » 20 1 schilder en glazemaker » 20 1 smits-meestcrknegt 30 2 sniils f 40 2 koperslagers » 40 2 slotcniakers. » 40 en 24 slaven. 1 ba.is-wapenkamer » 24 2 geelgiclers » 40 2 roerslotemakers » 40 2 scheilemakers » 40 2 ladcmakers » 40 2 koperslagers » 40 en 12 slaven. 1 trompetter » 20 1 oppcrmandadoor »> 20 1 tolk » 16 1 geweldiger » 20 1 scherpregter » 24 1 extra-lieutenanl ter zee ■ 32 4 ondersluurlieden en bootslietlen » 104 7 (|uartienneesters en derde meesters » 98 1 zeylmaker » 20 80 mallrosen » 960 f 3736 Twee compagnien militie, daar van in Nassauw, Belgi.'-a, etc.: 1 capitain f 80 1 capitain-lieutenant ...» 60 1 lieutenant » 50 4 vendrigs, daar van een boswagter » 160 8 a 10 sergeants » 192 Transporteere. .. /' 552 /" 3736
1753. J. MOSSEL. 408 Per transport... f 532 f 3736 25 corporaals » 550 1 guarnizoenschryver.. » 14 6 tamboers » 72 378 soldaten » 4536 ~ f 5514 Te Hollandia, op Lon tboir en Oerien: 1 koopman ƒ 60 1 onder-koopman » 40 1 boekhouder als bos wagter » 30 2 sergeants » 40 1 krankbezoeker en schoolmeester » 24 1 ondermeester » 24 4 corporaals » 56 30 soldaten » 560 1 tamboer » 12 1 cannonierofconstabels maat. • 14 2 handlangers ol bos schielers » 24 1 timmerman » 20 ~f 704 Ay en Run: 4ij man als boven, buyten de on derkoopman » 664 Op Wayer, Denncr, Laoctang en Rosingain : 45 man, buyten de koopman, als boven » 644 üp Kisser, Lety, Moa, VVettcr, Roma, Babber, Nila, Damme en Wockam: Transportcere 262
1753. J. MOSSEL. 409 Per transport.... f 11262 8 corporaals f 112 1 (lerdcmeester » 14 40 soldalen » 480 ~ f 606 800 personen te samen, winuen 'smaands /'llB6B en 's jaars f 142416. Van welke stelle in Nederland te zullen werden ontfangen /' 40000, als wanneer 'er ten laste van Banda verblyft /102416, in maniere als onder Ambon gezegd is. Koslgelden en mond-randzoenen kunnen alhier bepaald werden voor: 1 gouverneur, als in Ambon, stelle -f 2005 1 opperkoopman » 490 2 predicanten 1 ~ ._ 1 . . » 1145 1 capitain 5 kooplieden 1 capilain-liculenant en .. . . » 1467 1 oppermeester 20 onderkooplieden, lieulenants, vendrigs, boekhouders, hos pitaalsmeester, krankbesoe ker, a / 174 » 3480 80. boekhouders, adsistenten, chi rurgynSjkrankbesoeker, stuur lieden, sergeanten, boolslie den, vuurwerker, bombardier, basen, scheepsiimnierlieden, a f 92 : 2 » 7364 70 ambaglslieden, onder- endcr demeesters, canoniers, quar tiermceslers, corporaals, di- Transporleerc f 15951 /■" ">'k de Knsigeliti'u en randzot
1751. J. MOSSEL. 41 eyndelyk te doen cesscren den ondienst en d'inconvenieqten, daar uyt voor de gemeente resulteerende, alle dubbelde stuy vers van anno 1750 en vroegere jaren, niet alleen liillioen te verklaren, maar ook deselve en bel verdere onkenbaar 01l afgesleten payement van latere vermuntinge, onder de iugese tenen berustende, wederom door den cassier by liet gewigt te laten onlfangen legen ducatons, op den voel, als zulx te meer malen en nog jongst volgens resolutie van den 12 December 1749 gesellied is." Bij liet gewigl zoude derhalve dat geld in Compagnie's kas aangenomen worden legen 42'/, stuivers de reaal. 29 Januarij. Toevoeging van eenc vierde klasse aan hel Seminarium ie Batavia. — Benoeming eau een Con rector bij die inriuliiuj. Deze Conrector kreeg »de qualiteil van koopman en de •gage van 60 guldens ler maand, bnyten 30 ryksdaaklers -■salaris ter maand, volgens 't 21'' artieul vau'l reglement «dier queekschool." 29 Januarrj. Voorschriften nopens de eiilluur en fabri catie van suiker. By dese regeering in serieusc overweging genomen zynde het groot nul en de voordeeligbeid der suyker makeryen liin ncn de limiten van liel koningryk Jaccatra, zo voor de Comp., als d'ingeselenen deser colonie, en de noodsakelyklicid om deselve, en gevolgelyk ook de zuykerrict-planlagien, door alle coavenable wogen en middelen te bevorderen en facilileeren, leu einde dal aangelegen werk moge bebben en behouden een onverbinderden voortgank, nevens bel. geene tot redres en voorkoming van de hinderpalen, die thans d'oorsaken van bet verval zyn, in den aanslaande zoude kunnen en dienen beraamd en in bel. werk gesteld Ie werden, op ultimo December des voorleden jaars, na rype deliberalie, onder anderen in Rade van India is goedgevonden en verslaan:
1753. J. MOSSEL. 410 hj En d'ordinaire ongHden, inht-rirrnile de aanmerking, hier voren ondiT Auiboina gemaakt. Per transport f 15951 verse dienst doende, ryst en koslgeld a ƒ 48 » 5360 V, S boter /' 4 2 » lammeryn » 2 ƒo • q 2 » zuyker of »2: 6 ■ v Q » 385 J is t> . o 4 » zout » 0 : 8 Vi b " peper «0:2 620 soldaten, handlangers, matro sen, ryst en koslgeld a f 30 » 18600 "'T- l / !\!!/9.» Ö5BO en 1 'S? spek » 3:12 J Dal apparent aangenamer wesen en wat gezonder volk geven zal, als met de gewone verstrekking, enkel van half bed urven zout-vlees en spek. 3 onderstuurlieden en bootslie ilen, boven 't voorschrevene, a / 36, vide Ambon • 108 4 quartiermeesters en derdemees ters, ad idem f 22 » 88 40 mattrosen op de vaarluygen, a 3 kan arak 's maands, is flO » 400 f 44472 Dus zoude de bezetting ten desen gouvernemente, voltallig zynde tot de geprojecteerde 800 man, aan kostgelden en mondransoenen be nodigen, schaars f 44500 De nrdinaire ongelden van diverse ver streckingen kan men in volgender voegen reguleren: 75 ffi kaarsen, als te Ambon, a 9 stuyvers f 405 Transporteere.... ~f 4Ö5
1753. J. MOSSEL. 411 Uii' ook zynr betrekking hoeft *i|i A extra-ordinaire tasten t'n »'nl' r<* ongelden, welke üls hier Devena »ya befnait Per transport..../" 403 155 kannen larap-oly ad idem a 9 sluyvers » 857 porcelyn, enz. voor 't gouvernement » 100 aan den gouverneur extra » 660 brand-houd-geld » 408 huur van huysen » 800 gegageerdens belopen thans » 400 onderhoud van 't vee » 500 voor materialen, stelle. » 1200 » papier, hoeken, schryftuyg » 600 aan medicamenten, etc, stelle... » 600 » huskruyt » 500 Makende dus te samen voor de ordinaire onkostreekening van 't hoofd-comptoir groote f 6800 Voor extra-ordinaire ongelden stelle/' 1000. Voor timmeragie, reparatie, fortificatie, enz., kan 'sjaars zuynig besteed en op gebragt werden f 2000, waar mede bet wel kan gaande gehouden werden, als de presente timmeragie eens ten eynde loopt, welke egter, na de ordre, 'sjaars moeten afgeschreven zyn en niet voorlgedragen om de lasten quasi minder te vertonen, gelyk te Nassauw en Wayer geschied is. De inlandsche voorlesers, school- en leermeesters moeten voortaan apart, onder de reekening van inlandsche dienaren, lopen, ten getalle van 12, met omtrent f 2000 over het geheele gouvernement, besoldigende deselve als te Amhon. in zo verre voortaan aangenomen werden. In de hospitalen mag alhier, om de meerder duurte, by de 40 f? ryst 's maands a'/j sluyvers per man daags opgebragl
1753. J. MOSSEL. 412 werden, brandhoud, ligt, oly, wyn, enz., daar onder begrepen, 't welke len hoofd comploire wel zal belopen f 4500 Medicynen, arak, lywaal, etc, moet bereekend werden a 1 sluyver de man, stelle » 800 f 530Ö Waar van detrahcere de halve gagie van het volk, dat in voor schreven bnys ter cureeringe legt, bei welk ordinaire mag oeemen op 45 man of » 5000 Resteerd 'er aan lasten /' 2300 Voor de condemnatie reekening stelle f 2500, min en meer, na voorvallende gelegentheden, dal veel ofweynig g'exileer dens zyn. De ongelden van slaven, Ibans daar tot 155 aan banden, bedragen omtrent / 15 's jaars ider; by deselve moeten nog 80 komen ten dienste en tot aanleering by de ambaglslieilen, welke op /' 20 's jaars reekene; en dit laatste zal alleen de ree kening van slaven moeien dragen, dewyl het andere de speeeryen moet ten laste komen; des de lastpost groot blyft f\ soo. Onkosten van cbialoupen en mindere vaarluygcn kan passeeren, als tusschen de /' 3 en /' 4000 blyft, en die van sche pen heneden de f 1000 ; maar van scheeps soldyen onseker wesende, na dat op de ladingen te kort komen, stelle daar voor mede f 1000. Gelyk de ordinaire ongelden te Wayer op / 800 komen, moeten deselve ook daar na geschikt werden, dat op Lonthoir, Ay
1753. J. MOSSEL. 413 "■ geptoponeer* J *nursteenen by eerste Rindheid over'te lenden en "'• derwaarts gaande militie ,'," ,le "'"; n Beweer mede Ie laten gei n, ,i" K -:"'"- ™ "' ministers \ ■te houden *e n g»voigen. dieuytrodanige ivcrgeeflvke ona{ beid voor de fcomp. en foor naar, \<\ een onverwaj u; 1 '' llk ' ':;" ■ f '"" Kunnen resufteeren, dog in- V 1"", 1 hi rooi ■'! attent beaoorn<; noodsaMyïïdTgen'tot'ue- toorraad en Run nicl boven de f 2200 lopen, komende dus te samen op f 3000: en zyn de verdere ongelden deser residen tien reeds onder de voorwaards ten hoofd- comploir vermelde begrepen. Dit gouvernement heeft zo veel snap ° l banen als vuursteenen, ten blyke, dal men J op het alderwesendlykste wcynigagt Reeft; ' J joon derbalven zal van 't laatste 10000 moeten versorfft werden, en in 't eerste jaar of ° J ,J r i e | lcl vo |]j zon ,] R ,. geweer dei'Waaids D «zonden, op dat 't. praesent getal der c '1 t o wapenkamer lot 1100 stuks, de helft, i ' v ermindere; dcwyl die onmatige quanli |(>y(en n j el uvt fc foesl omcu gehouden werden. Voorschreven Bandase laslen, te samen getrokken, belopen 'sjaars ruym f 174000. Tematen. *£%JZj*Z£2, Met desselfs bygelege landen .Ie regie leelplaatsen van de oosterse speceryen uyl inakende, gclyk daar tot nog toe in de bosseben groter nolen-muscaten dan te Banda gevonden werden, werd meest in bezit gehouden om deselve aldaar uyl te roeyen, waar voor ook aan de vorsten een recognitie van /' 3225J0 betaald werd; welke somma, nevens de koslen der extirpatie, te Batavia die speceryen ten laste komt, werdende die plaatsen mei <le meeste securi teyt bezeten, sedert dat de Spanjaarden, anno 166.>, Gamma Lamma gevallig ver- Helen en men den laatsten bondbreuk, anno IGBO, te boven gekomen is; wesende
1753. J. MOSSEL. 414 Ternaten by die gelegenheyt in een Comp s leen veranderd, nevens de noordoostcust van 't eyland Balecliina, genaamt Halmahera, en al 't geene verder onder Ternaten sorteerd, gelyk de andere vorsten der Moluccos Comp' bondgenoten zyn, onder zekere ver pligtingen en genot onder't voorschrevene: levende Ternaten en Tidor in gestadige onmin, dat Comp 8 zeekerheyd te vaster maakt; en daarom zal bier een beset ting van 700 man toereykende wesen, ver deeld over bet hoofd casteel, de posten Manado, Gorontale en veele mindere, wo nende den gouverneur in bet eerste en daar buyten, nevens 't Ternataans-bof, diverse vryluiden, die onder de Comp e gebooren, zo van Europeers, als inlandscbe natiën, zelfs Cbineesen ; egler is den bandel niet uytgestrekt, geevende alleen de noord cust van Celebes en de binnen kust van die tong eenig stofgoud, dat lot twee a drie honderd mark van daar jaarlyks overge bragt werd en aldaar ingekogt legen 90 ryksdaalders of f 216 't mark stofgoud, en ordinair het Gorontaals opl9caraaten het Bwoolse op 21 caraat gerekent; de rysl is wyders een nut product, dog niet wel buy ten groote kosten van Ternaten na elders te vervoeren; caret valt 'er weinig en tot de peper-cultuur is ordre gegeven. Den verkoop bestaat ten desen gouvernemente meest in guinees en salempoeris, wit en blaauw, ten bandel op Ternaten, Tidor en daar om her, te Menado en Gorontale, alwaar het goud half in lywaten betaald werd, het welke met eenige kleenigheden, by Bat geresolveerde inn ~p-cigte cigte van li<-t honden van publicatie verkopingen en hel gene daar toe relatie I (i, uok alhier te schikken op den voet, onder Amhoiiia rennelt
1753. J. MOSSEL. 415 vigilante en trouwe behandeling, een ad vance van veertig a vyftig duysend guldens kan gegist werden af te werpen; en, al schoon 'er dat nu ook wel behaald werd, steekt de Comp' daar niet veel l>y op door den onliesuysden voorraad van wel drie ton aan lywaten te Ternaten, Manado en Gorontale en 't continueeren van excessive eysschen; egter zal de jongste resolutie der hooge regeeringe tot te rug sending van 't overbo dige en hel voldoen of verzenden derwaa nis van bepaalde quanlileyten daar in spoedig redres verschaffen, als men eens ter behoor lyker lyd de negotie-hoeken en papieren magtig werd en dus zien kan, wat Manado en Gorontale contribueert. Het opgeld op snldyen, lot nog toe qualyk behandeld, moet ruyin /' 22000 belopen; de 20" ten penning by verkoop van vaste goederen, bet zegelgeld, dal nog niet na behooren scliynt ingevoerd te werden, de ryst of pady-oegst te Xullabessy, etc, de pagten van arak, herbergen, sagueer en van licenten der inkomende en uytgevoerd werdende goederen, nevens de verdere vermelde onder Amhon, zullen boven de /' 20000 lopen en dus de voordeden Ie zamen by gis 80 a 90000 floryiien. De soldyen der dienaren bedragen egler yry meer, als 's maauds : 1 gouverneur en directeur wint / 200 1 opper-koopinan ■ 80 1 fiscaal • SO 3 onderkooplieden » 120 4 boekhouders in employ » 120 Transporteere.... f 570 Be mioaiters te gelasten alle dese Imposten en n op 's ( omps romp toiren in de Holnccos naar behoren In te toeren, in zo »Wre bet selye nog niet gc sehled mogte w «n. De dienaren aldaar en hunne Wdyen ais hier nevens Ie regnlw ren
1753. J. MOSSEL. 416 Per transport f 570 7 pennistcn ter sccrctary » 140 5 ■ op 'l negotie comp toir » 100 5 » op 'tsoldy comptoir » 100 2 predikanten » 200 1 krankbezoeker en koster .. .. » 36 1 opperchirurgyn » 60 4 onder- en derde meesters...." 70 1 extra-lieuleiianl der artliillery » 40 1 extra-vnurwerker » .""><) 1 conslaliel » 20 6 cannonniers » 90 5 timmerlieden by dezelve » 60 1 kuyper » 16 1 o handlangers » 120 1 meesterknegtderhuys-timmer lieden .. » 30 4 sclieeps-timnierliedcn » 120 4 huys-timnierlieden ■ 80 en 24 slaven by dezelve. 2 niet/.claers » 56 en 12 slaven. 1 kuyper » 20 1 schilder en glazemaker » 20 1 smils-meesterknegt » 50 2 smits • 40 1 koperslagers » 40 2 slolemakers » 40 en 24 slaven. 1 hans wapenkamer 24 1 geelgielers » 40 2 roerslotemakers » 40 i schedemakers " 40 1 lailcmakers » 40 Transporteere.. .. /' 1392
1753. J. MOSSEL. 417 27 i'Un \ r-BOEI Hl l I Tl Per transport.... /' 1392 2 koperslagers » 40 en 12 slaven. 1 trompetter » 20 1 tolk l 6 1 geweldiger » 20 1 scherpregter » 24 1 extra-lieutenant ter zee » 32 G onderstuurlieden en bootslieden » 150 1 zcylmaker... » 20 14 quartiermeesters en derdemees ters » '200 80 matrosen » 960 f 3774 Twee compagnien militie nan 't hoofil comptoir en daar omber: 1 capitain f 80 1 capitain-lieutenant . » GO 1 lieutenanl » 50 5 vendrigs » 120 10 sergeants » 240 26 corporaals » 364 1 guarnisoenscbryver. » 14 !> tamboers » 60 354 soldaten » 4248 / 5256 't Hoofd-comploir / 9010 Te Menado, etc.: 1 onderkoopman / 40 2 adsistenten » 48 1 ondermeester » 24 1 timmerman ■ 24 1 canonnier » 14 2 bosschieters n 24 I sergeant » 24 Transporteere. ..f 198/" 9010
1753. J. MOSSEL. 418 Per transport... f 198/ 9010 4 corporaals » 56 30 soldalen » 560 f 614 Te Goronlale, elc.: 45 man, als te Manado » Gl4 Te Xullabessy: 1 adsistent of boekhou der / 50 1 sergeant « 24 1 ondermeester » 24 1 timmerman » 20 1 bosschieter » 12 2 corporaals » 28 10 soldaten » 120 f_ 258 700 persoonen te samen, winnen 's niaands / 10496 of 'sjaars / 125952. Alle welke, bebalven ƒ36000, die gisse te blyven staan ter afbetaling in Nederland, ten desen gou vernemen Ie betaald werden tegens 13 stuyvers de floryn, komende bel overige ten goede van reekening vnn opgeld, zo dat Ternaten aan de goldyen der perma nentedienaren een last-posl heeft van ƒ90952. Het kostgeld en randsoen stelle als in Aml ion, voor: 1 gouverneur f 2005 1 opperkoopman » 490 2 predicanten 1 * . ■ 1 1 ii> 1 ca pi l;i in I koopman 1 capilain-lieulcn.ini ■ 880 1 oppermeester Transporteere.... /' 4U20 Zo ook de kostgeWen öd randsoenen.
1753. J. MOSSEL. 419 Per transport.... f 4520 18 ondel-kooplieden, lieulenanls, vendrigs, boekhouders, hospi taals-mcesler, krankbezoekers » 3132 50 boekhouders, adsislenlen, chi rurgyns, stuurlieden, sergean ten, bootslieden, extra-vuur werker, bombardiers, basen, scheepstimmcrlieden a ƒ92:2 » 4f>o() 77 amhaglslieden, canonniers, ondermeesters, quartiermees tcrs, corporaals, diverse dienst doende, a f 3 : —■ en voor 40 fö ryst » 0: 10 is 's jaars f 42 » r>2"»4 547 soldaten, handlangers en matlrosen, voor kostgeld 's jaars.... / 18 en ryst 40 'S per maand dilo » G is voor ieder 's jaars /' 24 » 13128 5 ondersluurlicden en bootslieden op de vaartuygeu, boven liun voorschreven randzoen • voor 2(6 boter . ... f 48 » 8 kan arak...» 132 ~~» 180 l() quartiermeesters en dcrdc meeslers op de vaartuygen 4 1 /, kan arak /' 150 2 1 /, mutsje olyven oly of 6 stuyvers » 36 ~» 186 Transporteere f 28980
1751. J. MOSSEL. 42 Eerslelyk. om het gein! der zuykcr-molens onder het resort van dese slad t'ang inenteeren en bepalen op lastig sluks, te zien by een aparte rolle, mitsgaders voorts te statueeren, gelyk wy statneeren by desen, dal niemand, wie hel ook zoude mogen wesen, zig zal mogen onderwinden een ziiyker-molen ofte zuyker-molcns boven of bnyten liet voorsz. getal op te regten of, opgeregt zynde, te laten malen, snit poen»! van een hoete van vyfliondert rd\ voor yder, ten behoeve van decassa van Heemraden deser stads ommelanden voor de helfle en voor de weder helfle ten behoeve van den officier, die de calanpe zal doen, huyten d'afbrake van de molen of molens, indien nieuw opgeregt zyn, en stilstand voor altoos, in cas de van outls gestaan hebbende maar in slaat van gebruyk zyn gebragt. Ten I weden, dat de geene, die reets privilegie verkregen hebben en welkers molens over sulx onder het voorschreven gelal van lagtig begrepen zyn, dan wel der selver erven ofte reglverkrygende, gehouden zullen weesen zig daar van wer kclyk te bedienen door molens aan te leggen en, aangelegt zynde, in staat van gebruyk Ie brengen, met het uyteinde van het lopende jaar 1751, sub poene van verval hunner privilegiën. Ten derden, dal de respective collcgien van justitie zal werden gelast, en aanbevolen, gelyk wy haar gelasten en aan beveelen by desen, voortaan geen arrest te verleencn op zuy ker-molens, gereelsebappen, riet of andere dingen, noodwendig tol hel malen van zuyker benodigt, maar wel op de reels gemalen zuyker, uyl de molens afgehragl werdende; wel ver staande, dat egler de zuyker-molens, maalgerectsebappen en dies toebehoren als hevoorens zullen mogen verhypoteecqueerd olie verpand en ook per executie verkogt werden, gelyk mede hel. zuykerriel, hel zy nog op hel veld staat of al in de molen overgchragt is: mits dal de verpanding van het zuykerriel dooi de huurders van molens niet gedaan werd e als op uyldrukkelyk consent van den cygenaar der molen, 10l dewelke het riet gehoorl, dal by d'acte van verpanding duydelyk zal moeten
1753. J. MOSSEL. 420 Per transport /'28980 60 matroscn op de vaartuygen, 5 kan arak en 1 '/ 4 mutsje oly of 5 süiyvcrs, samen.. » 708 Geldende desentweegen al verder het bepaalde ten opzigte van aan komende en passerende schepelin gen, eommandos, commissien, be laliogen in contant, etc., onder liet eapillel van Anilmn ter neder gesteld. Zullende de Ternaalsekosl gelden en raond-randzoenen dus in een jaar bedragen circum circa ƒ 50000 h'iinliiiiiirc ongelden dienen omtrent be paalt in deser voegen: 78 n; kaarsen, als Ie Ambon a 8 sluyvers /' 360 lijïi kan lamp-oly, a "> sluyvers. . ■ 4üj porceleyn, elc. voor 't gouvernement » 100 aan den gouverneur extra » 660 Brandhoud-geld: voor den gouverneur.. . /' 2!> » de tweede » 7 » » predican- i ten en a /' 4 » 12 ' / I*B » 696 » » capilain I ' » » capilain- i liculenanl en 6 aƒ2 » 14 raadsleden voor huyshuur, z<> ver nodig, als in Ainlmn slelle » 800 gegagieerdens belopen Ihans » 800 onderhoud van 'I vee » 400 voor materialen slelle ~ 1200 ■ boeken, schryftuyg, elc • 800 Transporleere.... / 02S1 lii'tu d'ordinaire i i en verdere lasten.
1753 J. MOSSEL. 421 Per transport.... /'6281 voor medicamenten, enz » 600 Te samen naby, . / 7000 Exlra ordinaire ongelden zyn niet wel te bepalen, dog mag men voor dezelve stellen /' 4000, min en meer, na (Int 'er veele vorsten en gesanten gedefroyeerd werden ; wesende daar onder begrepen de wynen, etc, welke den gouverneur geaccordeerd zyn voor de jaarlykse maallyden. Voor limmeragie en reparatie, item forti ficatie, eie., mag men reekenen /' 2000. De inlandsche soldyen konnen niet veel belopen, als 'er gecne in dienst genomen werden ter overbreng van schepen of vaar tuygen, en moet liet al een extra geval wesen, wanneer dezelve op f 4000 komen. De verteering in <le hospitalen geschied, even als te Ambon, des gerekend op 7>li man, bedragen /' 4200 en na aftrek der halve soldye f 1900. De condemnalie reekening, welkt; mede niet nel te bopalen is, bedroeg jongst / 1200, De ongelden van slaven, met 80 ter aanleering by de ambaglslieden vermeer derd en dus gebragl op 100, zullen om l rent 'sjaars / 1600 dragen. Eu dan konnen de hutu-slaven wel afgedankt werden. Onkosten van chialoupen en mindere vaailuygen moeten bezuynigl werden en zullen, als de koslgelden en randzoenen van «Ie zeevarende op kost gelden komen, facil binnen de /' 6000 konnen gcrelren cheerd werden. Onkosten van schepen konnen hier, zo wel als Ie Ambon en Bauda, op /'lOOO blyven, als
1753. J. MOSSEL, 422 men dezelve niet op- en aanhoud huylcn ecnigc noodsake en tot risico van vaartuy gen en lading, dat Ternaten vry wal eygen geworden is en egter wel eens door ver goeding zoude konnen geheel weiden na zo menige waarschouwing, waar jegens een praelexe expeditie niet gelden kan, alzo zulks, zo al van nut is, wel niet cyge vaar tuygen kan geschieden. En dus zullen mede meerendcel g'excu seert konnen weiden de verstreeking op scheepsoldyen, die derhalven al mede hy de f 1000 zullen hlyven. VVydcrs komt de schenkagie ordinair jaarlyks ten nadeelc tusschen de /' 1000 a /' 1500, dat mede Batavia mag aange reekend werden om, nevens de recognitie, de speccryen ten laste te komen. Manado heeft een groote lastpost aan de ouderhoorige leermeesters en kerkmarinjes of kosters; egtcr diend zorge gedragen, dal 'er geene onnodig aangehouden werden en de soldyen dcrselvc, nevens de ordinaire onkosten van 't comptoir en onderhorige, niet hoven de ƒlOOOO te lopen; en dienen alle de lasten van Gorontale, huylen de reeds vernielde onder soldyen en koslgelden, niet veel hoven de /' 1000 te sleygeren. Zullende dus de Ternaalse lasten te samen komen te bedragen f 162000. Macassar. Niet geheel ten onregte genoemd wor dende de sleutel van de oosl, zoude onge twyfelyk geraakt en gchlceven zyn onder
1753 d. MOSSEL 423 De vergadering, m. opinie zyiiclc. dal de balans tuagchen de Celebeae I op de roorgeatelde wyse feciel te boaden is en dat, /niks altoos wel p/obaervi de voorvallende iak< o ntel overleg en dexteritej I di U werdi ode, mon Bg iHe raptim tusachen d onder tlt'n anderen ei tde Comp. z;il kunnen preventeren,heeft *'('l'sl;i;ni Int Kelve >k' lliiuis tera te laten Btrecki n rcgul ra rlgtanoer. En i ik bet veerde onder Amboroa, no endutien en den verkooptuaachen tvils, nyi de band, oic. De dienaren m dit gouver- nemenl en derselvei besol- te bepalen en redu- oeren als hier nevens, mits- ;:"''; V 1 " " ,: ' A ' 1,1 ! 11 ' Hendrik Julius Weerman, bv 1,1 ll " 'uu herwaarts komen, de alleen heerschappy van den Koning van Goa of der Macassaren, indien de Compagnie zig niet tot sclieydsinan gesuild en met de Koning van Hony en andere cru bondgenootschap aangegaan had, liet welk de balans, na zeer groole kosten, aan de zyde der onze heeft doen overslaan en nu wel in die staat te houden is, als de neulraliteyt geobserveerd werd en de Bonyers, stout op 't bondgenootschap, weer houden werden de hoogmoedige Macassaren klcinigheeden aan te doen, en het welke de eenigsle dienst is, waar om men aldaar een gouverneur met een aanmerkelyke bezetting van 800 man, die nodig agte, aanhoud; want buyten des is nog handel, nog inkomst, nog de groot opgegeeve waak zaamheyd tegen sluykery in oosterse, I'ync speceryen van dat belang om de Comp 0 zulke zware lasten te doen dragen, schoon ook nu nog 10l verligting derselve dienen ki ui ui' o de advancen, welke een matige party guinees en salcmpoeris in zoort, belhilles gemeen, blaauw en gebleekt, en belhilles cangam, cafl'as, hamans en chitsen afwerpen kan, als men de winkel weder opzet, zo als voorwaards aangemerkt is; stellende daarvoor /' 40000 en voor de inkomsten van de ryst of pady-tiende der overwonne landen, 20 st,n penning, zegels, boom of sabandhary, met byvoeging van de verdere pagten, onder Amhon vermeld, /' 40000, mitsgaders Vool' het Soldy-Olt ' ° J ' ,r ( .|,l / .">0()00, te samen /' 110000, waar " ' ' en tegen de Comp l ' bekostigen moet de ° ' ° volgende heselling: D °
1753. J. MOSSEL. 424 1 gouverneur en directeur wint 's maands /' 200 1 opper-koopiuan » 80 l liseaal. » 50 4 onderkoopliedcn » 160 l> boekhouders in employ » 180 9 pennisten ler secretary » 180 7 » d|i 'L negotie comp toir » 140 6 » op 'l soldy comptoir» 120 1 predicaut » 100 1 kraukbezoeker en schoolmees ter » .">G 1 kraukbezoeker en koster » 24 1 opperchirurgyn voor'tcasteel. » GO 1 » iu 't hospitaal. » 36 1 chirurgyn » 50 4 onder- en derde meesters....» 70 1 extra-lieutenanl der arlhillery » 40 1 extra-vuurwerker » 50 1 bombardier ot constabel... . » 20 10 canonniers of constabelsuiaals « lïiü ü timmerlieden by dezelve » 100 1 kuypcr » 16 15 handlangers of bosscbielcrs.. » 144 1 meesterknegt der huystim inerlieden » 30 4 scbeeps-limmcrlieden • 120 4 liuys-limmerliedcn • 80 24 Conip* slaven by dezelve, ter leeringe. 2 niclzelaers » 56 en 12 slaven. I kuypcr » 20 1 schilder en gtazeiaaker 20 Transporteere.... f 2252
1753. J. MOSSEL. 425 Per transport.... f 2232 1 smils- meeslerknegt » 50 2 sinils » 40 1 koperslagers » 40 2 slotemakera >> 40 en 24 slaven. 1 baas-wapenkaraer » 24 2 geelgieters > 40 2 roerslotemakers » 40 1 sclieedemakers » 40 2 lademakers » 40 '1 koperslagers » 40 en 12 slaven, l I rompetter » 20 0 tolken » UO 1 geweldiger » 20 1 scherpregter » 24 1 exlra-lieulenant ter zee » 52 0 onderstuurlieden en bootslie tlen . » 156 1 zeylmaker » 20 14 quarliermeesters en derdc meeslers » 196 100 maltroosen » 1200 7~43:.4 Twee compagnie» militie, als in 'l casleel Rotterdam, etc: 1 capitain /' 80 1 capitain-lieutenant.. » 60 1 lieutenant » öO 4 vendrigs • 1 60 10 sergeants » 240 50 corporaals » 420 l guarnisoen sohryver » 14 6 tamboers » 72 Transporleere.. /' 1096 /' 4554
1753. J. MOSSEL. 426 Per transport. . f 1096 f 4554 400 soldaten » 4800 /' 5896 't Hoofd-comptoir f 10250 Te Boelecomba en Bonthain: 1 onderkoopman f 40 i adsistent » 24 1 chirurgyn » 24 1 tolk . 20 2 sergeants » 48 4 corporaals » 56 24 militairen » 288 1 canonier » 14 2 Itosscliielcrs » 24 I timmerman » 20 ~f 888 Op Bima: 1 onderkoopman f 40 1 adsistent » 24 1 chirurgyn » 24 1 sergeant » 24 2 corporaals » 28 16 soldaten . 192 t timmerman » 20 2 Itosscliielcrs » 24 ~f 576 Op Saleyer: 28 man, als voren » 570 Op Tanette: 24 man, als voren 556 800 koppen te zamen, waarvan de soldyen bedragen maandelyks /"11876 en jaarlyks f 142812. Waar van stelle, dal in India Myven staan /' 50000, dus blyven ten laste van Macassar f 112812
1753. J. MOSSEL. 427 Aden ilo ko , ' ll moad-randz< r al viy iiiyiu imi "''' ed gei 11 /vu. .■oiV roor Bi "[i aesen roet t.' bepalen; sprekende tooi hel i v; 'ii relfo, dal wel minder, maar niet meer mogi o Kostgelden en mond-randzoenen kan men bepalen vuur: i gouverneur f 2008 l opperkoopman » 490 I predicanl en I . ... » 70; j 1 capitain l koopman 1 t capitain-lieutesant en » 880 1 oppermeester 18 onderkooplieden, lieutenants, veodrigs, boekhouders, bos piiaalsineester, krankbezoe kcrs i'i /' 174 • 3132 70 boekhouders, adsistenten chi rurgyns, kranbesoeker, stuur lieden,sergeanten,bootslieden, vuurwerker, bombardier, ba sen, scheepstimmmerlieden a f 92:2 » 6447 70 ambagtsl en , canonniers, quar tiermeeslers,corporaals, diver se dienst doende, als in Ambon, a / '3O coulant en ryst ;ï fk » 8002 63a soldaten, etc. a/"27kostgeld, elc 'sjaars en /' 4 rysl ...» 196815 Dog diend betragt te werden bet koslgeld op de voet te brengen als in Ambon. Boven dien aan de zeevarende op de vaartuygen: 6 stuurlieden en bootslieden . . • 216 s quartiermeesters en derdemees lers » 176 80 matrosen 3 kan arak 's inaands ~ SOO Bedragende te gader omtrent., f 37000
1753. J. MOSSEL. 428 rtHv'' l ii,M'|ï,ti'™' cn *' v '' l " Ordinaire ongeUten bekoren niet hoger te Innen als i» de andere oostersche gou vernementen. 70 ii' kaarsen, legen 12 siuyvers gerekend, kosten /' !>O4 150 kan lamp oly a 8 sluyvcrs » 720 porcelyn, etc, voor't gouverne ment » 100 aan den gouverneur extra » 660 voer brand-hoat-geM » 700 ■ huyshuuren stelle • 1000 de gegagieerdens belopen thans» 1400 voor onderhoud van 't. vee > 1000 materialen stelle » 1200 papier, boeken en schryftuyg » 1000 medicamenten, etc., voor 't guarnisoen » 600 buskruyd, etc o 500 /■ 0384 Zonder dal deze reekening mng bclasl werden voor verstrekte geweiren, altoos niel van belang, alzo van stervende meer moeien inkomen, als 'er onbruykbaar ge raken. Voor al het welke te zamen, met nog eenige kleinigheden, stelle /' 10000. Extra-ordinaire ongelden werden mede wal rnyin genomen en zal /' 3000 in 'l jaar behoren toe te reyken. Timmeragic, reparatie, fortificatie, <■/<■. kan onder een geschikt onderhoud wel binnen de / 3000 hlyven. Inlandsche dienaren zyn 'er twee leer meeslers, twee seudelingen en een schry ver, welke, als Ie Amhon betaalt weidende, omtrend / 2000 zouden kosten; en meer-
1753. J. MOSSEL. 429 der inlanders moeien na dezen niet in dienst wesen, zo lang het guarnisoen op voorschreven voel kan gehouden werden en 'er geen extra-ordinaire zaken voor vallen. Uc onkosten van hel hospitaal, als te Ainhon gerekend, zouden op 55 man bedragen f 3400 de medicynen, etc. è 1 stuyver ile man » 700 Samen f 4100 waar van afgaal aan halve gagie » 2400 rest een lastpost van / 1700 De reekening ion condemnalie mogen maar 4 gerigls-dienaars ten laste komen en dan leekene meer en min /' 800. By de preesenle Comp s slaven mogen nog wel aangekogl weiden 10l 100 sluks toe, len eynde liy de ambagtslieden, als elders, Ie plaatsen, welker onderhoud omtrend zal komen Ie slaan op /' 2000, waar mede dan ook uylgewonncn zullen werden de huurslaven, die men voorlaan zal moeien exeuseeren. De onkosten vanchialoupen hebbengantsch buylen hel spoor gelopen; eene memorie wegens 'l geene jaarlyks nodig is en verstrekt diend Ie werden, hier nevens leggende, zal hel ministerie in slaat stellen zulks Ie bezuynigen zonder scrupel en zal als dan hoven de koslgelden en rand soenen, voorwaards onder andere vernield, uiel hoven de /' 8000 mogen lopen. Voor de onkosten aan schepen stelle len hoogsten /'lOOO, en voor de belastingen op scheeps-soldyen mede zo veel, meer en min.
1751. J. MOSSEL. 43 blyken, en by manqucmcnt van dewelke geen regt zal mogen gedaan werden op zodanige verpandingen, in zo verre na dalo deses geschied zyn. Ten vierden, dat aan een iegelyk zonder onderscheid zal werden g'intcrdieeorl. gelvk deselvc g'inlerdiceerl werd by desen, het branden van houtskolen op landen, die binnen ses uuren gaans van een zmker-molen ;ian rivieren gelegen zyn, op verbeurte van een boete van vvflig rds„ ten behoeve van de cassa vin de Heeniraden en den aangever, yder voor de helfte, dog dat, zulks aan Heemraden versogt wordende, wel sal gepermitteerd werden daar boven en zo ook m het Mojangse boscb, mits den verzoeker zig by den posthouder te Tsampia voorsiet van een licentie briefje of pas by eiken afbreng. Ten vyfden, dat insgelyks eens voor al zal werden verboden, gelyk \vy verbieden by desen, bel. afbrengen van brandhout langs de Moker vaart, voorby de post Ankce en langs de rivier Tangerang, voorby de post de Qual, sub poene van aanhouding van bout en vaartuyg door en ten behoeve van d'alilaar commanderende officiers. Ten sesdeu, dal niemand zig zal verstouten in de voor de znyker-iuolens welgelegene bnssrhon gagar Ie maken o|' lipar Ie zaeyen. dal is, bel afbranden van de bomen om op dies assebe pady of ryst te planten en hel zaeyen van pady in de bossehen, als beide zeer scbadelyk voor deselve, sub poene van een auiende van vyltig rds., len behoeve van de cassa van Heeniraden voor de eene en den aangever voor d'anderc helfte; en Laaslelyk, dal voorlaan aan den inlander, wonende bewcslen de rivier boven de post Tangerang, zal weesen gepermitteerd om op hel land, in anno 1747 door den Sultban van Banlani by contract aan de Comp". afgestaan, hout te mogen kappen, mits dat den kooper een ryksdaalder \oor»yder roede, ten behoeve van de Compagnie, betaalt aan den commandeerenden officier op gemelde vddsefcans, die daar van eollecteur zal wesen, dog bnylen zodanige belalinge niet, op verbeurte van bout en vaartuyg.
1753. J. MOSSEL. 430 En speciaal hel gepropo- neerde, 7.0 aangaande ac 11 llllsl -""" n nopens de geireiren, waar v;ni nuk alhier extract zaï werden atoegcTen aan «lic hei incumbeert, om hel Kkn behooriyk ><i x\ te nomen, zn wel met opzigt !;" , dil K. UTe !S! "• !"! Uanda, daar uVn voorraad """ lc " v "" ; Deze aehjeking omtrent de personen, die In den politi- <raen .„ jusUtiwiea raad sessie zullen hebben, op alle ner d'ooslersche gouverne- nii'iii.Mi in te voeren. En dan concctlcerc nog f 1000 voor schenkagien en andere geringheden. Waai' lllCtlc de lasten Vail 't gOUVCI'IIC -0 ment Macasscr van over de drie ton gereduceerd zullen raken tot f 184000. En zal ten eersten moeien opgave en verantwoording gedaan werden van de liy die boeken voortlopende vier ton wegens Ireviikoslen en uvtgaves aan de Oj J o mynwerken on den berg Baulimoerong, j r o mitsgaders voor eersl geene eysschen van o DJ Keweir «edaan, nog de militie van hier o c » o mede gegeven, om den groten voorraad aldaar. Met welke voorsclireve bepalingen over deze vier gouvernementen by de twee ton aan lasten zoude uytgcwonuen werden, zon der dat de weerbare manschap 'er door zal verminderen, maar ter contrarie ruymer omkomen, ten blyke, dat liet nutte de moeyelyklieid doses werks wel de peync waard maakt, al schoon ook een tien è twintig duysend guldens over hel geheel te augmentecren viel aan over het hoofd geziene ailieiilen, dal egter niet denke, dog wel aan de ministers mag gelaten wer- den de hooge regeeringe voor te dragen. mits egler 'sjaarlyks, by 't vertoon dei lasten, by de brieven reden Ie geven, wan neer eenige reekening deze bepaling mogle Ie boven lopen. En dewvle met deze verandering ook J ° t , ( , ll(; aa dere onli'c op de leeden der l politie Cll justitie ilieild plaats Ie liell * J ben, kan men de schikking aldus ma- ken :
1753. J. MOSSEL. 431 Hoaniw den sasten luij anno 17:; r.. v de middag. In de politic: een gouverneur. een secuiulc, de capitain, de koopman, drie, vier k vyf onderkooplieden, niet min dan 7, niet meer dan 9, de gouverneur mede gereekent. De justitie: de secunde, de capilain-lieulenant, een a twee nyl voorschreven onderkoop lieden, die in politie zitten, de liculcnanl der arlhillery, de titulair lieiUcnant ter zee, na d'onder- kooplieden. Verder tot 't negen getal d'onderkoop- lieden luiylen den raad, by gebreeke de , , , ■ . oudste boekhouders. Timot . Van tlit sentiment is de vergadering mede < l h ver -1 lialv. 11. dal de onder Aiuliniiia rermelde gewone belastingen en geregtigheden ook alhier zullen moeten In gevoerd 'ai rerpagi werden. l'.n de bedienden! Ti leeren als nier nevens, nuts roarta ip mindere cotnptoiren als directien, de Itrankbe laten winnen als -'' goidens, 101 .lal bon i EaJ wi ten g'expireert, wan neer nyterlvk tol SOguldena tullen mogen worden ver onder meer. Behoord zig zelve te konnen bedruypen uyt d'inkoinsten, na '1 vermelde onder Ambon, waar van reeds veele ingevoerd zyn en de rest ingevoerd konnen werden, nevens het opgeld op soldyen en de winst op eenige witte en hlaauwe lywaten, welke, na detractie van 't geconccdecrde aan de bedienden», te gader op /' IüOOO schatte, voor 't welke konnen onderhouden werden: 1 koopman, winnende /' GO 1 onderkoopman • 40 o boekhouders ofadsistenlen, waar van een teffens scriba » 72 Transporteere.... /' 172
1753. J. MOSSEL. 432 De kost-gelden en rand* roenen ala bier oefenfl te bepalen. Per transport.... / 172 1 krankbezoeker » 24 1 oppermeester of chirurgyn » 50 1 onder- of derde meester » 20 1 timmerman » 20 1 sergeant » 24 5 corporaals » 42 1 tamboer » 12 30 soldaten » 3GO 1 canonnier » 14 5 handlangers of bossebieters... » 56 'smaands /' 7154 en 'sjaars /' 9048. Derzelver kostgelden en mond-randzoenen bedragen voor: hel opperhoofd f öOO : — de onderkoopman » 174 : 5 adsistenten a f 92:2 » 27G : G 1 krankbesoeker » 92: 2 l chirurgyn -> 92: 2 1 ondermeester » 4!S: 1 timmerman » 48: —• 1 sergeant » 92 : 2 5 corporaals I _„ 1 . » 102: 1 canonnier | 54 soldalen en handlangers a f 30 » 1020: — l)i' koslgelden te samen ..f 2554: De ordinaire- en exlra-ordinaire ongelden, (immeragie en vaarluygs-ongelden behoren te zanien te blyven binnen f 4000, daar onder mede gereekend de inlandsche school en leermeesters, /o verre die nog door de Comp e moeten betaald werden, hoewel de betaling door de regenten zelve in 't gene raal behoord betragt te werden, alle welke
1753. J. MOSSEL. 433 '.'S fLAKAAT-UdEK DÏ.V.L Tt. uytgaven wel f 1000 boven de voordeden /(uiden lopen, dog zo veel zal 'er ruyra van de soldyen blyveu staan, ter betaling in Nederland. Sumatras buylenkust. h. i. rgaderinjr, ooi rende, dat efflective d'omslag op dr west-custTanSumatra peel Ie prooi is \ ■de wei nige handel, »li<' ;ilil<i;ir pe iverd, en nood vanTschl gi ratraoi h werden, Wel eer voordeelig voor de Comp , is zederl eenige jaren een kanker in haren slaat geworden, waar toe onder anderen mede werken de Engelseben Ie Bancahoeloe, die van jaar tol jaar hebben gevigileerd om zig den handel in lywaten en amphioen, welke bare Comp'' aan derselver dienaren overgelaten heelt, te nutte Ie maken, latende ten dien eynde de goederen direct van Bengale en Cormandel overbrengen en langs de West-cust uytsoetelen, varende met het overschot daar na weder op zyn tyd van Bancahoeloe na de noorderplaalsen, waar toe haar 't etablissement te Naller mooy in de hand komt, zo dat de Hollandsche Comp e weynig negotie dryft, als omtrent hare comploiren Padang, Poelo-Chinco en Baros en dat nog eenigzints met dwang; en daar loe heeft men zig al gaande weg begraven in nommereuse guarnisoenen, doorspekt met menigte van winkels en ambagtslieden, slaven, etc, thans tot die hoogte geklommen, dal 't op die wyze wel twee procent in de uytdeelingen der gene rale maalschappy kon doen veragteren, waar meede en met andere abnyzen van 't ministe rie my egter niet zal ophouden, maar alleen aantonen* wal aldaar nog, onder een suynige huyshouding, voor de Comp e te doen is.
1?53. J. MOSSEL. 434 beef) v. rsiaan Ue politique dienaren te Padang mede in deser roegen te regule-Ten. :il>- 1 commandeur ol hebber, 1 koopman, eerste admioi • «Irateur, 1 onderkoopman. tweede administratenr, l dito Bsoaal en - > n <lu* «Ie twee laa~t-' nielde bedti Dingen in een ti ten liy racature log il*; vrnli i poneerde te laten gevolg nemen. Anno 1751/52 waren de winsten op gui nees geineen gebleekt, dito bruyn, blaauw, killns, swarle Souratse, dito nis,, cassas Bengaals, roemaals, salempocrisen parcallen bruyn blaauw cust, na aftrek der provisie, etc., ruyii) /' 40000 te Padang en te Poelo Cbinco.. » 15000 ■ Baros ■ 17000 en te Adjarbadja ruyni » 5000 Daar by kan van de verpag tingen op den presenten en verdei op den Ambonsen voel komen • 5000 van zegels en 20 stin penning... » 1000 en van soldyen opgeld » 5000 te tarnen / 86000 Als de presente onmatige besetling ten zuynigslen gereduceert werd, kan men daar voor stellen: Te Padang en Priamang: 1 commandeur 's maands /' 120 l koopman » (30 1 scriba, etc » 40 6 adsislcnlcn 1 krankbesoeker | ' 1 genicenineesler ol'cbirurgyii. . » 50 1 derdemeester » 18 1 vendrig » 40 2 sergeants • 48 4 corporaals • sti 50 soldaten » 600 I smit » 20 1 timmerman » 20 I metzeïaer » 20 1 canonnier » 14 Transporlcere. . . . / 1050
1753. J. MOSSEL. 435 Per transport. ... f 1030 2 handlangers 24 48 slaven. 2 stuurlieden op 2 vaartuygeo.. » 64 2 quarliermeesters ■ 28 24 mattrosen 288 2 derdenieesters ■ 36 Op *t hoofd-comptoir / T67Ö Te l'oelo Chinco: 1 onderkoopman f 40 1 adsistenl ■> 24 1 ondermeester » 24 1 sergeant » 24 2 corporaals • 28 18 soldaten • 216 2 bosschielers » 24 en 12 slaven. f 380 Te Baros of Sinkol: 1 onderkoopman ol boek houder f 40 1 adsistenl » 24 24 man, als l'oelo (ïhinco » 316 en 6 slaven. f 380 Te Adjarhadja: dat ten minsten tweemaal zo veel lasten als winsten heeft, buy ten dat al deze winsten nog geensints reëel zyn, zoude men alleen kon nen laten: 1 corpornal en 4 man, winnende f 62 Dus zouden de goldyen van 162 koppen in 't generaal belopen 'smaands ƒ2492 en jaarlyks / 29904. Waiir voor een derde stelle te blyven staan om in Nederland te betalen, des
1753. J. MOSSEL. 436 Geijk mede de bepaling utrend de kostgelden en ond-rantl/ofiirn. die />< min l mogen irerden g*exce~ Geijk mede de bepaling omlrend de kostgelden en mond-randzoenen, die zo min zal mugfti werden Al- die vrui .I".ii.imuili-_ 20 '\É kaarsen, als: die last ten desen commandemente stelle mag op /' 20000 Derzelvor kosl-gelden en mondrandsoenen monteren voor: 1 commandeur aan kost geld 'sjaars f 460: 16 de lielfl van de randsoenen van een gouverneur.... » 1002: 10 f 1463: — 1 koopman » ÖOO : — 5 onderkooplieden en I „ n „ . . . • 09b : — 1 vendng 16 boekhouders, adsistenlen, cbirurgyns, si uurlieden, sergeants, a f 92:2 . . . • l 47." : 1-2 20 ambagtslieden, onder meester, canonnicr, quar tiermeester, corporaals, 11 /4:1 ° lm)» 1200:- en 20ffiryst » 0: 10|' 120gemeenea/5: 61. en ryst a »0:10| ' voor 2 stuurlieden extra,ieder 2 'it' boter en 8 kau arak 's maands ■ 72 : — » 2 quartiermeesters en voor 2 derdemeesters 4 7j kan arak ieder, komt. . » 60 : — 24 mattrosen 6pd«Taartuy gen, 5 kan arak 's maands is ._2 240 : — In dezer voegen zullen de kostgelden en mond-randzoe nen in 't jaar bedragen na by/" 11000: — Ordinaire ovgeldén kan men bepalen np
1753. J. MOSSEL. 437 En i Etra-ordinair wel tem alle cta reraere Öaar lei begri peo d'in landsche dienarrn, kunnende de l corporaals i d meene aangehouden waaien U JI de geene, welk. "ii aldaar te blyven 15 IE de commandeur I . „., 5. de tweede j« 16 stuyvs ,s / 192 42 kan lampolie, als: 15 kan de commandeur 5 » de tweede „. . a 7'/, stuyv s » 189 20 » waglen, enz. ' 2 J 2 » de officier Aan den commandeur cxlra » 576 » materialen, papier, etc » 1000 » medicamenten » 100 Ten hoofd-comploire ƒ2057 Te Poelo Chinco: Aan den resident f 288 De twee residenlien, Poelo Chinco en Baros, aan materialen, enz. en medi camenten » 600 ' f 888 of over 't geheel circum circa.. ./' 3000 Extra-ordinaire ongelden bestaan in eenige kleenigheden en Imurloonen, die alle meest konnen g'excuseerd werden, ten minsten goed gemaakt uyl f 1000 'sjaars. Voor (immeragie, reparatie en fortificatie stelle /' JüOO. Inlandsche dienaren mogen 'er 4 cor poraals en 24 gemeene hlyven, welke zullen komen te kosten a 5 3 / 4 ryksdaalders en 40 8 ryst, is /' 10 of /' 5600. In het hospitaal verteerd de man 5 stuyvers, alles daar onder gereekend, nevens 40 15 ryst, welk een en ander. op 10 man genomen, bedraagt.. /' 1000 Voor medicamenten a 1 sluyver daags » 216 Maakt te samen f 1216
1753. J. MOSSEL. 438 Per transport /' 1216 Dog waar van afgaat de halve gagie af 6 de man, is » 720 Zo blyft ten laste dezer reekening f 500 Op reekeniug van condemnatie liehoren maar drie caffers te komen, tegen drie ryksdaalders ieder, zulks met liet toeval- lige stelle f 500. Slaven zyn 'er thans 92 en mogen wel 80 oonlinueeren: en zo ook, om dat "t zo excessief aangelegd is, het genot in geld, ryst, etc., dat dooi- den anderen op / 30 's jaars komt, maar de kleeding zal, in sleede van den ongehoorden opbreng, moeien beslaan in /'9 aan lywalen 's jaars, gelyk te Batavia, komende in 't jaar. op f 39 of zamen in 'I geheel in 't jaar f 3120. De onkosten van twee chialoupen en twee kleene vaarliii/ocn mag men neemen op / 7000. De kost-gelden en randzocnen zyn reeds bier voor bercekend; en, zo ze de van Batavia gezonden werdende vaart uygen ophouden, hehorensc de onkosten uyt privé beurse te betalen; en kan de ver versing op die korte reyzen wel g'cxru- seert werden. Bedragende dus de gesamcntlykc lasten een som van /' 50000 's jaars, daar bet nu op f 144000 loopt, onder een druc licml over groot restant aan geld, lywaten, schulden, animonilie, geweer, equipage, etc, etc, van over de seven lon florynen, waar van wel étie vierde behoort afge- dongen Ie werden. De relouren van daar beslaan in goud,
1753. J. MOSSEL. 439 r,ïiii|ilier-ltiiros en benjuin: het goud was dit jaar, gelyk bevorens, geaccepteerd of gereekand tegen 20 5 / 8 ryksdaalders de Ihail van SSl'/a earaatof/'33l:lo't mark Jy ii, 't welk niet de praesenle Bataviase aanreekening na de west tot f 400 wel f GS : l() of 20 procenlo ruym differeerl en, zulks gereekend op UOO mark goud. de winst lot / 120000 doel opklimmen, gevende de eaiupher weinig winst en de benjuin verlies te Batavia, buyten 6 a 10000 n: cerslc poort, die na Nederland gaal en daar raisonnahcl advanceert. Indien men nu de reekeniiig invoegen voorschre ven maakt, zal 'er nog / 70000 overschie ten voor de vragl van 't schip, dat jaar lyks dervvaards nodig is, voor een bark ii.i I'oelo Ghinco en voor de risico en winst van twee ton, die lot dezen handel in emplov diend te wezen, behalven nog de soldyen, die in Nederland moeten helaald werden, gevolgelyk geensinls toereykende, schoiin ook de klem van den gedwongen handel wat verAaauwen zal met de in- Irecking van een gedeelte van 't Padangs guarnisoen, dog, als 't eerste maar konde g'effend werden, zoude het laaste van vvcynig aanmerking zyn, wyl al die he moeyenisse van de commandeurs met de inlandsche regeeringe de Compagnie veel meer qußad als goed hebben toegebragt en men de jongste jaren met al diemagl en bravade nog verloren heeft, 't geen tot dus lange nog tacite geconserveert was; behalven dal men tog niels in het gebergte uvlvoeren kan en voorschreve
1751 J. MOSSEL. 44 Werdende de respeclive collegien van justitie, nevens hare Officieren, en inzonderheid den Drossaart, gelyk meede Heem raden (loser stads ommelanden, d' executie van desen, naar dies forma en inboude, een yder voor zo ven-e bet van zyn departement is, len ernstigsten aanbevoolen en daar loc, in zo verre het hen concerneerl, ook mits desen g'authoriseert d'officiers, zo op de veldschans Tangcrang, als aan de posten Ankee en de Qual commandeerende; also wy dil een en ander aldus ten beste van de Comp e . en florisance van de colonic ie, dcser hoofdplaatse hebben bevonden ie behooren. >> Februarij. Bepaling nopens het verhuren of'verkoopen van onbebouwde landen, in de nabijheid van Batavia gelegen en aan de Compagnie toebehoorend e. Also bel gelal der aanwesende Europesche landbouwers, wel verre van Ie sufficieeren om zo veele schoone landsdouwen, als binnen de limiten van het koningryk Jaccatra braak leg gen, Ie cuhiveeren, in vergelyking van desclve niet eens naamwaardig is, wierd op de propositie van den heere Gou verneur Generaal verslaan tol. een betere bevordering van d'agriculture, die eerst in de laatste jaren niet de vereiscble yver en attentie is voortgeset en van so veel aangelegentheid is, zo voor de Comp 1 als de colonie, dat men niels dient on besogi. ie laten om desclve, zo veel mogelyk, tol perfectie Ie brengen, en nm tellens de Comp' al ten eersten te doen gaudeeren van hel gene hare grond geven kan, 's Comp* [anderyen, welke ledig of onbebouwt leggen, aan een yder, die daar loc genegen mogle vvesen, al' te staan, 'l zy in huur tegeiis een halve ryksd' yder morgen in een rond jaar, ol'te by verkoop legens vylf ryksd'. .') Februarij. Maatregel in het belang van Compagnie's arak-handel. Den heerc Gouverneur-Gcnerael te kennen gegeven hebbende, dat zyn Edelheid van goederbaml {-'informeert was, dat d'Engel schen op Bancaboeloe werkelyk betragten suykermolens
1753. J. MOSSEL. 440 Uier trend in ten synde het jong icbrjvens der heeren Seventienen van di D Bden October 17:»:!. rakende som mige poincien van den han iiri. van veel minder belang als dezt', /ii iseenparigdien ittig p/agt, buytenhaar Edelea Hoog Achtbare specialeqnali i.KH' lnr lliit tl' IIViN'II. of schooi D zulks, om de g'aUegurcnl.' redenen, mede nodig oordeelt. manschap nog al vry defensief zyn nj> onze plaalsen, terwyl, wanneer de heeren meesters begeren ernst tegen de cömpe titeuren aldaar Ie gebruiken, zulks met directe vaartuygen van llalavia onkoste lykst kan geschieden. Indicrvoegen zal de Wesl-cusl dan onder de grootste menage en onder het best beslier omtrent de eysschen, de voldoe ning en maneance der verkoop, enz., al tyd egter een lastpost blyven van een hall' ton florynen 'sjaars. Maar, indien men konde goedvinden den handel te dezer custe, na hel voorbeeld der Engelsen, aan de dienaren af te slaan, agle ik, dal dezelve in slaat zouden weezen door een prompler expeditie van zaken en directe vaarl op de quartieren, die de gewilde goederen uytleeveren en de west cust goederen slyten, nevens een eyge naau we tocsigl en bezuyniging, mitsgaders vaarl en handel langs alle plaatsen ler wesl-cusl met alderhande gewone en ongewone zoor ten en kleinigheden, waar in Cornp" omslag niet toelaat te handelen, alle de kosten van de Comp c te dezer custe te dragen, de com petiteuren in hun hert-ader te treilen en het al vry wat moede te maken; den inlander aan te locken door een wederzyds behing van voordeel, meer dan door Comp' bepaal den handel kan geschieden, en voor haar zelfs een goede belooning harer moeyte Ie erlangen; latende daar en boven voor de, Comp' het product van wilde caueel en peper, welk laaste thans opgangscbynt te zu llen neemen, en de uylgaaf van/20000
1753. J. MOSSEL. 441 Ma» omtrent bet smhou- oen onser residentie te Baros "I s verplaatsing naar Sinkui de consideratien der minister» te vorderen, ten eynde daar omtrend als ilan het nodige te beeiayten. gen lopen. aan duylcn 'sjaars, waar van de winst 101. f 10000 nog aangesoct zoude werden door 't retour van goud in desselfs steede; weidende als dan ook vermyd alle risico, die ze thans met uytborgen dragen moet en van de onbequaamheyd liarer dienaren, in liet onoplettend en onkundig beleg liarer belangciis. meer dan eens gevoelig ondervind. Hier \oren is en passant gesproken om , . . _, >> n- i i . i ï ile lieselllllg te Baros 01 ÖUIKOI te llOUUeil, ~. 1 . 0111 dal de CCl'ste plaats ZO OIIgCZOIKI IS dl , , _ , de producten van catuplier Baros en de genieene benjuin de Comp* maar lot een last strekken; egler kan men daar van niet wel decisief spreken voor nader berigt van de ministers te Padang, om dal daar omtrend veele zaken konnen mede of te- Stam, enz. n*™™;!;;::^ 1 :;:: Z "u!J'Z iÖeCSËIr Z*2£ ÖbluT :lt™j:: [rent hel houden der negotie- l Lu en het examineeren p^ '" Hier mede moet ik dese reyse staken, zo om myn by blyvende indispositie, als dat andere bezigheden my elders roepen, hopende 't vervolg in 't voorjaar van anno 1704 te voltoyen; onderlusschen kan ik cgler niet voor by len opzigte der rae "age aan te merken, dat Ambon aan de overige onverhandelde gouvernementen en 'ürectien lot een riglsnoer kan voorgehou ,le" werden om na vermogen dien trant . vol<*pn en Paria na pii Tïmnr Tin ilp lu vui_,eii, en i tiu.iiig eu llllioi aan ae commandementen en opperhoofdyen, excede rende principaal onder de eerste, Bengalen, Ccylon, Cormandel en Souratle en van d'andere Mallabaar en Palembang, en zo
1753. J. MOSSEL. 442 geheel India een eenparig* n roei deswegen te houden, als ook bel generaal re op de verbetering der die naren, wanneer 1»> di gering zaJ wesen g*appro- kan mede over geheel India dienen de lor liylago deses opgestelde remarques op het houden en examineren der negotie-boeken en waar omtrent hoog tyd geworden is heter ordre en een eguale voet te beramen, zo wel als op 't stuk der verbeteringen, hel nevensgaand opstel met eenige correctie tol een generaal reglement kan dienen en nog al iets lot een gereguleerde menage zal eontrihneercu. Zie verder hij 9 Mei—» Juni] \~Y>.',. 21 Julij. Verluid tegen het drijven van handel mei schepelingen run de Aziatische Compagnie, in 1751 te Embden opgerigt. Eveneens moest gewaakt worden legen hel post vallen van de opvarende dier schepen in eenig deel van hel gebied dêr O. 1. Compagnie. Dit verbod, afkomstig van Meeren XXH n, ' n , werd hij geheime circulaire aan alle huiten-kanloren medegedeeld. 26 Julij. Magliging op Weesmeesteren verhypothekeerde goederen onder hunne administratie te verkoopen, heizij onder 's hands of op publieke vendutie. wanneer :ij den verkoop in hel belang hunner pupillen oordeelde)!. Deze magliging werd verleend om Weesmeesteren »le liberce »rcn van de noodsaekelykheyd om met een, tol betaling genoegen, ■ dog onvermogend debiteur, tot zyne ruine en daar en boven «veeltyls lot nadeel van de geintresseerdens, absolut den weg »van reglen Ie moeten inslaan". De Veiulnineesler betaalde in zoodanig geval aan Weesmeeste ren »hel procedido" van den verkoop »ofte soo veel haar •Eerwaardens daar van competeert, zonder eenige andere •detractie als het ordinaire vendu-loon".
1753. J. MOSSEL. 443 26 J«1 ij. Aanbeveling aan Weesmeesteren, Hamraden en Boedelmeesteren bóorzigtig te :ijn mét hét beieenen mn gelden aan Compagnie's dienaren en hunne weduwen. De kwestie nopens het judicium preferentiae et concurrenliae lag hieraan ten grondslag. 26 Julij. Verhod tegen den inkoop ten behoeve van tic Compaanie van lij feit/enen, jonger don 10 jaren. Is verstaan naar Macassar en Timor Ie gelasten om in 'l vervolg geene slaven of slavinnen, onder de lliicn jaren oud, TOOT de Hom]»'' in te kopen of lierwaarls ie senden en hy de i'ognuissemeiilen duydelyk te specificcercn, hoe veel er van ieder sexe onder zvn en van welke ouderdom zy schynen te weesen. ler voorkoming van verruyling; en gevolgelyk ook den fabryoq te gelasten, geene der van die heide plaatsen aangehragl werdende lyfeigenen l'aceepteercn, len zy naar het uylerlyke tien jaren bereikt hebhen. 27 Julij. Vernieuwing van hei verhod voor scheeps-offi eieren, uitgevaardigd den l stin Junij 1608. Om te beter Ie weiren en tegen (e gaan alie verboden handel en excessen omlrend de gepermitteerde met's Comp* scheepen, die, mits het geresolveerde ter sessie van den 17™ Julyanno passato len opsigte van de gepennilleerde lasten der scheepe lingen, thans inpanbinnabeler zyn als uit, dog daar oinme, volgens de geruglen, egter nog niet cesseeren, is op de propo sitie van den hecre Gouverneur Generaal verstaan te renoveeren, gelyk gerenoveerd werd by dese, het geslatueerde by bel ap primo Juny anno 1668 van dese regeering g'emaneerd phieeaal, dat de schcepsoverheeden van den tyd, dal Ie deser rbeede olie elders bel anker hebben geligt om naar dese of geene plaatsen te vertrecken, geene particuliere goederen of volumes uyt
1753. J. MOSSEL. 444 of in eenige scheepen of vaarluygen zullen mogen innemen, nog afsclieepen, 't zy Ituylcn de rheede onder de eilanden olie elders onderwegen, van wien het ook zyn mogte, op poene van, hoven de straffen, op den verhoden handel geslalueerd, nog aan den lyve of sodanig gemulcleert te werden, als naar gelegentheid van personen en zaken zal g'oordeelt werden te behoren, mitsgaders zulx ook uytdruckelyk t'extendeeren tol desulkc, die, ter rheede leggende, eenige goederen voor andere, op hun vertrek staande of reets afgedrevene, dan wel aanko mende scheepen komen te bergen, mitsgaders daar van, niet alleen aan den Raad van justitie deses casteels, nevens de ministers en bediendens van de respeclive buyten comptoiren, ter narigt kennisse te geven hy extract van dese, maar het selve ook te doen drucken, ten einde behoorlyk g'aulhentiseert aan d'overheeden van alle verlreckende scheepen meede gegeven te werden, op dat zy daar van geene ignorantie kunnen preten deeren. 50 Julij. tAanwysinge, wat voor tastreecheningen nodig *zyn b\j de respective negotie-boeken run India, mits *gadcrs 't geen 10l ieder van deselve eygentlyk behpord e// in 't bysonder moet dragen, om dus over geheel «India een eenparige roet dierwegens te houden, mits ngaders hoedanig de negotie- en soldg-boeken op de » respectire comptoiren g'examineerd zullen moeten *werden'. 1. Randsoenen ordinaire; op deese rekening moet niet anders komen dan de kostgelden en randsoenen der permanente dienaren, so wel hoge als lage stands-personen, en de emolu menten der gequalificeerdens hy 't specificatie-boek duydelyk gespeciticeerl werden, zo wel alles, wat in ieder maand genoten werd, als de namen der genieiers, sonder deselve onder den anderen te mesleeren of't eene voor 't ander te laten lopen, maar alles op zyn lyd Ie verslrecken en niet anders dan 't geene de
1753. J. MOSSEL. 445 regeeriuge daar loe verordineerd heefl: zullende verders maar behoeven, dat men yder soort, w» korl als doenlyk te samen getrokken, by hel journaal verantwoorde. By 'tsluylen apart te specificeeren: aan Europeese f ■ inlanders » 2. Onkosten ordinaire; omnie daar op te brengen alle 't geene lot dienst van 't gaarnisoen vervaerdigt of by dcselve of in de wagten als andersinls gebruykt werd, zoo wel de geweiren, als ammonilie en andere goederen, gelyk ook de gereetscbappen, aan dat werk afgesleten ofle op andere wyse bedorven geraakt, medicamenten aan 't guarnisoen, mitsgaders hel huskruyd, de lamp-oly, waxkaarsen, porcelyn en lafel-goed voorde gebieders, gageinent, 't brandhout, 't schryftuyg, boeken, vlaggen aan land, goeny en goeny-zakken, voorts alle andere kleynigheden van balys, vaatwerk, etc., die len behoeve van 't gnarnisoen en voor de bnyshoudinge der verdere dienaren niogten gemaakt syn. huur van hoysen en tanden, brief-loonen. reys-ongelden, huur v;m werkluydeii, geheel of verdeeld, onderhoud van draag- en ïytuygen, paarden en ander ver. mitsgaders stals ongelden en onkosten van de Bataviase groote rivier, dog hy 't slot apart te speciliceeren. 3. Onkosten extra-ordinaire; vervattende alle uytgiften, de welke om bysondere diensten of deese en geene insiglen aan iemand werden gedaan, gelyk ook de premien voor 't dood schieten van verslindende dieren, mitsgaders alles, wat tot alimentatie van uythcemse prinsen en groten 's maandelyks werd verstrekt en uytgegcven, item de gastmalen en het geen een commissaris zal genoten hebben, dog alles onderscbeydentlyk en niet geconlbndeei l, op dal men, so wel 't eenc, als 'l ander, duydelyk zien en examiuecren kan. 4. Timmeragie en reparatie; daar op moet afgeschreven werden alle bouwstoffen, materialen en verdere goederen en gereedschappen, dewelke tot bet bouwen, repareeren en ver beteren van 's Compagnies woon- en pak-huysen, wegen en bruggen en verder allerweegen sullen werden bekostigd, dog
1753. J. MOSSEL. 446 alles getaxeerd, op dat uien t'eynde van het boek-jaar in effecle zal konnen zien, wat deselve, ieder in 't bysonder. d'Edele Compagnie van onderhoud hebben gekost; dog. wanneer 'er eenige nieuwe limineragie of forliliealien van belang zyn onder handen genomen, znl men 't kostende van dien jaarlyks, na d'ordre van den 8 1 ' 0 December 1744, wel moeten afschryven, maar egter mede zo lang by aparte reekening, binnen 's lyns laten voort loepen* tot het gantsche werk zal wesen g'ab solveerl. Dog by 't slol de capilale posten apart te sommeren. 5. Forti'/ivitlim: ten welkers lasten komen moet alle de l iiuiwstollen en materialen, etc., die tot reparatie van 't casteel, 'I goede tot de punten, muuren en gardynen (geensinls de woon- en pakhuysen, daar binnen staande, want dal behoort 10l de voorgaande reekening), gelyk ook de buyten forten, ronduylen, corps de guardes, afluylen, senlenel-huysjes en wes meer daar toe belrekkelyk is, maandelyks verstrekt ende geconsumeerd zal weesen, almede ten voornoemde eynde be hoorlyk gewaardeert en by 't specificatie boek afsonderlyk gespecificecrl. 6. Onkosten van 'sComp' lyfeygencn; daar op gehoort niet anders dan 't geene tot onderhoud van deselve maan delyks verstrekt en lot kleedye jaarlyks werd uytgege ven, zonder meer, len eynde almede te konnen zien, wal daar aan 'm 12 maandeu geguasteerd zy en aan hoe veel perstenen. 7. '/ Hospitaal: alles wat lot gemak, gerief en onderhoud der impolenlen in 't hospitaal 's maandelyks werd verstrekt; on heeft men alleen te lellen, dat de reparalien, die in der tyd aan sodanig huys zullen werden gedaan, niel op deese, maar op de reekening van limineragie en reparatie werden gedragen en dal tol soulaas der ssvare onkosten de sieken, die daar komen Ie logeeren, haar hcele of halve gagie zullen moeiten verteeren van die tyd af, dat in eenig zieken huys komen geplaatst te worden, moeiende de verslrecking geschieden na lief reglemcul van heeden.
1753. J. MOSSEL. 447 By 't sloi te melden: verstrekte, etc f te goed gedtae gagie * 8. Onkosten nm schepen; behalve* de verversingen, previ sie» en equipage goederen en meer andere behoeftens, die zo wel au de aankomende schepen op eenige plaats, als die geene, die op deselve plaats beschcyden zyn of af- en aan varen, geduurende hun aanvvesen op sodanige rheede en voor de reyse werden verstrekt, gehooren ook hier by de praemien, mede de verlimmevingen en mindere reparalien, 't geen men voortaan, zo wel als de andere verstrekte goederen, ten laste van sodanig schip, als men vertimmerd of ergens heeft gere parcerd, by de onkost reekening zal moeten opbrengen, ten •'vnde yder reekening zyn cygen lasten droge, alleen met dit onderscbeyd, dat men altoos afzonderlyk kan sien, wat men vertimmerd en welk ter waarlo mede gegeven is. By 't slot te melden: 't vertimmerde /' verstrekte takelagie » verstrekte victualie » 9. Onkosten vm ehialoupen m mindere vaartuygen; waar op men brengen moet ai 't geene aan deselve vertimmerd en verstrekt word, zoo wel zeyl als treil, ankers, touwen en alles, wat een jaglje, chialoup of minder vaartuyg beno digt wesen kan, niets uyl.gczonderl, dan alleen de kostgelden en provisien der zeevarende, daar op bescheydcn, die op randsoenen komen, zo lange ten zelve comptoire heen en weder varen. 10. Reekening Mm condemnaHe m confiscatie; onime ten laste van deselve afteschn ven bet wedde van de burger i'aads personen en verdere ongelden van die der raadkamer, zo wel 't geene aan den cipier voor 't sluyten en ontsluyten, mitsgaders voor de mondkoslcn van de deliquanten en 't opbrengen derzelve, als andcrsinls betaald en uytgegeven is, zo mede alles, wat tot levens onderhoud, van voedsel of deksel aan de bandieten of ketting gangers (ter plaatse, alwaar
1753. J. MOSSEL. 448 de zulke gedestilleerd zyn) 's maandelyks werd verstrekt, de gagie der kaffers, mede het nagtligt en meer andere kleynig heden, dewelke binnen 't gevangen liuys werden geconsumeerl. waar legen ten voordeele moeten komen de inkomsten van voormelde raad-kamer en zo mede alle particuliere aangehaalde en geconfisqueerde goederen, dewelke men gelaxeert, na aftrek van alle gevalle ongelden, aan zodanige reekening dehiteeren moei, als waar mede de verbeurde goedereu wel de meeste overeenkomst hebben, als per exempel, wyn, aan iri/n, en zoo voorts, en by verdeeling en verstrekking ook zodanig weder afschryven ol'te aan de meeslbiedende by vendutie verkopen en 't rendement van 's Compagnies aandeel aan dese rekeninge goed doen, mitsgaders jaarlyks onder de generale ongelden van eenige gouvernementen, direclien of andere plaatsen mei het generaal liquideeren, zo deselve ten agleien is; dog te voren slaande, daar voor met en benevens de andere credit lopende reekeningen gefavnriseerl te werden. 11. Soldijen aam land; welke reekening voor niet anders belast moet werden dan 't geene de Europeese dienaren, item de inlandsche militairen en zee-varende, aan land beschey den, op reekening van maand gelden komen te genieten, 't zy by verstrekking, leening of belasting, en zo mede voor de heele of halve gagie, die 's Compagnies impotente dienaren in 't hospitaal verteeren, zonder dal deselve in contra voor 't een of ander, boe hel ook genaaml kan weesen, mag werden gecrediteert, dan alleen voor zodanige gereedschappen en instrumenten, als iemand, by forma van lcening, ten laslen zyner zoldy-reekening verstrekt krygt; vvanl daar voor moet zodanig eene, by te rug levering, weder werden ontheft, aangesien al de rest 't comploir generaal en niet de zoldyen aangaat. By 't sluyten te specificeeren: aan Europeesen f » inlandercn » De gagie of te goed staande zoldy, by afgeslote reekening betaalt wordende, moet niet op voorjarige reekeningen, maar
1753. J. MOSSEL. 449 FLAKAAT-OOEB DEEL VI. ■2'.) öp zoldyen gebragt werden; en dus zal de reekening van 't zoldy boek by de negotie met dat van 'l coraptoir by 't zoldy boek accordeeren. li. Scheeps-soldyen : voor 'I geene aan de Europese en inlandsche zeerarende, op schepen en vaartuygen bescheydeh, in maniere als voren verstrekt werd; ook belastingen op reekening, zonder dal daar en tegen ook ielwes mag werden gerescontreerd of in voordeel komen kan. By 't slot te verdeden: aan Europeesen f Mooren of inlanders » I .">. Reekening van intresten, die van de capitalen, by de • lomp' a deposito slaande, jaarlyks werden voldaan, zullen almeede na de maniere van gantsch India óp eene te for meereue reekening van intrest dienen ingenomen te werden en op 'I slnyten der boeken onder de generale lasten op hel generaal verevend, na dat in dies faveur gebragt is 't geene de retonren deswegen beswaard zullen zyn, N.B. altoos na de jongste ordre, die jaarlyks beraamt of gegeven zal zyn. By 't slot te stellen: de betaalde intrest f 't ontlasten op de retouren •> 14. Inlandse dienaars maand gelden; tot dese reekeningen behoren alle inlandsche dienaren, die's maandelyks hun salaris genieten, 't zy lot welke diensten deselve gebruykt werden, n\ tgesondert de inlandsche militairen en zeevarende, voorwaards gemeld, zo mede de kaffers op sommige plaatsen voor de fisaal, etc. 15. De reekening run schenkagie, sal men tot slot deses voor een last post moeten aansien, waar op alles komen moei, dal in effeclc verschonken werd: waar by nog voorts aan Ie merken is, dat deese reekening weeder ontheft dient Ie werden voor al 't geene door aytheemse vorsten en mindere regenten aan d'Edele Compagnie werd vereert, met welkers saldo, 'l zy te voren of len agteren, zoodanig moet werden gehandelt als
1751, J. MOSSEL. 45 on een araks branderye op te regtcn, en de noodsakelykfaeid om haar daar in door meroantile middelen ten beste van de colonie deser hoofdplaatse, zo veel mogclyk, tegen te gaan, speciaal in den beginne, wanneer zy apparent heel beswaarlyk legons ons zullen kunnen markten, zo is verslaan by alle voorkomende gelegcnthccden naar Malacca en Bcngale af te sleekon ecu party arak boven de ordinaire bönodigtheid, om aldaar ler lioquamor tyd by publicque vondulie en, des nodig, ook uyl de band tusschen beide volgons <\c jongste vendu prys lo worden verkogt. • i Februarij. Formatie run de artillerie. Door don heere Gouverneur Generara), tol oen vervolg en nccompleteering van de ter sessie van den 13 e " Oclober 1744 gemaakte schicking omtrent de bediendens van d'arlillery in Indien, overgelegt zynde hel volgende plan, waar by deselve in vier compagnien, ieder van 150 koppen primo plan verdooll. mitsgaders teffens het getal en de qualtteyt der officiers, nevens de gages, zo van de selve als van d'onder-officièren, genieene artilloi'islon en by de arlliillery dienstdoende ambagtslieden, nader gcregiilcert zyn, aldus luydende: Hol geheele corps sal beslaan in 4 oomp 1 ' van 150 man. Eerste compagnie voor Batavia: I majoor f 1!>0. — 1 luytenant » 80. - 2 extra luyt' » 40. — 1 ordin. vuurwerker ■ 40. 3 extra vuurwerkers » -"o. - 4 bombardiers » 20. - 40 cannoniers » 14. — 20 timmerlieden » 20. — so Europeese als inlandse: 6 kuypets / 2 corp\ handlangers » 14.— 40 handlangers * 9.— 30 Moorcn
1753. J. MOSSEL. 450 hier vooren, onder de reekening van confiscatie en condem natic, is aangeweesen. En moet by 't slot 't voor- en nadeel apart werden gemeld. IG. Ingevalle eenige goederen, behoorende tol de lasten, door 'I een of ander toeval versuymt waren op syn Lyd aflescliryven, zal men deselve op een aparle reekening, genaamd voorjarige lasten en ongelden, afscliryven en die reekening onder 'l afslnyleii der generale ongelden, dog separalelyk, met 't comploir generaal verevenen, duydelyk vermeldende, waar 't uylspruyl. 17. Ingelykervoegen dient gehandelt met de whisten van den vorigen lyd, die men almede aan een Ie formeerenc reekening van voorjarige winsten, voordeden en verliesen goed doen moet, om daar na ook apart met liet generaal geliqui deerl Ie konnen werden. 18. Onkosten op koopmanschappen, werd somlyds mede een lasl-posl door beswaring van 't geene ten dien eynde uytgereykt werd, wanneer de vaste pro cenlos op de koop manschappen minder rendeeren: en werd 'I slol op winsl en verlies verevend. Geene reekening met andere namen of 'l aglerste voor Ie scliryven, op dal in 't alphalteth alom even eens Ie vinden mogen zyn. Het laxeerende by verwerking van yser, etc., moet by ider reekening van 'I verwerkte gesomineerl en niet apart te gelyk opgebragt werden, ter afechryvinge eens 'sjaars, gelyk Ie Macasser oneygen geschied is. 19. De voordeelige posten, bestaan in winsl en verlies, waar onder verdeeld moeten aangetoond werden: Winsten, door den handel behaalt, als: op speceryen, » goud, silver, enz., » eenig voornaam artieul, gelyk te Batavia de amphioen, » Europese koopmanschappen, » Indiascbe koopmanschappen, « wissels.
1753. J. MOSSEL. 451 Inkom peuften of I hullen: van zegul geld en passen. » den 20 sU ' n penning, » scheeps-vragten, transport en kostgelden, » schenkagje, als die credit is, » onkosten van koopmanschappen, als dito, • interessen, als dito, en van 'i opgeld der zoldyen a ï'> stuyers per floryn. Kn ler detraclie: alle verliesen, en de afschryving, waar van het reglement deesen is bygevoegt. Van voorjarige winsten en verliesen is voorwaards al ge sproken. De ongetaxeerde goederea zullen voortaan uyl 'I negotie journaal moeien gelaten en daar in alleen 'I restant ultimo Augustus agler aan bekend gesteld weiden en daar van een apart hoekje geformeerl, na 't bygaande model, egler om de 6 maanden nauwkeurig opgenomen en door de negotie boekhouder geconfronteerd tegen liet boekje, dal, even als Voorsegt, van 't negotie journaal mede door gecommitleerdens t-egens alle de documenten moet nagesien werden; en zal tot Dieerder gemak een ieder administrateur van alle ontfang ''M uvlgavc niaandelyks rcekening moeten houden, zo van 't gelaxeerde als ongelaxeerde, welke in 't hegin der volgende maand duhheld, door twee conlrontislen, tegen de ordonnantie *al moeten werden nagezien, voor de accoord geleekend en, na dal de gouverneur daar toe door ondcrleekening permissie verleend, in de hoeken in ordre ingenomen, houdende de weder gade onder zig. moetende ook het hoekje der ongelaxeerde goederen agler "I negotie journaal werden ingenaayt en zo Batavia waarts gezonden. Het examineereii der negotie- en zoldy-boeken en specialyk v an de lasten en ongelden van hel jongst gepasseerde boek jaar, op ofte even voor hel sluyten der hoeken, op verscheyde plaatsen door yverlooshcyd van 's Compagnies dienst weder tot zo verre in dis observantie geraakt zynde, als of sommige
1753. J. MOSSEL. 452 minisiers in liet tlenkbeell waren, dat het een en ander slegts pro forma moeste geschieden, zo is noodsakelyk g'oor deelt en overzulks verslaan de minisiers en bediendens o|i de respective buyten-comptoiren, by wege van renovatie van de resolutien deser regeering van den G ,,n September des jaars 1G94, by een circulaire bedeeling van deesen ernstelyk t'or donnecren, dat de negotie boeken, als deselve op 'l sluyten syn, alloos sonder manquement door twee gecommitteerde raadsleeden, niet van de militie of zeevaard synde, moeten g'examineerd en door hen hy een schriftelyk rapport aange weesen werden: 1° of alle posten van ongelden en andere afschryvingen wettig syn en niet de verleende ordonnantien des wegen, door de geene, die het oppergezag in handen heeft, accor deeren, Imylen hel welke geene afschryvingen, redressen of iels, dat daar na gelykl, sal mogen gedaan werden of, gedaan zynde, mogen valideeren, maar sullen in tegendeel alle diergelyke illicile afschryvingen, redressen, enz., weder, op ordre der regeeringe, Ie rug moeten geschreven werden en blyven voor reekening van den boekhouder, 't zy ter vergoeding of mulcle; 2° een generaal vertoog der lasten en of d'onkoslen in de volgende tyd niet soude kunnen vermindert en de menage daar omtrent, betragt werden; en voor al ook 3° hoedaning hel mei, de uylstaande schulden geschapen slaat, namentlyk: ter welker oorzake, lot wat einde en door wiens ordre deselve uytgeborgt en in wat staal de debiteuren zyn, om, wanneer de Compagnie niel mei dezelve Ie doen, nog van haar eenige leverantie Ie waglen heelt, de betalingen te besorgen. verslaande dit laatste of derde poinct alleen van sodanige comptoiren als Cormandel, Bengale, Ceylon, etc., alwaar de Compagnie sonder voor uyt verstreckingen en Geeringen niet kan negotieeren en d'opperhoofden daar toe van dvrsc tafel licentie hebhen, zynde ten reguarde van d'andere, daar sulks niet nodig is en voorgekomen kan werden, verslaan, ler narigl \an een iegelyk, die sulks
1753. J. MOSSEL, 453 soude mogen aangaan, by dcesen de novo wel expresselyk Ie verklaren, dal geene schulden sullen mogen gemaakt en, gemaakt zynde, door den geene sullen moeien vergoed werden, die daar toe ordre ofte qualificatie gegeven ofte sulks liuyten ordre of qualificatie onderstaan heeft; i° hoe het met te voor of ten aglcreu slaande reekoningen gelegen is, item mei sulkc posten, die onder aparte namen, sekere verstrek kingen, extra-ordinaire hesluyten, als daar syn licijn- en oorlogs onkosten, enz., en zo 'er zyn, daar van ordentelyk verslag te doen, en die, niet jegenstaande hare voltoying onthreken, egter (vide resolutie der hoge regeering dato Ben8 en Decemher 1744) 's jaars moeten afgesloten weiden, excepto van die maar ordinair zyn en voort ge dragen werden om in een maand of twee verevend te werden. Dal de soldy-boeken, gesloten, in selver voegen sullen moe- ten gevisiteerd en specialyk nagesien werden: 1 ° of alles, wat ten lasten van de soldyen by de negotie-hoeken afgeschreven is, in de soldy-boeken behoorlyk ingetrokken, uylgedeell en verantwoord is, waar van speciale melding moet werden gedaan, met bekendstelling der sommas; •° welke personen per saldo Ie quaad loopen en of haar agterstal niet door te ruyme verstrekkingen, niet tegen si ;i;mde de successive gereitereerde recommandatien, veroor zaakt zy, en 5° of de soldy-hockhouder, die als curator ad liles de nalaten- schappen van 's Comp' dienaren adminislreerd, met liet inventariseeren, verkopen en inboeken derzelve naar be horen ofte sodanig gchandelt heeft, als ten reguarde van deu curator ad litcs alhier by deese regeering op den 27™ 1 April en 29'" Juiiy anno 1694 begreepeu en vastgesteld en by dr voorschreevo resolutie van den 6™ September «laar aan lot alle comptoiren van Indien g'exlendeert is om op deselve, so na doenlyk, g'observeert te werden; *° en dal, om de voor g'ordonneerde examiiiatie der negotie en soldy-boeken van Ie meer vrugt Ie doen wesen, deselve,
1753. J. MOSSEL 454 nevens de rapporten van de gecnmmilteerdens, in rade van politie met aandagt moeten werden gerevideerl en daar over naar bevinding van zaken gedisponeert, mitsgaders hel resultaat van dien jaarlyks by de gemeene brieven op eene kortbondige vvyse bekent gemaakt, onder oversending van copia van de gehoudene besoigne des wegen; ende sulks onder expresse waarschuwing, dat daar op voortaan naauw reguard sal geslagen werden, vermits aan de geduurige annotatien by de resolutien van eenfge buyten comptoiren, dat d'examinatie en overziening der negotie- en zoldy-boeken naar behoren is geschied, dog by die occasie geene onhe lioorlykheeden of posten, die redres vereisebtlen, ontdekt zyn, in generale termen, sonde* eenige meiilie Ie maken van hel speciale, d'uytstaande schulden, etc, maar al Ie klaar af te neeinen is, dal hel een en ander of in't geheel niet of niet naar behooren geschied. 51 Julij. Reglement op het verstrekken run medicijnen. Om eenmaal voor te komen de overmatige, irreguliere en ongeproportioneerde verslreckingen van medicamenten uyt de medicinale winkel deses casleels, zo wel ten behoeve van de respective buyten-oomp&riren, als de wrtreckende en alhier ter rheede leggende scheepen, nevens de eylanden Onrusl en Edam en de buyten-posten, mitsgaders de balaillons, alhier en elders in guarnisoen leggende, is goedgevonden en verslaan: 1° dat de eyschen voor de buyten-comptoiren, de van hier vertreekeiule scheepen, Onrusl, Edam, M r Cornelis en de verder afgelegene buyten-posten, die seldeo sieken naar 't hospitaal depecheeren, alle zodanig zullen moeten inge rigt en in allen gevalle niet verder voldaan werden, dan dat, naar het getal der aldaar bescheidene, vast in diensl zynde koppen, in gelde niel hoger te staan komen als: de Europeesen tegens drie stuyvers 's inaands ofte in een jaar een gulden, en seslien stuyvers de man, hei gewoon
1753 J. MOSSEL 455 lywaal lot pluksel en verband, sa mede 1 d'aracq, enz., daar onder gerekent; en de inlanders half zo veel of legen een en een halve sluyver de man. En dèwyl de buyten-comploiren de aracq. wyh en ï lywaal tot pluksel, enz., zelfs vcrslreekeii. zoo zal van hier aan medieynen alleen niel meer derwaarts vci'sonden mogen werden als het bedragen van twee en een halve sluyver voor een Europees en een en een quart stuyver voor een inlander. 2° Dat voor de retour-scheepen, direct van hier vertreckendc, g'eyschl en verstrekt zal mogen werden voor agl en voor die. over Ceylon, Bengalen en China voor veertien maanden, sonder meer. overeenkomende met de gedrukte lysl der scheepen de anno 1745, dewelke niet excedeert de gemaaklt; bepaling hy articol I en nyt dien hoofde ook voor als nog sland grypt en gevolgt zal werden, niet alleen ten opsigle van de retour, maar ook ten reguarde van alle andere scheepen, die in Indien varen. 3° Dat voor de alhier ter rheede leggende scheepen, item de na hy gelegene buylen-poslen en de alhier in giiarnisoen leggende bataillons geen eyschen van medieynen sullen mogen opgemaakt, veel min voldaan werden, die hoger te slaan komen als legens drie stuyvers de man 's maands ofte een gulden en seslien stuyvers in 't jaar, dog len behoeve van de slaven in 'tambagls-quarlier maar tegens eeu en een halve sluyver hel hoofd. 4° Dat voor geene bataillons, op buyleneouiploiren beschey- den, aparte eysehen sullen mogen gedaan, maar deselve uyl liet geene voor de gou vernemen len en verdere comp loiren overgaat, moeien voorsien werden gelyk de Balaviase, dog 10l een en een halve stuyver de man 's maands, 't gewoon kwaal en alles meede gereekend. Nog is te deeser occasie verslaan, hy weege van renovatie dor volgens resolutie deser regeering van den a July des jaars 1745 gestelde generale, dog al weder voor een gedeelte
1753 J. MOSSEL. 456 buyten observantie geraakte ordre, aau alle en een ygelyk, die het soude mogen aangaan, liet zy hier of op de buyten coinploiren, te gelasten, by alle memorien van g'eyscbt wor dende niedicynen, ten behoeve van welk eomptoir, schip, post, balaillon of corps het soude mogen wesen, duydelyk bekend te stellen het getal der manschap, op of onder deselve be scheiden, 't zy Europeesche of andere, voor dewelke deselve g'eyscht werden. e Autül'L Reglement op hel lidmanen en ontslaan run Compagnie's dienaren. TITUL I. Van de ministers en bediendens run de politie en commercie. § 1. Gouverneurs, aan deselve werd altoos toegelegt de gagie van 200 guldens ter maand, onder een verband van vyll' jaren, het een en ander ingaande ten dage, dat transport van hun gouvernement onlfangen, ten ware reets aldaar in 't gesag waren, wanneer gage en verband ingaat van den dag hunner promotie; en kunnen, na expiratie van bon engagement, geene verhoging in gage pretenderen. § 2. Secretarissen van de hoge regeering, van directeurs of commandeurs aangesteld werdende, zo geschied snlks ten eersten absolul, niet behoud van hunne gages van 180 en 150 guldens ter maand, sonder een nieuw verband aan Ie gaan; dog de commandeurs kunnen op dal anipl, mits een nieuw engagement, ook wel de gagie krygen van /' 165 ofte, als sy minder als 150 guldens winnen, die gagie op hun lopend verband, maar als de secretarissen uyt mindere gequalificeerdens, namentlyk opperkooplieden ol kooplieden, genomen werden, so werden z'altoos ler preuve aangesteld, zonder verboging iu qualiteyt en gage, en blyven, so lang niet bevestigt syn, by wecge van disgralie nog eligibel, selfs tot gesaghebbers van commandcmenlcn; maar het secretariaat vyfla ses maanden
1753. J. MOSSEL. 457 ten genoegen van Haar Hoog EJclcns bekleed hebbende, werd aan ben toegelegt de gewoone gagie van 150 guldens ter maand, onder een verband van drie jaren, bel een en ander ingaande van den dag hunner provisioneele aanstelling of, wanneer als dan op een buylen comptoir syn, van den dag bunner introductie af. Maar als de nootsakelykheyd vereischl, tol de vervulling van dat ampt, tot onderkooplieden af te dalen, gelyk nu al twee maaien g'exleerd heeft, so werden dezelve, om de convenien- Lie met sulk een aansienlyk ampt, kort daar aan voor eerst bevordert tot opperkoopman met 80 guldens ofte ook wel len eersten, als sy lange jaren onderkoopman geweest syn, blykens de resolulien deser regeering van den 23 on Maart 1723 en Ben8 en July 1749, en voorts bevestigt als vooren. Hun eerste verband voor 150 of 165 guldens uytgedient hebbende, kunnen sy in gagie verhoogt worden tol /' 180 ofte ook wel tol f 200, naar dat de regeering hel goed vind, wils een nieuw verband van drie jaren, beide aanvank nemende ten dage, dal zy daar orante versoek doen. § 3. Directeurs, aan deselve werd gemeenlyk by aanstelling toegelegd de gage van 180 guldens, onder een verband van vyll' jaren, beyde aanvank neemende als § 1 van de gouver neurs is gesegt, en kunnen na lyds uytdiening geen verhoging in gagie pretendeeren. § 4. De onlfangers generaal der Jaccalrase domeinen kry gen by hunne aanstelling de gage van 130 guldens ler maand, onder een verband van vyll jaren, dog, als reets bevorens 120 guldens gewonnen hebben en sonder verhoging in gage aan gesteld werden, krygen zy geen nieuw verband. § 5. De opperkooplieden van 't easleel, nevens tien visilaleur en boekhouder generaal, van opperkooplieden aangesteld wei dende, zo geschied sulks nu en dan wel eens, als reels in een diergelyk functie zyn g'employeert geweest, len eersten positif en werd hen de daar toe slaande gage van 130 guldens ter maand in dien gevalle len eersten en anders ses maanden daar aan toegelegd voor vyf jaren; maar, als deselve uyt de
1753. J MOSSEL 458 kooplieden genomen werden, so werden z'altoos ter preuve aangesteld, zonder verhoging in qualiteyt en gage, en Myven, so lang niet bevestigt syn, liy weege van disgratie, nog eligibel lot inferieure employen, met hunne vorige gelykstandig; maar die ampteri nyterlyk ses maanden ten genoegen waargenomen hebbende, werd aan haar de voorschreve gagie toegèlègl voor vyf jaren, ingaande van den dag hunner provisioneéle aanstel ling ofte, als zv van een buyten comptoftr gekomen zyn, van den dag, dat werkelyk in die qnalilcyt alhier hebben beginnen dienst te doen; en kunnen op die functie, na de expiratie van 1 ■ iiti verband, verhoging in gagie versoeken 10l 1150 guldens ter maand, mits een nieuw vérband van drie jaren, heyde len dage van de dispositie ingaande. § 6. Commandeurs van Mallabaar, aan dezelve werd altoos tóegelegl de gagie van tUO guldens ler maand en aan die van Sumatras West-cust, Bantam, Jaffenapatnam en Punto Gale 120 guldens voor vyf jaren, ingaande als 1 van de gouverneurs is gezegt, kunnende die van de Mallabaar, na expiratie van hun eerste verband nog in functie zynde, onder een nieuw verband van drie jaren f 180 en die vandeWesl cust en Bantam fViO obtineren, dal de hoogste gage is, welke de commandeurs, direct onder Batavia sorteerende, buyten die van Mallabaar, krygen kunnen, gelyk de subalterne geene hogere als 120 mogen winnen. § 7. Opperhoofden van Japan, sulks van koopman off een mindere qualiteyt binnen hun verband wordende, krygen de qualiteyt van opperkonpnian met de gage van 100 guldens ler maand voor vyf jaaren, ingaande wanneer transport van de opperhoofdye ontfangen; maar, als zv reets hun koopmans verband hebben nytgedient, zo gaal qualiteyt, gage en verband iu van den dag hunner aanstelling, en kunnen geen verhoging van gage mits tyds expiratie pretendeeren. § 8. Opperhoofden van 't generale soldy comptoir, zulks van opperkoopman mei 100 guldens wordende, behouden die gage en. als zy taglig winnen, krygen zy dezelve ook, maar van koopman optreedende, de qualiteyt van opperkoopman niet
1753. J. MOSSEL, 459 f 90 ler maand, dog in bteyde do laaste gevallen onder een nieuw verband van vyf jaren, ingaande van den dag hunner aanstelling; en kunnen die maar f 90 winnen, na tyds expi i'atie, verhoging in gagie obtineeren lot hondert guldens te? maand, mits ecu nieuw verband van drie jaren. § 9. De gesaghebbers van Sumatras West-cust en Bantam en alle de verdere ministers, welke door de hooge regeering onder dien litul het gebied in een gouvernement, directie of commandement werd opgedragen, werd de quaiiteyt van opper koopman toegelegt mei 80 guldens voor vyt' jaren. § 10. Sabandhaars en licentmeesters krygen by hunne aanstelling de quaiiteyt van opperkoopman met de gagie van ' s " guldens ter maand voor vyf jaren, ingaande van den dag bunner aanstelling ofte als bun lopend verband is geexpireert. §11. Commissarissen van den inlander worden by hunne aanstelling ofte als bun koopmans verband uytgedient hebben. bevordert tot de quaiiteyt van opperkoopman met 80 guldens ter maand voor vyf jaren, zonder meer. § 12. Secundes en hoofd of eerste administrateurs van gouvernementen, direetien en het Malabaarsche commandemeul, bet opperhoofd te Soerabaya en de dessaves op Ceylon wer den opperkooplieden met 80 guldens voor 5 jaren by hunne aanstelling of bevestiging in Rade van India en kunnen, na tyds expiratie, verboging in gage verzoeken lot f 100, mits aangaande een nieuw verband van drie jaren. § 13. De opperhoofden en residenten Ie Gamron, Ceribon, Tutueoryn en Trinquonomale, de eerste resident te Soeracarta, nevens de eerste earga van China werden by hunne aanstel ling gemeenlyk kooplieden met 60 guldens voor vyf jaren en vervolgeus ook wel opperkoopman met 80 guldens voor vyf jaren. § 14. Geheim-schryvers van den heere Gouverneur Generaal, zulks van koopman werdende, krygen de quaiiteyt van opper koopman met de gage van 80 guldens voor vyf jaren, maar van Onderkoopman optreedende, voor eerst de quaiiteyt van koopman met 60 guldens ter maand voor vyf jaren, dog wer-
1751. J. MOSSEL. 46 Op de scheepen blyven d'uytkomende als conslaliels en d° niaals, maar aan de wal acte geeven, als boven. Derde compagnie: 150 man. Vierde compagnie:
1753. J. MOSSEL, 460 den, als hun verband uyl is of ook wel binnen liet zelve, bevordert tot opperkoopman, als even. § IS. De groot cassiers worden of bly ven by hunne aanstel ling koopman met 60 guldens, maar, hun vyf-jarig verband uyl gedient hebbende, kunnen zy ook opperkoopman werden, als voren. § 16. Opperhoofden van 't commissie visite comploir wer den opperkooplieden met 80 guldens ter maand van den dag hunner aanstelling ofte eenige tyd daar aan, naar dal de persoonen zyn. § 17. Eerste clerequen ter generale secretary en de negotie boekhouders op Batavia, sulks van koopman werdende of ook van onderkoopman, als bun verband ten naasten by is g'expireerl, werden aanstonds absolut aangesteld en krygen in hel laatste cas de qualiteyt van koopman met de lot die bedieningen van ouds gestaan hebbende gage van 6ö guldens ter maand voor vyf jaren, dog, als onlangs onderkoopman geworden zyn, wer den dezelve wel ter preuve aangesteld met hunne presente ijiialiLeyt en gage en, na dat drie of uylerlyk ses maanden hunne functien ten genoegen hebhen waargenomen, bevordert als boven. § 18. Eerste administrateurs in de respective adminislratieii (waar in twee administrateurs zyn), de groot winkelier, de facluurhouder, de eerste suppoosten op 't comptoir generaal en de generale visite, de visilaleur der soldyen olie eerste in 'I logie visite en in het logie soldy comploir, de guarnisoen boekhouder, de cassier der kost penningen, de equipage boek houder, die van 'tambagls quartier en de secretaris van weesmeesteren werden ten dage van hunne aanstelling koopman met de gage van 60 guldens ter maand voor vyf jaren en kunnen, mits lyds expiratie, geene verhoging in qualiteyt of gage op hunne functie verzoeken. § 19. De confronlislen van de adinislralie boeken en de translaleurs in de inlandscbe talen zyn gemeenlyk by hunne aanstelling onderkooplieden, dog kunnen na lyds expiratie daar op koopman werden.
1733. J. MOSSEL. 461 § 20. De administrateur in 'l kleeden-pakbuys, de secre taris van hcemradcn en de inlands militair soldy boekhouder, zulks van onderkoopman of boekhouder werdende, blyven of werden onderkoopman, dog kunnen na tyds expiratie koopman werden. § 21. Van ilc bediendens in Amboina werden, buyten <le fiscaal, waar van onder de justitieele bediendens zal gesproken weiden, de vullende alle koopman mei GO guldens ler maand voor vyl' jaren liy hunne aanstelling of bevestiging in Rade van India en van dien dag af, te welen: d'opperhoofden van Sapparoua en (lila. Van die in Banda: d'opperhoofden van Lonlhoir en Poulo Ay. Op Malacca: de sabandhaar en secretaris van politie. Op Cormandel. hel opperhoofd te Paliacatla, die er ook wel opperkoopman op werd, lift opperhoofd ie Sadraspatnam, de eerste pakhuysmeester en negotie boekhouder. U|i Ceylon: de secretaris van politie te Colombo, » eerste pakhuysmeester te Colombo, visitateur Ie Colombo, « de negotie boekhouder te Colombo, » de soldy boekhouder te Colombo. » administrateurs ie Jaffanapatnam en (>ale, » lieutenant dessaves. Op .lavas Oosl-cusl: de tweede administrateur ie Samarang, i als hun onderkoop* » resident Ie Tagal, j mans verband heb ,) » i. Grissee, I ben uytgedient. In Bengale: de pakhuysmeester te Bougly, die ook wel eerst maar onderkoopman is, het opperhoofd in Paltena, thans opperkoopman zynde,
1753. J. MOSSEL. 462 de secunde van Cassetnbazaar, in Souratte syn geen kooplieden buylen de fiscus. China: de tweede en derde supercarga, Op Mallabaar: het opperhoofd van Coilan. Op Suinalras Wesl-rusl.: de eerste administrateur te Padang Te Bantam: de administrateur. op Timor, Banjerrnassing, Bassoura en Palembang; d'eersle residenten. Moclia en Cocliin China: d'eerste supercarga. § 22. Ter generale secrelarye syn de volgeode onderkoop mans diensten: 1 adjunct van den eersten gesworeh elercq 1 marginalist, l dag- registerhouder, 1 korte notolist en verbalist, 2 archivarii of opsienders der boeken, en 9 collationisten. 15 onderkooplieden. Deese diensten, open vallende, werden na het vertrek der na scheepen op voordragt van de secretarissen van de hooge regeering vervult, a!s 'er tot de ses eerste bequame subjecten aan banden syn, die sulks merileeren. dog niel buylen's lyds. § 2ö. Ten comptoire van den lieere Gouverneur Generaal zyn gemeenlyk, buylen de geheiraschryver, een of twee onder kooplieden vast bescheiden, by welkers verplaatsing gemeenlyk een van de bequaamste clerquen by de gcneraale verbetering opdeed; en buylen deese doen er nog zo veel supernumeraire dienst, als zyn Hoog Edelbeyd goetvind. § 24. Ten comploire van den beer Directeur Generaal is een eerste suppoost en conlra-cassa-hoekhouder, die door zyn Edele aangesteld en na gegevene preuves van capacileyl op
1753. J. MOSSEL. 463 desselfs voordragt bevordert werd i"i de daar loe slaande qualiteyt en gagie van onderkoopman. % 28. De tweede administrateurs in de groote geld eas. de tweede in de grote winkel en in de verdere administratien, de klein winkelier, de cassier van den generalen onlfang, de secretaris en boekhouder, item de cassier van de bank en de bank van leening, de secretaris van huwelykse zaken, de secretaris van boedelmeesteren, de essayeurs, de boekhouders van de arlbil lerye en wapenkamer, nevens de negotie overdrager, principaal journaal extendeerder en pakhuys boekhouder op 't negotie comptoir, journaal schryver op 't comptoir generaal, boekhouder van 'I hospitaal, overdrager op 't equipage comptoir, tweede in 't soldy visile comptoir en de eerste overdragers van de respective soldy comptoiren werden onderkooplieden by linnne aanstelling of de jaarlykse verbetering. IG. Op het comptoir van de generale visite werd by de generale verbetering, nu en dan by vacature ofle wanneer'er minder als twee syn. een bequaam aanquekeling bevorder! tot onderkoopman. § 27. De diensten van overdrager in hel ambagts quar lier, boekhouder van de naarden stal, guarnisoen schryver, eerste suppoosl op bel comptoir van den equipagemeester en boekhouder van de landbouwers Ie Batavia zyn van oudsgeen onderkoopmans functien geweest, dog egter zyn daar loe Ie meermalen onderkooplieden g'employeerl of boekhouders en adsislenten daar op bevordert tol onderkoopman, des nu mede na tyds niteyndc eersl daar toe ie bevorderen. 28. Voorts werden onderkooplieden mei 40 guldens ler maand voor vyf jaaren by hun aanstelling of approbatie in Rade van India de volgende personen, als: In Amhoina : hel hooft te Qaroeko, » » » Laricque, » Bouro, de secretaris van politie, » soldy boekhouder, en
1753. J. MOSSEL. 464 de winkelier. In Banda: het lioofl. te Wayer, de secretaris van politie, » soldy boekhouder, zynde Ourien maar een boekhouders residentie, schoon thans door een onderkoopman werd waargenomen. In Ternalen : de resident te Gorontale, » » » Menado. de secretaris van politie en ile soldy boekhouder, moetende liet dispens, thans aan een aparte onderkoopman opgedragen, volgens de ordre door den soldy boekhouder teffens en hel cassiers ampt in den aanstaande weder door een boekhouder waargenomen weiden. Op Macasser: de resident van Boelocomba en Bonthain, » • op Bima, » secretaris van politie, » sabandhaar, de soldy boekhoeder <'n de winkelier, zynde de residenlien van Mams en Saleyer boekhouders bedieningen. Te Malacca : de winkelier en soldy boekhouder. Op Cormaudel: hel opperhoofd te l'alieol, » » ■ Porlonoyo, » » ■ Jaggernaykpoeram, » \ » Bimilipatnam, de adigaar en muotmeester te Nagapatnam, * tweede pakhuysmeester Ie Nagapalnam, • secretaris van politie en justitie en cassier te Nagapalnam, « factuurbouder te Nagapatnam, » essayeur Ie Nagapalnam, >• secunde te Paliacatla, » » » Sadraspalnam.
1753. J. MOSSEL. 465 PLAKAAT-BOEK DKHL VI. 50 Op Ceylon: het opperhoofd ie Manaar, » r, 7> Baticaloa, » • » Calpetly, «Ie praesident van de thuyribeschryving te Colombo, <le eerste clercq van politie te Colombo, het lioofd der Mahahadde, de tweede pakhuysmeester te. Colomlio. » dispencicr te Colombo, » negotie overdrager te Colombo, « soldy overdrager Ie Colombo, » winkelier te Colombo. » cassier te Colombo. » tweede visitatenr Ie Colombo, I . . . , r , , • I als zy liet eemge ïaren » on Hanger der domainen, D • klein winkelier te Colombo, ' r ' secretaris van politie en cassier te Jaffanapatnam, » soldy boekhouder te Jaffanapatnam, » tombohouder en winkelier te Jaffanapatnam, » secretaris van politie en cassier te Gale, » eerste pakhuysmeester te Gale. » opsiender van de Gale Corle, » soldy boekhouder te Gale, » administrateur te Tutncoryn, o fiscaal en scriba Ie Tutncoryn, pakhuysmeester te Trinconomale, zynde bel opsiender schap van hel yzer-magazyn te Colombo maar een boek houders bediening. Op Javas Oost-cust: de resident te Tagal, I welke op die diensten, » » » Grissee, |na tyds expiratie, koop » tweede administrateur te Samarang, > man kunnen werden, » resident te Japara, » » » Rembang, » » Joana, » Sumanap,
1753. J. MOSSEL. 466 de resident te Qualladamak, » tweede resident aan 't hof- Te Samarang: de secretaris van politie, p soldy boekhouder, » inlandse soldy boekhouder, zo lange 'er meer trouwen zyn als hel ordinaire guarnisoen, » ontfanger der domainen, » eerste geswoore clercq van politie, teffens Iranslalcur zynde, na dat de boekhouders tyd uytgedienl beeft, p administrateur, | „ , . » soldy boekhouder, teffens fiscaal zynde, | dog het soldy boekhouderscha]) te Socracarla is maar een boekhouders bediening, schoon de tegenwoordige onderkoop man is. In Bcngalc: de resident te Dhecca, r> secretaris van politie en cassier. i> factuurhouder en dispensier, Ie Hougly, » ordinaire gecommilleerdens, waar van de eene teffens is soldy boekhouder, » cassier en ordinaire .gecommitteerde, I » pakhuysmeester, te Gassembazaar. » tweede ordinaire gecommitteerde, > » secundc in Paltena, In Sourattc: het opperhoofd van Broolchia, de pakhuysmeester, ° cassier en facluurhouder, » secretaris van politie. Op Mallahaar: het opperhoofd te Canauoor, de pakhuysmeester en winkelier, » secretaris van politie, Ie Gochim. » soldy-boekhouder, zynde hel negotie over dragerschap maar een boekhouders bediening,
1753. J. MOSSEL. 467 Op Sumatras AVest-cust: het opperhoofd van Poulo-Chinco, de tweede administrateur te Padang, zynde het secretariaat van politie te Padang eygentlyk maar een hoekliouders bedie ning, even als op Bantam. Op Japan: de negotie hoekhouder en de dispensier en pakhuysmeesler, die daar op in 't vervolg koopman kunnen worden. In de commissie naar China : de jongste cargas. In die tusschen China en Souratta: de tweede carga. Te Gamron, Timor, Bassoura en Palemhang: de tweede. Te Jamhy: de resident. Te Siam: de resident. Mocha en Cochin-China: de tweede eu derde cargas. §' 29. Ter generale secrelarye zullen mogen weesen twintig, zo gezwore als ordinaire, clercqucn met dertig guldens ter maand en onderkoopman* emolumenlen; en zullen dierhalven de geswore clercquen, geen onderkoopman zynde of onder koopinans dienst waarnemende, onder dal getal, maar niet daar buylen mogen hegrepen werden; voorts vyfticn extra ordinaire clercquen mei twintig guldens; zy hebhen alle geen verband, zo lang als aldaar bescheiden blyven, maar treden, als zy het merileeren, op, naar dat er plaatsen vacant zyn; en als zy verplaatst werden, treden zy over in een driejarig verband, van den dag hunner aanstelling af gereekent, en verliesen de ordinaire clercquen dan ook hunne onderkoopinans emolumenlen. 50. De extract factuurbouder, de overdragers in 't hospi taals en inlands mililair soldy comptoir, nevens de tweede overdragers in 't logie guarnisoen comptoir, krygen van den
1753. J. MOSSEL. 468 dag hunner aanstelling boekhouders qualiteyt en gage voor drie jaren met onderkoopmans emolumenten, als hun vorig verband uylgedient hebben, en anders voor vyf jaren, maar de scheeps soldy boekhouders zullen, zo wel als de personen, op de respective comptoiren beschcyden, biiylen de generale secretarye, het comptoir van de generale directie en de clerequen, by de heeren van de regeering dienst doende, niet anders vcrlicetert werden als volgens de vorige reglementen, te welen: Europische provisioneele assistenten: eerste verbetering f 16 op lopend vyfjarig verband, volgens resolutie van den 18" April 1732, tweede verbetering f 24 voor vyf jaren, derde verbetering f 50 voor drie jaren. Provisioneele assistenten, hier te lande geboren: f 20 by tyds expiratie voor drie jaren, /' 24 voor vyf jaren, f 50 voor vyf jaaren. § 51. Soldalen aan de penne, alhier aangenomen werdende, zullen, hoven de 16 jaren oud zynde, mogen winnen 9 guldens ter maand, daar beneden tot 14 jaren 8 en nog jonger zynde 7 guldens ter maand, alle voor o jaren. 52. De gouverneurs, directeurs en commandeurs, direct onder Batavia, mogen maar verbeteren tot boekhouders met f 50, met advys van l\ade, na tyds expiratie. 55. Geen onderkoopmans kosl-geld toe te voegen, ten ware iemand in onderkoopmans of hooger bedieningen wierd gesteld, wanneer van de intreedc genieten het kost-geld en de emolumenten, daar toe staande. § 54. Geene tot pcnnislen te employeeren dan by absolut gebrek, het welk de hoge regeering by eygenhandig reijuesl moet werden vertoond en het assistenten kost-geld van haar Edelens verzogt, en alleen uyt.de gemeene militairen en zee vaart of ten hoogslen corporaals en deks officieren. By de verbetering moet blyken en by de actens aangeweesen werden, dat de pennisten van Batavia gesonden of hunne aanstelling g'approheert en 't kost-geld toegelegt is.
1753. J. MOSSEL. 469 § 55. Die in Europa aangenomen zyn, tot de penne komende, treeden ulle in een vyfjarig verband en mogen, na dies expiratie, verbetert worden tot f 24 voor 5 jaaren, mits N.B. alvorens 5 jaren by de penne gedient hebbende, en dat verband uyt zynde, tot boekhouder van /50 voor 5 jaren. Die in India in dienst gaan en tol de penne gechangeert werden (dat ora- Irend die uyt swartc of Indiasche ouders van beyde zyden geboren zyn, in 't geheel niet geschieden mag), mogen, als het verband van f 9 uyt is en de ouderdom van 20 jaren bereykt hebben, eerst tot jong assistenten met f 16 bevordert werden voor 5 jaren en daar na tot assistenten met f 24 voor 5 jaren en dan, als zy het verdienen, boekhouders met f 50 voor 5 jaren. & 56. Die tot de penne overgaat, mag binnens tyds niet gelargeert werden van liet comploir, daar hy bescheyden is, als in vorige qualiteyt; ook geen assistenten of boekhouders, als voren. § 57. Provisioneele en absolute assistenten mogen, behou dens gage, na Batavia vertrecken na tyds eynde en dat daar 5 jaren geweest zyn, maar de reden en haare hocdaiiigheyd moeten in de brieven aangehaalt werden; hooger persoenen, als daar zyn boekhouders en diergelykc, mogen niet vertrecken dan op voorgaande consent der hoge regeering of, zo genegen zyn na het vaderland voort Ie gaan, met afgeschreevene gagie; dog de tweedens in gouvernementen, etc. en alle mindere, tot onderkooplieden inclusive, in 't geheel niet als met verlof der hoge regeering. § 58. Die uyt onbequaamheyt of quaad comporte ment opgesonden werden, moeten gedegradeert of de gage afgeschreeven werden en daar van verslag gedaan, zonder passie. § 59. Aan alle de geene, die in den dienst van de Comp" aangenomen werden, zal maar toegelegt werden de laagste gage, tot hunne respective qualiteyten slaande, schoon zy, bevorens in den dienst geweest zynde, reets de hoogste mog ten gewonnen hebben.
1751. J. MOSSEL. 47 d'Extra luylenanls en vuurwerkers hebben rang nadeveu drigs, liomlianliers en sergeants, enz. Zo is verslaan zig daar mede Ie conformeren, mitsgaders voortaan niemand tot officier off vuurwerker te bevorderen oH' admilleeren buyten een voor afgegaan examen, als alleen de geene, die kunnen aantonen in Europa nereels aan dat requisit voldaan te hebben. 1G Februarij. Oprigling te Batavia van een hospitaal voor inlandsche zeelieden. Door den heere Gouverneur Generaal aan de vergadering vertoond synde, hoe men veel lyds nauwlyks van de helft der aan land bescheydene Moorse zeevarende dienst heeft en d'overige sig, onder pretext van siek te wesen, genoegsuam jaer in jaer uyt absenteeren, hen niet alleen bier omstreeks met dese en geene handwerken erneerende, maer selfs aen de zuykermolens Ie laudwaarl in en elders in dienst van par ticulieren begevende olf ook wel hier en daar bedelende om aen de kost te komen, mitsgaders d'onmogclykheid om daer legens naer bebooren te voorsien, soo lange men geen hospitaal voor deselve heelt, daer de zieken gehouden syn by den anderen Ie blyven, dewyl de sarrangs [serang] olï Moorse bootsliedens, zo het schynl, hunne rekening by dat gedoente vindende, wel verre van bet selve tegen te gaan, niet manqaeeren by de monstering het opgegeven getal impotente!) op Ie schommelen ofte eygenllyk de namen der absenten te doen verantwoorden door andere inlanders, die op hel oog voor Mooren kunnen passeeren, onder een voorstel om uvl dien hoofde op eet: stuk (lomp* land, geboorende aen de thuyu, laatst bewoond by den overleden Hanlamsen Panem bahan, als naast de fortresse Jaccalra en dus daer toe heel wel gesitueerd synde, een loots Ie laten opslaan, daar d'im potenten uit de Moorse zeevaart sig by den anderen sullen moeien ontbonden, dog, als bevorens, door inlandse genees meesters, by hen selfs ofte lumne sarrangs opgesogt en be-
1753. J. MOSSEL. 470 TITUL 11. Gequalificeerde personen en mindere bediendens run de justitie u/> Batqvia. % 1. Do ordinaire lede» in rade van juslilie deses casleels krygen hy aanstelling of optreding de gagic van 200 guldens ter maand, op liun vorig verband. <> 2. Ue extra-ordinaire leden in rade van juslilie krygen f 150 ler maand. § 3. Zy moeien in 't geheel twaalf jaren fungeeren, so in qualileyl van ordinair als cxlra-ordinair lid, eer geregtigd zyn een hoger ampt buyten het praesidie te amhieeren, dog kunnen, na verloop van '6 jaren, hunne dimissie ohlinecreii naar Nederland, behoudens qualiteyl en gage. 4. De advocaat fiscaal van India en de waler fiseaal mogen maar f 50 ter maand winnen en krygen een vyfjarig verband. § 5. De secretarissen van den raad van justitie deses casteels werden hy hunne eerste aanstelling maar kooplieden met f 60 guldens en kunnen, na tyds expiratie, aspireeren naar de qualileyl van onderkoopman, met de gage van 80 guldens ter maand, maar die van scheepenen werden aange steld mei iiO guldens, mede voor vyl' jaren. § 6. De eersle geswore clerrquen van die heyde regl-banken, item de secretaris van zee- en commercie /aken en die van kleene gcrigts zaken werden onderkoopman van den dag hunner aanstelling af, dog kunnen op die diensten niet in qualileyl eu gage verhoogt werden, mits tyds expiratie ofte andersiuls. § 7. Tol den dienst van adjunct geswooren elercq van den raad van juslilie deses casteels slaat op zyn boogsl maar de qualileyt van boekhouder met onderkoopmans emolumenten, maar als hun \erband g'expireert is. kunnen zy verzoeken op dien dienst onderkoopman Ie werden. § 8. De tolk van den raad van justitie krygi hy zyn aanstelling de qualiteyl van absolut assistent, mei de gage
1753. J. MOSSEL. 471 van 24 guldens voor vyf jaren; en na tyds expiratie werd hy boek houder met 50 guldens voor drie jaren. 9. De deurwaarder van den raad van justitie en cipiers van 'sComp 8 boeyen, liy hunne aanstelling 50 guldens ter maand winnende, behouden die gage, maar minder als /'24 bevorens gewonnen hebbende, werd haar die soldye toegelegt voor vyf jaren; en zy kunnen in beyde gevallen na tyds expiratie geen verhoging pretendeeren. De gages van de bodens van scheepenen, commis sarissen van zee- en commercie en kleync gerigts zaken en van den cipier van de burger boeyen cesseeren van den dag hunner aanstelling en daar en tegen krygen zy uyt 'sComp 8 cassa een maandelyks tractement van 10 ryksdaalders. 11. De substiluiten van den advocaat en water liscaal krygen by hunne aanstelling 24 guldens voor vyf jaren, dog kunnen na verloop van dien lyd niet in gage verhoogt werden. 12. Met die van den bailliuw en land drost is het in zelvervoegeu gelegen, als § 10 van de bodens gezegt is. § 15. De scherpregters te deser boofdplaalse werden aan gesteld met behoud van hunne reets gewonnen hebbende sol dye, als die 8 guldens of meer is, en anders werd hen die gage toegelegt voor vyf jaren en mogen na tyds expiratie telkens 7 guldens in gage verboogt werden, op een nieuw verband van drie jaren. ÏITÜL Dl. Van <lc justitieele bedienden* op de buylen comploiren: C 1, De liscaals in de vier oosterschc provintien, die van Malacca, Nagapalnam, Colombo, Hougly, in Souralta en te Cochin weiden by hunne aanstelling of bevestiging in Rade van India koopman, onder een verband van vyf jaren, dog met de gage van '60 guldens ter maand, voor zo lang als liscaals blyven; krygende by overgang in een ander employ de gewone gage van /' 60 ter maand.
1753. J. MOSSEL. 472 § 2. De fiscaal op Samarang kan, na expiratie van zyn onderkoopmans verband, mede koopman werden, als voren. § 3. In de respeclive commandementeu van Sumatras West-cust, Bantam, Punto Gaie en Jaffanapatnam, item te PaliacatLa, daar teffens tweede is, te Tnlucoryn, daar tellens scriba, en te Sourabaya, daar teffens soldy boekhouder is, mogen de fiscaals niet hoger wesen als onderkoopman met 40 guldens ter maand. § 4. In den handel op China werd mede een persoon als fiscaal gebruykt, die teffens soldy boekhouder is, dog niet hoger in qualiteyt mag wesen als boekhouder. § S. Als geregts-bode moet op de buylen comploiren l'un geeren een geswoore eieren, die 'ellens zyn dienst doel ter seeretarye, zynde niet nodig, dat daar toe een apart persoon aldaar zy. §6. Cipiers, als niet teffens een andere diens) waarnemen, moeten uyl afgeleefde genomen en flB &f 20 gegeven werden. §7. De geweldigers in de gouvernementen en directien mogen uyterlyk f 20, dog die op commandemcnlen en mindere comploiren maar 16 guldens winnen. §8. De scherpregters zullen op de buylen comptoiren uyt de maltrosen en soldalen genomen en verbetert werden als de eerste, namciillyk van drie jaren 10l drie jaren en niet hoger dan 18 guldens, dog'op plaatsen als in Bengalen, daar weynig justitie g'oelfend werd en men tol de executie al loos een zo genaamde jacker krygen kan, die gesalarieert weid naar hel werk, dal hy doel, zal men zig daar van moeten bedienen. ÏIÏÜL IV. Van <le predikanten en verdere kerkelyke- en school-bediendens, zo <i/i Batavia, als de buyten-comptoiren. % 1. De predikanten op de buylen comploiren, de eerste vyf jaren van bun verband uylgedienl hebbende, werden door
1753. J. MOSSEL. 473 de regeering, des verzoekende, in gage verhoogt lot /" 110 ter maand voor 5 jaren en na expiratie van dat verband ook wel lot 120 guldens ler maand, bet welk de hoogste besoldi ging is, die zy daar winnen mogen. § '2. Dog als ordinaire leeraars alhier beroepen zynde, kunnen zy, zodra in 'l vyfde jaar van hun verband getreden zyn, in gage verhoogt werden 10l 1."0 guldens ler maant; en als hun tien jarig verband g'expireert is en zy zig engageeren willen nog drie jaren te dienen, tot löO guldens, mits dat die augmentalie, by aldien sy binnen de drie jaren quamen te repalrieeren, weder sal moeten te rug geschreven werden. § 5. Maar aanqueekelingen, zo van 't Uataviasche, als Colom bosche seminarium, die in Nederland, ten koste van de Com pagnie, gestudeert hebben en als proponent met 40 guldens gage ler maand hier Ie lande gekomen zyn, zullen na verloop van vyf jaren 10 guldens verbetert werden en, predicanten wordende, 70 guldens krygen voor vyf jaren oflc hel eerste verband, en by verbetering om de vyf jaren met /'lO 10l op 00 guldens uyterlyk, § 4. De conrector van het seminarium Iheologicuin Ie Batavia, znlks van boekhouder of een mindere qualileyt wer dende, word onderkoopman met 40 guldens voor vyf jaren en na lyds expiratie koopman met 60 guldens, onder een nieuw verband. § S. Insgelyks werd de piaeceptor aangesteld met de qualileyt van boekhouder en de gagie van 30 guldens ter maand voor drie jaren, dog kan, na tyds expiratie en gegevene preuves van capaciteyt, onderkoopman werden, mils nog vyf jaren in functie continueerende. § 6. De conrector van het seminarium te Colombo krygt ook onderkoopmans qualiteyt en gage, na dat eenigen tyd ter preuve heeft dienst gedaan. § 7. De voorleser in de castcels kapelle te Batavia krygt by zyn aanstelling de gage van 50 guldens ter maand voor vyf jaren met koopmans liacteinenl en kan, mits tyds expi ratie, niet verder verhoogt werden.
1753. J. MOSSEL. 474 §8. De voorleser in de Nederduylsche kerk krygl by zyne aanstelling de gage van 40 guldens voor vyf jaren en kan meede, mits lyds expiratie, geen verhoging in gagie pre tendeeren. § 9. De voorlesers in de Portugeesche en Maleydsclie kerk krygen by hunne aanstelling de gagie van f 18 ter maand, zonder verband of kostgeld, dog kunnen, langer als tien jaren in dien dienst tot genoegen conlinueerende, verhoogt werden tol /' 24 ter maand. § 10. Van de organisten wint alleen die van 't casteel gage van de Comp e , krygendc by zyne aanstelling 20 en na lyds expiratie 50 guldens ter maand, met onderkoopmans emolu menten; de andere van de groole Nederduylsche, Porlugeesehe en Maleydsclie kerken krygen uyl de middelen der kerken, by aanstelling ƒ 38 ter maand voor vyf jaren, by verbetering /' 48 voor vyf jaren, en die uytgedieut hebbende /' 56 voor vyf jaren, dat het hoogste is, dat zy winnen kunnen, maar die van de hospitaals kerk wint maar / 24 voor vyf jaren, alle zonder kostgelt en moet by verschansing zien verplaast te werden, om meerder te kunnen winnen. § 11. De voorlesers in de hospitaals kerk en de verdere Europischc krankbesoekers alhier krygen by hunne aanstelling 24 guldens ter maand, het welk de hoogste gage is, die de ziekentroosters op de schepen winnen mogen; maar te deser hoofdplaatse aan land dienst doende, krygen zy na verloop van vyf jaren f 30 voor drie jaren, en die voorleser in de hospitaals kerk is, vervolgens ook ƒ 36 voor drie jaren, dal het hoogste is, dal zy winnen mogen. 12. De krankbesoekers, voor de-gouverneurs en directeurs het gebed doende, mogen na vyf jaren /' 50 a /' 36 winnen, maar de andere, zo in gouvernementen als directien of coni mandementen bescheyden, niet boven / 24 a ƒ 30, 'l laatste na 't tweede verband. § 15. De inlandsclie krankbesoekers Ie deser en die als de zodanige van hier naar de biiytcn comptoiren versonden werden, krygen by hunne aanstelling een Iractemcul
1753. J. MOSSEL. 475 van / 24 ter maand voor gage en koslgeld, zonder verband, en kunnen geene hogere pretendeeren. § 14. Met de inlandsche leer- en schoolmeesters, alhier aangenomen werdende, is liet inselvervoegen geleegen, alleen met dat onderscheyd, dat de leermeesters flO en schoolmees ters f 15 ter maand winnen. § 15. De inlandsche leermeesters on de huyleu comptoiren werden aangenomen met f 7 voor gage en koslgeld, na drie jaren telkens /' 2 opslag, en hy vacature als schoolmeesters met f 15 en van voorleser a /' 20, als § 12 van de inlandsche krankhesoekers gezegt is, namentlyk sonder apart koslgeld. 16. Op de kerkelyke hediendens is mede applicabel hel geene Titul 1, § 59, gezegt is ten opzigle van de geene, die in dienst aangenomen werden. TITUL V. Van ik hoofd- en mindere officieren ler zee en de gemeens zeevarende. § 1. Commandeurs van de Indische zeen of chefs d'esquader (de opper-equipagemeester te Batavia daar onder hegrepen) en de commandeurs van de relour-vloot werden aangestelt met de gage van 120 guldens ter maand voor driejaren, en mogen geene hogere soldye winnen. §2. Capilains ter zee krygen hy hunne aanstelling/ 100 voor drie jaren, dog lyds expiratie geeft haar geen regt om het caracler van commandeur van de Indische zee te preten deeren, schoon ook nog zo lang gedient hadden. § 5. Capitain lieulenants Ut zee krygen hy hunne aan stelling 80 guldens voor drie jaren, dog mogen in Indien niet gemaakt werden als van schippers, die voor de derde maal in die qualitevt uyt Nederland op linlavia komen en dus Iwee uyt en l'huysreyscii gedaan hebben, dan wel eens voor schipper uyt Nederland gekomen zynde, als de zodanige drie jaren in India gevaren hehhen, hlyvende dus de schippers, die op de
1753. J. MOSSEL. 476 herwaarts reyse uyt Nederland opgetreden ofte Iricr te lande gemaakt zyn, gelyk ook alle, die schepen van een minder charter als IS6 voeten tot 100 voeten toe voeren, waar op geen hoger officier als een schipper varen mag, verbonden een drie jarig verband tot f 66 en dan nog dito verband mei fl2 uyt te dienen, eer capitain lieutenanls kunnen werden; de capilain lieutenanls, die een uyt en l'luiys-reyse in die qualiteyt gedaan of drie volle jaren als de zodanige in India gevaren bobben, mogen naar het caracter van capilain ter zee aspireeren. § 4. De onder-equipagemeesler en de gouverneur van de academie der marine krygen by aanstelling de qualiteyt en gage van capilain lieutenant ter zee voor drie jaren en kunnen vervolgens op dien dienst capilain worden. § 5. De onder-gouverneur van de academie werd by zync aanstelling lieutenant ter zee, met de gage van 48 guldens ter maand voor drie jaren, dog kan op die functie geen ver hoging krygen. § 6. De preceptor in de mathesis en navigatie word verbe terd als andere zee officieren, dog niet hoger als tot lieutenant. § 7. Schippers, van lieutenanls of oppersluurlieden gemaakt wordende, die hun verband niet hebben uylgedient, krygen /' 60 om daar voor hun lyd uyt te dienen; en na dies expiratie, even als de geene ; welke hun verband als lieutenant of opper stuurman uylgedient hebben, /'66 voor driejaren; en als die verlopen zyn, zonder dal zy intusschen gerepatrieerd zvn, kunnen zy f 72 krygen voor drie jaren, dat de hoogste gage is, die zy in die qualiteyt winnen kunnen. § 8. Alle mindere zeevarende, hezuyden de linie binnen hun verbonden tyd tot een hogere qualiteyt aangesteld werdende, geschied zulks (eenige weynige uylgezondert, waar van hier na speciaal zal gesproken werden) niet halveering van gage op hun lopend verband, van den dag hunner aanstelling. § 9. Maar benoorden de linie aangesteld zynde, krygen sy alle de volle gage. § 10. Lieutenanls ter zee en oppersluurlieden, die hun verband als titulaire lieutenauts of onderstuurlieden mei 32 gul-
1753. J. MOSSEL. 477 dens uytgedicnt hebben, krygen l>y lmiine aanstelling aan stonds de volle gagie van 48 guldens, als zy geplaatst konnen worden, varende de eerste als gezaghebbers op scheepjes van 100 tot 85 voeten en by capitains en capitain lieutenants en de andere op vaarluygen van 85 lot 70 voeten en by schippers. § 11. De equipagie-rueeslers in Aniboina, Banda, Ternalen, Macasser, 3lalacca, Javas Oost-cusl en Sumalra krygen by hunne aanstelling eenlyk f 2i ter maand, met de qualileyt van litulair-lieutenant ter zee en kunnen met het uyteynde van drie jaren lot 32 guldens verbeterd werden, zonder naderhand, uyt hoofde van tyds expiratie, naar verder advan ccmenl op die functie te mogen aspireeren. § 12. Op Cormandel zal hy by aanstelling mogen wesen titulair lieutenant ter zee met /' 32, meede voor drie jaren, en na de expiratie van zyn verband, absolut lieutenant met 48 guldens voor drie jaren. § 13. En op Ceylon, item in Bengale en Souralla, als ook op Mallabaar, by de eerste aanstelling lieutenant ter zee met f 48, en na tyds expiratie schipper, onder sodanige successive verbeteringen in gagie, als omtrent de schippers by .§ 7 is vastgesteld. § 14. Zeevarende op passeerende scheepen en vaarluygen mogen op de buyteu comptoiren niet verbeterd werden, dog moet egter by afslervinge op de reyse, onder de opperhoofden en officieren, indien 't volslagen vereyscht, de nodige voor siening gedaan, maar de verbeeleringe in qualiteyt en gage aan haar Hoog Edelens overgelaten en in 't geheel geen veranderingen gemaakt werden, wanneer de scheepen direct naar Batavia terug gaan. § 15. Maar op Ceylon en in Bengale mogen d'opcnvallende officiers plaatsen op de retour-schepen, tot schippers inclusive, vervult werden met d'ordinaire gage, op approbatie van de heereu Majores. § 16. Wel verslaande, dat hier onder niet begrepen zyn boolsmansmaats en mindere, die alleen om de wesl van
1753. J. MOSSEL. 478 Batavia, by vacature, tot de daar toe staande gage verbetert werden. § 17. Geen titulaire lieulenants ter zee of onderstuur lieden mogen aangesteld werden, als ter vervulling van vacecrende plaatsen, en mits zy by examen in de tbeorie van de navigatie bequaam bevonden werden, waar van by de actens speciale aanwysing moet werden gedaan. § 18. Titulaire lieutenants ter zee mogen f 24 en na 5 jaren /' 52 winnen, en dit is de hoogste verbeelering, die op gouvernementen, etc. onder de zeevaard, daar beschey den, mag geschieden. § 19. Ondersluurlieden, met f 32 uytkomende, mogen niet in gage verhoogt werden; in India aangesteld werdende, mag ben by halveering van gai;ie 20, 24 of 26 guldens gege ven werden voor drie jaren, en vervolgens f 52 op een nieuw verband. § 20. Cadets de marine winnen 10 guldens ter maand en mogen hier te lande niet gemaakt werden als van jonge lingen, die met hunne doop cedullen ofte andere valable bewysen kunnen demonstreeren de ouderdom van 14 jaren ten volle bereykt te hebben; zy moeten alle ten minsten 4 jaren in die qualileyt dienen, schoon ook boven de 20 jaren oud waren; en die by hunne aanneming in Nederland geen 14 jaren bereykt hebben, moeten zo lang dienen, tot dat in hun 19 ae jaar getreden zyn; maar 18 jaren gepasseert en 4 volle jaren als cadet gedient hebbende, kunnen zy, mits een van de Prolestantsehe religiën toegedaan en by examen in de theorie van de navigatie van de vereischte bequaam heyt bevonden zyn, mitsgaders door curatoren van de acade mie de marine en de zee officiers, by wien gevaren hebben, bezadigd genoeg g'oonloelt werden om hen ecnig commando op een schip loc te betrouwen, aspireeren naar de qualileyt van lieulenant titulair met de gage van 52 guldens ler maand en rang na de opperstuurlieden, om in die qualileyt ten minslen twee volle jaren onderstuurmans dienst te doen en na expiratie van dien tyd tol absolut lieutenants met
1753. J. MOSSEL, 479 48 guldens ter maand voor drie jaren gevordert te werden, als zy ondertusschen preuves van zeemanschap en experientie gegeven hebben en geplaast kunnen werden. 8 21. Loolsen in Bengale krygen hy hunne aanstelling /' 24 en werden verbeterd met 8 guldens, tellens voor drie jaren, dog hun verband voor / 40 uytgedient hebbende, moeten zy hun examen in de theorie van de navigatie doen, voor dal f 48 krygen, om in 't vervolg als oppcrsluurlicden g'employeert te kunnen werden; dog daar toe niet in staal zyndc, sal 32 guldens hun hoogste gage wesen: maar op Ccylon en elders mogen de lootscn op zyn hoogste 24 gul dens winnen. § 22. Derdewaken, met f2G voor drie jaren uytkomende, mogen daarna tot onder-stuurlieden met /' 52 gevordevt werden. § ïo. Hoog-bootslieden en constahels hehhen uytkomende een drie jarig verband, waar na /' 24 mogen genieten voor drie jaren; aangesteld werdende, mogen op hun verband halveering van gage hehhen en daar na f 20, /' 22 en f 24. § 24. Schiemans, botteliers en koks, als voren, krygende de laaste, schoon hezuyden <le linie aangesteld of opgetreden zyn, ten eersten de volle gSgfc. § 28. Ouarlier-meesters op de los-vaarluygen en lands schuylen te Batavia krygen /' 20 voor drie jaren, om de verantwoording, die de eerste hebben, en de sware dienst van de andere; dog mogen die gage niet behouden, wanneer weder als gemeen quarLiermeesler dienst doen, ten ware, na expiratie van hun verband, rcpalriceren, waar van altoos speciale menlic moet werden gemaakt hy de actens. $26 Oiwcr-zeilmakers en I . , ... _ _ 11 , ziet Ulul IX, 821 en 22. opper-kuypers, etc. ,y Bootsnaans-, schiemans-, constapels-, hottelliers- en koks maats, quartier-meesters en scheeps-corporaals, na drie jarig verband, van f 14 tot /' 16 te verhogen; zo meede, als hier aangesteld werden, krygen de koks-maats, schoon bezuy den de linie aangesteld, ten eersten de volle gage.
1751. J. MOSSEL. 48 taald werdende, /.uilen mogen werden gecureerd; zo is ver staan hel selve, als nul. en noodsakelyk syndc ler bereiking van het voorgestelde oogmerk, len eersten ie laten voortgang nemen en dcsclve aldaer ook hun eygen menagie ie laten doen, mitsgaders tot opzigler over 't zelve aan Ie stellen de opperchirurgyn van de post Jaccatra. Il> Februarij. Aanstelling run een tLywalier" te Sama rang. Deze,, »een man van de nodige kennisse" voorzien, moest het toezigt houden op «den lywael insaam op Java's oostkust", welke «van meer aangelegentheid" begon ie worden. 1(> Februarij. Aanwijzing run woonplaatsen aan de BtUaviasche Notarissen. Is ook dienslig g'oordeelt en oversulx verslaan, op de woonplaalse der notarissen 'inde slad voor het vervolg een vaste ordre te beramen, also sy van de vryheyd, welke haer daer om trend tot nog toe gelalen is, al ie meermalen een indiscreet en onbehoorlyk gebruyk gemaekl hebben duur in de buurt of digi hy wyken te gaan wonen, daer reets een notaris is, om eikanderen afbreuk Ie doen, waar door ook de gemeente incommoditeyd komt te lyden, dewyl jongst vier vande vyff notarissen aan de weslcant van de slad geseten syn geweest en geen een aen d'oostzyde, uyl welken hoofde is goedgevonden den nieuw gecreëerde notaris, Gouset, d'oost zyde ofte wel de Tygersgragt 10l syn standsplaats aan te wysen om daar hy goede gelegen theid een woning Ie soekeu. ï2r> Februarij. Toevoeging van 8 «huurlingen" (koeti's) mui den Cipier run Compagnie' s boei/en Ie Batavia? Uit het Ambacbis-kwartier waren liom vroeger dagelijks 4 slaven verstrekt. '
1763. J. MOSSEL. 480 § 27. Provoosten mogen in India niet verbeterd weiden. § 28. Trompetters met flB op de schepen niet te ver beteren en op de comploiren tot /' 2i uyterlyk. § 29. Bosschieters van f 11 a f 12 voor drie jaren, mogen met f 2. laastelyk met fl, tot /'l4 verbeterd werden liy nader verband; die onbequaam zyn om scheeps-werk Ie doen en dus tot de militie overgaan, moeten, zo boven de 9 guldens winnen, egter daar toe gereduceert werden. § 50. Malrosen winnen /' 7, fB, f9en 10 voor vyf jaren, daar na werden zy verbeterd als boven, voor drie jaren. § 51. Jongens van /' 15 en f 6 voor 10 jaren, mogen na !> jaren f 9 winnen op bet zelve verband, en dan als de malrosen verbeterd werden. § 52. Mixlise en Caslise-kinderen mogen door geheel India in dienst aangenomen werden om op schepen of vaarluygen te varen voor matroos met /' 9 voor 5 jaren, als zy boven de la jaren oud zyn: boven de twaalf lot f 7 voor vyf jaren en nog jonger, tot 10 jaren inclusive, met /' i> voor 10 jaren, om na 5 jaren /' 9 te krygen; en moet niet by de aclens van hunne aanneeming generalyk gezegt werden, dat van bequamc jaren zyn, maar "t gelal daarby werden uytgedrukt. § 55. Aan alle de geene, die in den dienst van deComp r aangenomen werden, zal maar loegelegt werden de laagste gage. 10l hunne respective ([iialileyten staande, scboon zy, bevorens in dienst geweest zyndc, reeds de hoogste mogten gewonnen hebben. TITUL VI. Van de hoofd en mindere officieren en gemeenen run de militie. § 1. Alle hoofd-officiers, lot majoors inclusive. zyn gehou den van den tyd van hun advancemeul 10l majoor in Indien ofte, uyt Nederland overkomende, van den tyd van hun arri vement hier te lande de Comp'' 10 agler een volgende jaren ten dienste Ie slaan.
1753. J. MOSSEL. 481 PLAKAAT-BOEK DEEL VI. Jl § 2. Niemand van dezelve zal, schoon hy zyne 10 jaren bykans luidde uytgedient en als dan tol. lieutenant collonel of brigadier wierd g'advanceert, vermogen te repatriceren, voor ofte al eer liv effective driejaren in die qualiteyt zal hebben gedieut. § 3. Niemand, de voorschreven hooge charges bekledende of bekleed hel)bende, zal tol eenige polilicque bediening mo gen werden g'employeert, maar allyd gehouden zyn militaire dienst te doen. § 4. De brigadier en hoofd van 's Comp* krygsmagt in Indien krygt by zyne promotie een besoldiging van 550 gul dens ter maand om daar voor te dienen drie volle jaren of zo veel meer, als nog aan het tien jarig verband, § 1 vermeld, komt te ontbreken. § 5. Een collonel krygt 2ao guldens soldye ter maand, op den selven voet. § 6. De lieutenant collonels 200 guldens, als even. §7. De majoors 130 guldens, als voren. § 8. De capitains krygen de gage van 80 guldens ter maand voor vyf jaren en werden na tyds expiratie verhoogt tot 100 guldens, mits een nieuw verband van drie jaren. § 9. De capitain lieulenants krygen f 60 » lieulenants » 50 » sous lieutenanls en vendrigs » 40 » cornets » 30 » wagt meesters en sergeants » 20 Alle voor vyf jaren. § 10 Gouverneurs, directeurs en commandeurs mogen geen militaire officieren absolut, nog provisioneel aanstellen, maar moet de naam van commandeerende gegeven werden aan die een vacante hoger officie bediend; militaire officieren mogen ook door baar niet verlost werden dan na't vaderland willende of om met afgeschreven gage ie verblyven, even als van de onderkooplieden gezegt is; dog capitains en capitain lieulenants sell's niet met afgeschreven soldye, als na expresse licentie der hoge regeering. § 11. In de aanstellinge van onder officieren, als ser-
1753. J. MOSSEL. 482 geauten en corporaals, op de buyten-coinploiren Ie lellen op 'l reglement, dal derselver gelal bepaald; en de sergeanten mogen niet gemaakt werden als door den raad; de sergeanten mogen, na gegevene preuve, van baar aanstelling af genieten f 20 voor 3 jaren of op 't lopend verband, wanneer onge veer zo veel manqueert, en daar na, op ordre van den gebie der, f 24 voor drie jaren; zoo ook de nylkomende sergeanten na het uyldienen van bun vyf jarig verband § 12. De corporaals, uytkomende met f 14, mogen na vyf jaren winnen f 16; de aangestelde corporaals dienen bun verband uyt met corporaals kostgeld, wanneer /' 14 en daar na /' 16 winnen voor drie jaren, dog, /' 14 reeds win nende, konnen zy na het verband f 16 krygen. § 13. Een drilmeesler op de hoofd posten mag /14 en cor poraals tractemenl genieten op het lopend verband en dan/'l6. § 14. Een guarnisoen-schryver op de buyten comploiren en de militaire schryvers op Batavia werden verbeterd even als de corporaals. § 15. Landspassaten, met f 12 uytkomende, mogen na vyf jaren f 14 winnen. § 16. Soldaten, met f 9 en f 10 uytkomende, moeten vyf jaren dienen en dan telkens met f 2 verbetert worden, uyterlyk tol /' 14: werden in dienst genomen uyl de Mixtise en Castisc door de gouverneurs en directeurs in rade (vide zee-vaart, § 51), mits om als zodanig dienst te doen en dies getal niet boven een tiende van de bezetting bedraagt. § 17. Aan alle de geene, die in den dienst van de Comp'' werden aangenomen, zal maar toegelegl mogen werden de laagste gage, tot hunne respective qualiteyten staande, schoon sy, bevorens in dienst geweest zynde, reets <h' hoogste mog len gewonnen hebben. TITIJL Vil. Van ilc ingenieurs, item koof il- en mindere officieren en yemeene van de arthillery. % 1. De ingenieurs werden op den zei ven voet geadvanceert
1753. J. MOSSEL. 483 als de militaire en kunnen, hunnen lyd als capilain uytgedient hebbende, 100 guldens krygen. § %. De majoor, de capitains, capitain-lieutenants en lieute nants staan, ten opsigte van soldye en verband, op een egualc voet met die van de militie. § 5. De extra-ordinaire lieutenanls zyn ook gelykstandig met de vendrigs militair ten opsigte van verband en besolding. § 4. Deese mogen op de buyten coinptoiren niet gemaakt werden, maar wel de mindere, waar van hier na zal gespro ken weiden. § 5. De ordinaire vuurwerkers krygen f4O en de extra ordinaire f 50 ter maand voor vyf jaren. 6. De bombardiers ol' land-conslapels krygen f2O voor vyf jaren en by nader verband /' 24. § 7. De canonniers of conslapels-maals en corporaals-hand langers f 14 voor drie jaren en, na tyds uyteynde, f 16 op een nieuw verband. § 8. Geineene handlangers winnen gage en werden ver beterd als de soldaten, Titul VI, § 16. ÏITUL VIII. Van de bediendens van. de geneeskunde en chirurgie. $ 1. Hel hoofd van de chirurgie krygt by zyne aanstel ling 80 guldens voor vyf jaren en kan uyt hoofde van tyds expiratie geen hogere gagie pretenderen. §2. De eerste practisyn van hel groote of binnen hospi taal krygt by zyn aanstelling / 70 ler maand voor vyf jaren; en, die uytgedient hebbende, kan by 80 guldens krygen op een nieuw driejarig verband. § 5. De chirurgyn majoor van de lyf-wagt, de opper chirurgvn van 't castrol (tellens zynde visitateur van de rbeede) en de tweede en derde practisyns in 't hospitaal krygen by hunne aanstelling 60 guldens voor vyf jaren; en kunnen de twee eerste mede na tyds expiratie verhoging in gage ver-
1753. J. MOSSEL. 484 zoeken tot 80 guldens ter maand, mits een nieuw verband van drie jaren. § 4. De vierde en vyfde practisyn van 'i hospitaal, de stads-chirurgyn, de opper-cbirurgyns van de equipage*werf en het ambagts-quartier en de chirurgyns majoor krygeu by aanstelling f 50 voor vyf jaren en, die uytgedienl hebbende, /' 60 op een nieuw verband van drie jaren, somler meer. § 5. De opper-chirurgyns van de kruyt-molen, het eyland Onrust en die van de post Jaccatra (teffens zynde praclisyn en binnen-regent in hel Moorsche hospitaal) krygen by aan stelling 45 guldens voor vyf ja rep en, die uytgedient hebbende, 50 guldens voor drie jaren, dog mogen geen hogere gage winnen. § 6. De binnen-regenlen van 's Comp 8 hospitalen behouden de gage, die zy voor hunne aanstelling gewonnen hebben, mits dat die van bet grote hospitaal alle patiënten cureert, die meer zyn als soldaat of matlroos, en die van liet buylcn hos pitaal en het warme-bad de daar zynde impotenten. § 7. De informator der jongelingen in de chirurgie werd gradatim bevordert als andere opper-chirurgyns, krygende by zyn aanstelling 56 of 40 guldens ter maand <>|> zyn lopend verband, als h\ die gage niet bereets is winnende, en na tyds expiratie f 45 voor vyf jaren en, die voor by zynde, f&Q op een nieuw drie jarig verband,'maar kan geen hogere gage winnen. §8. Alle verdere opper-chirurgyns op Batavia ofte onder dies resorte, aan land dienst doende, kunnen nicl als opper chirurgyns van hoofd-posten werden geconsidereert en genieten dierhalven eguale verbetering met de scheeps-opper-chirurgj ds. § 9. 's Compagnies eerste apolhecar te Batavia krygt de gage van 40 guldens ter maand voor vyf jaren, de tweede /' 24 voor vyf jaren, na tyds expiratie 50 guldens voor drie jaren, de derde / 16 voor vyf jaren, vervolgens f 1[) op een nieuw verband en eyndelyk meede / 24 voor drie jaren. § 10. De eerste, laborant krygt, 50 guldens voor vyf jaren, zonder meer, en de tweede 20 guldens voor vvf
1753. J. MOSSEL. 485 jaren en na expiratie van zyn verband f 24, weder voor drie jaren. § 11. Oppcr-chirurgyns op de huylen comploiren werden niet verhoogt als alleen de eerste ofte van het casteel en gouvernementen, die, drie jaren zodanig gedient hebbende of in hel tweede verband, ƒ6O en in de directien en commande menten /'4o ter maand voor vyf jaren krygen; en dal maar voor den tyd haarer bedieninge, ten ware daar meede wilden repatrieeren, 't welk de aclens moeten te kennen geven. 12. Onder-chirurgyns winnen ordinair f 24 voor drie jaren en werden alleen verbeterd 10l cbirurgyns met f 28 a / 30 na lyds uyteynde, wanneer niel onder gemeene opper dilos dienst doen; zoo ook by gelcgentheyd en na gegevene preuves tol opperditos, als bet 'er posten na zyn of op de schepen, met 56 guldens ter maand voor drie jaren of met halveering van gage op bun lopend verband. 15. Derde chirurgyns werden in Nederland aangenomen è /' 14 en mogen na drie jaren lot onderditos met f 20 en daar na tol /' 24 werden bevordert; die uyt de militie, etc. komen, mogen na gedane preuve van G maanden en bequaam heyd /' 14 a f 16 winnen op bun lopend verband van drie of vyf jaren en dan, als voren, tot onderdito met /' 20 en daar na tot f 24; dog die in India in dienst genomen zyn, moeten 20 jaren oud wesen, eer dal / 14 a f 16 mogen winnen. § 14. Inlandsche cbirurgyns aanteneeinen tol f 8 voor vyf jaren, daar na te verbeteren tot /"12, /' 18 a /18 en eyndelyk lot onder ditos met f 24, sonder kostgeld of verdere bevorde ringe en niet als by noodsakclykheyd, werdende de inlandsche chirurgyns, even als de inlandsche leermeesters, etc, niet onder de permanente loontrekkende dienaren gerekend en derhalve de gage souder korting van voorafbetaling, dog ook sonder byvoeging van kostgeld, betaald. § 15. Mixtise en Castise kinderen mogen in dienst aan genomen werden voor jong-cbirurgyn, met gage en verband, als hier voren, Titul V, § 31, gesegt is, en deselve verbetering. § 16. (tok is ten opsigle van de cbirurgyns meede appli-
1753. J. MOSSEL. 486 cabel het geene Titul I, § 59, gesegt is ten opsigte van de personen, die in 's Comp 9 dienst aangenomen werden. TITUL IX. Van den fabryk, de werk-basen en ambarjls r/c zeilen. § 1. De fabryk te deser hoofd-plaatse krygt hy zyne aan stelling 80 guldens voor vyf jaren en, dien dienst ten genoe gen waargenomen hebbende, komt 'er na dit verband ook wel de qualileyt van opperkoopman by, met de gage van 90 guldens voor drie jaren, zonder meer. §2. De baas der scheeps-timmerlieden ten eylande Onrust krygt by zyne aanstelling 90 guldens ter maand, onder een nieuw drie jarig verband, na expiratie van 't welke hy in gagie verhoogt werd lot 120 guldens voor drie jaren: en dal is de hoogste gage, die hy winnen mag. § 5. De baas der scheeps-timmerlieden op de equipage werft krygt by aanstelling 70 guldens voor drie jaren en, die g'expireerd zynde, 80 guldens ouder een nieuw verband, zonder meer. § 4. De baas-kaarlemaker werd by zyne aanstelling opper stuurman en treed gradatim op, als andere zee officiers, tot de qualiteyt van schipper, onder sodanige successive verbete ringen, als hier voren, Titul V, § 7, gezegt is. § 5. De baas van de wapenkamer, zulks werdende binnen zyn verband of van burger, krygt 40 guldens ter maand voor vyf jaren, maar, zyn verband als meeslerknegt uylgedient hebbende, by aanstelling f !>0 ter maand voor vyf jaren; en na tyds expiratie werd hy 10 guldens in gage verhoogt. § 6. De baas der huys-limmerlieden en de baas kruytmaker krygen by aanstelling f 50 voor vyf jaren en, die uyt zynde, 60 guldens op een nieuw verband. § 7. De verdere werk-basen, zo op de equipage werft", als in het ambagts quartier, krygen by hunne aanstelling, na dat hun tyd als meeslerknegt uytgedient hebben, f 40 ter
1753. J. MOSSEL. 487 maand voor vyf jaren, m;inr. luimen hun verband tot baas optredende, by halveering 50 of 5!5 guldens ter maand om daar voor de overige tyd van hun verband uyt te dienen en dan 40 guldens Ie krygen op een nieuw vyf jarig verband, na welkers expiratie zy ook fSO kunnen krygen voor drie jaren, dog dat is het hoogste, dat zy winnen mogen. 4J 8. Be baas boekbinder van de negotie en soldy comptoiren krygt liy aanstelling 40 guldens ter maand voor vyf jaren. § 0. De baas van de casleels drukkery en de baas boek binder van de generale secretarye krygen by aanstelling de gage van ."»() guldens en onderkoopmans emolumenten en, daar voor vyf jaren ol' langer gedicnt hebbende, 56 guldens, dat het, hoogste is, dat zy winnen mogen. § 10. Die van de inlaiidsche diukkery krygt eerst 24 guldens voor vyf jaren en, zyn tyd uyt zynde, 50 guldens voor drie jaren. §11. De eerste meesterknegts der scheeps-limmerlieden op Onrust en de werf krygen by hunne aanstelling, na tyds expiratie, de gage van 70 guldens ler maand voor driejaren, als hun tyd als tweede meesterknegl uytgedient hebben, dog anders by halveering eerst /' 55, /' 60 of /"65 voor drie jaren. § 12. De tweede meesterknegts derselve krygen by hunne aanstelling by halveering /' 50 of /' 55 op hun lopend verband en by ofte na dies expiratie 60 guldens voor drie jaren. 1 .">. De meeslerknegt der kruytmakers en zo ook die van de wapenkamer, als by zyn eerste aanstelling reets boven de 18 guldens wint, krygt by zyn aanstelling 30 guldens voor vyf jaren en, die uyt zynde, 36 guldens op een nieuw verband van drie jaren. 14. De verdere meesterknegts, als ook die van de wapen kamer, als zy by hunne eerste aanstelling maar 18 guldens of minder winnen, werden by aanstelling toegelegt de gage van 25 guldens voor vyf jaren en na expiratie derselve 30 guldens, weder voor drie jaren. IS. De basen der amltagtslieden en kruytmakers mogen op de buyten cnmploimi / 25 op hunne intrede en dan /'3O
1753. J. MOSSEL. 488 winnen by nader verband, dog die der scheeps-timmerlieden, des nodig, f 50. § 16. Opper-scheeps-timmerlieden krygen, als hun verband voor onder timmerman uytgedient hebben, liy hunne aanstel ling 48 guldens voor drie jaren en anders halveering vaa gage op hun lopend verband. § 17. Onder-scheeps-timmerlicden werden by aanstelling en verbetering 4, 5 a 6 guldens in gage verhoogt, uylerlyk tot 40 guldens, dat het hoogste is. § 18. Scheeps-timmerlieden op de comptoiren mogen niet boven de 30 guldens, nog telkens niet als /' 15 verbeterd wer den voor vyf jaren, en zo meede die tot selieeps bouw uyt een ander metier overgaan, na ses maanden preuves van be quaamheyd gegeven te hebben. § 19. Een kaartemaker, by aanneeming uyt de militie, etc., f 16, te geven op het verband, en dan /' 20 voor vyf jaren. § 20. Oruckers en boek binders mogen na tyds uyteynde /' 14 en het tweede verband uyt f 16 winnen, maar op Batavia ook wel f 20 voor vyf jaren en, die uyt zynde, ƒ24 op een nieuw verband, dog meer niet. § 21. Opper-zeylmakers, op de grote schepen aangenomen a f 20, en onder-zeylmakers tot f 10, f 12 a f 14, de eerste na hel verband tot /' 22, en de andere met /'2 a /'5 tellens, tot f 16, te verbeteren. § 22. Opper-kuypers tot f2O en de onder-kuypers lot f 14 a f 16 te verbeteren, als voren. § 25. Huys-timmeiiieden, beeld-houwers, grofsmils, sloten makers, hoef smits, wagen makers, atfuyteii makers, rade makers, uyt de militie of zeevaart overgaande, werden, na preuves van 6 maanden, met f 4 a f 5 bevordert op het verband van drie jaren, mits niet boven de f 15, daar na f2O en by 't derde verband f 22; dog krygen, zoo dra op de winkel komen, het daar toe staande koslgeld; en die in India in di' nst genomen zyn, moeten den ouderdom van 20 jaren bereykt hebben, eer f 1» mogen kiygen. § 24. Metselaars, steenhouwers, draayers, koperslagers,
1753. J. MOSSEL. 489 geelgieters, glasemakers, loof gieters, kladschilders, swaardvegers, molenmakers, brand spuytmakers en lademakers, als voren, mits de verhoging mei f 4 teffens en niet boven de/20, met geen onderscheyd tussehen de in Nederland en in India in dienst genomene, als dal de laatste dito 15 jaren oud en 5 jaren by 't anibagt zyn. § Ui. Mixtise en Castise kinderen mogen voor anibagls lieden in dienst aangenomen en verbetert werden, zo als hier voren, Titul 111, § 31, gezegt is. 26. Voorts is nieede on de ambagtsgezellen, nevens der zelver hoofden, applicabel 't geene Titul I, 51 gezegt is van personen, die in dienst aangenomen werden. TITUL X. Van diverse dienste», :-o op Batavia als de buyten*comptoiren, te weten: § 1. d'Eerste landmecter te Batavia, zulks van onderkoop man of vendrig werdende, krygt, na tyds expiratie en drie jaren dienens in die functie, koopmans ol lieutenants qualiteyt en gage. § 2. De tweede landmeeter werd inzelvervoegen onder koopman of vendrig en kan naar geen hoger qualiteyt of gage op dien dienst aspireeren. § 3. Adjunel-lamlineeslers krygen by hunne aanstelling 16 guldens op hun lopend verband van vyf jaren en, die ver streeken zynde, pennisten verbetering, namentlyk eerst f 24 voor vyf jaren en dan / 50 voor drie jaren. § 4. De opsigter van het eyland Edam, by zyne aanstelling minder als 48 guldens winnende, krygt die gage met de qualiteyt van opperstuurman voor drie jaren en werd verder op dien dienst giadalim g'advanceerl als de zee officieren, dog op zyn alderhoogste tot eapitain licutenant ter zee. ;>. De opsigter van 't touw-pakhuys werd uyt de zeevaart genomen en als de sodanige gradalim verbeterd, dog zal in den aanstaande uyterlyk mogen wesen licutenant ter zee.
1751. J. MOSSEL. 49 PLAÏAAT-BOEB DEEL VI. i 25 Februari). Formulier voor den eed van purge door den koren-molenaar o/ te lef/gen. Deze eed moest jaarlijks gezworen worden, «wanneer de •geregtigheid van hel gemaal by collecte werd ingevordert", zooals in 17!'>0 en 1751 hel geval is geweest. 2 Maart. Wijziging van art. 5 van het reglement op de militaire honneurs, vastgesteld den 19 en Julij 1743. Boewei tusschen het tractemenl vin den Directeur-gene raal en dat van de ordinaire leden in den llaad van Indië een even groot verschil bestond als tusschen het Iracleinenl van de ordinaire en extra-ordinaire leden van dien Raad; alhoe wel de begravenis van een Directeur-generaal voornamer was dan die van een gewoon lid van meerhedoehlen Haad :en alhoewel ile Directeur-generaal den titel had van «eerste »Raad", was toch de Directeur-generaal hij hel reglement op de militaire honneurs aan een ordinairen Haad van Indië, zelfs, wal de rolfels hij de hoofdwacht betrof, aan een extra-ordinair lid in den Raad van Indië gelijk gesteld. Om deze fout Ie herstellen werd nu bepaald, dat. voor den Directeur-generaal, niet alleen aan de stads-poorten, maar ook aan de hoofdwacht, drie rolfels geslagen en hij het passeren van eenige, verafgelegen huiten-posl elf kanonschoten afgevuurd zouden worden. 2 Maart. Vergunning voor 'cFingeselenen deser colonie" peper mét hunne vaartuigen uit de Lampongsche Districten uuur Batavia over Ie voeren om aldaar aan de Compagnie te worden geleverd. De •Lamponders" werden bovendien «door alle minlyke
1753. J. MOSSEL. 490 6. De opsiender van het afkomende heesliaal, uyt 'sComp' dienaren genomen weidende, zoo slaat zyne gage ten eersten slil en krygt hy daar en tegen een maandelyks tractcment van f 24 nyt 's Comp 8 cassa. 7. De caslelein van de pennislen in de logic werd even als dezelve verbeterd, uylerlyk lot boekhouder met 50 guldens en onderkoopmans emolumenten. § 8. Hoom-wagters werden by hutroe aanstelling assistent met de gage van 20 of uylerlyk 24 guldens ler maand en, als zy de Comp e vyf jaren als assistent gedieat hebben, boek houder mei. 30 guldens voor drie jaren. 9. Oppermandadoors en de opsigter van de lynbaan op Edam krygen 20 guldens by aanstelling voor vyf jaren, vervolgens f 24 voor vyf jaren en dan 50 guldens voor drie jaren, dat voorlaan hunne hoogste gage zal wesen. § 10. Hospitaliers of schaf-bazen op de huylen-comploiren zullen geen hogere gage mogen winnen als f 24 ler maand. § 11. ündermandadoors, uyt de militie of zeevaart genomen werdende, krygen, als minder dan /' 14 winnen, die gage voor vyf jaren en, die ofte hun lopend verband uyt zyade, /' 18 ler maand voor drie jaren, dat voorlaan hunne hoogste soldye /.al wesen. Sieken-vaders, portiers, etc. in de hospitalen mogen niet anders verbeterd worden, als of in hare dienst van soldaat of matroos, etc. g'employeerl wierden. § 13. De stads vroedvrouwen krygen by haare aanstelling de gage van 25 guldens ter maand, zonder meer. TITÜL XI. Van hel gageeten der dienaren, die enwiiii werden. § 1. Geene dienaren, in Indien geboren, mogen emeriti gesteld werden met loelegging van rust gagien, van wat beroep ook wesen en hoe lang ook gedient hebben mogen, maar moeten aan de diacony overgewesen wenden.
1753. J. MOSSEL. 491 2. Gelyk ook geene, in Europa geboren, dan alleen die. waar van by verklaringen, onder presentatie van eede, en andere valable hewysen hlykl. da) zig in een goede en getrouwe behertiging van hunnen pligl, na een dienst van veele jaren, zodanig afgeslooft hebben, dat hunne rust moeten zoeken, by ontstentenis van het nodige vermogen tot eene behoorlyke suhsistenlie, dat egter niet voor het sestigsle jaar van bun nen ouderdom en hel twintigste van bunnen dienst geschie den mag. 3. En geensinls voor menschen, die reets oud en swak in 'sCemp' dienst gekomen zyn, die in 't arti.huys alhier of hel. provenierehßys Ie Semaraßg geplaast werden; nog ookdiezig sell's, door Imwelyken met inlandsehe vrouwen, buylen staat gesteld hebben om te repatrfeeren; veel min die zig door luybeyd of debaurhes onbequaam gemaakt hebben, ilewelkc als onbequaam, met a/geschrevene gage en aanschryvens aan de respective kanieren, naar Nederland gezonden moeten werden. 4. Lu de gouvernementen, direetien en commandemenlen mogen geen hogere bedienden* werden gcgngoerl als sergean t«mi, wanneer zy het waardig zyn; en van de. gagemenlen, die gedaan werden, en de moliven van dien moet speciale mentie gemaakt werden by de brieven; en ook by de requesten de ouderdom van de supplianten en boe lange de Comp e gedient hebben; dog op mindere comploiren mag niemand werden gegageert als door dese regeering. § a. Ook zal. naar het gebruyk, voor ofte van wegens alle gegagcerdens op de huyten-comptoiren jaarlyks versoek gedaan moeten werden tot continuatie hunner rust gagien. § 6. Van de dienaren van de penne geniet maandelyks voor rust gage: een opperkoopman . ƒ 40 » koopman » 50 » onderkooopman en ordinaire clercq » 20 » boekhouder of assistent » 15 » jong of provisioneel assistent » 12
1753. J. MOSSEL. 492 § 7. Van de juslilieele bedieadens: een deurwaarder i » geweldiger en f 12 seherpregter j § 8. Van de kerken dienaren: een predikant zyn volle soldye, met of /.onder kost geld en enioluinerilcn, naar liet goedvinden van de regeering, ofte ook wel een maandelyks pensioen van /' 80 " voorleeser of krankbesoeker » 1 '■< § 9. Van de zeevaart: een capitaiu en capitain lieulenant f 40 » schipper » 50 >• lieulenant. of opperstuurman » 24 » onderstuunuan of derdewaak » IS » deks officier » 12 ■> deks onder-oflieier » 10 » bosschieter of matroos » 7 §? 10. Van de militie, ingenieurs en arthilleristen: een capitain f 40 » capitain lieulenant • 50 » lieulenant » 24 » vendrig, extra-ordinair lieulenant of ordinair vuur werker > 20 » sergeant of extra-ordinair vuurwerker of bombardier > 12 » corporaal of canonier » 10 » soldaat of handlanger » 7 § 11. De inlands Chrislcne militairen werden aan de diacony gerecouiniandeert, een enkeld geval uytgezonderd, als wanneer een capitain f \l> krygl, een lieulenant f 12 en een vendrig f 9. § 12. Van de chirurgie; een chirurgyn majoor ofle van een hoofd-post op Bata via, en een opper-chirurgyn van een gouvernement /' 28 » gemeen opper-chirurgyn » 20 » chirurgyn en onder-cbirurgyn » 14 » derde chirurgyn » 10
1753. J. MOSSEL. 493 § 13. Van de ambaglen : een werk-baas op Batavia f 24 « meesterknegt op Batavia en haas in een gouverne ment » 2,0 in een directie of commandemenl » 14 gemeene ambagts-gezellen » 10 § 14. Van de diverse dienst doende: een mandadoor f 14 18. De gegageerdens werden hunne voorsebreve rust gagien zonder eenige korting ofte de ryksdaalders tegens 48 stuyvers betaald en even als de inlandsche leer-meesters, inlandsehe militairen, inlandsche chirurgyns en andere, die geen koslgeld genieten. In weerwil van dit reglement bleef men op de buiten kantoren met hel benoemen en ontslaan van Compagnie's dienaren zoo willekeurig voortgaan, dat op den I5 den Maart 1759 de Begeering zich genoodzaakt zag een speciale persoon te belasten met het nazien van alle aden-hoeken, aan wien zij als premie («voor de ontdekte excessen") toekende »'/a • gedeelte der abusive gedane verbeteringeft", te belalen door hen, die zich aan de overtreding hadden schuldig gemaakt. 3 Augustus. Extracten uil de voorschiflen nopens de vrije vaart. Art. 1. In speceryen vermag niemand Ie handelen op levens straffe. Arl. 2. Allen particulieren handel in amphioen is op gelyke poenalileyt verboden, excepto die van de sociëteit te Batavia ingekogl is. Art. ."». Peeper, Ihin en Japans staafkoper, allen uytvoer daar van is verboden, zo niet consteerd, dat van de Camp" gekogt is, maar nicl den invoer op Batavia, mits aan deComp* te lecveren voor de gestatueerde prys. Art. 4. Lywaaten, ruw gebleekt, rood, blaauw, mogen
1753. J. MOSSEL. 494 naar Amboina, Banda, Ternalen en Macasser niet vervoerd werden. Art. 5. Slaven, die aangebragt werden, moeten in gelul en met namen op de pas bekend staan. Art. 6. Van plaatsen, gelegen in de straal van Malaeca, dog liewesten die plaats, zal niet b'oosten Malaeca mogen ge varen werden als met een Malacse pas. Art. 7 Dog die van Pera mogen varen op de pas van dien resident. Art. 8. Die b'oosten Malaeca thuys hooren, mogen wel direct oostwaarts naar Batavia vaaren zonder Comp* pas, maar moeten een pas van bunnen Vorst hebben, inhoudende de monture, manschap, lading, van waar en waar na toe; zullende die Vorsten voor alle sluykeryen van de zod;mige moeten in slaan, op poene, dat anders hare passen in 't vervolg niet zul len werden gerespecteerd. Art. 9. Maar alle, diearlicul 6, 7en 8 vermeld zyn, mongen niet aan deeze syde Riouw vaaren, of moeten direct na Batavia of Java komen. Art. 10. Daar ze weder passen zullen bekomen tot de te rug reys, meede direct of over gepermitteerde plaatsen, zo zy 't verzoeken. Art. 11. Van eii naar Java slaat de vaart open voor alle plaatsen onder deeze archipel, ook naar de overwal tot aan Malaeca, dog aan deeze zyde niet hewesten Batavia, uyt gezonderl de vaartuygen van Amboina, Banda, Ternalen en Timor komende, welke Java niet mogen aandoen; en mogen de vaartuygen van Banda en Bliton, als van ouds her, alleen op Palcinhang varen. Art. 12. Aile vaartuygen, die op Java komen, mogen ten eersten geen andere plaats aandoen als Samarang, Spurahaya, Grissee of Cheribon; en die verder na de cusl wil, zo verre (lomp* sahandharyen strekken, moet zig aldaar van een nieuwe pas voorzien. Art. 15. Van Java mag niemand afvaren als van plaatsen, daar de Comp c residenten heeft.
1753. J. MOSSEL. 495 Art. 14. Naar Amboina, Banda, Ternalen, Maccasser en Timiir houd de pas alleen op liet hoofd comptoir; en die verder wil. moei aldaar een nieuwe pas noemen. Ail. la. Van Amboina, Banda, Ternaten en Timor na Batavia vermag niemand eenige plaats onderweegen, ook niet Boeion. aan te doen. Art. 16. Van Batavia en Java mag na Bima, Sumbauwa, Tamhora, Boeton, Wadjo, Mandhar, Cajely, Passir en de daarom geleegene plaatsen gevaren werden met paspoorten. Art. 17. En de vaarluygen, die van daar na Batavia en Java willen, als articul 8. Art. 18. Geen vaart voor by de hoek van Bantam werd aan niemand toegestaan als met een Balaviase pas. Art. 19. Van Bantam mag men varen op Cberibon en Samaraug en zo réciproque. Deze extracten werden achter op de scbeeps-passen gedrukt, »ler narigt van een iegelyk". 7 Augustus. Scheiding van eene dochter van hare moeder. Door Anna Maria Ilarmcnsz, weduwe Tile, en den koopman, Harmensz. by requesle vertoond zynde bet onverant woordelyk en onbesonnen gedrag van derselver susler, Dorolhea Harmensz, weduwe Wendscboe, omtrend baar dochtertje, Anna Dorolhea Wendscboe. also zv, op eene ergerlyke wyse baar voordeel bedoelende mei dat kind uyt Ie Irouwen, bet selve, hoewel thans nanwelyks dertien jaren bereikt hadde en nog niet eens huwbaar was, 10l twee verscheide reisen hadde geconstringeert een huwelyks verbintenis aan te gaan, met dat gevolg, dal bet bnwelyk reets zoude voortgang ge nomen hebben, by aldien de supplianten, als hare naasl bestaandc, zig niet aan Wecsmeesleren g'addresseert en de nodige elucidatie daar omlrenl gegeven hadden, al waaromme de supplianlen, suslineerende haar gemelde nigtje niet zon der verwaarlosing van bare eer en welvaart langer ten huyse
1753. J. MOSSEL. 496 van de moeder te kunnen laten, Ie rade geworden waren dese regeering te versoeken haar te willen qualificeeren haar van de samen woninge met deselve te separeeren om by een van beide de supplianten ler educatie in buys ge nomen te werden, mits dat bet geene door de Weeskamer ten behoeve van gemelde Anna Dorolhea Wendschoe uyt bare middelen aan hare moeder wierd afgegeven, voortaan by baar selfs genoten en aan baar door de supplianten ook uyt baar privé beurs bet nodige onderhoud zoude besorgt werden; zo is verslaan de supplianten de versogte qualificatie op die voorwaarden ie verleenen, mits dat evenwel de moeder niet zal mogen geweigerl of verhindert werden een vry acces by de dogter ter behoorlyke tyd en plaats. 9 Augustus. Last op den Visilaieur der soldijen jaar lijks »de acte-boeken der verbeterde dienaren'" op de builen-kantoren Ie examineren. Hij moest nopens zijne bevindingen («ieder comptoir apart") aan de Hooge Regering rapporteren, vóór dat deze overging tot de »besoignes" omtrent de buitenkantoren. De bedoeling was nategaan, »in boe verre daar omtrent »was gehandell naar bet, reglement". 14 Augustus. Bepaling, dat de leden der Hoge Regering zouden belalen voor door hen uitgezochte slaven 50 rijksdaalders per hoofd voor kinderen, beneden de rij/ jaren, mei hunne ouders of hunne moeder Ie gelijk gekocht wordende, en 60 rijksdaalders mor kinderen zonder ouders, «als de eggenaar ongenegen was deselve r>voor tninder af te slaan' '. Zie bij 19 Augustus 1749. — Deze bepaling werd gemaakt »ter voorkoming van onredelyke pretenlien".
1753. J. MOSSEL. 497 PLAKAAT-BOtü UEKL VI. J' 2 17 Augustus. Verbod tegen den aanvoer van lijwaden van Banda, ternate en Mahasser naar Ambon. — Bepaling, dat "de percento's advance op lywaten in "Banda, Ternaten en M uranser eguaal" moesten be dragen 40 a 50 pet. en dat men die koopwaar op Ambon niet lager mogt "laten lopen". Hel verbod was cene wijziging van het bepaalde op 8 November 1746. Wel was de Regering van oordeel, dat »men den handel •mei bepalingen van pryzen niet behoorde te geneeren, maar ■aan de ministers gedefereerd Ie lalen de lywaten, zo goed •doenlyk, te verkopen"; desniettegenstaande achtte zij nu eene prijsbepaling noodig, omdat »nu en dan gebeurt is, dat 'er «kleeden, efleclif in Banda by de Comp* ingekogt, ter troncque •tegens rysl, oly en andere benodigdheden naar Ternaten •overgebragt zyn, in hope van daar by eenig voordeel te «behalen". 17 Augustus. Bepaling, dat voortaan afgewezen zoutten worden verzoeken om in de nabijheid van Batavia grond van de Regering in leen te bekomen. Zulks geschiedde »om liet misbruyk, dat van sodanige •vergunning, by mancquement van een scherpe toesigl, som •wylen in der lyd zoude kunnen gemaakt werden". 17 Augustus. Bepaling van den prijs van Ceilonsche kaneel op (i() zware stuivers het pond. Vroeger kostte die »reukbast" slechts 48 zware stuivers hel pond, maar grooter aanvraag uit Europa noopte tot prijs verhoopiing. Merkwaardig in dit stuk is vooral de mededeeling, dat, zoo wel Heeren XVII"™, als de Indische Regering tot «grond-
1753. J. MOSSEL. 498 »regul" hadden aangenomen, »dat men de eissclien voor India »[van Indisclie producten] altoos voor die van hel vaderland «behoorde te prefereeren". 20 Augustus. Vergunning voor de procureurs als "solli citeürs" te postuleren voor hel Collegie van Commis sarissen van zee- en commercie-zaken, *op hel gewoone r>salaris, voor de sollieileiirs ijesleld en bu Commissa trissen van den Raad van justitie in (jebruijk". Zie art. 6 van de instructie voor Commissarissen van zee ën commercie-zaken (deel V, blad/.. 408). [Je ondervinding had geleerd, dat zij, die in de plaats van advokalen en procureurs voor hel meergenoemde Collegie postuleerden, «schoon doorgaens veel onkundiger in de theorie »en practyk der regten als de, procureurs l , egter alle de "kunslgreepen" kenden en in het werk stelden. 20 Augustus. Voorschriften nopens het etteren, enz. run zich onwettig van hunne posten verwijderd hebbende Compagnie s dienaren. Op den voorstel van den lieere Gouverneur Generaal is verstaan, in voldoening aan haar Edele Hoog Achtbare [Heeren \yjjnenj g'eenle ordre, de ministers en bediendens op de respective gouvernementen, directien, commandementen en de verdere comptoiren, daar een justitieel collegie is. circulair t'ordonneeren en aan te schryven: 1. Dat, wanneer dese of geene gequalificeerde dienaar van de politie, de marine, de deegen ofte andere beroepen, boek houders ofte hoger in qualiteyt zynde, hen om bekende of onbekende reedenen van zyn bescheiden comptoir komt l'ab senteeren en te soek te maken, den fiscaal van de plaatse ofte wel, so daar geen is, die van het hoofd comploir sig uyterlyk ses weeken, na dat men tyding bekomen beeft, dat
1753. J. MOSSEL. 499 sodanigen persoon absent is, by requeste aan den justilieelen raad aldaar zal hebben l'adresseeren en daar by Ie kennen Ie geven het geene aangaande d'absentie ofte het vermissen van sodanige persoon is consteerende, mitsgaders op fondament van dien, onder exhibitie van de nodige bewysen tol adstructie en verificatie syner positien, versoek Ie doen, dat legens soda nige vermiste Comp s dienaar mag werden verleent citatie ende zulx in persoon, wanneer het consteerd of dat er vehe menle snspicie is, dat zig in dienst van eenige vreemde Enropeesche natie, Ie water of Ie lande, dan wel op andere als 's Comp s scheepen begeeven heeft, dog anders simpelyk om ten naaste roldag ofle wel binnen seeker te stellen per emptoir termyn voor hare reglbank te compareeren en zig aldaar te verantwoorden, sub poene van confessie el convictie ofle dat hy schuldig zal werden gehouden. 2. Dat de gemelde citatie, verleend zynde, sal werden besteld aan den persoon selfs, als hy zig mogle ophouden ler plaatse, daar zuix zonder gevaar geschieden kan, dan wel aan desselfs huysvrouw, kinderen ofte familie, by aldien hy eenige nagelalen heeft, en anders naar de gelegentheid der plaatse, 't zy aan een der poorten van de stad, foitresse ofle logie, dan wel de deur van de woning, waar uyt hy zig heeft te zoek gemaakt. 3. Dal sodanige persoon compareerende, legens hem soda nig zal werden geprocedeert, als men uyt kragle van den generalen artieul brief, by baar Hoog Mogende Heeren Stalen Generaal der Vereenigde Nederlanden op den 4 cn September anno 1742 g'arresteerd, derde Tilul, § XXIX, XXX en XXXI, en de daar by geslalueerdc straffen, in de verscheidene gevallen, die er kunnen exteeren, ofle ook buylen des, uyt hoofde van te kort komende gelden of goederen op d'adminislratie, by zodanigen vermisten persoon gehad ende gehouden, sal bevin den te behoren. 4. Dat den absenten, als voren geciteerd zynde en com pareerende voor den justilieelen raad, tegens hem sal werden verleent default ende uyt kragte van dien gedecerneert
1750. J. MOSSEL. 5 zullen hebben ie regulecren naar de prys op de puhlicque bazaar, zonder iets daarenboven Ie mogen nemen, sul» poene van verbeurte van de qualyk verkogte ryst ofte de waarde van dien, hoc greol of klein de quantiteyt ook wesen mogte; en laastelyk Ten opsigte van de pagt run het merken run dr waxkaarssen. Art. IX. Dat de kaarssen, van huyten inkomende, wel by den invoer eenlyk zullen belalen hel inkomende regt aan den pagter van de boom, gelyk 10l nog loe in gebruik is geweest, dog dal ten beste van dese Colonie en tot voorstand van baar eigen fabricq, ingevolge hel geresolveerde op den 3 cn Aytril deses jaars. geen kaars ofte kaarssen. 't zy Bengaal se, Timorse, Mallabaarse, Siamse ofie van andere plaatsen als Batavia, nog nyi de hand. nog op vendutie, in grote, nog in kleine quanliteyten zullen mogen werden verkogl als mils gesjapt «f gemerkt en de pagter de gcregligheid op den selven voel als van de Bataviase kaarsen betaalt werde, en zulx ook op deselve poene als van die hier gemaakt zyn. maar dal de gemelle buytenlandsche kaarsen wel door de geene, die dezelve tol eigen huysgebruyk aangebragt of ont boden hebben, dan wel ten dien eynde aanbrengen of ontbieden /uilen, ongemerkt verbrand mogen werden. 8. December. Leger-formatie. Door zyn Edelheid g'exhibcerd zyndc een by dezelve ge formeerd ontwerp of nadere schicking nopens de gnarnisoenen van de respective eomploiren van India, hare verdeeling in battaillons, de sterkte derselve en hel getal der hoofd-en min dere officiers, ten principalen gereguleerl naar de Consideralien over 'sComp 8 militie in Indien, door wylen denheereGouver neur Generaal, Baron van Imhoff (11: L: M:) op den 4' lc " lob: 1744 te deser vergadering overgelevert, en daarvan alleen af wykenilc omtrend dese en gene poinclen, die d' ondervinding
1751. d. MOSSEL. 50 «wegen en middelen" aangespoord om peper naar Onrust te brengen, waar dit product, «naar usanlie", contant dooi de Regering betaald /oude worden. Zij konden brieven van vrijgeleide krijgen, ten einde geen inolest. integendeel, des vereischt, bulp van Gompagnie's kruissers te ondervinden. «Zonder diergelyke maatregelen" meende de Regering, dat van de Lampongsche peper «apparent zeer weynig in den «scboot der Maatscbappy zoude te regl komen." S Maart. Toepassing van hel bepaalde op l 4 Maart 1757 op Compagnie's dienaren, die hun laatste verband uitgediend hadden of «tot de hoogste gagie, i»l hunne tqualiteit slaande, gekomen waren, schoon tot geen mieuw verband overgaande." De Regering was van oordeel, dat het niet meer dan redelijk was, dat zij, ><die de Comp. voor deselve soldye «nlyven dienen, ten dien opsigte gelyk werden gesteld niet «andere, welke, na d'expiratie van Imn lyd, ter hoogere »qualileit en gage oplreedende, in een nieuw verband overstap »pen." • 16 .Maart. Regeling van hel forum competens van ver schillende llalaviasehe »slads-bediendens." Hoewel ler zake den 20 sten October 1747 eene regeling was getroffen, meenden toch vele «stads-bedienden" onder de jurisdictie van den Raad van justitie te slaan, omdat zij eene rekening in de soldij-boeken der Compagnie luidden. Overwegende, dal «bel niet dan confusie kan geven, dal de «stads bediendens, pro dato van de voorsz. resolutie van den «20 September 1747 aangesteld als soldye winnende, in haar «privé ofte particulier zouden sorteeren onder de jurisdictie «van den raad van justitie deses casteels en niet, die zedert «aangesteld zyn olte werden mogten, mitsgaders dat tog de «meeste in liet vervolg van lyd een maandelyks traclemenl
1753. J. MOSSEL. 500 apprehensie eorporeel met conscriptie van gyne goederen, indien de Conip* iels op hem Ie pretendeeren heeft, dog anders niet. 5. Dat liy vervolgens, als men hem bekomen kan, ook sal werden g'apprehendeerl en in heglenisse gebragt. 6. Maar, dat, sodanige fugalive of absente persoon niet te bekomen zynde, denselven nog driemaal sal werden gedag vaarl liy cdicle onder kloklnydinge om in persoon Ie com pareeren, op poene, dal anders tegens bem by continuatie al verders sodanig zal werden geprocedeert, als men naar de gelegeutheit van hel geene hem is ten laste gelegt, sal oordeelen Ie behoren. 7. Dat den delinquant, sodanig gedagvaarl zynde en niet compareerende, tegens hem verder sal geprocedeert werden niet anders, als of hy gevangen ware, met verificatie of instructie van de sake. 8. Dat, so de gedaagde en defaillianl op den Iwede of derde edictale citatie compareert, by in hegtenis zal moeien gaan en, purgcerende syne voorgaande dcfaulleii, gehoor! werden. 9. Dog, als hy eerst na hel vonnis gevangen werd of hem selfs in handen geeft en hem wil purgeeren, so van zyne non comparitie, als van de saak ten principale, hy als dan nog zal onlfangen ende gehoort werden, even als of van den beginne was gecompareert, blyvende het vonnis, $o veel hel pecunieele aangaat, in waarde, len wan; hy gecompareert ware binnen 't jaar na de nytsprake van hel vonnis, in welken gevalle hem kan werden toegelaten om sig onder 'I benificie resli tut ion is in integraal Ie purgeeren en gevolgelyk ook dal gedeelte van hel vonnis kan wederroepen werden, mits hy hetale de kosten van juslitie en zyn ooschult betoont. 10. Dal d'eerste citatie, § 1 vermeld, simpelyk (ofte niel in persoon) verleent en bygevolg de zaak sodanig geconsti tueerd zynde, dat er geen lyfstraffe plaats kan hebben, als dan hy non comparitie, uyt kragte van hel. default, ecrsl sal werden verleent citatie in persoon, dog daarop weder niet
1753. J. MOSSEL. 501 compareerende, by cóntumacie snl werden voortgeproduceert, sonder dat in dat geval de drie edictale citatien nodig zullen weesen. 11. Dat ook inselvervoegen in cas van desertie of dienst verlating sal werden geprocedeerl tegens de dienaren van ren mindere qualiteil of rang als boekhouder, die zig absen teeren, alleen met dat onderscheid, dat dese eens in 't jaar alle te gelyk. dog met nytdrucking van hunne namen, geboorte plaatsen en qualiteiten zullen werden ingedaagi, gelyk peets Ie Malacca en op andere plaatsen in gebruyk is. 1-. Dat op residentien ofte andere comptoirtjes, direct onder dese hoofdplaats sorteerende, alwaar geen jnslitieel collegie is. door en van wegens de residenten sal werden gepubliceert en ter plaatse, alwaar zulx naar de constitutie derselve gebruykelyk isofgevoegelyk geschieden kan, g'alligeert een waarschuwing, dat den absenten persoon ofte de absente personen (niet namen nyt te driickcn), ben binnen den tyd van uylerlyk ses weeken niet aangevende om sig ter sake voorn, te jnstifieeeren, men naar dese hoof l plaatse sal ken nissc geven, dat gedeserteerd zyn of sfg zelfs hebben te zoek gemaakt, ten einde aldaar tegens ben weide ge procedeert, sodanig als men sal bevinden te behoren; en dat van sodanige gepubliceerde waarsebuwinge copia aulhenticq sal werden herwaarts gesonden, nevens de gedeserteerde of vermiste per soon of personen, so zy te rng gekomen olie agterbaald zyn, met beboorlyke onderteekende annotatie aan den voet, of en wanneer de vermiste persoon is te voorschyii gekomen of niet, om in ras van bet eerste, ten zynen opsigle sodanig gedispo neert Ie werden, als dese regeering sal goedvinden, en ingevalle van het htaste, dat papier, nevens of sonder den delinquant, te kunnen laten overgeven aan den Raad van justitie deses ra steels. En is laaslejyk ook goedgevonden, niet alleen extract van dit liesluyf, maar ook van de palriase briel van den 19 cn September anno 1752 te laten afgeven aan gemelden rade, nevens den advocaat India, ten einde omtrent de
1753 J. MOSSEL 502 dienaren, welke zig van de coraploiren, direct onder Balavia sorteerende en alwaar geen justiticelen raad is, ofte van dese hoofdplaatse absenleeren, aan liet g'ordonneerde dien aangnandc meede behoorlyk te voldoen. 20 Augustus. Verlenging van hel octrooi der Amphioew sociëteit voor 10 jaren. Te meermalen ernstig onse gedaglen hebbende laten gaan over bet importante artieiil van den handel der generale Nederlandscbe maulscbappy in amphinen en boe bet selve 'nest naar d'inlenlie onscr hoge principalen Ie reguleeren zonde wesen op eenen vasten voel, sodanig, dal dies privalive debiel, de boog gemelde maalschappye, nyl kragte van baan; exclusive contracten mei meest alle de landsebappen, alwaar men gewoon is van dat sap gebruyk te maken, zoo evidenlelyk compeleerende, dog door de contraminenrs van haren handel by continuatie zo oiibcsrhaaindelyk door allerlye praclycqnen en sluykeryen g'infiingeerl ende omlermynt werdende, aan baar, zo verre mogefyk, versekert en teffens op een seeker jaarlyks inkomen uyt dese voornaamste lak van hare com mercie staat gemaakt kan werden, met uytsigl lot verdere verbeteringe van dit middel door den tyd, in anno 1743, na rype deliberatie, ten baren beste hebben nodig g'oordeelt dies verkoop en debiel in dese gewesten, voor al de boven vernielde, daar de Compagnie alleen tot den aanbreng geregtigt is, by weege van privilegie over te laten aan eenige g'associeerde particulieren, als streckende niet alleen ter bereyking van de bovenstaande oogmerken, maar ook tellens tot een vast en g'accrediteerd fonds voor de gemeente om daar in bare capi talen en middelen te besteden en dus tot een algemeen welvaren, beyde van de maalschappye en hare colonie en ingesetenen; om alle welke en meer andere redenen, ons daar toe permoveerende, wy dan ook teffens, uyt hoofde van onse exerceerende souveraine magt, goedvonden de voorschreven g'interesseerdens in de subscriptien, hier omme en ten dien
1753. J. MOSSEL. 503 fine gedaan, en hare regt verkrygende voor liet vervolg l'iiirnipcreeren in oene societeyl lot den handel in den amphioen en dezelve geprivilegeerl ende g'octroyeert voor den tyd van tien jaaren olie Int ultimo Augustus 1755 inclusive, op de conditie» en slipulaticn, by het oclroy van den dC 11 November 1745 in 'I brede vermeld. Dat men zederl vverkelyk ondervonden hebbende hel groot nul en d'aangelcgenllieid deser sake, heide voor de maal scfaappy en de colom'e, wy niet hebben kunnen reruseeren hel versock, door den directeur en de hoohlparlieipaiileii van die sociëteit gedaan, Int en omtrend de prolongatie van liet gemelde oclroy, dal, als gezegl, op primo September anno 17;;;; staal l'expireeren, en ovcrsulks op heden in Rade van India hebben goedgevonden en verstaan het selve, uyl kragle onser commissie en speciale i[iia!ificalie der Wel Edele Hoog Achtbare Uecre» Gedeputeerde Bewinlhcbberen ter vergadering van Seveutienen, de generale Nedorlaudsdic Oost-Inilisebe Comp' representeerende, van den i 9" n September des gepas seerde! jaars 1752, Ie prolongeeren en in volle kragl en waarde te lalen slandgrypcn, gelyk wy hel selve prolongeeren en in volle kragl en waaide hunkien en verklaren by dese \nor den lyd van de tien volgende jaren, ingaande met primo September 1755 en eindigende met ultimo Augustus 1765, heide inclusive, onder de volgende voorwaarden: Art. 1. De Cornp c sal geduurcmle den tyd van dese pro longatie, als bevorens, alle den amphioen, die zy uyl Hengalc ofte van elders krygl, overlaten aan de societeyl en niets daar van verkopen of versenden. All. 2. De societeyl sal gehouden wcsen in te slaan voor een jaarlykse debiet van twaall' hOndert kisten of hondert kislen ter maand, die zy ten pryse van vier hondert en vyflig rvxsd" courant de kist goede liebaarse opium sal hebben, volgens de ordinaire vohvigliglieyl en zoort, by de Comp'' gehruykelvk, in ses lennynen ol' om de twee inaanden af te baaien, in zo verre aan handen zal wesen. Art. 3. Dog, als bet termyn verscheenen is en de Comp e
1753. J. MOSSEL. 504 niet voorzien zyn mogte, zal de societeyt ongebonden wesen het manqueerendc aan dat terinyn in liet volgende te ont fangen, maar zy zal volstaan kunnen niet de twee hondert van ieder terinyn op zyn tyd te onlfangen en ook de vryheyd hebhen om, wanneer de Comp* van een goede party voorsien mogte wesen, hy een goede aftrek de evengenieldc lermyuen te mogen anlieipeeren en op eenmaal, al was hel ook voor ses maanden, Ie gelyk t'onlfangen. Art. 4. Wat 'er meer als 1200 kisten gedebiteerd mogte werden, zal aan de g'assoeieerdens werden over gedaan tegens vier hondert ryxsd' courant ieder kist: en wal. zy meer als ISOO kisten mogte komen te slyten, tol drie hondert en vyftig ryxsd*. Art. 5. De societeyt zal in het laasle jaar niet meer mogen neemen als in de voorgaande. Art. 6. Zy zal gehouden zyn uylerlyk in den jare 1762 versoek te doen tot eene verdere continuatie van haar privi legie, indien zy zulks begeert. Art. 7. En zullen de gesamentlyke participanten ofte hou ders der actiën, het geene daar op niet is geconliïbueeil of als overtollig weder uylgekeerl, dan wel zodanigen gedeelte van dien, als den directeur en de hoofd-participanten zullen noodig oordeelcn, binnen een maand voor de presente en bequame tyd 'voor d'absenle, na dat daar van aanzegging zal wesen gedaan, aan den cassier van de sociëteit moeten four neeren, op poene, dal geen advans aan de zulke zal werden uytgekecrd, lot dat die invordering met een half pro cento intrest zal wesen voldaan. Art. 8. De actiën van de sociëteit zullen geen arrest sub ject zyn en transportabel blyven, indiervocgen, als het agste artieul van hel oclroy dicteerd; en zal dierhalven van het half pro cento, den boekhouder compeleerende, door den kooper en verkooper ieder de helft betaald werden, ten ware contrarie was bedongen. Art. 9. De actiën zullen by de sociëteit zo wel als by 's Comp" groot cassier, wanneer en voor zo lang den staal
1753. J. MOSSEL. 505 viin haarc cassa liet toelaat, by weege van verpanding, zonder intresse, acceptabel zyn voor 1000 ryxd s ieder actie, liy provisie in sleede van courant geld, immers lot zo lange de sociëteit nodig zal vinden daar inne verandering Ie maken. Art. 10. • Hel tiende ar tic ui van hel voorschreven oclroy, sprekende van de bewindslieden en hediendens van de voorsz. sociëteit, liuh departement, den lyd dal zy dienen zullen, ingevalle hun ontslag niet versoekeu, waar zy zulks doen moeten, de wyse hoe d'amplen hy vacature zullen vervuil werden, en wat dies meer zy, zal in volle kragt eu waarde blyveo, even als af in desen van woorde lot woofde g'inseieerl ware. Art. 11. (lelyk ook het elfde, sprekende van hel opper direcloraat van den regeerenden heere Gouverneur Generaal en de inagt en aulhoriteil, die zyn Edelheid als de zodanige compeleerd. Art. 12. Hel twaalfde articul, aanwysende, wie als boofd parlicipanleu moeien gerekent werden en hoe verre zy hunne aclien onverbonden en onbesvvaart moeten bezitten, zal ins gelyks blyven stand grypen. Art. 13. Gelyk ook hel dertiende articul, sprekende van d'adinissie der volinagleu van de absente hoofdparticipanlen in vergadering en hare ineligihilileil 10l eenige ainplen van de sociëteit, waar omtrend verder zal moeten worden g'observeerl, dal van wegen de collegien, die uyt hoofde van voogdy of voliuaglscbap regt hebben te compareeren, altoos zal moeien verschynen de presidenl of vice-praesis, dog niet beurtelings, maar een van heide eens voor al, en van de particuliere gemagtigdens den geenen, die eens, na vertoning van de procu ratie, is g'admilleerd, zonder variatie, en dat gevolgclyk een andere niede-gemagligde niel voor zodanige eens g'admilleerde gemagligde zal mogen compareren; hel sesliende, waar hy de te stellene borgtogl door den eassier bepaald is; hel drie en twintigste, spreekende van hare reekening hy 'sCoinp' hoe ken, dies effenstelling en confrontatie, «n bet vieren twintigste, sprekende van het zegul, hy haar gehruykl vverdende.
1753. J. MOSSEL. 506 Art. 14. Directeur «f adminislrcerend hoofd-participant sal niemand kunnen werden, dan die tien acties heeft; en zal tot directeur allons een lid van de bnge regeeritig genomen wer den, als 'er een is, die liet, vcreisclile getal aclies heeft. Art. 15. Zo als nok tol hoofd-pertioipianten altoos burgers moeten genomineerd werden, zo lang 'er borgere zullen wesen, die bel vereischte getal acties hebben en telTens genegen en bequaara zyn daar toe te vaeeereu. Arl. 16. Niemand sal boekhouder of cassier kun oen wei den snnder sol I's vyf acties in de sociëteit Ie hebben; en zul len alleen Compagnies dien wen daar loe eligibel wesen. Icn zy 'er geene onder waren, genegen en bequaam om die functie waar Ie nemen. Arl. 17. De cassier van de sociëteit sal uooyt meer con tanten onder hein mogen hniiden dan twintig diiyscnd ryxéf en het overige moeten brengen by 'sComp' groot cassier ler liewaringe; en sal den directeur niet alleen aansprekelyk zyn voor hel. geene hoven de genoemde soumie nnder den cassier mogte hlyven, maar ook de l'aeulleyl, hebben zig de restanten van de cassa van tyd 10l lyd Ie lalen opgeevcn. Art. 18. De cassier en boekhouder sullen verpligl wesen het dividenl van de uytlandige parlicipanten, indien dezelve binnen een maand na de gedane advertentie van de Ie doeue. nytdeeling door hun selfs of door hunne gemagtigdens geen ordre sullen hebhen gestell, in 's Damp' cassa te lellen en assignatie, 't zy naar Nederland, dan wel naar een der buyten eomploiren, sonder daar voor eenige provisie of andere onkosten in reekening te mogen brengen ofte genieten, dan 't rabat, dat hy de Gemp* word afgekort, met de onkosten van bel. op maken der assigiialien, ilem hel half pro ceiilo voor 'sGowp a cassier; en sullen wyders den voornoemde cassier en boek houder de daar van opgemaakte assigiialien in duplo oversen den, zo als hy het 18 <l 0 arlicul van hel oclroy is g'onlonneeii. Art. 19. Het salaris van den directeur, de iwee adinini streerendc hoofd-participanten, den cassier en den boekhouder zullen zodanig gereguleerl blyven, als by het negentiende en
1753. J. MOSSEL. 507 twintigste articnl van liet oclroy te zien is, sonder dal zy iets verder voor onkosten aan de sociëteit wegens linnnc diensten in reekening zullen mogen brengen. Art. 20. Ook blyft de boekhouder van de sociëteit na 't prestecren van den eed gequalificccrl om, ten overstaan van getuygen, te passeeren sodanige instrumenten, als tot de sociëteit relatie hebben, zo als by hel 21 sle articnl van't oclroy breder te zien is. Art. 21. Dese sociëteit blyft alleen gepriviligoerl omlrend den amphioen en zal baren handel niet mogen exlendecren tol eenige andere articulen, boe ook genaamt. Art. 22. Indien sy somwylen in hel vervolg eenige nadere ordres ofte reglementen nodig mogle hebben, zal zy die mogen beramen in hare generale vergaderingen, op approbatie van de hoge Indiase regcering. Art. 25. Zy zal ook, des (e rade werdende, mogen blyven houden hare factoors op de comptoiren van de Comp 8 , dewelke door de respective opperhoofden naar de billykhcyd zullen gemainctineerd werden. Art. 24. De sociëteit zal voorts alle protectie, hulpe en hystant van de Gonip 8 genieten, op den voel en de conditien, by het seven en twintigste articnl van het oclroy gemenlioneerd. Art. 25. Omtrend den verkoop van d'amphioen en dies afleevering zal plaats hebben en gehandelt moeten werden naar het geene dientwegen by bel agt en twintigste en negen en twintigste artieul van het oclroy is gemenlioneerd en gevolgelyk ook in den aanstaande voor al aan geen enkeld perzoon, by wege van overlating, de gantsche party mogen afgestaan, nog ook voor minder prys dan die van tyd tot tyd in de generale vergadering van alle de hoofd-participanten zal werden vast geslelt; voor welken prys yder een vryheyd zal hebben inkoop te mogen doen, onder deze restrictie nogthans, dat, als een van d'administreerende hoofd-participanten selfs koper mogte wesen, de andere hoofd-parlicipanl. daar inne geen deel zal mogen nemen en de ordonnantie zal moeten tekenen voor gesien.
1753. J. MOSSEL. 508 Arl. 26. De directeur der sociëteit blyft g'ohligeerl om, zodra liy ontwaren mogte, dal de prys van den amphioen zedert de by de generale vergaderinge gemaakte bepaling merkelyfc begon te rysen, daar van dadelyk kenuisse te geven aan eene len dien einde geconvoceerde nadere vergadering der hoofd-participanten, om over de verbogiug der verkoops prys ie delibereeren en bel nodige vast Ie slellen. Arl. 27. (ielyk ook de directeur en de hoofd-participanten, die de administratie hebben, den verkoop 10l de bepaalde prys niel zullen mogen extendeeren hoven de bepaalde quantileit van 20Ü kisten in twee maanden, sonder daar toe door de vergadering, van Vyven gequalificeert te zyn. en hoven de drie hondert kisten door de gesamen tl yke hoofd-participanten. Art. 28. De betaling van den amphioen aan de soeieleil zal moeten geschieden in contant dan wel bj verpanding van goud, zilver of juweelen, die onder een distincle notitie, ook naar voorgaande taxatie, zullen werden geseponeert in de grole geld-kamer ten desen casleele; voorts hy hypothecatie van vaste goederen, na de ordinaire wyse voor Scheepenen te doen; en eyndelyk ook onder borgtogt, die, door den directeur of d'administreerende hoofd-participant der societeyl windende, zal zulks voorlaan absolul voor hunne private reekening, maar, indien de borgtogt by meerderheyd van slem men in de vergadering van Vyven werd goedgekeurl, voor reekening van de societeyl lopen. Arl. 29. Indien de betaling van den ingekogten amphioen niet dadelyk by den onllangst geschied, zo zal aan den koper geen langer crediel dan een tcnnyn van vier maanden g'aceor deert mogen werden, dan hy de vergadering van Vyven en hy dese ook niet langer dan uylerlyk 10l negen maanden, het eene en andere onder dit beding, dal den koper, boven de in 'l voorgaande arlicul vernielde borg-stelling, ook gehouden zy een half pro cenlo intrest des maands, van den dag der ver koping af gerekeul, te betalen. Art. 50. Alle ses maanden sal er dom- den directeur eene generale vergadering van alle hoofd-partieipanlen werden bc-
1753. J. MOSSEL. 509 roepen, waar in hei dividend zal werden gereguleert voor de veriopene ses maanden. Art. 31. En zal daar in wyoers mei de compareerende hoofd-parlicipanten gedeliliereerl en by roeerderheyd van stem men geconclndeerl werden alles, wal ten beste van de societeyt koml Ie streeleen. Arl. 32. De onbenodigde penningen in den handel en liet overschietende van de winsten zullen door den directeur en administrateurs by de Compagnie op intrest, dan wel, als die geen geld benodigt is. op goede hypotheecquen mogen uylge zet werden, op die selfde voel. als by Weesmeesteren geschied. Arl. 53. De sociclevl zal mogen versoeken en in haren diensi houden zo veel inlandsche of Europeesche kruys-vaar luygen, mei commissie van dese regeering tegen de amphioen sluykers voorsien, als zy nodig oordeelen zal. onder zekere regle nienlen, daar voor by gemelde regeering Ie maken: en de aanhalingen, die zy doen, zullen wad lot haar profyl zyn, dog haar egter, in cas die op een groot gelal kassen amphioen liepen, niet kunnen lievryden van de voorslaande verpligting om voor 1200 kislen jaarlyks vast in Ie slaan. En op dal alle de voorschreven poinclen en vryheeden, hier hoven ter nedergesteld, behoudens onse vorige placeaten en ordonnantien en in specie dal van den jaare 1742 legen allen anderen handel dan die van de Comp e in den amphioen, dewelke wy by desen op nieuws zyn inbaereerende, en onse nadere extensie van hel selve, zo by resolutie van den 10'" September anno 174i>. als de nadere van den 18" April 1749, volgens dewelke allen particulieren ongepermilleerden aanvoer van amphioen in dese zeen, b'ooslen Sunda en Malaccas engte ofle binnen 'sComps limiteu, welke zig in de straat Malacca uytstrecken, in hel noordwesten 101. Pera inclusive en aan d'overwal 10l op de grensen van bel Atchinse ryk; voorts langs de voorschreven overwal, ten zuyden de geheele enst aflopende tot Palembang en Lampong inclusive, gelyk ook aan den zuid-oosl en oost zyde van Malacca 10l hel ryk van Joboor selfs, voor de groolsle contrabande werd verklaart en
1751. J. MOSSEL. 51 »in slede van de tlians winnende gages zoude moeten werden •toegelegt", vond de Regering goed, »van heden al' ie doen ces seeren de besoldingen van lsaac de Bie, opsiener van liet af komende beestiaal, Johannes Henricus Delitsch, bode van Sche penen, Carel Diets, bode van Commissarissen van zee-en com mercie-zaken en onderwaterschout, Lodewyk Jansz, bode van die van kleine gerigtszaken, Alberl Sleensma, cipier van de burger boeyen, Gornelis Munnix, Wessel Brummer en Willem van Blankenburg, sul)sliluten van den bailliuw en landdrost, en in plaats van d' afgese.hrevene gage aan deselve toe te leg gen een t rac temen l van 10 rd s . ler maand uyl s'Comp*. cassa; en wyders ook van heden all te laaten stilstaan de besoldingen van Lambertus Stellendoorn, binnen regenl van het leprosen hnys, en Jan Knagge, roymeester, tot dat zy weder in dienst van de Comp''. werden g'employeert; dog die van den stads chirargyn en zyne successen ren in der lyd ie laten continue ren, te meer vermits dien bediende zo wel ten dienste van den raad van juslilie als Schepenen gebruykt werd, gelyk ook voor als nog die van den boekhouder en presenten op siender van de rystmarkt, Jan Pieter Buyg, als tellens inde academie de marine dienst doende als inlorinalor in d' arilh melica. 16 Maart, Magtiging 10l oprigting eener pasar op hel land Liihiih Poeloes. Dil land, toebehoorende aan den Gouverneur Generaal, Mos sel, was gelegen lusschcn de rivieren Krokot en I'asanggra lian, •omtrent vier uuren zuydwesl " van Batavia. Een ol' tweemaal s'weeks mogt er markt gehouden worden. "27) Maart. Magtiging op Boedelmeesteren »de executeurs run boedels, die :// uit den inventaris, of deapparen <tiai bereekenen kunnen minder als 25 rd". in 't ge "heel Ie zullen afwerpen, Ie luien volstaan met de tpraesentatie van eede, zoo verre geene redenen ler contrarie voorkomen,"
1753. J. MOSSEL. 510 dat gevolgelyk alle opium, binnen die limiten, dog niel noord weslelyker of 00-telyker (excepto d'cylanden. om de zuyd leggende) gevonden weidende, saisabel is by een iegelyk, mogen blyven in volle kragl en waerde geduurendc de tyd der prolongatie van bet gemelde octroy; zo ordonneeren en bevee len wy iiy deesen allen en een iegelyk, ouder de gehoorsaam beid van de Nederlandse Oosl-Indiscbc maatsebappy geborende, bet selve te aglervolgen en te onderhouden of te doen en helpen onderbonden en aglervolgen daar en so bet veroysschen zal, zonder daar tegeus directclyk of indircclelyk, nog binnen dese colonie, BOg daar biiylen te doen of te laten doen in eenige maniere, op poene van daar over als oveitreeders van onse ordonnantien en Leveelen te zullen werden gestraft volgens de wellen en placealen en voorts naar exigentie van zaken. Ontbieden ten dien eynde en bevoelen wel expresselyk den Achtbaren Haad van justitie deses casleels, die van den Edele geregte deser stad en alle verdere ollicieren en juslicieren, zo Ie deser hoofdplaatse als elders, voorts alle gouverneurs, directeurs, commandeurs en alle andere gezag voerende per sonen, zo Ie water als Ie lande, mitsgaders alle ingezetenen en onderdanen van meermelde Compagnie, dat zy de voorschreven sociëteit van koopluyden, gepriviligcerd tol een privativen handel in den amphioen, rustelyk en vredelyk laten genieten en gebruyken het volkomen effect der prolongatie van ons octroy, consent en privilegie, cesseerende alle empcchcincnten ter contrarie; want wy liet selve, invoegen voormeld, ten dienste en voordeele van meermelile maalscbappye en wel stand van dese hoofdplaalse en dies ingesetenen, aldus hebben bevonden te behooren. Zie verder bij 4 Junij 1765 20 Augustus. Reglement op de in- en uit~wegmg, ont vangst en afscheep, alsmede uitlevering der ladingen van Compagnie''s schepen. Art. 1. De gezagvoerende officiers van de schepen zullen
1753. J. MOSSEL. 511 hy den in- en affscheep der goederen en het opslaan derselve in 's (lomp" pakhuysen, tot praevenlie van quade behandelingen aan d'eene en ongegronde klaglen daar over aan d'andere zyde, altoos zelfs prarsenl moeien wesen en toesien, wal zy onlfangen en uylleveren, in maal. oi' gewigt en qualiteyl of deugd, also d'overheden zo wel veranwoording schuldig zyn voor de quade gesteldheid der goederen, als voor de minder heid; en wanneer zy door indisposilie ofte om andere wettige belelzelen daar loe niel in persoon kunnen vaeeeren, zullen zy daar hy moeien stellen een stuurman of ander persoon, op wiens getrouwheid en attentie zy sig genisten. En al was het, dat zy ofte die, als gesegt, hiinnenlwegen komen, ver klaarden iels op hel woord of ler goede trouwe Ie willen overneenicn, zal ben zulks egter geensints toegestaan werden. Art. '1. Wanneer zy iets onlfaiigen, zal nauwkeurig aan getekenl en hy 'L cognoseeinent speciaal genoteerd moeien werden, of zulks geschied is bruto of netto, hy 't gewigt, hy de maat of hy den tel, zoo mede hoe veel tarra op ieder cauasler, zak, enz. gerekeul en hoe veel gewigt tegelyk op de schaal geweest is, ten eynde hy de uyllevering daar op agt geslagen en het goed op geene andere wyse van haar afgevorderl werde, als zy 't overgenomen hebben. Art. 3. leder weegsel zal niet hoger genomen mogen wer den als op circa ü a 600 ponden en de naald eer naar 'I goed als naar het gewigt moeten overslaan, zullende al bel liy cognossement genoteerde van een half of een procento overvvigt, enz., moeten verantwoord werden. Arl. 4. Goud en silver, zoo gemunt als ongemuut, zal aan de scheops-overheden in baar of in specie toegeleld en loegevvogen en ook dusdanig door baar by den tel en hy het gewigt weder uytgeleverl werden, schoon het volgens de gewoonte in kisten vervoerd word, die gesloten en verseguld zyn en waar van de sleutels ook apart versegult overgaan, mits ten opsigle van het gewogene in agt genomen werde, dat hy de uylleevering telkens zoo veel staven of stucken te gelyk op schaal komen, als hy den onlfangst daar op
1753. J. MOSSEL. 512 geweesi zyn, en hel geen moede by de cognoscementen bekent moet slaan. Arl. 5. Ingelyks zullen de scheeps-ovorheden hel yser, koper, lliin. spiaulter, lood, zinker, granen, peper en andere pond goederen, zo als dat log nog toe gebruykelyk geweest is, netto ontfangen en ook zodanig weder uytleveren moeien. Art. G. Alle zoorlen van si uk goederen moei men pak voor pak, na d'emballase, weegen en heschryven aan de buytenste goeny, op de zyde, daar de stuks en sorteering niet bekent slaan, len line de packen, kasten en balen, niet alleen in haar zoort en by den lel, maar ook by bel gewigl de pakhuys ineeslers en scheeps-overheden evergelevert werden. Arl. 7. Itog alle packen, balen, kisten en kassen mei grove en lyne lywaten, goude en silvere sloffen en passementen, Quvveelen, lakenen en andere manufacturen, zyde en zyde kleden, schryfgereedschappen, rariteylen, cramereyen, zo meede de balys en vaten mei campbur, verw sloffen, spykers, enz., de (lessen of kannetjes met quik en in summa alle diergelyke goederen, die volgens de ordre, onder artieul SI gemeld, afgepakt, in sudisanle emballagie besloten en uyterlyk wel gecondilioneert zyn, zullen maar bruto gewogen fln met bet gewigt beschree ven aan de scheeps-overbeeden overgegeven werden; dewelke des niet Ie min de faculteit zullen hebben om, wanneer deselve een pak, baal ofle andere emballage maar bel minste suspect voorkomt, die te laten openen om by naziening fervaren, waai- aan bet hapert, schoon volslaan kunnen met deselve dusdanig bruto, ong'opent en wel geoonditioneerl weder uyt Ie leveren, maar bel, cognoseemenl. of nolitie van bel gewigt ieder schip of vaartuyg mede Ie geven. Art. 8. En in gevalle in diergelyke balen, kassen, enz., waar onitrend in bel wegsluwen goede precautie gebruykt is en die. uylerlyk wel geconditioneerd uytgeleverd zyn, dat is Ie zeggen, dal bet gewigt wel uylkomt en de zacken, kruystouwen en zegUls van de packen gaaf en ongeschonden bevonden werden, eenige goederen te kort of defect bevonden werden, zal bet bedragen en de. schade daar van komen ten
1753. J. MOSSEL. 513 PLiEAAT-DOIS DEEL TI. 33 laste van de afpakkers, te weten: de administrateurs voor de helfte en de gecommitleerdens de wederhelfte. Art. 9. Maar is de emballagie, enz. niet wel geconditio neert, dan wel dat het bevondene met het aangeschrevene bruto gewigt niet accordeert of dat in het wegstuwen geene belioor lyke precautie gebruykl is, dan zullen de scheeps-overheden voor het te kort komende en defecte uytkoops op reekening belast werden. Art. 10. Noglhans zullen de pakhuys-meesters of admini strateurs geensints vermogen de beschadigde balen, enz., onge opent in hunne pakhuysen op te slaan, maar zy zullen verpligt wesen deselve terstond by den aanbreng, in praesentie van de scheeps-overheden, egler ten overslaan van expresse gecom milleerdens, te openen, uyt Ie packen en na te sien, dewelke dan van hunne bevinding een nauwkeurig en dislinct rapport zullen doen om daar na de scheeps-overheden te belasten of vry te spreken. Art. 11. Even so zullen sy ook niet vermogen eenige onbeschadigde packen, enz., in hun privé en alleen te openen, op poene van het te kort komende of bedurvene voor bun eygen reekening te houden, maar zulks zal insgnlyks geschie den ten overslaan van den gezagvoerder van het schip, als hy tegenwoordig en te vinden is, en van expresse gecom milleerdens, die deselve ten eersten moeten nawegen en aanteekenen of met het bruto volgens notilie van den aanbreng of de bevinding, discordeert en hoedanig; en wyders, by ontdekking van eenige minderheid of bederf, daar van eene verklaring zullen moeten geven; en dewelke dan beeedigt zynde, met het afpak-briefje aan dese regeering zal werden gepresenteerd of gesouden. Art. 12. Dus zullen de gecommitleerdens als reglers staan tusschen den geene, die ontfangt en die overgeeft; en zullen by gevolg daar toe geene andere werden genomen als eer lyke personen, dewelke teffens ook genoegsame kundigheid en bequaambeid zullen moeten besitlen om naar waarheid te kunnen oordeelen, of een ieder wel het zyne krygt en
1753. J. MOSSEL. 514 of de goederen, die de administrateurs somlyds voor bedurven of defect willen houden, ook wel wesentlyk bedurven of defect zyn. Art. 13. Ten opsigte van den in- en affsclieep der vier hoofd-speceryen, als nagulen, noten, foely en canneel, zullen voor als nog stand grypen de ordres, successivc op dat stuk g'emaneerl. Art. 14. Wanneer 'er klamme of voglige garioffel-nagulen of notenmussclialen aan land werden gebragt, zullen alle de kisten door gecomniillecrdens aflsohderlyk gewogen en in hun rapport aangetekend moeten werden, line veel gewigt meer uytleveren, als by factuur uytgedrukt slaat, en boe veel de tarra der kisten meer of min is; vervolgens zal men desclve nagulen of noten twee maal ses uuren lang, verspreyd in de zonne, moeten drogen, telkens bel verminderde noteeren, mitsgaders dan 's daags na de droging de nagulen of noten herwegen en in de kisten bergen, het ware onderwigt, zo 'er mogte bevonden werden, calculeeren en daar over naar vereysch van zaken disponeeren, wanneer men vervolgens deselvc in droge pak huysen op stellingen, met zout en geen water in de daar onder staande backen, zal bewaren; wyders de schceps-overheden reeden en verantwoording over die nattigheid afvorderen en de decisie aan haar Hoog Edelens renvoyeeren. met sodanige consideratien, als daar over te voren komen, onverminderl d'actie van den fiscaal en immediatë vergoeding uyl-koops, zoo daar omlrcnd eenigc fraude gepleegd mogie wesen. Art. 15. Maar aangaande de dranken en andere natte whareu in fust werd by deesen gcslaluccrd, dat geen ander vaatwerk aan de scheepen verstrekt of van bier versonden zal werden, als het geen de volgende kannen inhoud en lot een teeken van dien met een apart merk gebrand is, te weten: een heele legger 400 kannen » halve » 200 » heele aam 100 » van 10 musjes ieder kan. » half >• ' 50 » » bier-vat 110 »
1753. J. MOSSEL. 515 Art. 1(>. Deese vaten zullen hy den affscheep hequaam, vol en zonder eenige de minste wannigheid afgegeven moeten werden aan de scheeps-overheden, dewelke voor den overvoer zullen mogen genieten sodanige minderheid, als hy't reglement nopens de afschryving van onderwiglen. gedateert den 15 cn Augustus anno 1752, articul 1, toegestaan is. Art. 17. Dog de minderheden op de fustagies, hy dat zelfde reglement, articul 19, aan de respeclive administrateurs geac cor.deert, werden hy desen weder ingetrokken en zullen deselve, in stede van dien, maar verantwoorden: en 1 pot Bengaalsche boter oji Batavia en andere plaatsen, daar deselve direct van Bengale aangehragt werd, 10 iiï en op comptoiren, die deselve van Batavia of uyt de tweede liand krygeu, :»() u? minder, als van Bengalen afgeschreven is, zyndc I hans 150 il' en dus de verantwoording 140 150 Art. 18. Het geene de schepelingen lot consumtie krygen, 7.ullen de overheden ook moeten verantwoorden, sodanig als zo even ten bpsigte van de respective comptoiren hnylen Geylon geordonneerl is, zonder verder afschryving. Art. 19. En op dat de scheeps-overheden geene exceptie mogen maken van slegle voor goede drancken te hehberi onlfan gen, zo zullen zy dicby den ontfangst met de gecommitteerdens altoos zelfs moeten proeven. Art. 20. Ook zal geen vaatwerk uyt de schepen ontlost mogen werden, zonder dal het zelve, in de laag leggende, door
1753. J. MOSSEL. 516 gecominitleerdens, zig des verstaande, gevisiteerl, dies inhoud gepyll, geproeft en wegens dit en de sluwagie eene verklaring onder presentatie van eede verleent is; want als de goederen bevonden werden in de ruymen niet bchoorlyk weggestuwt Ie wesen, moeten de sclieeps-overheden voor de daar dooi- ver oorsaakte schade instaan, mogende geen afschryving van verlore, gebrokene of bedorvene wharen geschieden, als hy zodanige verklaring niet blykt, dat de sluwagie hehoorlyk geschied en speciaal aan het 24 st ' artieul van desen voldaan is Art. 21. By 't afpacken der goederen, die de scheeps over heden, volgens artieul 7, maar bruto onlfangen en uytlevcren, zullen niet alleen twee expresse gecoimiiilteerdens altoos present moeten zyn, maar de pakhuys-meesters zullen ook in ieder pak, kas of kist moeten leggen een briefje, door haar en de gecommilleerdens eigenhandig getekend, ten blyke van het getal der goederen, dat er wesentlyk in is afgepakt, en met welkers verantwoording d/administrateurs zullen kunnen volstaan, schoon ook by factuur meer bekent stonden, mits by ontwaring van zodanigen different daar van ten eersten kennisse gevende, daar en zo zulks behoort. Art. 22. Ook zullen zy tot meerder securileyt alle packen, kisten of kassen met fyne waren moeten versegulen, te welen de kisten en kassen met een kruys-touw en de packen door middel van een zak van binnen onder de goeny, zo als dal van ouds gebrnykelyk geweest is. Art. 25. En by aldien in diergelyken packen, kassen of kisten iets te kort of defect bevonden mogte werden, zullen de pak huysmeester of pakhuysmeeslers met de gecommilleerdens van de plaats, daar d'affscheep geschied is, in de vergoeding van dien, volgens artieul 8, moeien dragen ieder de helft. Art. 24. By den affscheep der goederen van de wal zal, na dat de geene, die de goederen aldaar ontfangl, in het pakhuys aflscheep-boek voor ontfattgen zal hebben gelekent, aan ieder vaarluyg een gesloten en hehoorlyk geteekent briefje moeten werden gegeven, waar by zo wel hel gewigl, als 't getal en de noinmers der packen, kisten en kassen, yder in 't byzonder,
1753. J. MOSSEL. 517 gespecificcert staan; en by aldien het een en ander aan boord by naweeging, ten confrontatie tegens het affscheep briefje, niet wel uytkomen mogte of dat bevonden wierde, dat er iets nat geworden dan wel bestolen of op eene andere wyse beschadigt ware, zal de geene, die het commando binnen boort voert, aan wien de geleide briefjes moeten gerigt zyn, daar van niet alleen ten eersten kennis geven aan zyn capitein of schipper, zo wel als ter plaatse, daar den affscheep geschied is, ten eynde de oorsaak van het defect door dien weg aanstonds mag werden ondersogt, maar ook des noods door gecommitteerde deks-offi cieren van de bevonden gesteldheit eene suffisante verklaring laten beleggen, zullende zodanigen commandeerende officier by versuym of stilswygentheid aansprekelyk blyven ter voldoening van de schade, die de Comp e zal komen te lyden. Art. 25. Dit zelfde zal ook plaats hebben by den overbreng der goederen van 't schip naar de wal, wanneer d'opperstuur man of die zyn plaats bekleed, alle packen, kisten of kassen, die ontscheept werden, de quartiermeesters of opsienders der losvaartuygen promptelyk zullen moeten toewegen, mitsgaders daar van opmaken een accurate notitie, getekent zo door den geene, die den uylscheep doet, als door den quartiermeester of opsiender voor den ontfang, welke notitie zal moeten ver zegelt en zodanig geconsigneert werden aan d'administrateur of pakhuysmeesler, aan wien de goederen moeten besteld werden, en zal het dierhalven insgelyks de pligt der admini strateurs of pakhuysmeesters wesen, als alles conform het ontscheep briefje behoorlyk uytgelevert is, daar onder te stel len : onlfangcn, boven hunne naamteekening, en by onldecking van ecnig verschil tusschen den inhoud van 't geleide briefje en het getal, de swaarte of de gesteldheid der packen, enz., terstond aan de opperkoopluyden of hoofd-administrateurs of die daar toe gesteld zyn, kennis te geven, mitsgaders in beide gevallen copia van die briefjes by de pakhuysen te houden, zullende de quartiermeesters of opsienders der vaartuygen als dan verantwoordelyk wesen voor de defecten, welke by opening ontdekt mogten werden.
1753. J. MOSSEL. 518 Art. 26. De salpeter moet van Bengale in dubbelde goeny zackeu gewogen en versopdei) en de goenies moeten aan de scheeps-overbeden niet by bossen, maar by stuks toegeleld en zodanig ook by de cognosceineuten bekent gesteld werden. Art. 27. De gecommilleerdens in depakhuysen en,de geene, die de goederen ontl'angt, zal, by derselver nfsebeep in inlandsebe vaartuygen om naar scbeepslioord gebragt te werden, deselve alvorens tesamen nauwkeurig visiteeren, of niet lek en lolden overbreng der goederen volkomen in staat zyn, en by bevin ding, (bil daar aan iels manqueerl, daar van kennisse moeien geven aan den hoofd-gebieder om daar op ordre te stellen, sub poene van, zulks versuymende, voor de gevolgen zo wel responsabel te wesen als den pakhuys-meesler en de gecom milteerdens, item den equipagemeester ofle die de vaartuygen inhuurt Arl. 28. Omtrent de stuwagie binnen boord zullen de sebeeps-overbeden zorgc moeten dragen, dat zy onder de com buys, de bollelarye en af en aan de gro|e masl de minstwaar dige goederen plaatsen; de kostelyksle wharen, gelyk goudeen silvere stollen en passementen, enz., buyten 'l ruym in de cajuyt en de boter pollen en oly-vaten ook zodanig bergen, dat by bet breken daar door gene goederen kunnen bederven, en wyders tot bet weiren van lekkagie alle inogelyke precautie gebruyken naar 't dictameu der inslructie van de vergadering van Sevenlienen op dal stuk in dato 13 Augustus anno 1728 (die altoos een bylaag van dese zal moeten wesen) ende zulks op poene, dal zy by bel tegendeel gehouden zullen wesen alle schade, die daar door veroorsaakl werd, te vergoeden. Art. 29. Voorts zal aan de scheeps-ovorheden, na 'I onlfan gen der lading, lielioorlyk lyd moeien weiden gelalen om te kunnen nasien, of zy dal, waar voor zy by 't cognoscement leekenen moeten, ook wel wesenllyk gekregen hebben, waar voor te deser hoofd-plaatse d'opperkoopliedrn deses casteels en op de buylen comploireii de respeclive gebieders en hoofd administrateurs zullen moeten zorge dragen. Art. 30. Ook zullen, zoo wel de schepelingen, als de admi-
1753. J. MOSSEL. 519 nistrateurs of pakhuys meesters, onder en jegens malkander niet alleen alle mogelyke beleeft heid gebruyken, maar ook met malkander ter goeder trouwe handelen en opregt te werk moeten gaan, zodanig, dat van weerskanten zoo min eenige fraude werde gepleegt, als daar toe poging gedaan of aanley ding en consent gegeven. Arl. 51. En by aldien sig iemand onderstaan mogte, het zy aan de wal of binnen hoort, het tegendeel te doen, gelyk de dranken met water op te vullen of de peper, speceryen, cochenille en andere diergelyke droge wharen te wateren, dan wel daar in of omtrent oly en vogten te plaatsen of eenige andere valsheden te plegen, hoe genaamt, deselve zal na exigentie van zaken aan den lyve strafbaar zyn. Art. 52. Maar voornamentlyk en nog swaarder zullen ge straft werden alle, die ondernemen mogten valsche maten, gewigten, balancen of schalen te gebruyken, dan wel maar simpel diergelyke valsche werktuygen onder hunne admini stratie in bewaring te houden, of anders met goede maten en gewigten door 't neerhaalen of opwippen der balance valsch te meeten of te weegen. En zullen zelfs de gecommitleerdens daar van niet uytge zondert of vry blyven, by aldien zy overtuygt kunnen werden zulks geweeten en het zelve egter niet belet, nog aangegeven te hebben. Art. 33. En om de scheeps-overheden zo veel te meer gerust te stellen, dat zy door de verschillende gewigten van 't eene en ander comptoir zomtyds geene vergoeding subject raken, die, voornamentlyk ten opsigle van 't koper en thin, voor haar van heel veel nadeel kan wesen, zo zal van de gewigten, waarmeede zy dese metalen ontfangen, altoos een vyftig ponder in hare praesentie in een apart kasje gedaan, verseguld en baar mede gegeven, mitsgaders het comptoir, daarse na toe gaan, by factuur aangerekent werden, om het zelve daar in praesentie van haar weder te openen, legens de aanbande zynde gewigten te confronteeren en, by ontdec king van eenig verschil, daar na de uytlevering te laten doen;
1751. J. MOSSEL. 52 Deze magtiging — eene interpretatie van liet bepaalde op 29 April 174!) —verleende de Regering, «ofschoon d'importantie »van de boedels, naai' de daar van geformeerde inventarissen, «geensinls kan nytmaken het motif om deselve te laten b'ee •digen of niet, maar wel d'apparentien omtrent derselver deug «delykheid, waar van de geringheid van het bedragen, volgens »den inventaris, gants geen bewys is, egter uyt consideratie, »dal d'inlanders en speciaal de Cbinesen niet zoo delicaat van •'gewisse zyn, dat. zy. een frauduleuse inventaris gemaakt hebben »de, swarigheid zonden moveeren om deselve met eede te «sterken." 2ö Maart. Vernieuwd en geamplieerd reglement n]> hel schutten uit en in de stad Batavia. Morgens, ten half ses, sullen de bnylen deuren moeten werden open gesel, sowel hy de visbazaar, als aan de Diest poort, op dat de vaartnygen, die de wil hebben in de stad te komen, terstond binnen de kolk kunnen schieten, lot qnartier voor ses noren, wanneer terstond de buyten deur moei. werden gesloten en de binnen deur op syn spoedigste worden genpen l om die vaartnygen, die in de knik syn. binnen te laten; dog sullen geene, die de wil ha buyten heb ben, daar mogen invaren, voor dat de eerst genoemde, die van buyten zyn gekomen, daar uyt zyn en dan, sondcr dal den een den ander verhindert, daar binnen schieten; so sal dan de binnen deur werden toegedaan en de buyten deur werden geopend, so gau als het water door hel rinquet is afgelopen, en als dan een ieder, die in de kolk legt, na buyten varen en al weder geene van buyten mogen inschieten, voor dal de andere daar uyt syn; en dal sal weder geschieden te ses uuren, quartier over sessen, ten half seven, enz. lothalv agl, zo dal ten uuren sal gedaan zyn: en dan wederom te beginnen Ie half elf, elf uuren en half twaalf, dal len twaalf uuren sal moeten gedaan zyn; de laatste schutting sal 's namiddags te vier uuren beginnen en dat in dier
1753. J. MOSSEL. 520 waar na het zelve ten eersten weder zal werden verzeguld, by de factuur aangeschreven en terug gezonden. Art. 34. Buyten des zullen twee malen in 't jaar alle maten, gewigten, balancen en schalen, die de administrateurs in gebruyk of onder hun administratie hebben, naauwkeurig g'examineert en legens de slapers geconfronteerd werden door de ordinaire eyk-meesters en expresse gecommilteerdens, dewelke, by ontdekking van eenig gebrek, hel defecte terstond zullen moeten verzegulen en daar van ter behoorlyke plaatse kennisse geven. Art. 35. En zullen de gecommilteerdens tot den jaarlyksen opneem altoos verdagt moeien wesen de maten, gewigten, balancen en schalen meede na te sien of niet gelapt of met ringen, elc. behangen zyn, en by hun schriflelyk rapporl van de quanliteyd en hunne bevinding dien aangaande tcffens mel ding doen en in 't bysonder noteeren, of de malen, gewigten, enz., ook wel behoorlyk g'eykt zyn, waar van ter hunner narigt altoos menlic zal moeten gemaakt werden by d'ordon nantien. 21 Augustus. Verbod tegen hel verkoopen op publieke vendulie van zee-kaarlen, kompassen en talie andere »gereetschap, tot de navigatie gehoorendc", journalen en andere geschriften , aanteckeningcn van reeden, stroomen, havens, kapen, hemel-teekcnen en »couasscn, alle dependentiën van de zeevaart, op de *reysen gemaakt, geschreeven of verkrecgen, ionder . Al die zaken moesten, in gevolge den Articul brief, titul 12, § 101, by de kaarlen-makers-winkel worden inge leverd. Wanneer echter iemand regt van eigendom op zoodanige zaken kon bewijzen, dan mogl hij die reclameren, »daar en »soo sulx behoort".
1753. J. MOSSEL. 521 23 Augustus. Reorganisatie van de militairen, in dienst van de Indische Regerinrj. Zeker, in 1742 vastgesteld plan •op het stuk van de militie" kwam aan Hoeren XVII nen te luxueus voor, waarom de Indische Regering bepaalde: »de lyfwagt [van den Gouverneur Generaal] Ie rctluceeren lot 30 geuieene per compI',1 ', mitsgaders geene cornets hy vacature aan te stellen, maar voor den aanstaande onder yder comp'', in stede van een sous-lieulenant en een cornet, volgens het plan van anno 1742, maar een sous-lieule nant of cornet te houden, nevens een trompetter, mitsgaders het corps housaren op Javas Oost-cust, het welke men de ministers met die intentie heeft aangeschreven niet te recruteeren en nu al voor het grootste gedeelte zal gesmolten weesen, als nu te dissolveeren en de resteercnde officieren en gemeene te doen incorporeeren onder een der aldaar zynde compagnien dragonders, waar van men besloot de vierde comp 1 ' meede te reduceeren, zo dra mogelyk. Waar na ook in overweging genomen zynde, wat men d'Edele, Hoog Achtbare Heeren Majores soude dienen te heriglen voor de considcratien deser regeering omtrcnd de wyse, waar op het arliciil van de militie, zoude kunnen werden geschikt om min kostbaar en de Compagnie dragelyker te vullen, zo is, contrarie d'adviescn van de Heeren Raden ordinair en extra ordinair, van der Parra en de Nys, die verklaarden van gevoelen te weesen, dat de militie, len opsigte van de qualiteiten en het getal der officieren, behoorde geschikt te werden op den selven voet, waar op voor den jare 1742 is geweest, goed gevonden en verstaan haar Edele Hoog Achtbare te heriglen, dat deselve voor den aanstaande, in tyd van vreede, eens voor al zoude kunnen gereguleerd en bepaald werden op de vol gende wyse, als: Te Batavia en dies onderhorige forten : hoofd van 's Comp 8 militie in Indien, generaal major of brigadier in qualileit, met de presente gage en emohb meuten.
1753. J. MOSSEL. 522 Infanterie op Batavia : 1 collonel ofte 2 mindere 1 lieutenant collonel ofte 2 mindere.... 2 majoors . . ~ . J _ . ... . als volgens L plan 1 groot maioor, niet een nooid over de f . . * i r. . van anno 1742 - buyten posten, met de qualiteit en gagie van majoor 5 majoors ofte 3 mindere _ liataillons ofte 12 compagnie», yder van 200 koppen, primo plan, voor het vaste guaruisoen, uytmakendc 2400 koppen. Op Ceilon: 1 bataillon van negen compagnien, en daar van te Colombo: 1 majoor 2 capitains . '. ~ over 5 compagnien, 2 capitam lienlenants . . . _~. „ .. . sterk primo plan 200 0 lienlenants , , , , . koppen voer, dns op 10 vendngs _ " , 'u.' ' Colombo 1000 koppen. oO sergeants " 60 corporaals Te Jaffanapatnam en Manaar: 1 capitain 1 lieutenant 2 vendrigs over 250 » 8 sergeants en 16 corporaals Te Gale : 1 capitain 1 lieutenant 2 vendrigs over 500 » 9 sergeants 18 corporaals JTbattaillons Transporleere. TTööO koppen. 2400 koppen.
1753. J. MOSSEL. 523 .1 battaillons Per transport.. 1550 koppen. 2400 koppen. Te Trinconomale: 1 capitain lieutenanl 1 lieutenanl 2 vendrigs over.. 200 » 6 sergeants 12 corporaala Te Tulucoryn : 1 lieutenanl 2 vendrigs over 1 oO » b sergeants 12 corporaals Dus op Ceilon 1900 koppen. I bataillon van 8 compagnien, verdeelt over de vier oosterse gouvernementen, zonder hoofd oflicieren, en daar van: In Aniboina: 1 capitain 1 capitain- over... . 400 lieulenant verdeelt 1 lieulenant in twee 4 vendrigs compag -12 sergeants nien. 50 corporaals Op de onderhorige posten: 8 sergeants 1 163 22 corporaals ) dus 562 koppen. 4l>attaillons Transporteere. ~562 koppen. 4300 koppen.
1753. J. MOSSEL. 524 4 battaillons Per transport. ü62 koppen. 4300 koppen In Banda in 't casteel Nassauw: 1 eapitain 1 eapitain lieule nanl 1 lieutenant _„ r , , . , over ,>/8 » 4 vendrigs, daar van 1 boswagter 10 sergeants 2o corporaals Op de onderhorige comptoiren: 6 sergeants en ) ,„ an . over. . 100 20 corporaals » das 508 » Op Tcrnalen in't cas teel Orange: 1 eapitain 1 eapitain lieute nant 1 lieutenant over 3!>4 » 3 vendrigs 10 sergeants 28 corporaals Op de onderhorige comptoiren: 5 sergeants _ » .. D . over 70 10 corporaals | dus 424 4~~battaillons Tiausporleere. 1494 koppen. 4300 koppen!
1753. J. MOSSEL. 525 4 Imltaillons Per transport. 1494 koppen. 4300 koppen. Te Jlacassar, ten cas teele Rotterdam: 1 capifain 1 capitain lieute nant ~. . . over 400 » 4 vendngs 10 sergeants 30 corporaals Op de onderhorige coraploircn: Y> sergeants ! i over •• • 7i 10 corporaals | , , » dus. ... 472 » 1966 » 1 balaillon op Javas Ooslcusl: 1 majoor 2 capitains 1 capitain lieutananl ~ ' over 4 conipamnen, 4 lienlenants , _ '. _ rt _ , . voer van 200 koppen. 800 » 8 vendngs J r 24 sergeanten 48 corporaals 5 bataiilons 7066 koppen. Te Malacca en verder hier om her gelegene plaatsen, als: Te Malacca: 1 capitain 1 lieutenanl 3 vendrigs over 530 » 10 sergeants 20 corporaals Transporteer*.... 7596 koppen.
1753. J. MOSSEL. 526 Per transport,... 7396 koppen Te Bantam: 1 capitain 1 lieulenant 2 vendrigs over ~. 300 » 9 sergeants 18 corporaals Op Sumatras Weslcusi, als Ie Padang: 1 vendrig | 2 sergeants over BÖ 4 corporaals I De onderhorige comptoiren: 2 sergeanls I . } over 40 » 0 corporaals | Te Palembang 1 sergeant „ e over o 6 » 5 corporaals j Te Jamby: 1 sergeant ) over 24 » 2 corporaals ) Te Banjermassing: 1 sergeant . over ob 0 corporaals | Te Cheribon: 1 vendrig 2 sergeants over 6* " 4 corporaals I Tc Timor: 1 sergeant » c 6 , over ao » o corporaals J Transporleerc.... 7982 koppen,
1753. J. MOSSEL 527 Per transport.... 7982 koppen. *Om de Westcust van India en aan Cabo de Goede Hoop: Op Hallabaar: 1 eapilain 1 eapilain lieulenant over... 500 koppen. 2 lieuteUants verdeelt 4 vendrigs in 2com -12 sergeanten pagnien. 24 corporaals Op Chormandel: 1 capitain 1 capitain lieutcnant over... 400 » 2 lieulenants verdeelt 4 vendrigs inScom -12 sergeanten pagnien. 24 corporaals Aan Cabo de Goede Hoop: 1 capitain 1 capitain lieutenant over... 500 • 2 lieutenanls verdeelt 4 vendrigs in 2 com -12 sergeanten pagnien. 24 corporaals In Ilengale: 1 lieulenant of capitain lieutenant 2 vendrigs °ver.. 130 6 sergeants 12 corporaals Transporteere 1530 koppen. 7982 koppen.
1753. J. MOSSEL. 528 Per transport. löso koppen. 7982 koppen. Te Souratte: 1 lieutcuanl 1 vendrig j nn ° over 100 » 3 sergeants 6 corporaals 1650 Voorts nog een corps de reserve te Batavia of op de buyten posten, op zee, zo lot aflossing van de guamisoenen van de buylen comptoiren, versterking van de scheepen en recruteering van de ballaillons, als de aodige detachementen naar Persia en andere plaatsen, daar hel vereischt mogte werden: 1 of 2 capitains of capitain lieutenanls 4 lieutenanls I 8 vendrigs over 1888 2+ sergeanten 48 corporaals ) ofte in 't geheel aan infanleristen 11500 koppen. Cavallery te Batavia: 1 colloncl van de lyfwagt, die, tellens brigadier zynde, alleen in die qualileil gage trekt, 1 majoor van de guarde, hebbende titnl en rang als lieu lenanl collonel, 1 ritmeester van de guarde, hebbende lilul en rang van majoor, ." lieutenanls, hebbende de tilul en rang van capitain, 3 sous-lieutenants of cornets, hebbende lilul en rang van lieutenant, 6 wagtmeesters, 3 trompetters, over drie compagnien, te samen sterk 176 koppen. Transporteere. ... 176 koppen.
1753. J. MOSSEL. 529 PLAEAAT-DOEK DEEL TI. 34 Per transport. .. . 176 koppen. Cavallerv op Javas Uostcusi .- 3 ritmeesters, 5 lieutenanls. 3 sous-lieutenanls, 6 wagtmeeslers, 5 trompetters, 6 corporaals, 264 gemecne ruylers, uylmakende drie compagnien, te samen sterk 288 Cavallery op Ceilon: 1 lieutenant, 1 sous-lieutenant, 2 waglmeesteiN, 1 trompetter, 2 corporaals, 29 gemeene te samen 56 » Dus de cavallery tol !'>()() koppen. By de vorenstaande 11500 Blykt. dat voor geheel India in vredes lyd benodigt is primo plan.... 12000combattanten. Op welk getal opper- en onder-officieren, Imyten de nodige adjudanls, men goedvond liet al aanstonds alomme Ie laten uytslerven en gevolgelyk niet alleen, so lang er vyf majoors van d'infanlery in India zyn, geene aan Ie slellen, nog om de wille van langjarige diensten, nog omeenige andere reedenen ofte consideratien; dog dal getal altoos compleet ie honden en geene van de stal' officiers voortaan elders als op Batavia, Ceilon en Javas Oostcust Ie laten milileeren, maar ook de capilains en verdere subalterne officieren van lul voetvolk Ie schikken naar d'eerste instelling, met dit onder scheid noglhans, dal op de lmyten comploiren, daar meer als
1751. J. MOSSEL. 53 voegen, soo als van 's morgens gezegl is, en voor half seven moeten gedaan syn. Even voor de schutting hcgind ofte des morgens even voor half ses, des middags even voor half elf en des avonds even voor vier uuren sal de bel getrokken werden, die by de sluysen staat, om een ieder te waarschou wen, die huyten of binnen wesen moeten, en even voor den tyd, dat men met het schuiten uytscheyd. sal dat insgelyks moeten geschieden. De scout-deuren, in desen vermeit, sullen praecies op liet slaan der groote klokke van de voorpoort des casteels open en toegaan, schoon 'er ook geen een vaarluyg in of uyt quam, op dat een ieder vaste staat daar op maken kan. Die op extra uuren wil geschut hebben, zal ieder reyse twee stuyvers geven, als alleen is, en met meer vaartuygen, ieder een stuyver, dog voor's Comp'. vaartuygen zal voor niet geschn l werden en zullen de sluys-wagters altyd moeten paraat weesen. En werden alle de geenc, die uyt of in de stad willen schut ten, so Comp 8 . dienaren als andere, wel expresselyk hier mede gewaarschoul, zig na den inhoud deses te reguleeren en niet in de kolk te komen, voor dal de vaartuygen uyt deselve zyn geschoten, of tegen malkanderen in te dringen, nog ook daar in ne te blyven over de daar toe gestelde tyd, op poene van daar over aanstonds gecorrigeert te zullen werden, na bevinding. Wanneer het water tol, boven aan de. sebutdeuren in de grote rivier komt, zullen de rinquetlen werden geopend en, zo dra het water zakt, weeder moeten toe gedaan werden. De sluys agler 't hospitaal, die de Tygers-gragt, etc. loost, zal om den anderen dag 's morgens lusschen een en vier uuren moeten open gezet werden om die gragten door te spoelen en door de sluys aan de vismark Ie loosen, als 'I laag water is. Insgelyks zal men daags daar aan en zo om de andere dag de sluys binnen de Diest-poort openen, enz. De sluys by de west-zydse pakhuysen zal mede de eene dag, zo wel als 't sluysje by de grip de andere dag, opgesc
1753. J. MOSSEL. 530 een compagnie legt en gevolgelyk aan Cabo de Goede Hoop, niet meer dan een collonel Ie hebben, namenlijk, dat, meer als een officier van gelyken rang liy den anderen zynde, hel commando wel aan den oudsten blyfl, dog egler so compleet niet valt, als by eene van sell's gedecideerde dependen lic en subordinatie onder den anderen, over de eerste com pagnie een capitain en over de tweede maar een eapilain lieutenant sal gesteld werden en dat, in stede van 6 corporaals, twaalf zullen mogen weesen, mitsgaders oversulx ook alle provisioneele aanstellingen van mindere officiers op de huyten comptoireo, voor dat beneden bet bepaalde getal gekomen zyn, ernstig te interdiceeren, op poene van vergoeding der meerdere traclemenlen, dewyl men ondervonden heeft, da! d'ordre, op dil stuk beraamt by resolutie van den 8' n Decem ber anno 1750, maar flauwtjes of gebrekkelyk is g'execulecrd, dog egler omtrent het getal der corporaals op de oomptoiren om de west van Tndia cenige vermeerdering te permitleeren, daar bel nodig zy, also bel mei die onder officiers, by ver deelde posten of parlbyen, mogelyk schraal sal omkomen. 23 Augustus. Verbod voor alle hoofd- en mindere officieren, te bind en Ie water, eenig goud of zilver dun hunne uniformen ie dragen, behalve gouden of zilveren boordsels en knoopen non hun hoed. Uitgezonderd werd de lijfwacht van den Gouverneur (lene raal, wier monlering aan bel goedvinden van Z. Exc. werd overgelaten. Dil verbod is afkomstig van llecren XViI n ' n . Hij circulaire van 12 Oclober 1 1Y>7, bepaalde de Regering nader, dat »de rocken en broeken van de militaire officiers «zullen moeien weezen van donker blaanw, Hollandsch laken »en de opslagen en kraagje van dezelve sloffe en couleur als »bel camisool, en bet een en ander met spinsbecke knopen »en met zyde knoopsgaten; doch van de zeevaart de bals »boord en mouw-opslagen mede van blaauw laken".
1753. J. MOSSEL. 531 28 Augustus. Lasi op ilc Opper-koopHeden van het kas teel Batavia nopens in- en afschrijvingen. Hun werd aanbevolen »in 't vervolg sorge te dragen, dal de "prysen van de goederen aan alle comploiren op een eguale «voet aangerekend werden en, als er enkelde voorvallen exlee •ren, dal deselve door inkoop ofte andersints effeclief boven »dan wel beneden den ordinairen prys te slaan komen, het «different te verevenen op de reekening van Ie hoge en te lage •afschryvingen, ler voorkoming van de confusie en hel naden k-ken, dal bel anders noodsakelyk geven moet, als men by de «papieren nolable differcnlon in de winsten ontwaart op diverse «parthyen van een en deselve whare, die tegens een eguale «prys verkogt zyn, insonderheid van sulke arliculen als hel •Japans slaafkoper, die een vaste inkoops prys hebben,'t geen • dikwyls veel onnodig schryven over en weeder veroorsaakt, «als men de source van sulke verschillen ignoreerl; mits dat »de verevening egter in heide gevallen niet geschiede als met • voorkennisse en op expresse qualificatie van den heer Direc teur Generaal". 28 Augustus. Bepalingen nopens geselien" en nopens maatregelen bij brand. Op de propositie van zyn Edelheid is verslaan de wapenkamer gesellen, uyt hoofde van de ongesonlhcid hunner logiementen, te permitteeren voor de helfte in de stad te wonen, op een daar toe hequame plaats, en ook aan deselve, even als aan hel guarnisoen, elc, te laten verstrekken hel ordinaire randsoen van brood, also hel gebrek, dat die werklieden lyden, ookcon tribneerd lot de sicktens en sterftens, die men onder hen siet grasseeren. En ten einde voor Ie komen de ongelegen l beid en disordres, die door het woonen van die gesellen in de stad, by onverhoopte. voorvallen van brand, waar door deselve niet zo schielyk als thans by de baud souden kunnen zyn om de casleels brand-
1753. J. MOSSEL. 532 spuyten, daar het nodig mogte wesen, Ie besorgen, M geen tot nog toe alleen van haar departement geweest is, word na resumtie verstaan l'approbeeren eenc ter ordre van zyn Edel heid opgestelde en ter drukpers gebragte ordre voor het guarnisoen, om hy sulke ongelukken g'observeerl te werden. De bewuste garnizoens-order luidl, als volgt: Soo ras 'er brand in de stadl of 'l casteel ontslaat, zullen zig na 's Edele Gomp' wapen-kamer hebben te bcgeeven het vrye wagls volk, welk op hel casteel en aan dies baracquen bescheyden legl, sonder wapens, (imiiie met de wapen-kamer gesellen de brand-spuyten te besorgen ter plaatse, alwaar eene der basen zulks zal nodig agtcn; en wanneer de ambagts gesellen, zo uyt hel quartier als elders, zullen gekomen zyn ter verdere reddinge der brand-spuyten, zullen voorschreven militairen zig direct wederom na haar bescheyden post hebben te begeven, ter afhalinge van haare wapenen, omme zig voorts te begeven na de plaats d'ai'ines, welke volgens guamisoens ordres baar bekent is. 51 Augustus. Beboeting van oneerbiedige rekestranten. Een Opperkoopman, een oud-Weesmeester en een Opper hirurgyn van de equipage-werf hadden in een rekesl laten invloeien, dat zij zeken; gecommitteerden tot hel. na/.ien van de rekening van lioedelmeesteren niet. hielden voor «mannen «van kennis en ervarenlheid, welk gedoe n te", meende de Regering, «indien ongemerkt wierde gepasseert, nergens «anders toe strekken zoude, als om de gecommitteerdens te «degouteeren zig in bet vervolg in en omlrend diergelyke «commissicn hehoorlyk van hunnen pligl te quylen, also geen «lieden van eer met onverschilligheid kunnen aansien, dat »zy dusdanig by een publicq papier werden gesprostitueerd". De Regering besloot daarom de rekestranten «niet alleen «ernstig over hunne choquanlerie en insolentie Ie repriman-
1753. J. MOSSEL. 533 "deeren, maar hen daar en boven ook, lot een sagte correctie, "anderen ten exempel, te beslaan in een boete van 25 ryks •> daalders, ten behoeve van de diacony-armen". 3 September. Vergunning aan de Chinezen Ie Batavia, ten hunnen koste, eeue school voor urine Cliineesche kinderen Ie openen in zéker huis, staande aan de noordzijde run liet Chineesche hospitaal. Reeds in 1737 was, met vergunning van Boedelmeesteren, eene dergelijke school geopend, welke egter door de »fatale «revolte van A° 1740" te niet was gegaan. Sedert hadden vele Chineesche kinderen zonder school-onder wijs moeten blijven. De eenige voorwaarde, welke de Regering aan hare ver gunning toevoegde, was, dat voor 2 a 3 Europesche jongens in die school gelegenheid zoude bestaan tol het aanleeren van de Chineesche taal. • D'aanqueeking van sodanige taalkundige personen" achtte de Regering «niet alleen voor de Comp e een heel wenschelyke »saak, maar ook voor de Chineese inwoonders deser colonie «selfs, die veeltyts de Maleytse laaie niet oft' niet ten vollen «magtig zyn". ." September. Verbod voor inlamdsche leermeesters »eenige »belonmg run d'eygenaars van lyfeygenen, die zy in de goddelyke waarheden onderwysen, te pretendeeren tofite bedingen'*. De poenalileit was •deportement". 5 September. Wijziging van hel privilegie der leden van de Hoogc Regering tot hel uitzoeken van slaven. Dat'privilegie, — hetgeen de Regering noemde «d'oeffening
1753. J. MOSSEL. 534 »van een aan de lieeren leden deser regeering van imme «morable tyden gecompeteerd hebbende regl" — liad aanlei ding gegeven tol vele klachten en 10l verduistering van de beste slaven door de aanvoerders. Geheel afstand doen van hun privilegie konden egler de ledeu der Hooge Regering niet. Zij vergunden daarom zich zelve slaven uil te kiezen uit diegene, welke voor rekening der Compagnie te Batavia werden aangebragl, legen vergoeding van lul kostende, — »wel ver slaande, als er praauweu van Maccasser, Baly, Timor of • andere plaatsen komen, die meer als driemaal zo veel lyf »eygeuen voor haar selfs, voor anderen ter verkoop of in • bestelling, als voor de Comp c aanbrengen". Zie ook 19 Augustus 1749 en 14 Augustus 17!').". 5 September. Bepaling, dal voor eiken, naar Bantam gevluglen slaaf een opvat-loon van 10 rijksdaalders zoude betaalt! werden. Zie deel 111, bladz. 229. — Hel loon werd alzo verdubbeld, maar dit schijnt de Regering niet bespeurd Ie hebben, wan! zij bedoelde slechts eene »sedert eenige jaren afgeraakte «betaling weder in trein" te brengen. De Begering schoot het opvalloon slechts voor, aangezien zulks door de eigenaren van de gedroste slaven moest terug betaald worden. Bij deze gelegenheid is in Rade van Indië ook besproken het uitbesteden der levering van slaven aan de Regeling. 14 September. Maatregelen in het belang van de gezond heid ie Batavia. Bij geheime missive van 29 Maart 1752 hadden Meeren XVII n,,n een onderzoek gelast naar de middelen, geschikt om de vele ziekten en groote sterfte Ie Batavia te doen ophouden.
1753. J. MOSSEL. 535 Naar aanleiding hiervan stelde de Gouverneur Generaal, .1. Mossel, eene uitvoerige nota op, gedagteekend 24 Junij I7;;~>, naar aanleiding waarvan de Regering den 14 (len September daaraanvolgende besloot: Eerstelyk : om eenmaal 's jaars de kreupel bosschen, zo aan de niisi als westzyde deser stad, te laten wegkappen, verbranden en ten eene malen suyveren van allerhande ruyglens, namenllyk om de west, van Ontong Java af, in de oost mousson en om de oosl, van Batavia tol Slingeland en zo ook de moerassen naast den weg van Tanjong Prior, ilem aan hel einde van de Barents weg, in de west mousson, zullende daar en hovende moerassige streeken benoorden en b'ooslcn Barents weg gansch uylgekapl en 10l de sehone hooiden der stranden een sekere dieple van dertig roeden of daar omtrent beraamt moeien werden; dal dese boorden, zo verre hel vaste land aangaat, mei clappus co andere hoogstaniniige hoornen, mits wyd uyt den anderen slaande, wel beplant en ook 10l grocnle Ibuynen van al hel geene langs ot' even boven d'aarde groeit, zullen mogen aangelegt, maar in tegendeel van alle andere gewassen, 10l bolonlas incluys, moeien gesuyvert en de grond gelyk gemaakt, mitsgaders de sloolcn vaarbaar gehouden werden, solider openingen aan zee, als zullende het water in de regentyd zig zelfs wel losing verschaffen, wanneer bel boven waart s over al open is. Door Heemraden deser slads ommelanden te laten exaiuiuceren, of de poelen en rauwas op 'I westelyke eiland voor by Ankee zullen kunnen afgeleid weiden na zee, en iutiisseben af Ie wagten, wal succes de thans onder handen zynde doorgraving hoven de post Tangeraug 10l betere afleiding van het over tollige water hebben zal, om daar na te overweegen de be denking van welmelle zyn Edelheid, of bel, om de overstroming der Mokervaarl te beletten, niet nodig zoude weesen, dat eeu dyk, binnen waarts leggende, wierde bequaam gemaakt lot een weg om met een ie dienen 10l legen keer van 't water; voorts de kreken en dode vaarten, zo bewesten als b'oosten de stad, en voorts de landen benoorden de Ankeese en Sonthaerse
1753. J. MOSSEL. 536 weg, door die se toebehoren, dan wel in of langs welkers thuynen geleegen zyn, te laten uytdiepen of dempen, mitsgaders d'eigenaars te verpligten tot het zuyver houden haper landen, voor al van kreupel hosch, advoueerende de vergadering ten dien einde seer dienstig te zyn, dat deselve en speciaal't eiland Camal, hoven Ankee, alom bewerkt en bezaayt werden, nadien het seer apparenl is, dat, wanneer men de aldaar leg gende raawas of lage landen tol in zee doorgraaft en dus een uytwalering besorgl, deselve bequaam bevonden zullen werden tot ryst velden. En nadien het seeker is, dat hoe minder d'aarde geroerd werd, hoe beeter het is, om de. quade dampen, die daar uyt voorlkomen, is verstaan haar Eerwaardens ook te recomman deeren de nodige ordre te stellen, dat, als men ontwaart, dat de werklieden by 'I graven van vaarten of canalen ziektens krygen en sterven, daar meede ten eersten uytgescheiden werd. Gelyk ook om alle invvoonders dezer colonie, zo binnen als buyten de stad, by een billiet te gelasten, dat alle weggebragte vuyligheid alle dagen in brand gestoken en vernietigt moet werden, en voor al goede toesigt te houden en sorge te doen dragen, dat geene krebben, palen, bamboesen, nog iets anders, dat den aanwasch van het modderstrand /oude. kunnen bevor deren, gedoogt werden van Slingeland tot Outoiig Java. nogte ook elders, aan en langs de eylanden. En vermits men in 't generaai oordeelt, dat de kalk-ovens ie digi aan de stad gelegen zyn, door Heemraden te laten opgeeven, of géene verdere, wel gelegen plaatsen voor de in 'l vervolg op Ie regtene te vinden zyn. Nog is besloten, door den fabrycq, by reparatie of vernieuwing van 'sComp' gehouwen en woonhuysen, ledoen in agt necmen, dat de vloeren, die vogtig zyn. met een nadere, steene vloer overdekt en de vertrekken op het lugtigste geiimmerl, mits gaders, in stede van d'ortlinaire, dubbelde glase ramen, de bovenste roet rollingen beschoren werden. En so meede iu 'I generaal, zo wel aan Scheepenen deser stad en Heem raden, als den fabrycq Ie gelasten, dal alle goten
1753. J. MOSSEL. 537 en rioelen over al, s<> verre ingevallen zyn, gerepareert en sorge gedragen werde, zo wel legens derselver verval, als voor liet reinigen en suyveren derselve, en insonderheid binnen '( casleel, alwaar dit grotelyks verwaarloost is. Dog voor eerst nog in (e zien hel door zyn Edelheid geproponeerde om, ingevalle dit nog niet sufficeert, de beneeden woningen binnen 't casteel tot pakbuysen t'employeeren en door buyten trappen alleen van de boven woningen gebrayk te maken. Wyders de boomen binnen 't casteel en de stad, langs de stads gralïen, egnaal op ie laten snoeyen, laansgewyse, en voortaan anders niet als caukie hoornen te laten aanplanten in goede ordre, mitsgaders in de linie, en zo ook aan de andere zyde over de rivier, langs de Irekweg derselve, een dubbelde opgeschoren laan van de wilde bassoun hoornen, etc, die in een brakke grond seer wel aarden, Ie laten stellen, voor zoverre daar niet reets slaan, dog alle d'andere, in 't wild slaande, om ver Ie laten kappen. Voorts de verbranding van speceryen, waar van sommige sustineeren, dat de lugt ineede scbadclyk is voor de gesont licid, voorlaan wat verder van 't easteel, namenllyk digi aan en binnen de linie by de rivier, te laten doen, also zulks log buyten cenig ongemak geschieden kan. Verders by een ieder schilderplaats een boom Ie laten blyven, dan wel. daar en geene zyn, Ie doen setten en onder lusschen aldaar een grote cadjang mal op hamhoese staken Ie laten stellen, op dat do schildwagten voor de hitte van de son gedekl mogen weesen en koeler adem scheppen als inde schilderhuysen. die schielyk door en door heet werden. En ten eynde men altoos in de gragien van de stad genoegsaam water hebben mag, ook l'amplecteeren zyn Edelheids voorstel om een dam te leggen voor de. ihuyn van Heemraden, mede aan de west voel van 'l stads bolwerk Zeelandia en in de sloot langs de grote zuyderweg, aan 't einde van de zogenaamde Botteliers of Barendsweg, en in de midden ringsloot benoorden de Groninger gragt, als wannner een groot deel water uyt de
1753. J. MOSSEL. 538 Passangrahau door de middel sloot van de Grogol en Crocot en een deel van de grole rivier langs de Nieuwpoorl in de stad gelcil werd, 'l welk vermeerder 1 en vermindert werden kan naar male van benodiglheid, het eerste door d'al'dammingen van een a (wee der sloten, die nyl de weegen van Ankec en Sonlhar afvlielen, en hel laatste door de dammen aan het einde van Barendsweg en de middel ringsloot weg Ie neemen. Gelyk ook is verstaan zig te conformeeren met liet voor gestelde middel, ten einde de drift van 't water door de stad alom van vrngl zonde weesen en 't vnyle van 'L water en te gelyk van de lugl na zee algevoerl weide, namentlyk: om de sluys aan de vischmarkt van elf uuren 's avonds lot vyf uuren 's morgens Ie laten sluyten, om 't water door de gesamenllyke gragten binnen door de stad door te doen spoelen en een schuuring te wege te brengen, zo door de valsluys, welkers valdeurljes geligl zyn, als door de rioelen in de wal aan de weslzyde, welkers hekken alleen een balf uur's daags opengaan om de vuyligheit, daar voor gesel, uyl Ie laten en, des nodig g'agl vverdende, den doorloop ie verdubbelen door nagt om nagl de valsluysjes by de Diestpoorl en agter 't hospitaal Ie sluyten, tot dat by opening der beneeden sluys en in gelykervoegen na vyf uuren in de grote rivier afloopt. Mitsgaders door Scheepenen te doen reiiovcereu d'ordre, by billet door haar Eerwaardens in dato' 9 September des jaars 1650 gesteld, met de daar by ler resolutie van den 28 en February 1747 gemaakte amplicalie, van geene secreet polten oi privaat balies voor tien noren des avonds te laten wegwerpen en nergens dan in de grole rivier, op poene van ses ryksdaalders ten profyte van den bekeurder, 't zy officier of wykineester, mitsgaders inselvervoegen en poene van de keiling te inlerdi ceeren hel. werpen van krengen en andere infecterende zaken in de rivieren ol' gragten, zo wel binnen als buyten de stad, zelfs 10l drie uuren ver. Item alle gesonkene co oude vaartuygen, die hier en daar in de gragten ol' rivieren, zo binnen als buyten de stad, leggen en eenigernialen den doorloop van hel water belellen,
1753. J. MOSSEL. 539 sonder eenige forma van regisgeding, door den Havenmeester, ingevolge zyn instructie de dato 4 November anno 1687, articul 13, te laten aanslaan en verkopen, als den eigenaar, alvorens hehoorlyk gewaarschuwl, zynde, versuymt of zig ongenegen toond deselvc daar uyt te halen, dan wel niet te vinden mogte zyn, en dies provenue in 's Comp s cassa te doen lellen om, by opkomst van eenige eigenaars, indien men 't. goedvind, te kun nen afgegeven werden. Voorts tot meerder verfrissing van de Vrymans haven, deselve aan de westzyde meede te laten openen, inselvervoegen als de buylen westzydsche gragl, dog met bomen daar voor, om by nagt gestolen te werden. En om in den reegcntyd geene innondatie binnen of buylen de stad onderhevig te zyn, 10l het welke de opensetting der sluysen een gehreckig hulpmiddel zoude weesen, l'amplec leeren het door zyn Edelheid in zulk een geval voorgestelde expediënt, om als dan de sluys agler 't graan maguazyn des nagls gesloten te laten hlyven en eenlyk by dag, voor so ver nodig, Ie doen schuilen; en voorts, dewyl er geen beter afleiding geschieden kan als door de ooster en wesler grag ten en vaarten, legens of voor primo January de spyse uyt de dammen, die daar in gelegt zyn, Ie laten ligten, dog de palen te laten slaan, om na primo Maart weder gevuld te werden, als in die lusschen lyd hel hoogste water makende. En so meede, buylen het voorsien der stads wallen met de benodigde krehben, zo om de iiniondatien te vermyden als voor te komen, dal de verbreeding van de wesler rivier door de svvare afwateringen de stads wallen niet hindere, nog, ingevolge den voorstel van zyn Edelheid, op zyn lyd te doen besorgen, dal alle doorlopen van de Ankeese en Sonlharse weg tol in zee, en spetiaal de middel ringsloot in 't westen en de sloot langs de zuyderweg in 't oosten doorgestoken, teegens 't nieuwe jaar opengehouden werden en geene vlotten de rivier van Angiol komen te belemmeren, principaal in het midden van de mond dcrselve, ler distantie van een hondert
moeten werden, als de west-zyde schuit en ook als 't water aan hel vierkant te hoog is. De sluys agter 't graan-niagazyu zal schatten als de grote sluys en op de zelve uuren, en wyders ook altyd voor tanjongpoeras of 's Comp 8 . los-boots. Hy hoog waaier, op de peil komende twaalf duymeii beneden de hoven kant der sluys-deuren, zullen de deuren open gezel blyven, tot dat een duym daar heneden gevallen is. Een ieder zal vryslaan, zo met prauwen, als anders, water uyt de ionteynen te haaien, sonder dal iemand daarin eenige hinder mag loe brengen." Dit stuk, gedrukt in de Nederlandselie. Maleische en Chineschc talen, werd niet alleen »ter gewone plaatse", maar ook bij alle daarin vermelde sluizen aangeplakt, evenals in 1747 gedaan was. 23 Maart. Last op de buiten-kantoren, bij het aftreden van een Gouverneur, Directeur of Opperhoofd, op te geven den voorraad en toestand van artillerie- en ammunitie-goederen. Zie ook hij 28 October 1757. Die opgave moest dienen om de Regering in staal te stellen, «naar gelegenlheyd van tyd en plaatse, de nodige voorsiening »te kunnen doen." 16 April. Verbod legen hel verkoopen van vervalschte opium. Nademaal ons tot bysonderc ergernis en outstigting is geble ken, hoe eenige baatzugtige lieden zig niet ontsien amfioen te ver mengen en vervalschen ter verkoop of versendüig in" kisten, waer in de opium voorde Maatschappy uyt Bengale overkomt, om dus deselve voor goede, opregte amfioen te doen passeeren, so is 't, dat wy, tegens diergelyke bedriegelyke praclyquen 54 1751. J. MOSSEL.
1753. J. MOSSEL. 540 voeten, daar deselvc geen passage- of legplaats zullen mogen neemen, op poene van confiscatie. En laastelyk om, indien na dit alles de bank voor de grote rivier egter so scer rnogte aangroeyen, dat niet niet d'ordinaire modderaars op behoorlyke diepte konde gehouden werden, alhier een zandniolen, naar de nieuwste en beste uytvinding, te laten aanmaken, als zullende naar allo apparentie van vry meer nut en dienst weesen als de \oormaals uyt Nederland g'eischle moddermolcn, die slegt voldeed en seer veel gekost heeft. 17 September. Nadere maatregelen in hel belang van de gezondheid te Batavia. Naar aanleiding van de hij 14 September 1755 bedoelde, zeer uitvoerige nota van den Gouverneur Generaal, bepaalde de llegering nader ter zake: Eerstelyk: om niet alleen 101. suyvering en sakking, mits gaders secureering van hel afvloeyende drinkwater naar de stad en om daar aan in den drogen iyd ofte tusschen de maand May en November geen gebrek te lyden, /.o wel aan de rivieren, als aan bet Molenvliel, water kommen Ie laten maken, te weeten een hoven de kruytmolcns, een wal land vvaart in en twee a drie aan de slockan of jongst gemaakte waterlosing van 't zuyder gebergte naar de stad, maar ook de bakken aan de waterleidingen uyt het Molenvliet naar de stad in de maanden May en November hehoorlyk te laten zuyveren, mitsgaders alomme, zo aan de wagten als elders. dubbelde vaten en potten ler berging van het drinkwater voor 'sConip 8 dienaren te doen houden, ten einde behóorlyk Ie kunnen sakken, alvorens gedronken of gebruykl werden, 't geen in de particuliere buyshoudingen ook zeer nut zoude weesen; wyders, by capitale reparatien aan de voorsz. water leydingen naar de stad, deselve met pomp houten van twaalf voeten lang te laten vernieuwen. En vermits d'oiulervindiiig van tyd 10l tyd geleerd beeft, dat
1753. J. MOSSEL. 541 d'allerbekendste en heilsaamste dingen yeeltyds door inattentie en onverschilligheid in hel vergeetboek of in onbruyk raken, als men siel de precautie gebruykt, die lioL incumbeert, nu en dan op te wecken om daar van gebruyk te maken, is ook ten overvloede verslaan: Voorts de respective practizyns en chirurgyns ie deser hoofd plaats by gedrukte extracten van desen, als een poincl van noodsakelyklieyd, Ie recommandeeren om de aankomende man schap uyt Nederland, die bardlyvig of verstopt zyn, ten eersten een sagt laxatief in ie geven of, die bloedryk en 't laten gewoon zyn, ader te laten. By bet ter ordre van welgemelde zyn Edelheid reels eenigen tyd ingevoerde gebruyk om de recrulen, naar Tangerang en andere ver afgelegene buyten posten gaande, een broodje op reis meede Ie geeven te laten eontinueeren en op de tusschen gelegene posten een musje arak met een maaltyd tegens drie stuyvers voor dien dag Ie laten verstrekken, mitsgaders zorge te dragen, dat /.'in de koelte marcbeeren en by haar aankomst aanstonds onder dak genomen en eten en kleederen gegeven werden. Tot beter conservatie der gcsonlbeid van 't volk, alhier in guarnisoen leggende, aan 't selve eens ter maand water van een kooksel tammarinde of wal rhabarber te laten verstrekken en onlrc ie sleilen, dal a'alloos, gelyk thans, gember water by de kok kunnen bekomen om de warmte Ie conserveeren in vei'swakte ligchainen en, spetiaal in reegen tyd, de schilde der water koude lugt te breeken en herstellen, mitsgaders d'otfi eieren in 't generaal Ie recommandeeren de nodige ordre te stellen en, zo veel mogelyk, zorge ie doen dragen, dat het volk eens om de agl a tien dagen sig baad en reinigt, de barakken altoos schoon en zuyver werden gehouden en dat zy niet buyten dak slapen ofte onmatig vrogten eelen. Wyders de nodige oplettendheid en sorge te doen dragen. dat de bakmeeslers opschaffen volgens d'ordre en niemand hier omtrent verongelykt werde, en dat het volk hun rantsoen van arak in heete dagen, mei water gemengl, consumeeren
1753. J. MOSSEL. 542 of wel eens een pons maken; als ook, dal <le schildwaglen onder de lommer konnen staan en waak rokken in de schil derhuysen berusten om by koude des nagts l'employceren, mitsgaders het gemeen in 'i generaal tusschen twaalf en twee uuren onder dak of lommer Idy ven, en dal de onlangs herstelde zieken, nog in de koude, nog felle hitte dienst doen. Van gelyken d'officieren van de zeevaart, nevens de l'altryeq, basen en verdere opsiglers in 't ambagts quartier, zo wel als de baas van Onrust Ie reeommandecren de vereischle opsigt en besorging, dal, luiylcn het geene reets tot beste en mille van hel gemeen in gebruyk is, op de scheepen en aan de wal hel koslgeld en rantsoen, zo van arak als andersints, beboorlyk en deuglsaam verstrekt en ook altoos genoegsame ryst voor bet volk gekookt en tellens agl gegeven werde, dat de ambaglslieden, des doenlyk, altyd arbeiden onder werkloosen of met eenig deksel van caljang matten ofte andersints boven bet hoofd voor de brandende helle, onder qualiliealie om ten dien einde de eerslgeinelde Ie lalen opslaan, daar hel nodig is en gcvoegelyk geschieden kan. En daar en boven de doctoren, practisyns en chirurgyns, so in als huyten het hospitaal, op hel ernstigste te deman deeren zig de genesing der zieken ter herte Ie laten gaan en dienvolgende niet alleen attent te wcesen, of de medicamenten wel in zoorl, conform de recepten, en deugtsaam verstrekt werden, mitsgaders de patiënten so spoedig te helpen, als de meeste zicklens, aan het land eigen, komen te vereischen. maar ook over de zieklens en qualen van eenig belang met elkander te consuleeren, de onder-chirurgyns de nodige ordres en onder rigtingen te geven, hoedanig de gieken moeten behandell werden, en inel ernst de hand daar aan Ie houden, dal sulks beboor lyk geschiet, mitsgaders sorge te dragen, dat d'impotenten, met welkers constitutie of ziekte zulks niet strydig is, zig naar behoren reinigen aan de fontein en spetiaal die, welke lot het verband geboren. d'Edelc Hoog Achtbare lieeren 17"'" by eerst af Ie gane sebryvens eerbiedig Ie versoeken, dal altoos, zo veel mogelyk,
1753. J. MOSSEL. 543 helragt moge werden hel uytsenden van licler volk in '1 gene raal, als men in ile laatste jaren alhier nu en dan hooft sien aankomen, en spetiaal onder de zeevaart, al was liet maar een derde ervaren volk, dal aan de faligues van de zee en d'injurien van de lugt gewend is, wesen mag en onder de militie alleen Nederlanders, Swilsers en Duytschers, excuseerende alle Fran schen, Brabanders en Vlamingers, die hel minste aan hel Bataviasche climaat konnen gewennen, spetiaal d'eerstgemelde, waar van men reets dan te veel heeft, om andere goede reede nen, die ook min of meer applicatie! zyn of zoude kunnen werden op d'Engelschen en andere natiën, die zelfs Indien frequenleeren. Laaslelyk is verslaan de geproponeerde aanstelling van een persoon tot rnspector om, onder 'l oog van den hcere Gouverneur Generaal, altoos goede loesigt te houden, dal al het geresolveerde aangaande tlese materie sliplelyk werde in agl genomen, waar toe wesentlyk wel een aparl man vereiseht werd, Ie verschuy ven, 10l dal men een vigilanl subject kan vinden, hcquaam en genegen om zig daar toe Ie lalen employeeren, Ie meer, vermits het mogelyk al zo goed is daar loe niemand Ie benoemen, als recours te neemen tol een subject, dat of de nodige capaciteit of de vereischle yver en lust niet heeft om zig daar van wel l'acquiteeren. L 2-'i September. Vergunning voor de procureurs te pos tuleren voor hel Collegie run kleine geregts-zahen. Op zijn verzoek weid aan ilil collegie toegestaan »door de »posluleerendc solliciteurs te lalen bedienen alle zaken, die nvoor haar collegie gebragt werden van parthyen litiganlen, »zonder onderscheid, ingevalle de laasle niet genegen zyn »in persoon te compareeren, en dal het dien volgende aan • dies hediendens ook gepermitleert zy s 't sy agter het •appoinctemenl delinilif of wel, des vereiseht wordende, »by aparte declaratien, opgemaakt en geresumeert door den «Secretaris, mitsgaders gemodereert en getaxeert door twee '■Commissarissen, naar usantie te declareeren zodanig vast
1753. J. MOSSEL. 544 »en gelimiteerd salaris, als by Commissarissen van den Acht »baren llaad van jnslitie deses casteel werd g'accordeert, in «dien verstande, dal met de generale termen van alle saken, «die voor baar gebragt werden, zonder onderscheid, niet «gemeend werden eenige andere, als die waarlyk tot de "judicature van dal college geboren; ook is goedgevonden »aan de respeclive procureurs te permilleeren om als sollici ■ teurs en voor het salaris van de sodanige meede voor bet «selve Ie mogen postuleeren, invoegen zulks ler sessie van »den 20" der voorledene maand ook omtrent de bank van »zee- en commercie zaken is goedgevonden". ï2o September. Voorschrift nopens thee, o/i vracht naar Nederland te verzenden. Om niet mis te tasten ten opsigte van de intentie der beeren meesters aangaande de vragt, welke voor de thee der par ticulieren, met 's Gomp s scheepen naar Nederland overgaande, moet betaald werden, en alle aanleiding tot twyfel of dispuien dientwegen voor te komen, is verstaan de recipissen van deselve te laten herdrukken en daar by in stede van de woorden: dog, de thee geen 20 sluyvens 't pond in Nederland halende, zal volgens resolutien de dato 7 Juny en primo July 1751 agl stuyvers per ft voor vragl moeten betaald werden, te reekenen over de geheele massa van den vcr sender, 't zy dal parthyen daar uyl minder dan wol hoger mogten werden verkogl, en over de kammen in 'l generaal; en beneden d'agl stuyvers 't pond verkogt werdende, sup pleeren hel minder rendeerende; te gebruyken d'eygene woorden van d'Edele Hoog Achtbare Heeren Majores by missive van den 6 en Oclober anno 175:2, namentlyk: dat, de thee geen twintig stuyvers bel 8 in Nederland halende, egter agl stuyvers per pond voor vragt zal moeten betaald werden door yder koopman van zyn parthy, die minder als twintig stuyvers haalt.
1753. d. MOSSEL. 545 PLAIAAT-HOKK DttL VI. 35 25 September. Afschaffing van hei verstrekken van losse extracten Uit resolutie» en notulen der llooge Regering, voor zo verre Batavia betrof. Elke administratie te Batavia moest aanhouden een boek »mei een vasle hand"', waarin de extracten zouden worden bijgeschreven. Dal boek moes! tot dat doel, wanneer noodig, afgegeven worden aan de opperkooplieden van het kasteel, aan den eersten klerk ter generale secretarie of aan den eersten suppoost van de generale directie. Bel «veelvuldig verduysteren of te zoek raaken" van de lnsse extracten gaf aanleiding tot dezen maatregel, welke eene ampliatie was van het bepaalde op 50 Jiilij 1783 nopens het houden en visiteren van de negotie- en soldij-hoeken, enz. •£> September. Uitschrijving van een algemeenen /wc/r-, dank- en bede-dag wegen» hel aanstaande vertrek eener retourvloot. Merkwaardig vooral zijn in dit stuk de woorden: «opdat •Gode zig onser ontferme en wy voortaen onberispelyk, -n|iregt en onbeslraflelyk mogen syn in liet midden van een »kruin en verdraayl geslagle". hal kromme en verdraaide geslacht was namelijk de in heemsche bevolking van Java en van andere, 10l den Indischen Archipel behoorende eilanden. 2 October. Maatregelen in het belang van Batavia s gezondheid. Door den heer Gouverneur Generaal te kennen gegeven zynde, dat buylen de middelen ter weiring van de sieklens en sterftens te deser hoofdplaalse, ter sessien van den 14 en en I7 ,n September jongstleden op zyn Edelheids dient wegen ingediende coasideratien beraamd, nog als poincten van nood-
1753. J MOSSEL. 546 sakelykheid voorquamen Je verplaatsing van de brandhout werf of zo genaamde hout kappery, die thans zo na aan liet casleel was gelegen, dat men aldaar, by 't wayen van de zee wind, min of meer incommodileit gevoelde van de vunse reuk, die het selve, spetiaal by nat weeder, van zig geeft, en bel suyveren van de Cbincese graven boven en bewesten de fortresse Jaccatra, die somlyds een onlydelyke slank van zig gaven,'l zy van lyken of krengen ofte alleen van een soort van onkruyd, dal in mcnigle aldaar wasclit, en bet bier en daar stilstaande water; so is verstaan naar een bequamer terrain ter verplaat sing van de gemelde brandhout werf om te zien en ondertus schen Heemraden deser stads ommelanden te gelasten de nodige ordre te stellen, dat de gemelde graven van alle ruygtens en vuyligheid of krengen en stinkend water ten eersten en voor taan twee malen in 't jaar gereinigd werden. 2 October. Bepaling, dat de Groot-kassier, »so dra d'or "donnanlien door expresse gecomtnilleerdens na behoren ng'examineert ca tegens liet cassa-boek onder ultimo «Februari/ en ultimo Augustus geconfronteerd zullen "weeseu, daar meede sol kunnen volslaan'. Verantwoording-stukken behoefde hij niet langer te bewaren; althans was hij daarvoor niet meer aansprakelijk. Tweemalen 'sjaars vergeleken gecommitteerden de ordon nantien, »sluk voor stuk", met bet kas-boek. 8 October. Bepaling, dal de kosten van feesten ter eere van den geboorte-dag van den Erfstadhouder, enz., niet moglen worden gebragt ten laste van de Compagnie. Dit voorschrift is afkomstig van Heeren XVll ntn , die als argument daarvoor aanvoerden, dal dergelijke feesten in Nederland ook niet van lands- of sladswege betaald werden.
1753. J. MOSSEL. 547 Zij vonden liet vieren dier feesten uitstekend, mits ieder deelnemer zijn aandeel bekostigde. Eerst hij gedrukt extract uit de resolulien der Indische Regering van 51 Mei 1754 is dit aan belanghebbenden medegedeeld. 8 October. Last op de buiten-kantoren niel meer con tanten in voorraad te hebben dan dringend vereischt irerd. Deze last is afkomstig van Heeren XVII nin . 8 October. Last 10l het overzenden naar Nederland van insecten, planten, mineralen en andere rariteiten ten behoeve van de Leidsclie Eoogeechool. Deze last is afkomstig van Heeren XVII nen . Bij de facturen mogt de Compagnie met hel kostende niet bezwaard worden. 8 October. Bepaling, dal zoowel de Gouverneur-Generaal, als de leden van den Raad van Indië, jaarlijks een eed van purge moesten afleggen. 9 October. Nadere voorschriften nopens insolvente boedels van Compagnie'* dienaren en hunner weduwen. Naar aanleiding van het bepaalde op 25 Julij 1755 vroeg de Sequester inlichtingen aan de Hooge Regering, waarop deze hem magtigde: »om, ten fine fundamenteel te kunnen distin gueeren, welke als insolvent overgegevene boedels wesentlyk insolvent zyn of niet, alle crediteuren van onverevende insol vente boedels van overledene 'sComp 3 dienaren en derselver weduwen, zonder onderscheid, by publicatie en alïixie van
1753. J. MOSSEL. 548 billcllen, 10l matige kosten der respective boedels, te mogen waarschuwen en insinueeren om, binnen den lyd van ses wecken, Woensdags en Salurdags nademiddag van ilrie tot half ses uuren hunne respective actiën en prolentien met de vereficalien van dien ter secretary van den Raad van justitie Ie komen opgeven en vertonen". Wijders magtigde de Regering den Sequester »om, zn wel nu, als in 't vervolg, de meinorien, reekeningen, quitanlien en verdere papieren, insolvente boedels concerneerende, tol mena gement van kosten op ongezeguld papier te mogen expedieeren, dog daar en legen niet Ie bewilligen in hel extendeeren der proeedunren of vereveningen van alle insolvente boedels, voor zo verre de immobilia betreft, 10l de legale en speciale hypolheec quen, nog tol de geregtelyke pre ten tien van advocaten en pro cureurs, die d'overledene bedient hebben in processen of zaken. welke op of omtrent baar afsterven nog ongedecideert zyn geweest, also zulks, schoon in sig zelfs reglmatig en billyk, niet over een te brengen is met d'intentie der Heeren Majores om alle proceduren in cas van preferentie en concurentie over d'insolvenle boedels van 's Comp" dienaren en derselver weduwen, geen jaar en dag na haar mans dood alhier ter woon gebleven zynde, niet alhier, maar in Nederland te bonden, nog ook met bel ltesluyt descr regeering van den Sö 0 " Julyjongstleden, om haar Edele Hoog Achtbare sónder eenige reserve in slaat te stellen daaromtrent Qnalyk te disponeeren, zo als hoog deselve, by cene verhoopte nadere overweeging van die affaire mei de gevolgen en den aankleve van dien. invoegen als by gemelde resolutie breedvoerig is beschreven, zullen gelieven goed te vinden, maar wel onder die verevening le. cmnpreliendeeren d'onbetaaldc doodschnlden, nevens de prelensien van doctoren en praclizyns of cbirurgyns, d'overledene in hare ziekte bedient hebbende, nevens d'lmyshiiiiren, voor zo verre die naar regten preferentie hebben, en verschot voor spys en drank van personen, daar zy lon tyde vaa hare ziekte by inwonen, en gevolgelyk dese posten, als niel excessief zyn, Ie betalen zonder forma van proces, also baar Edele Hoog Ach Iba re t'equilahel zyn oin
1753. J. MOSSEL. 549 tiiet te approbeeren, dat men, zo veel mogelyk, zorge draagt, dat 's Corop* dienaren en derselver weduwen, die geen apparenlie hebben een opalente noedel na te laten, onder dak kunnen komen; dat z'in hare ziekte niet van doctoren en chirurgyns, uyt vreese van geen betaling te bekomen, verlaten en na baar dood niet van een ordentelyke begraafenis versloken werden; voorts ter narigt van gentellen sequesler te verklaren, dal hel geresolveerde len opsigte van dese materie ler gemelde sessie van den -25'" Juiy deses jaars, zo min als il'ordre der Edele Hoog Achtbare Heeren Superiore», betrekkelyk is tot de boedels van dienaren, mei vreemde scheepen in Indien g'arriveert en hier te lande in dienst genomen, nogte derselver weduwen, waar over, als voor deesen, het lorum hier Ie lande moet ge houden werden: en dat, na bet aflopen der g'ordonneerde proceduuren, de benodigde penningen voor so verre door hem qq", 141 ordonnantie van den lieer Directeur Generaal, uyt 'sComp 8 cassa zullen mogen goligt en aan de g'inleresseerdens afgegeven werden, dog niet anders als onder cautie de rcsli luendo, conform de statuten. 16 October. Intrekking van het tractement, toegekend den 28™ September 1641 aan de officieren van de inlandsche burgerij te Batavia. — Verdubbeling run de verstrekkingen aan de inlandsche burgerwachten aldaar. Op de gedane instantie der gesamenllyke inlandsche burger officieren by een ingedient request is verstaan voor altoos af Ie schallen de afgave van het hen by resolutie van den 28 in September van den jure lÜ4I toegelegde maandelyks douceur, zo zy zeggen, om sig van kousen en schoenen te voorsien, dog volgens dictamen van dat besluyt, als een erkentenisse om ben in bunnen dienst gewillig te maken en te meer aan mis Ie verpligten, en bet welke daar by is gereguleerd op vier realen van agleu voor een capitain, drie gclyke realen voor een lieulenant en twee voor een
willende vnorsieu,—also hel eensdeels nut cu billyk is, dat alle bedrog en misleyding in de commercie, zo veel mogelyk, werde geweirt en tegen gegaan, en ten anderen niet alleen de Compagnie en de geprivilegeerde Sociëteit tot den privaliven handel in amfioen door sulke onhetamelyke middelen grote lyks werd benadeelt door si remming van den verthier, maer dier door ook de goede, onvermengde amfioen zoude kunnen werden installig gemaekt,—hebben goetgevonden en verslaan t' interdiceeren, gelyk wy interdiceeren by desen, aen alle persnonen, welke sig onder 's Compagnies jurisdictie bevinden of namaals daar onder komen mogten, zonder onderscheyd, het falsilieeren off vermengen van den amfioen by heele, halve of quart kistjes en kleinere ditos ter verkoop en versending, en insonderheid hel verkoopen en versenden van sulke ver valschte of vermengde amfioen in de kisten, waer mede d'op regte en suyvere opium voor de Compagnie alhier aangebragt en by de Societeyt verkogl werd, het eerste, namentlyk de vervalsching of vermenging ter verkoop in een grotere quan tileyt, als van een calje teffens, en ter versending, sub poene van confiscatie van de gefalsifieerde of vermengde quantileyl en betaeling i r an bel quadruplum, te rekenen naar den ver koops pi ys van de Sociëteit, tol eene boete daer en boven, te. verdeden tusschen de Compagnie, de diacony armen, en den officier, die de calange zal doen, mits hy den aanbrenger con tenleere, in gelyke deelen; en het andere ofte de verkoopen versending van sulke vervalschte en vermengde amfioen in de voorsz. kisten, op deselve poenaliteyten en bannissement in de ketting voor den tyd van vyf jaren, daer en boven. Dog werd bier onder niet begreepen het praepareeren om als madat of by kleene parthytjes van uylerlyk een calje of minder in loco uyl de hand voor madat ofte vermengde opium verkogl ie werden, 't geen een iegelyk heeft vrygestaan en als nog vrystaal, mits dal dit heulsap by de Societeyt inge kopt zy. Ende ten eynde niemand hier van eenige ignorantie soude kunnen pretendeeren, beveelen wy, dal dese, so te deser hoofd- 1751. J. MOSSEL. 55
1753. J. MOSSEL. 550 vendrig, dog sedert, ponder dat men kan nagaan wanneer, is vermeerdert tot 4 rd s en 38 stuyvers voor een capitain, 4 rd 5 voor een lieutenanl en 5 rd" en 8 stuyvers voor een vendrig, en daar en tegen de verstrekking van lamp, oly en kaarssen aan d'inlandscbe burger waglen of corps de guarde, zo binnen als Imyten de stad, tot een quantileit van 42 kan nen van d'eerste en 53 ffi van de laaste, welke meede al voor den jare 1695 op dien voel heeft plaats gehad, te verdubbelen. 16 October. Regeling nopens de verantwoording run geschenken van en aan inlandsche vorsten, enz. De resident ten comptoire Jamby, Aalders, versoek gedaan hebbende, dal, zo wel als bet in anno passato gesondene geschenk voor den Koning, etc. derwaarts aangerekent was, dat comp toir ook mogte werden te goed gebragt bet bedragen der van daar ontfangen werdende gescbenken; zo is verstaan daar inne niet alleen te condescendeeren, maar ook in 't vervolg altoos hier omtrent op een eenparige voet te doen te werk gaan, zodanig, dat de gescbenken en contra gescbenken naai 1 de billykbeid door en op deselve plaatsen gegaudeerl en gedragen werden. 19 October. Verbod tegen den uitvoer van arak van Batavia naar de Kaap de Goede Hoop. De Regering vreesde, dat, »tot prejuditie van den verkoop »in Nederland", arak door Engelscben en anderen van de Kaap naar lüuropa zoude worden overgebragt. De poenaliteit was confiscatie van den arak en »de straffen, »op de particuliere, verboden handel gestalueerd". 19 October. Nadere voorschriften nopens het houden en examineren van de nenolie- en soldij-boeken. Om de pas af te snyden lot alle exceptien van ignorantie,
1753. J. MOSSEL. 551 wanneer men ontdekt, dat de houders der negotie-boeken ofte de gecommitteerdens lot derselver exaininalie zig niet naar behoren van hunnen pligt hebben g'acquileerd, is in Rade van India goedgevonden by dese een speciale aanwysinge te doen van het geene daar om trend nog moet g'observeert werden, buyten het gcenc hier voren reets uytdruckelyk is gezegl, als: 1° buyten het generale vertoog der lasten, door de gecommit teerde examinateurs op te maken, waar van hier voren is gewag gemaakt, zal ook door den houder der negotie boeken voor hel sluylen moeien weiden geformeert eene te snmenlrecking van deselve, op een klare en dislincte wysc aantonende de redenen, waar om yder reekening minder of meerder als het voorgaande jaar is; 2° na dal over dit geschrift in Made van politie naar vereisch en bevinding van zaken zal wesen gedisponeerl, moet den houder qualilicatie verleend werden om met het sluylen voorl te gaan; 3° en sal het selve, benevens de daar op gevallene besluylen, vervolgens als een bylage by het journaal moeten gevoegt werden lot narigt van de visilateurs of gecommitteerde cNaminaleurs; 4° met het woord van examineeren werd ook verstaan ofte daar onder mede begrepen: a. de confrontatie der nieuwe restanten legens de afgelegde boeken, de byboekjes of boeken van administralien en verdere papieren, eenige relatie lot de boeken hebbende; b. hel nazien of alle lasten en ongelden, gevalideerde minderheden, verliesen en defeclueuse goederen, etc, hehoorlyk en op hunne eigene reekeningen zyn inge schreven en verevend of verantwoord; c. of dit alles len laste van de Compagnie moet blyven ; d. of alle in- en afschryvingen geschied zyu in heboorlykc forma en met de vereischte extensie en klaarheid, zonder een onnutle verspilling van woorden, die veel tyds duyslerheid verwekt;
1753. J. MOSSEL. 552 e. of alle winsten en voordoelen de Compagnie behoorlyk zyn goedgedaan; f. of de restanten alle wel als wesenllyke en deugdelyke effecten kunnen aangemerkt werden en of 'er niet eeuige onder lopen, waar van de boeken behoorden gezuyverl te werden, als daar zyn: goederen, die in gebruyk zyn en dagelyks van hare waardye verliesen, zo dat het niet voegt, dal deselve met haar volle kostende, wanneer nieuw zyn geweest, blyven voortlopen, maar deselve moeten werden afgeschreven en die verdere verantwoording subject zyn, agler de restanten, zo lang in wezen zyn, levendig gebonden werden, en g. of 'er ten opsigte van de debet lopende reekeningen geene negligenlie wegens derselvor inneeming is ge pleegt ol' ook hopeloos zyn en de boeken daar van dienden gezuyvert te wenden door deselve af te schryven en cenlyk Immens lyns ter geheugenisse voor te dragen; mitsgaders op Ceylon, daar expresse visitateurs zyn, ook h. de nareekening; 5° de visitateurs of gecommitlecrdens zullen by hun rapport ol' bevinding niet alleen aantoonen alle gebreeken, in de houding der boeken ontdekt, en de consideralieii, die over deselve te maken zyn, maar ook alles, bet geene in aan merking komt om verbeterd ol' in den aanslaande anders behandelt te werden; 6° dese bevinding zal mede, met de bcsluyten der ministers in margine, aan den houder der boeken, ter zynernarigt, ter band gesteld werden; 7 U de hoofd-boeken van de respeclive gouvernementen, direc tien en commandementen moeten tegens olie voor ultimo December int ultimo Augustus afgesloten en de boeken der subalterne comptoiren daar hy ingetrocken zyn, ten einde deselve vroeg in bel voorjaar, 't zy direct ofte over ecu ander comploir, herwaarts kunnen gezonden werden; en ten dien eynde zullen de bediendens van de subalterne comptoiren gehouden wescn hunne boekjes binnen zekeren
1753. J. MOSSEL. 553 tyd liy de ministers, yder in don haren, naar de gelegent licid der plaatsen reets bepaald of nog te bepalen, op den laatsten September dan welden 18™ ofte ten alter langste ultimo October naar hel hoofd-comptoir Ie /enden-, wor dende de respective gouverneurs, directeurs en eoinman deurs en derselver raden by desen de novo expresselyk gelast de zodanige, welke na desen bevonden zullen wer den nalatig te zyn in het Lydig vervaardigen van de hen aanhevolene boeken, Ie beslaan in oone boete van drie maanden gagie, len behoeve van de diacony-armen; en als zy desehe vervolgens niet binnen twee of ten langsten drie maanden na den uyterlyk gestelden tyd vervaardigen en overzenden, zonder eenige conniventie, defacto uyt hunne functien te dimoveeren en buyten qualiteit en gagie lier waaris ie zenden, gelyk mede het opperhoofd van zodanigen' comptoir, daar zulks mogte voorvallen, ten ware hy haar van het ten agteren raken derselve en d'oorsaken, waar uyt dat ontslaan was, lydig advis gegeven en zig dienl wegon met voldoende rederen voor af verontschuldigt baddè, met aantooning, dat daar in niet liadde kunnen voorsien; 8° ten opsigte van dese hoofd-plaatze zal in volle kragt en waarde blyven het geresolveerde in Rade van India op den 28 en January anno 1701, dat jaarlyks alle de boekjes der administrateurs op ultimo April on de negotie-boeken op ultimo May tot ultimo February toe volkomen zullen moéten ellen staan en vervolgens de hy-hookjes op ultimo October, dog die van d'equipage-werf en het ambagts-quar tier niel later als ultimo November: en wyders de negotie boekon voor ultimo December zullen moeion gesloten en gereed zyn, als mede de respective soldy- en guarnisoen boe ken niel later als don I .i" 1 .November, waar toe dan ook de curator ad lilos met zyne reekeningen wegons de nalaten schap dor overledene 'sComp' dienaren voor den 10 e " October en de boeken van 'l hospitaal uyterlyk ultimo van deselve maand, gelyk ook den groot cassier mei hel cassa-boek op den don 15 ,n April tol ultimo February
753. J. MOSSEL. 554 en wederom op den 15™ Octnher 10l ultimo Augustus inclusive len vollen zullen moeten gereed zyn; en dat voorts de geene, die bevonden zullen werden daar omtrend te manqucren, telkens op hel verlnopen van den eersten tyd zullen verbeuren twee en op de laatste drie maanden gagic, ten behoeve van de Compagnie, ofte wel verdere correctie naar bevindinge van hun versuyin. en egter boven dien in 't casleel zullen moeten verblyven, tol dat zy hun werk vereffent zullen hebben: dog de boekhouders van d'equipage-werf en het ambagls-quartier, als hun werk niet gevoegelyk in 't casteel kunnende absolveeren, dus lange in hunne comploiren respeclive in arrest zullen ge houden werden, zonder dat het voorwenden van ziekte of andere extra-ordinaire toevallen hen daar omtrend zal verschonen, alzo zy by eene reële ontmoeting van wettige verhinderingen 't zelve lydig zullen moeten aangeven, opdat de voortgang van hun werk door andere zoude kunnen bezorgt werden; 9° ook zal by de confrontatie der negotie- tegen d'adminislratic bocken, ingevolge de resolutie deser regeering van den 18 cn Juny anno 1751, van de dill'erenten of bevinding derzelve geene notitie mogen werden gehouden op losse vellen of kladden, maar in een boek met een vaste band, daar toe expres te houden en door den negotie-boekhouder onderteekent, dat yder reis, na gedaan werk, aan den visitateur generaal moet ter hand gesteld werden ter visitatie en bewaring; 10° nog zal, volgens besluyt van den 25 cn September anno 1755, op alle comploiren en in alle administraties alhier moeten gehouden werden een boek met een vaste band, dat, telkens als d'opperkooplieden van het casleel, d'eersle geswore clercq ter generale secretarye ofte d'eerste sup poost op het comptoir van de generale directie het requi reeren, aan hen zal moeten gezonden werden om daar in de nodige extracten uyt de besluyten en notulen van dese regecring Ie laten inschryven en, g'authenüsecrt
1753. J. MOSSEL. 555 zynde, te rug te zenden, zullende dat boek op de respec tive transporten van de comptoiren of adniinistralien moeten bekend gesteld werden en gevolgelyk het afgeven van lusse extracten geheel en al cesseeren. Zie ook hij 30 Julij 1753 en 26 Augustus 1791. 50 October. Verbod tegen het gewag maken in officiële stukken van rijksdaalders ml (>0 liytc stuivers. Alleen van rijksdaalders ad 48 zware stuivers mogt in die stukken sprake wezen, »ter voorkoming van de confusie, die »u\l het tegendeel ontslaan kan, speciaal als bet woord van ligle «[stuivers] in de pen hlyl't, gelyk Ie meermalen geschied is". Dil verbod was bestemd voor »de respective collegien, de •directeur en commissarissen van de Bank-courant en van de «Amphioen-socieleyl daar onder begrepen". In alle «negotie- en secretarieele papieren van geheel India" mogt alleen sprake zijn van guldens of florijnen van 20 Hol landsche ol zoo genaamde zware stuivers. Uitgezonderd was alleen het »cassa- en coulra-cassa-boek" Ie Batavia', omdat »de inlander, by wien de guldens l'eene »maal onbekent zyn en die aan de rd r van 48 sware stuyvers • gewend is, by hel doen van levcrantien, enz. moeyelyk en «eenigsinls onverstaanbaar zoude vallen". 30 October. Voorschriften nopens het lossen en laden van specerijen ler reede Batavia. Tot betere preventie ofte ontdekking van dieveryen en andere quade practyequeu omtrent de speceryen en om door een te late advertentie niet buyten postuur gesteld te werden om l'ordonneeren en in 't werk te doen stellen het gcene ten dien eynde al verder vereischt werden mogle, is g'arrcsteerd voortaan ook de losbriefjes of de bevindingen der ladingen van de losvaartuygen, die de speceryen aan de wal brengen, yder ordinaire vergaderdag te doen indienen, mitsgaders zo wel de
1753. J. MOSSEL. 556 presente als d'in 't vervolg tedoene versendingeo van spcccryen na Nederland aan boord der scheepen door d'opperaluarlieden van deselve te doen nawegen, len overstaan van gecominit teerdens, die nopens derselver bevinding in geschrifte zullen moeten rapport doen. Al verder is mei relatie lot. dese materie dienstig g'oordeelt en oversnlks besloten, dat. d'opperstuurlieden van de scheepen of d'officiers, die d'lading aan boord onlfangen, aan d'opper cooplieden desos casteels telkens ten eersten zullen moeien toesenden schriftelyk berigt wegens d'onlfangst van de peeper en diergelyke losse pond goedereu, 't zy by 't getal der zacken ofte andersints. 17> November. Bepaling, dal met 1 Januarij 1754 voor slaven, Ie Batavia ten diende van de Compagnie aangevoerd, geen inkomend regt zonde worden betaald. Vroeger betaalden de aanbrengers dat regt, even als voor de slaven, welke de leden der Hooge Regering voor zich uitkozen. in de pacht-condiliën werd deze bepaling opgenomen. 13 November. Afschaffing van den borgtogt, vastgesteld op 15 Januari/ 1682 en 5 Mei 1686 voor het onderhoud gedurende zes jaren van geëmancipeerde lijfeigenen* — Bepaling, dat alwie «by levenden lyve" te Batavia een slaaf of slavin wilde emanciperen, als mede de executeurs-testamentair van hen, die zulks «by «ui/tlersle wille komen te doen ofte reets pro dato deses «gedaan hekken", voor de expeditie der emancipatie-brievt n aan tien Secretaris van Schepenen, ten behoeve der diaconie, moesten betalen eene som van 10 rijksdaal ders voor elk geëmancipeerd lijfeigene. De borgtogl leverde niel op »de vereischte vrngi lerberei »king van bel bedoelde oogmerk".
1753. J MOSSEL. 557 Waal »(loor traagheid of onkunde geene Gnantien lot een •ordentelyke broodwinning weetende en na verloop van jaren •hunne huysgesinnen vermeerder) siende", namen de geëman cipeerde lijfeigenen toch, na ommekomst van de bewuste zes jaren, hun toevlugt tot de »ofiferkist" der diaconie. Hel armen-fonds was daardoor op eene verontrustende wijze aangesproken, weshalve de Regering begreep, dal dil fonds door nieuwe inkomsten versterkt moest worden. Hiertoe /oude dienen hel bovenbedoelde «sommetje" van 10 rijksdaalders, welk geld de Secretaris van Schepenen eenmaal 's jaars aan Diakenen moest verantwoorden. Hel onderhoud egler van geëmancipeerder), »die hy hare • vrygeving vermink! of incurabel geweest zyn", bleef ten laste van den vrijgever of van diens hoedel. 13 November. Magiigiug op de Diaconie »de legaten »ofte giften, die den een ofte ander aan lijfeigenen «kond Ie vermaken of donaleren en onder huur sul »irillen slellen om Ie dienen 10l onderhoud derselre, »te accepteren legen* 10 per ei'nlo run 'I capüaal in ><7 jaar, om maandelyks of op sodanige lyden van 't jaar »uytgekcert Ie worden, als de lesiaienr ofte vrygever 'Kid goedvinden; mits dal, na 10l overlyden van den *begifligde, sodanige capüaal of hel nog overschie »tende blyve ten voordeele van de Diaconye". Velen waren genegen aan hunne geëmancipeerde lijfeigenen zekere som voor hun onderhoud Ie geven of Ie legateren, maar werden hiervan teruggehouden door de vrees voor ver spilling van dal geld, indien zulks in handen van de geëman cipeerden geraakte. Volgens de Regering kon de. Diaconie door vorenstaande regeling geen nadeel lijden, «schoon ook de uytkeering van »10 per cenlo 21') jaren na den anderen plaats hadde", vermits de Diaconie haar geld hij de Compagnie tegen 4'/ 2 pel. 's jaars uitzette.
1753. J. MOSSEL. 558 Een iegelyk bleef nnluiirlyk vrij »buylen bcmoeyingen van "Diaconen, ten behoeve van de vrygegeven werdende lyf »eigenen zodanige gifle Ie doen ofle legaten Ie bespreken, als »hy te rade mogte werden". 13 November. Magliging op de Diaconie Ie liatavia aan bedeelde inlanders en geémancipeerden loe (e kennen perceelen van een der niet ver run «hier [Malaria nog xmbebouwt leggende landen van de Compagnie". In dat geval zouden de bedeelden slechts de helft of een vierde deel van hunne vroegere bedeeling blijven genieten, maar daarentegen door de Diaconie van akkerbouw-gereedschap pen, melk-koeien, enz. voorzien worden. Een zeker gedeelte van de opbrengst hunner producten kwam ten voordeele van de Diaconie, die Europeesche en andere opziglers, des noods ook aparte armbezorgers en landbouw kundigen, kon aanstellen. Zie ook 6 Junij 1755. 13 November. Verdeeling van de builen-armen te Bata via in klassen. Gesproken zynde over de door diaconen g'allegueerde aanwascb van den last van het onderhoud, dal men gewoon is aan veele toe te leggen om zig buyten de Gods huysen te bedruypen, waar onder, na alle apparentie, by nauwkeurig ondersoek wel weeder eenige gevonden zullen werden, die de aan haar afgegeven werdende alimentalien ofte niet waardig zyn of wel zo zeer niet benodigt hebhen, ofschoon men de dienlwegen verspreid werdende gerugten niet len vollen accredileeren kan, gelyk zulks anno 177)5 is ondervonden, blykens de resolutie deser regeering van den 21 (n January van dal jaar en bel ten dien dage ingekomen rapport van de heeren Raden, de Wille van Schooien en Valckenier, die by resolutie deser tafel van den 17' n April des jaars 1752 waren gecommiltcert om een generale
1753. J MOSSEL. 559 accurate revue der lmyten armen len haar Edelens overslaan te laten doen; so is goedgevonden en verslaan len selven eynde weeder twee leeden deser tafel te commillceren en daar toe te benoemen de lieercn Itaden extra-ordinair, de Nys en van Baset, mitsgaders haar Edelens in mandatis te geven om ook tellens te besorgen, dal de buylen armen voortaan verdeelt weiden in classes, gerigt na ieders benodigtheid en conditie, liet getal van de kinderen en d'onmagt door siektens en qualen van de geene, die baar Edelens oordeelen eenige alimentatie nodig Ie hebben, mei afvvysing en expresse seclusie van dezulke, die in slaat niogle weesen om zelfs de kost met eenig eerlyk band werk of gepermitteerde neering te soeken. 29 November. Last op de praclizijns tprecise voor het vaangaan van de rol op de bovemale van het stadhuys «\lc Batavia] te verschynen, helst/ dateenigeparthyen t>ter rolle hebben ofte niet". De poenaliteyt was eene boete van 10 rijksdaalders ten behoeve van het College van Schepenen, »onvermindert dat, syn mees ters sake door den geregts bode ny l geroepen werdende en hy »niel compareerende, verleent sal werden couiparuit ofte default, >. len kosten van dien defaillanlen procureur, sonder syn mees nier sulx in reekening Ie mogen brengen". 1 December. vOi-drc-boek" voor hel garnizoen Ie Batavia en »dies resorle". Reglement op het doen van de exercitie. Art. 1. De sergeanten en corporaals zullen by goed weer 's morgens vroeg en 's avonds by 'l vallen van den avond bare manschappen, welke vry van de wagt zyn, exerceeren, in 't bysonder de gene, die nieuw aangekomen zyn by de com pagnie, leerende haar den snaphaan wel hanteeren, als: die te presenteeren, verkeert op scbouder te leggen, verdekt te
1751. J. MOSSEL. 56 plaetse, als op Samarang, Cheribon en Sourabaya, ten eersten en ook ter gelegener lyd op Bantam sal werden gepubliceerd en, so in de Nederduytsche, als Chineese, Javaanscbe en Maleyd sche lale g'affigeert ter plaatse, daer men gewoon is publicatie ende affixie te doen; gelastende voorts den Raad van justitie deses casteels en Scheepenen deser stad, midsgaders hare en alle andere officieren en justiticiercn den inboude deses stiptelyk t' agtervolgen ende doen agtervolgen, proccdcercnde en doende procedeeren tegens de overtreeders souder de minste conni ventie ofte alwyking; want wy zulks also tot welstand van de Comp e . en handhaving van de goede, trouwe in den koop handel bevonden hebhen nodig Ie zyn. 20 April. Voorschrift nopens hel bcleijcjen run dat schceps-raad. Op den voorstel van den heere Gouverneur Generaal is goedgevonden en verstaan d'overheden van alle schepen, daar supercargas op varen, by instructie Ie gelasten om, wanneer deselve by het aandoen van de wal, daar men niet algemeen bekend is, het vastraken van schepen en andere gewigtige voorvallen, iets ten gemeenen beste proponeeren, het welke de capilains niet goedvinden te volgen, zy aan deselve niet zullen vermogen te weigeren den scheepsraad Ie vergaderen om daar over te delibereeren, mitsgaders dat den eersten su percarga, in zaken van diergelyke groot belang en by ogen schynelyk erreur van de capilain, gequaliflceert zal weesen om selfs vergadering te beleggen en aldaar hel geene te proponeeren en in omvrage te brengen, dat by dienstig inog le oordeelen, vermits het al meer dan eens gebeur! is, dat de beilsame en op verkregen ervarentheit steunende raadgevingen van de zulke door slylfzinnigheid van de hoofden «ler schee pen, zonder eenig onderzoek, verworpen zyn, alleen omdat van iemand, geen zeeman van professie zynde, wierden voor gebragt.
1753. d. MOSSEL. 560 dragen, verkeert onder de linker arm te swenken, neder te leggen en wat dies meer is, als: het bajonet op de loop brengen, de snaphaan hoog in de regter arm te hangen en op de linker arm te leggen, beyde met de bajonets op de loop, wordende van het doen van liet gantsche manuaal verschoont om de wille van liet land, dal. zo veele f&tigues teffens niel kan vcelen, waarom de sergeanten principaal het gemeen bel wel laaden van haar geweir zullen loeren by hel doen van mei platons te vuuren, zullende daar omtrent in agl genomen werden, dal zy in voorschrevene tyd als dan niets laten doen als ie leeren mei platons swenken, stilstaande en marcheerende vuuren en wel marcheeren en vooral de snaphaan wel dragen; als 'l reegent of quaad weer is, blyven zy verschoont van de exercitie. Art. 2. Een officier per compagnie sal hier by 's daags eens moeien praesent wesen en den adjudant sig laten vinden, dan by dese, dan by geene compagnie, om derselver sergeanten on voor al die commandeert, goede onderregtinge ie geven, waar toe ook de officieren teffens gesteld zyn; en ook om Ie belellen, dal hel gemeen niei gebrutaliseerd worde, suilende hel gemeen, wel behandelt, dog gantsch onwillig synde, gecor rigeerl werden en by verdere halslarrigheid daar van aan den capilain van de compagnie rapport doen, die de zaak na bevinding sal behandelen. Ar!, ö. Geduurende de goede mousson, als in de maanden Maart, April, May, Juny, July, Augustus, September en üctober, sal hel bataillon twee maal ter weck in de wapens komen, als 's Dingsdags en Yïydags 's agtermiddags len vyl' uuren, goed weer synde, als wanneer niemand sal vry wesen als de officieren, onder officieren en gemeene, die de wagl hebben, moetende de overige alle present syn mei chierp, ringkraag en sponlon, als wanneer de majoor selfs sal commanderen en hel bataillon slellen in die ordre, so als sulks by wylen Zyn Hoog Vorslelyke Doorlugtigheyd (11. L. M.) in bet vaderland is g'ordonneert; alleen om de wille van hel land. dal niet veel fatigues kan lyden, sal het geineen van het manuaal
1753. J. MOSSEL. 561 PLAKAA VI. 3(j verschoont blyven en niets voor die tyd doen, als by artieul 1 staal, met dil onderscheyd noglhans, dat de majoor het balaillon leerl swenken, mitsgaders niet alleen slil slaande en marcheerende, als retireerende met [dolons, maar ook op de holle wegen uyL het balaillon carré en tellens met gelederen, etc, laat vuuren. Art. 4. Vervolgens laten marcheeren conform de gesla- I lieerde ordre, als boven vernield, en voorts het baltaillon doen breeken en de compagnien ordentelyk, met verkeert ge schouderl geweir, na hare quartieren senden door de onder officieren, gelyk deselve ook ter exercitie plaats door de onder officiers gebragt worden. Art. '■>. Als hel den heere Gouverneur Generaal sal behagen ojn de exercitie by te wonen, sal zyn Hoog Edelheyd het hoofd van de militie laten waarschouwen, die sulks daar op aan den collonel sal laten weten, als wanneer de majoor de nieuwe vaandels van slaat in ceremonie van de hoofd-wagl, waar deselve bewaard worden, sal laten afhalen mei debajonets op de loo|> en het geweir hoog in de regier arm en zig zelfs aan 't hoofd van 't baltaillon stellen; en als den heere Gouver neur Generaal aankomt, hel geweir laten presenteeren en de marsch slaan, waar by de officieren op haar tour salueeren, voor so verre als zyn Hoog Edelheyd haar komt Ie passeeren. Arl. G. En Wanneer het hooft van de militie by de excercitie verscheynt, sal de majoor syn Edele met gepresenteerd geweir onlfangen, in parade staande; dog by aldien hel baltaillon reels besig was met te vuuren, is de majoor daar van geexcuseert Ordrt en reglement n// hei doen der wagten en verdere belastingen voor hel guarnisoen van Batavia en desselfs casteel. Op hel, doen der wagten. Arl. 1. De officieren van de slads poorten* zenden hare tamboeren aan de hooft-wagl om de reveille te slaan, 's morgens
1753. J. MOSSEL. 562 ten half vyf uuren, met den tamboer-majoor aan 't hooft; en zal de vaandrig van de hool'l-wagt, zo ras de tamboers zyn al'gedcfilcerd na hare bescheydene posten, de sleutels afgeven aan de sergeanten, ten dien eynde van yder poort aldaar met vier man gesonden, en sullen de poorten in presentie van den officier, die de wagt aldaar commandeert, worden geopent en de marsen geslagen en de sleutels door voorschreve sergeanten en manschappen wederom op de hoofl-wagl gebragl worden aan den vaandrig voorschreven en aldaar tot nader ordre van den heere Gouverneur Generaal hlyven berusten. Art. 2. De sergeanten, gezonden tot het afhalen der sleutels, zullen berigl doen van het geene op hunne respective posten is gepasseert, een yder ten reguarde van zyne post; en iels van aanbelang zyndc voorgevallen, zal den officier, de wagt hebbende gehad, daar van selfs rapport doen aan den heere Gouverneur Generaal of wien andersinls het guarnisoen slaat te comuiandeercn, als wanneer afgelost is. Art. T>. Alle morgen ten seven uuren zal de vergaderinge worden geslagen op de gewone parade plaats door vier tam boeren en twee pypers, benevens den tamboer majoor aan 'l hooft, welke aan de baracquen van 't casteel bescheyden zyn, en zullen de zo genaamde prince vergadering slaan, als wan neer de sergeanten en corporaals, die de wagt staan te betrecken, haar gecommandeerde manschappen tot de wagt voor hel logement van 't volk in een .reye stellen aan de poorten; aan de hooft-wagt op de ordinaire vergader-plaats, op de aankomste van de officiers, die de waglen, zo aan de poorten als hoofd-wagl, slaan !e betrecken, met het geweer by de voel, waar na de officier de bajonets op de loop laat brengen en de laatstok in de loop, op volgende wyse. Art. 4. Yder soldaat makende regtsom en brengende, zonder tempo, de bajonet in de loop en de laadstok in deselve, waar na hy zig in een tempo wederom herstelt en de snaphaan als ordinair by de voet houd, man voor man het geweir visiteerd, den eersten man van de regier vleugel presenleerd, als ordinaris, in drie tempos de snaphaan, neemt deselve de
1753. J. MOSSEL. 563 vierde tempo hoog, opent te gelyk rle pan en geeft zyn geweir over ann tien officier, welke, wanneer die gezien heeft, dat alles wel en zuyver, als ook inwendig reyn is, den soldaat zyn snaphaan weder geeft, die met deselve tempos het selve wederom hy de voet hrengt; en op dusdanig een wysc gevisiteerd zynde, laat den officier de laatstok zonder tempos uyt de loop en op hare plaats brengen, als wanneer de officier hel geweir laat op schouder leggen, zyn volk in gelederen swenken, de marsch slaan en marcheert regt tegens over de oude of afgaande wagt. Art. 5. Yder onder officier zal, met zyn helmbaard of geweir op schouder, alleen marcheeren op de vleugel of voor zyn divisie: hy zal onder bel geweir geen hoed afnemen, ook niet by bel uytgevcn van bel parool; en wanneer hy deselve aan zyn offi cier brengt, zal hy zyn helmbaard of geweir by den voet necmen, gebruykende daar toe ordentclyke tempos. Art. 6. En zullen de officieren, welke de wagt slaan Ie belrcckcn, alle morgen ten half seven zig vervoegen aan de stads hooft-wagl met cherp en ring-kraag, als mede den capitain, die de hoofl-wagt staat te betrecken, op dal den onder-majoor hare namen aanteken!, ten eynde men sonde welen, als 'er iets op hare wagt voorvalt, wie aldaar de wagt heeft belrocken gehad; dit geschied in deser voegen, dal, welkers compagnie aan dese of gene poort legt bescheyden, die selfde officier ook voor die poort wordt aangeteként, op dat hel volk een ieder zyn eygene officier zal bekomen, om aldus ieder compagnie, zo van gemeene, onder-officiers als subalterne, te doen waken, waar hare compagnie in 't geheel bescheyden legt. Art. 7. De compagnien, bescheyden aan de baracquen van 't casteel, zullen de stads hooft-wagt en de verdere wagten van 't casteel moeten betrecken ; invoegen, als de vorgaderinge, volgens artieul 3, heeft geslagen, zal den capitain, die de wagt slaat te betrecken, zig na zyn volk hegeven, ten dien eynde bereeds bevorens op de gewone parade plaals gcsleld door de sergeanten en gevisiteerd door dé Officieren, eert yder zyn eygen compagnies volk, volgens artieul 4; en dil gedaan zynde, steld
1753. J. MOSSEL. 564 den adjudant dcselve invoegen de eerste dag de oudste com pagnie boven aan, de twede dag de Iwede compagnie boven aan en zoo vervolgens, op dal liet gemeen bet casteel by tour beurten komt te betrecken, en zo mede met oflicieren en onder-oflicieren; de parade, door den onder-majoor afgedeelt zynde, geeft die over aan den capitain, als wanneer deselvc de parade het geweer op schouder doet leggen en laatdemarsch slaan, ordonneerd aan den officier, die de casteels wagt moet betrecken, van af te marcheren en marcheert voorts selfs af. N.B. de Gouverneur Generaals wagt zal, als de dragonders manqueeren, voortaan door granadiers worden beset; en mar cheeren met de bajonets op de loop en hel geweir op schouder. Art. 8. Als de parade is afgedefileert, zal den onder-majoor een schriftelyk rapport formeeren, 't selve de commandeerende officier van 't guarnisocn besorgen, die 't selve tekenl en, als den heer Gouverneur Generaal in 't casteel of op Jaccatra is, aldaar rapport gaat doen of sulks, by onpasselykheid, den groot majoor laat waarneemen, dog in zyn Edelheyts boven thuyn, Weltevreden, zynde, is gepermitteerd 's Maandags, Dings dags, Donderdags en Vrydags per een ordonnantie dragonder na den heere Gouverneur Generaal te zenden; op Woensdag en Saturdag komt zyn Edele selfs of den groot majoor, die als dan voor die tyd rapport doet; 's Sondags word doorgaans na kerk tyd rapport in 't casteel gedaan; en ook als het 's morgens vergaderinge by haar Hoog Edeleus is. Art. 9. Wanneer de wagten zullen aflossen en de nieuwe wagt omlrend veertig passen van de oude wagt zal gekomen zyn, zal dese het geweir presenteeren en de marsch slaan, marcheerende intussen de nieuwe wagt op de linker hand van de oude wagt, wel te verstaan de hooft wagt; de andere wagten stellen zig regt legens over de oude wagt, behoudende de oude wagten hare plaatsen, tol dat alle de schildwagten afgelost en te rug gekomen zyn; de wagten aldus opgemarcheerl zynde, laat den capitain of officier het geweir presenteeren en neeml de capitain of officier van de nieuwe wagt 't sponton hoqg en gaan na de officieren van de oude wagten, brengen
1753. J. MOSSEL. 565 als dan hare sponlons weder aan de voet; en, na alles ordcn lelyk Ie hebben overgenomen, nemen de sponlons als voren hoog en gaan wederom na hare |iosl: zo ras de officieren der nieuwe wagl gegaan zyn om de ordres van de officieren van de oude wagl over Ie nemen, zullen ook de sergeanten en corporaals van de nieuwe wagl het selve gaan doen hy de sergeanten van de oude wagl, hare helmbaarden op schouder houdende en de rapilains haar geweir hoog in de regier arm dragende: de ordres hebbende behoorlyk overgenomen, keeren zv wederom na hare post en commandeert den capitain van de oude wagl eerst en die van de nieuwe wagl dadelyk daar na: snaphaan op schouder; vervolgens commandeert de capitain of officier van de nieuwe wagl: sergeanten f» corporaals daar in/t, en ordonneert te gelyk aan de sergeanten, dat de corporaals de nieuwe schildwagten 10l de overgeleverde post zullen op brengen om de oude al' Ie lossen, waarop de oudste corporaal de soldalen, welke daar loe genoinineert zyn, commandeert: marsch na dr midden, regis en linksom, hall, front; een cor poraal van de oude wagl sal met en henevens de corporaal van de nieuwe wagl gaan om de poslcn aan Ie wysen en horen, ol' de ordres door de oude aan de nieuwe schildwagten wel worden overgeleverd. Wanneer de corporaal het volk commandeert, moet hy zyn geweir met een uytgeslrekte arm hy de voel hebben en in hel marcheeren het selve vlak dragen, gelyk de officier zyn sponton; als er vier man of daar hoven vereyscht worden tot de aflossing, swenken desehe sig in twee gelederen; en wan neer de posten verre van elkander zyn, zal men deselvc door twee corporaals laten opbrengen. Voorwaarts swenkt uw, marschl Soo ras de corporaal met de nieuwe aflossing op tien treeden aan de post komt, die hy moet aflossen, sal de soldaat van de oude post het geweir presenleeren en, als de nieuwe aflossinge op vier treeden na aan de gemelde oude post is, laat de corporaal de nieuwe post uylmarcheeren en comman deert (nemende hy zyn geweir met een uylgestrektcn arm
1753. J. MOSSEL. 566 wederom hy de voet): hall, presenteert uw snaphaan, de snaphaan hoog; waar op de oude schildwagt, zo wel als de nieuwe, tuut geweir als ordinaris hoog nemen en comman deert de corporaal verder: marseh, waar op de beyde schild wagleu digi aan elkander naderen en eikanderen in bet nor overleveren, liet gene bevolen is, egter zo, dal de corporaal het duydelyk kan horen; hel welke gedaan zynde, treeden beyden de schildwagten met de linker voel aan en gaat de nieuwe, daar de oude, en de oude, daar de nieuwe geslaan heeft, waar op de corporaal commandeert: halt, front; wanneer zy beyde linksom keeren en van selfs de snaphaan presenteeren, waar op de corporaal commandeert: snaphaan op schouder, marseh. Art. 10. Uit is te verstaan van de aflossing der musquetliers, maar als een granadiers post sal afgelost worden, houd de oude schildwagt zyn geweer met een uytgestreklen arm by de voet en, zoo ras de corporaal van de nieuwe aflossing opgemarcheerl is en Recommandeert heeft: halt, neemt de granadier-sehildwagt de snaphaan digt aan het lyf; en als de corporaal commandeert: presenteert uw snaphaan, zoo presenteert de oude schildwagt van de voet en de nieuwe van de schouder in drie tempos en commandeert de corporaal: het geweir hoog, en overleveren elkander de post, op dezelfde wysc als voorwaards vermeld slaat, wanneer, de nieuwe de plaats van de oude en de oude wederom die van de nieuwe genomen hebbende, beyde hall en front maken, waar na de corporaal aan de oude schildwagt commandeert: de snaphaan op schouder, wanneer de granadier van de nieuwe post met gelyke tempos de snaphaan met een uytgestrekle arm by de voel brengt, blyvende in dal postuur slaan, tot dat de aflossing tien treeden afgcmarcheerl is, wanneer hy zyn geweir nader aan het lyf trekt; een granadier zal, als hy op zyn post staat, de snaphaan by de voet houden en, als hy wandelt, dcselve aan de cordon over de schouder vermogen te hangen; een musquetier sal staande zyn snaphaan op schouder hebben en deselvc op den linker arm mogen nemen, als hy wandelen wil.
1753. J. MOSSEL. 567 Art. 11. By tyden van regen of als liet andersints quaad weir is en de posten van de hooft wagt verspreyd zyn, sal den capitain van de oude wagt niet behoeven te waglen, tot de gautsche aflossing wederom is ingekomen. Zoo ook de poort-wagten; en sal ook als dan in 't geheel geen parade gehouden, maar de aflossing gedaan worden, zoo als zig sulks aan ieder wagt hel beste en gevoegelykste kan schicken, behoudens de officiereu, op de wagt zynde getrokken, als dan haar volk het geweir in de wagt doen visiteeren; en sullen nok tellens de geineene, wiens wapenen meer en meermalen dan andere defect worden bevonden, by de offi cieren worden genoteerd en daar van haar capitain heb ben rapport te doen, die sulks sal tragten te remedieeren en, niet. kunnende, daar over klagtig vallen aan zyn majoor, die vervolgens daar over met den collonel raadpleegt om hel vervolgens te adverlceren, daar sulks is behorende. Vil. 12. Soo ras de afgeloste posten zyn ingekomen, de corps de gaarde en de schildwagt huysen suyver en schoon, alles sonder defecten, overgeleverl en op alles goede ordre gestelt sal wesen, commandeert de capitain of officier van de oude wagt aan zyue wagt: presenteert de snaphaan, de snaphaan hoog in de regier arm, de twee agterste gelederen voorwaarts sluyt u, martelt, regis of links swenfet //, marsch; als de officier van de oude wagt. commandeert: voorwaarts sliuji u, commandeert de officier van de nieuwe wagt: presenteert, uw snaphaan, en laat de marsch slaan. Als de capitain van de oude wagt afmarcheert eu met zyn wagt zyn plaats heelt verlaten, moet de capitain van de nieuwe wagt commandeeren: snaphaan op schouder, reglsom, marsch, om terstond de plaats van de oude wagt in 't bezit te nemen; en zulks gedaan zynde, commandeert: hall, front, latende het geweir wederom presenleeren; moetende de marsch onder dit alles blyven slaan, tol dat de oude wagt vyftig passen ver is, wanneer by hel geweir by de voet laat nemen en nederlcggen. Art. 13. De capitain van de oude wagt sal den snaphaan
1753. J. MOSSEL. 568 hoog in de regier arm doen hangen en in het afmarcheeren de troup af laten slaan en niet zyn wagl van die plaats na de gewone plaats van de parade, verre genoeg zynde van de hoofd-wagl. Rn dan commandeeren: hall: regi u; presenfeerd de snaphaan; snaphaan verkeert op schouder; marsch; waar op de tamboer een roffel slaat en hel volk gaal mei verkeert geschoudert geweir na haar logement; dit is te verslaan van een capitains of sterke officiers wagl. Art. 14. Als een officier met vier en twintig man of daar onder op de wagl I rekt en gekomen is tegen over de oude wagl, laat hy zyn divisie halt maken en in een gelil swenken, het zy voorwaards <>l agterwaards, na dat hel terrain sal toelaten; en wanneer hy vat) de wagl sal afmar cheeren, swenkt hy zig wederom tol een divisie. Soo ras de oude wagl. alwaar een officier alleen de wagl heeft, is afgemarcheerl van de plaats, daar deselve heelt gestaan, commandeert de officier van de nieuwe wagl: snap haan op schouder, marsch; en als de nieuwe wagt is gekomen, daar de oude geslaan heelt, commandeert den officier: hall, regtsom keert u, en laai hel geweir presenteeren en de marsch by continuatie slaan, tol dat de oude wagt vyftig passen van hem af is. als wanneer den officier zyn wagl duel rangeeren, het geweir aan de voel nemen en nederleggen. De oude wagt, vyftig passen ver gemarcheerl zynde, com mandeert den officier: halt, regt u, presenteert de snaphaan. naphaan verkeerd op schouder, marsch: de tamboer slaat een roffel en de soldaten gaan inet verkeerd geschouderl geweir na huys. Art. 1">. Als een wagt in hel geweir gaal en deselve voor iemand of vuur een wagl presenteert, sal den officier of onder officier nooyt aan zyn volk regts of linksom of regtsom keert maken, maar altyd blyven het selve front houden; ten dien eynde sal de hoofd-wagl front maken met het gezigl na het yzer pakhuys eii hef geweir dus gestrekt worden. Art. 16. Dit is ook te verslaan van alle schildwagten in de stad; maar aangaande de schildwagten op de wallen, wan-
1753. J. MOSSEL. 569 neer zy vbor iemand moeten presenteeren, gal zulks geschieden na binnen loe, eer degene, voor wicn zy moeten presenteeren, benevens hun is; maar zo ras zy gepresenteerd hebhen, maken gemelde schildwagten met gepresenteerde snaphaan regtsom keerl en presenteeren haar geweir na buyten, zo lang, tol dal de gene, voor wien zy gepresenteerd hebben, tien heden voorby is, wanneer zy liim snaphaan wederom op schouder nemen. Art. 17. De officieren sullen vier en twintig uuren na den andéren op hunne posten hebben te verblyven, zonder daar win te gaan, latende bare spyse aldaar brengen, oytgezonderl den ca pi tam van de hooft-wagt, die zig van de kloeke half een tol twee uuren 's na de middags sal vermogen te absenteeren. Art. 18. 's Avonds, een half nur bevorens de poorten worden gesloten, zullen de officieren aan alle poorten op de wal, tot waarschonwing der Chinesen, die buyten wonen, dat zy uyt de slad moeien gaan; een appel laten slaan en met een weynig tusschen posing voor de tweede maal en wederom met een kleyne tusschen posing voor de derde of laatste keer: en soo haast de sleutels aankomen, de poorten sluyten's avonds ten half geven uuren, doende in die selfde lyd de marsch slaan en de nagtposten vervolgens opzetten, bryvende de Nieuwe en Rot terdammer poorten 's avonds open, ler speciale ordre van zyn Hoog Edelheyl den been; Gouverneur Generaal, zendende om te sluylen aan de wagl hebbende efficier aldaar een ordonnantie sergeant. Art. 19. De soldaten, hebbende verlof bekomen dm te gaan aan baar quartier om Ie eeleu of iels anders Ie verrigten, vermogen niet boven een half uur uyt te blyven; aan de poorten vermag een officier twee man verlof geven en de capitain van de boofd wagt vier man; en vermogen na bel sluylen der poorten geen verlof meer bekomen. Art. 20. De sleutels werden gehaalt door een sergeant en vier man en ten ses uuren 's avonds van de hooft wagt gedepecheert, marcherende de eene portier ten eersten na bet Quartiers poortje om dal te sluylen en zoo voorts na
1751. J. MOSSEL. 57 22 April. Last op de buiten-kantoren, waar lood en ijzer voor lagen prijs verkocht werden, «het eerstge «melde mineraal voor niet minder dan f 14.— en het «laatste niet lager als j 15.— de hondert ponden te "verkoopen." Zie ook 4 Mei 1755. 4 .Mei. Last op Boedel/meesteren zich niet in (e laten: 1° met geschenken »j legaten, minder dan 10 rijks daalders waardig zijnde, «schoon aan. minderjarigen tgedaan of besprooken, ingevalle de beschonkene *>/ 'legataris geen rekening by hunne boehen had'": 2° met nalatenschappen, welke geen 10 rijksdaal ders bedroegen. De administratie van dergelijke legaten en nalatenschappen moesten Boedelmeesleren, na behoorlijke aanteekening in hun ne resolutiën, overlaten aan »een der naavrienden van zoo »danig een sterlhuys of onmondige." 7 Mei. Veroordeeling ean den Bailluw Ie Batavia in de kosten van zeker proces. Zulks geschiedde, omdat de Bailluw zonder lasl van de Regering of van den regter, proprio motu, het proces had begonnen en zelfs in tweede instantie verloren. De Kegering wilde aan de officieren van justitie gcene »hope geven, dat, schoon zy, zig in dubieuse proceduuien •inwickelende, ten volle quainen te succumberen, daar uyt »voor hei: geen nadeel koude resulleeren." 7 Jiinij. Bekendmaking, dal de Regering »thee van 'particulieren op vragt" ter verzending naar Nederland zoude aannemen. De voorwaarden waren dezelfde als die, vermeld hij 6 Maart 1750.
1753. J. MOSSEL. 570 de Nieuw poort; en de tweede portier gaat na de Dicst en Utreclitsclic poort en sluyl die toe; van daar na de Vicrkants poort en sluyt die mede, uylgcsondert hel kleyne poortje of zo genaamde klinket, 't welk ten negen uuren werd geslo ten; en voorts de sleutels na de hooft-wagt gesonden, als die zyu afgehaald. Art. 21. Voor het slaan van de retraite zullen de officieren van de wagt haar posten hchhen te visileeren. Art. 22. Het sluylen der poorten zal werden gedaan op deselfde wyse als het openen der selve. liet parool sal 's avonds ten seven uuren werden uyt gegeven, na het houden van het ordinaire gehedt op hel gouvernement. Arl. 2j. En sal den opper- of groot-majoor op de vergader dagen der hoge Indiase regeeringe zig praesenl in 't casteel laten vinden om, benevens hel hoofd der militie, alhier praesent zynde, hel parool van den hcere Gouverneur Generaal te ontfan gen en verders de nodige hevelen aftewagten, die hém, of by den heere Gouverneur Generaal of voorschreven hoofl mogten werden gegeven, en vervolgens het parool aan den onder majoor afge ven, die 't selve na hel houden van het ordinair gebed in 't gouvernement iiylgeeft aan de adjudanten, die, benevens de sergeanten van de haltaillons, nevens den groot majoor, zig mede in voorschreven gehedt moeten laten vinden: en zo mede een gedeelte der manschappen van de wagt aan de hooft-wagt; als 't regent in de quade moessou, hlyven dese daar van ver schoont, dog de wagt van den heere Gouverneur Generaal sal zig daar steeds present laten vinden; en geen vergader dagen zynde, onlfangt de onder majoor de parool van de officier van de Gouverneur Generaals wagt, verzegeld, en geeft die vervolgens uyt, als boven is vermeld. Aldus het parool zynde besorgt, gaat den onder majoor aan de hoofd wagt om de parool aan den capitain van de hoofd wagt aftegeven, als mede vervolgens aan de sergeanten van de posten, daar officieren de wagt hebben; en een adjudant dei week moet het parool brengen aan de Edele Heeren Raden
1753. J. MOSSEL. 571 van India en tellens aan den heere praesident van den Agtbaren Raa3 van justitie; en een wagt hebbende sergeant van de hooit wagt brengt het parool aan den advocaat liscaal en water tisciial, volgens costiuue, en aan de hooft officieren en capilains, die niet geplaatst zyn. En sal, in absentie van den opper of groot majoor, de capi lain van de hoofl-wagt, na het uytgeven van hel parool, den heere Gouverneur Generaal de uytgegeven onlres weder te rug brengen, vetsegeM, onder het afgeven van hel parool, als zyn Boog Edelheyd sig in het casleel is bevindende. Ait. 2i. De retraite of taptoe zal geslagen worden het ge heele jaar door 's avonds ten agt uuren; en zal een hall' uur bevorens van ieder poort een tamboer aan de hooft-wagt komen, alwaar zy lieden als dan een tamboer-majoor zullen vinden en met de selvc de retraite driemaal over en weder de gewone parade plaats slaan en daar na, al slaande, een ieder sig wederom begeven na zyn bescheyde post; en zo't ware, dal een of meer poorten, door swakheyd des guarnisoens, door sergeanten mog len besel zyn, zullen zo veele tamboers van het guarnisoen gecommaudeert werden, welke sig dan op behoorlyke tyd, als voren, aan de hoofd wagt zullen laten vinden, len eynde ook de taptoe na die poorten werde geslagen; dit zal men ook observeeren 's morgens met de revellie. Art. 25. De poorten gesloten zynde, zal den onder majoor van den dag of week de ronde doen en visileeren, of de poor ten wel zyn gesloten en de nagt posten behoorlyk syn uylgescl, en voorts alles na behoren en conform aan de ordre is gecon slitueerl; en zal voorschreven onder-majoor op deselvc ronde het parool van sig hebben te geven. Art. 26. En zal den capilain de hooft-ronde moeten doen en voor middernagt binnen moeten zyn; ook niel eerder ver mogen te gaan als tien uuren in de nagt, len ware den heer Gouverneur Generaal of 'l hooft van de militie in India hem liet weelen, dat van intentie was selfs de hoofd-ronde te doen, in welken geval gemelde capilain, na dat de hooft-ronde by haar zal wesen gedaan, alleen de visileer-ronde zal hebben to
1753. J. MOSSEL. 572 doen en ilal op zodanige uur, als liy daar toe zal gelegen vinden, zonder dat in het doen van deselve rondcfóok gehouden zal wesen sig te hinden aan hel houden van een zeikere weg of tour; en wanneer den capitain van de booft-wagt de hoofl ronde doel, zal den lieutenanl van de hoofd-wagt de visiteer-ronde hebben te doen. Art. 27. Aan de hooft-ronde zal aan de posten het parool gege ven werden, maar alle andere rondes zullen hel selve parool te geven hebben; zelfs het hoofl der militie, willende de ronde doen, na dal den capitain van de hoolï-wagl de hooft-ronde bereels gedaan heeft, zal als dan het parool van sig hebben te geven duur een officier of sergeant, dewelke 10l dieneyndeby sig zal hebben genomen; de hooft-ronde, door wien deselve ook gedaan word, zal altoos een sergeant eenige passen voor uyt zenden aan den commandant van de wagt, met liet teeken, dat daar ton aan de booft-wagt is gegeven of vervolgens door zyn Hoog Edellieyl slaat gegeven te worden, op dat deselve kunnen verzekerl zyn, dal het de regte hooft-ronde is. welk leken ook zoo veel maal zal verandert werden, als het den beere Gouverneur Generaal zal dienstig oordeelen; dog yder malen, als dal geschied, zal er kennisse gegeven werden aan de commandanten van de wagten, bel zy door den onder-majoor of door het toesenden van liet nieuwe leeken in een verzegeld papier. Art. 28. Wanneer de ronde of patrouilles malkander zullen ontmoeten op de wal of in de stad, zal de gecne, welke eerst aangeroepen werd, aan de andere het parool afgeven ; de pa trouilles zullen gaan, als volgt: van de Rotterdammer poort na de punt Amsterdam ten half agt en direct wederom: van de punt Amsterdam na de Rotterdammer poort ten negen uuren, direct wederom, nog eens ten half twaalf en ten half een wederom. Van de Rotterdammer poort na de Nieuw poort, ten agt uuren, van de Nieuw poort na derwaarts ten hall'tien uuren, van de Rotterdammer poort weder derwaarts ten twaalf uuren en ten (wee uuren wederom; van de Nieuw poort na Hollandia
1753. J. MOSSEL. 573 ten negen en len twaalf uuren; van de DiesL poorl na de Utrechtse poort len half negen ; van daar na de Diest poorl ten half elf; van de Utrechtse na de Diest poort ten een uuren en van daar lenig ten drie uuren ; van de Utrechtse poort na de punt Groningen len half agt; van daar terug ten negen uuren ; liet Speehnans poortje een patrouille na de Utrechtse poort ten half elf, van daar terug len half twee uuren; nog van het Speehnans poortje na de punt Groningen ten half agt en direct wederom lenig; van de punt Groningen na de Vier kants poort ten seven uuren en wederom ten agt uuren van daar, waar liy allyd een Europees moet praesent wcsen ; ten half negen van Zeeborg na de punt Groningen, ten half tien van daar na 'I Vierkant en direct wederom langs de wal, allyd over de gaanderyen; nog van de punt Groningen ten elf uuren na het Vierkant en om half twaalf wederom; die van Zeeborg ten twaalf uuren na 't Vierkant en direct wederom, om half een na de punt Groningen en direct wederom; die van de punt Groningen ten half twee na Zeehorg en ten twee uuren wederom. De Vierkanls poorl patrouilleerd langs het zogenaamde Boere- Verdriet na liet zuyker pakhuys mei vier man: de overige patrouilles werden gedaan door twee man. N.B. De patrouille gangers berusten zo lang aan dewnglen. daar zy komen: en als het haar tyd van gaan is, moeten zy sig gereed maken en door den wagt hebbende offi cier zelfs g'expedieert werden, waarom baar den wagt hebbende sergeant by tyds moet waarschuwen. De stads booft-wagt laat patrouilleeren langs de Lutersche kerk ten agt uuren, als de taptoe beeft geslagen, om de aldaar zynde herbergen ledig te maken met een ieder Ie waarsebouwen, dal by moet vertrecken; ten negen uuren wederom; en militaire of zeevarende personen vindende, in arrest nemen. Het dragonder piquet sal sig steeds moeten gereed bonden om, als wanneer den capitain van de booft-wagt zend om een dragonder te paard, die ten eersten werde gezonden.
1753. J. MOSSEL. 574 Art. 29. De capitain van de hooft-wagt sal 's avonds aan ieder officier, commandeerende op de posten, eenige lootjes zenden door de onder officieren, welke rapport zullen hebben gedaan na hel sluyten der poorten, op ieder van welke lootjes de naam sal staan van de post, daar ieder officier dcrselve de wagt sal hebben, welke lootjes door meergemelde by ronde of patrouilles, wanneer die passeeren, van de voornoemde officieren werden afg'eyschl en wederom aan den capitain van de hooft-wagt behandigt om te kunnen weten, of wel gepatrouilleerd is dan niet. Art. 30. De dag of eygentlyk de visiteer ronde zal gedaan werden van den officier, hebbende de wagt aan de Diest poort, en voor dat de revellie slaat binnen zyn, welke mede lootjes van de posten zal moeten afeyschen en aan de capitain van de hooft-wagt hehandigen door syn sergeant, om verzekert te zyn, dat alle posten gevisiteert heeft, en daar van rap port doen aan de capitain van de hooft-wagt; iets van aan belang hebbende ontwaard, zelfs in perzoon rapport doen, als is afgelost, aan den heere Gouverneur Generaal of hoofd van de militie in India of aan wien andersints het commando is aanbetrouwd; dit is ook teffens te verslaan van alle extra voorvallen, die gedurende de wagt moglen voorkomen. Art. 31. De groot-majoor, hebbende eens ter week de ronde om de stad gedaan, zal, eenige defecten vindende, daar van rapport doen aan zyn Hoog Edelheyd den heere Gouverneur Generaal. Art. 52. Wanneer by nagl een poort zal geopend werden, zal den onder-majoor zelfs in persoon de sleutels halen, Ver geld van eenige manschappen van de hooft-wagl, en deselve poort openen en wederom sluyten, na dat de bekome ordre vereyscht. Art. 33. Na het slaan van de retraite of taptoe zal niemand, 't zy dragonder of soldaat, zig op straat mogen bevinden en zullen die gene, welke aldaar bevonden zyn, aanstonds worden in arrest gebragl en 's anderen daags morgens door de guar nisoens parade worden afgestraft (wordende de dragonders
1753. J. MOSSEL. 575 aan het corps overgegeven om hen selfs Ie straffen), als wanneer de groot majoor zig op de parade zal laten vinden om de (leliquanten te laten straffen na de hekomene ordre van den hcerc Gouverneur Generaal of wien anders hel guarnisoen slaat te commandeeren. Art. 54. En indien eenige moetwil of conlraventie tegens de gegevene ordres op de straal, hel zy vry-burgers met zoldalen of zoldalen met hurgers, mogte werden gepleegd, zullen zoo wel de patrouilles als de wagten, dewelke zig daar omlrend hevinden, zoodanige disordre tragten te stuyten en de auteurs daar van en contraventeurs van de ordres aan de hooft-wagt in arrest brengen en daarvan ten eersten kcnnisse geven aan het hooft van de militie of andersins commandeerende officier van 't guarnisoen en verder aan den groot, majoor: en ingevalle ook hy zoodanige voorvallen eenige hurgers of perzonen van andere natiën, derselvcr vrydom genietende, in arrest sullen worden gehragt, zullen deselve 's anderen daags worden overgeleverd in handen van den advocaat fiscaal, dog niet als met speciale voorkennisse van zyn Hoog Edelheid den heere Gouverneur Generaal of wien andersins van haar Hoog Edelhedens het commando mogte zyn aanhetrouwd. Art. 55. Gelyk ook niemand van de militie, 't zy gemene of officier, als hy word geroepen voor den Raad van justitie of andersints geciteerd om te compareeren, in 't stuk van getuygenisse der waarheyd te geven of andersints, van wat naam het zoude mogen wesen, aldaar vermag te gaan zonder voor af zyn capitain te hebben gewaarschuwd, die als dan voor de gemeene en onder officiers by het hooft van de militie gaat en hem zulks bekent maakt; de verdere officieren ver voegen zig als de vaandrigs en luytenants by bare capitains, dog gaan ook selfs by het hoofd voorschreven; en een capitain gaal in dat geval, sonder verdere kennisse, direct by 't hooft der militie, die als dan of permissie verleend of, by aangele gcnlheyd van zaken, daar van den heere Gouverneur Generaal bevorens kennisse geeft.
1753. d. MOSSEL. 576 Arl. ."ü. Alle morgens, zoo nis de sleutels aan de poorten zyn gebragt, zal de officier de poort openen en regts en links buylen de poort twee gemeene senden een snaphaan schoot van de poort, intussen de barrières op de grendel zeilen en niet weder openen voor dat rapport heeft bekomen, dat buyten alles wel en het veldt dus ontdekt is. Ail. .17. In oas de allarm van wegens vyand of brandt heeft bet guarnisoen zig te gedragen aan het besluyt, genomen in Rade van India suh dato 19 on December 1747, waar na men zig verder ook in 'l openen en sluylen der poorten en alle andere gevallen moet gedragen; en in cas van brand, in ol buylen de stadt, laten de officieren, hebbende de wagt aan de poorten, liy dag de valbruggen ophalen, haar volk in 't gevveir trecken en doen ten eersten daar van rapporl aan de hooft wagt; als by nagt brand in of buylen de stad ontslaat, word de poort niet geopent als op speciale ordre van zyn Hoog Edelheid den heere Gouverneur Generaal; dog moet den officier van de poort, daar de brand gezien word, ten spoedigslen zulks den capitain van de hoofl.-wagl doen weten, die vervolgens hel selve doet weten door een dragonder aan zyn Hoog Edelheyd, wanneer de brand van sware gevolgen mogte zyn; eu als dan mede den Edelen beer Directeur Generaal, den Edelen heer praesidenl van Seheepenen, de iwee opper-koop lieden des casteels, 't hooft van de militie, de land en water fiscaals, den bailluw en groot majoor, 'als mede de onder majoors; en moet boven dien den capitain, die's daags bevorens de wagt heeft gedaan, doen waarschoiiwen, die zig als dan aan de hooft-wagt begeeft by bel piquet, beslaande in de manschappen, die 's daags bevorens de hooft-wagl hebben betrocken gehad, zoo mede de piquet wagt van de dragonders lyfwagt en van het corps artillery, en verhlyft aldaar tol nader ordre bekomt, na zyn volk behoorlyk gerangeerd te hebben. Art. 58. Daar sal geen alarm geslagen of geen trommel geroerd worden by tyding van brand, maar wanneer bel van sware gevolgen mogte worden bevonden, moet de groote
1753. J. MOSSEL. 577 PLAIAAT-BOEK DEEL TI. 37 brand kloek kleppen, dog niet als ter ordre van den heere Gouverneur Generaal. Art. 59. Den capilain van de hooft-wagt zal des avonds, na liet sluyten van de poorten, aan zyn Hoog Edelheyd den lieere Gouverneur Generaal brengen een verzegelde rapport cedulle, inhoudende bet parool en wat 'er op de ordre is belast en wat zeedert het optrecken der wagten gepasseerl is, en een gelyke rapport cedulle aan bet hooft van de militie of wien het commando is aanbetrouwd door een officier en aan de groot-majoor door een sergeant en verder aan den onder majoor mondeling, van alles, wat mogte komen voor te vallen, zullende, by absentie van zyn Hoog Edelheyd, alle rapporten, rakende zyn Hoog Edelheyds perzoon, aan den Wel Edelen Heere Directeur Generaal in selver voegen worden gedaan. Art. 40. Welke sergeant, by het overgeven van de rapport cedulle, dn helmbaard by de voet neemt en den hoed op het hooft houd, waar na hy vraagt, of verder iets te bevelen heeft, zyn helmbaard in twee tempoos weder op schouder neemt, regtsom keert en henen gaat. Art. 41. Des anderen daags, na het aflossen van de wagt, zal gemelde capilain in perzoon aan den heere Governeur Generaal overgeven een schriftelyke rapport, inhoudende, wat gepasseert is van het sluyten van de poorten af tot het aflos sen van de wagten toe, en, by absentie van zyn Edelheyt, aan den Wel Edele Heer Directeur Generaal en zoo vervolgens d'oudste van de Edele Heeren Raden, in de stad zig bevindende: en doet leffens het hoofd van de militie een schriftelyk rapport van 't etmaal aan zyn Hoog Edelheid den heere Gouverneur Generaal; en, by aldien den heere Gouverneur Generaal in 't land is, werd 't eerste rapport wel door den brigadier, maar de volgende dagen door den groot-majoor gedaan, ten ware in extra gevallen; en gaat de capilain vervolgens mon deling rapport doen van het voorgevallene aan het hoofd van de militie in India en de vaandrig van de hooft-wagt een mondeling rapport leffens aan de groot-majoor; de officieren
1753. J. MOSSEL. 578 van de poort-wagl zenden, so ras liaar volk bedankt ]iebben, een sergeant aan de onder-majoor van de week niet rapport, wat 'er op hare wagl aan slucken of verbroken is of ander sinls aan de waglen mogte manqueeren. Art. 42. In gevalle eenig gewapent volk voor de poert komt, zal de officier van de wagt een sergeant na buyten senden om haai' te onder vragen, wagtende intnssclien vyflig passen buyten de poort, 10l zoo lange gemelde sergeant aan het hooft van de militie, en liy absentie aan den collonel, tellens ook den groot majoor kennisse gegeven en by denzelven haar aangaande onlre zal gegeven zyn. Art. 45. Hel eerste rapport van de poorten en overige posten sal aan de hoolï-wagl gedaan worden 's morgens, dadelyk na het openen der poorten, het tweede voor tien miren en het derde, na hel sluyleu der poorten, de twee laatste schrif lelyk; dog wanneer iels van remarque lusschen die (ydl mogte voorvallen, zal zulks in het oogenhlik aan de hooft-wagt gemeldt worden door een eorporaal. Arl. 44. Als een eorporaal iets te melden heeft, doet hy zulks mei geschoudert geweir en, na dat hy zyne melding gedaan of een cedulle overgegeven heeft, zal hy de snaphaan presenteeren en vernemen, of verders iels te bevelen is, waar na hy zyn geweir op schouder brengt, reglsom keert en wederom na zyn post marcheert. Art. 45. Geen hooft officier zal vermogen een nagt uyt de sladt te gaan, dan na alvorens daar loc verlof Ie hebhen bekomen van den beere Gouverneur Generaal en, bekomen hebbende, zelfs bekent maken aan het hooft van de militie en door zyn adjudant doen hekenl maken aan den groot majoor: maar, wanneer het guarnisoen commandeert in absentie of ziekte van het hooft der militie den collonel of ouder hooft officier, is voorsz. hooft officier veipligl aan dien zulks in persoon bekent te maken, zullende de capilain, komende van de hooft wagt, als dan ook verpligl zyn zelfs in persoon rapport te doen: en zullen alle rapporten, die van de hooft-wagt worden gedaan, den onder majoor van de week mede worden bekent gemaakt.
1753. J. MOSSEL. 579 Art. 46. In de quade mouson zal de vergadering op deselve uur worden geslagen, als by articul 5 staal vermeld, met dat onderselieyd, dat daar de vcrgaderinge bevorens over de parade plaats drie maal heen en weer heeft geslagen, als dan, wan neer hel regent, maar eens over en weder zal geslagen wor den, in welken gevalle ook niet word uylgeroepen of hel volk in de wapens gelrocken aan die wagten en poslen, daar anders uylgeroepen word, als aan de hoofl-wagl, 't casteel, de Nieuw poorl, de Vierkanls-poort en hel Speelmans-poortje; dog, als 'er iemand passeert l>y de overige drie poorten, die 't militaire hoiinenr van een opperkoopman, hnylcn officieren in 't generaal, wonl beweseo, zullen de militairen, voor de vragt zittende, opslaan, zig in eea reye stellen en in een goei postuur blyven slaan, 10l de persoon is gepasseert: waarom gecne gemeene militairen hy dag voor de wagt of haar logement zullen ver mogen loehak te rooken, kunnende zulks egter doen in de wagt, in hun logement of elders. Arl. 47. Geen soldaat zal zonder verlof van zyn post of wagt gaan, zullende de schild wagten, zo wel op de binnen als buyten bruggen slaande, zorge dragen, dat geen soldaat na buyten passeere, zonder dat deselve voor af by de wagt hebbende officier zig hebbe aangegeven, die desselfs naam zal aanleekenen, gelyk ook deselve, binnen komende, verpligt is zig by dien /elfden wederom aanlegeven, 't welke niel geschie dende, zal den officier zyn rapport dus inrigten, dal de perzoon met naam en toenaam daar in vernielt werde; na 't sluylen der poorten en die zig na buyten begeeft langs ongepermit teerde wegen, zal dadelyk in arrest gezonden en door de parade gestraft worden, maar die zulks doel langs d'ordinaire passagies, zonder zig by den wagt hebbende officier te hebben aangegeven, zal binnen de tyd van een maand geen verlof vermogen te vragen. Art. 48. Al wie dronken terug komt en rusie maakt, zal dadelyk in arrest na de hooft-wagt gezonden en na bevin ding van zaken gecorrigeerd werden; alle onder-officieren zullen by bet gemeen aan hare logementen logeeren en niet
1751. J. MOSSEL. 58 7 Junij. Afstand van hel land Buitenzorg aan den Gouverneur-Generaal, ./. Mossel. Gereflecteerd zynde, dat by de generale patriase brieff van den 18 Sepleniber a". .1750 aan wylen zyn Exellentie, den heere Gouverneur Generael, Baron van Imhoff h. Lm.)werd g'accordeert om een gedeelte van 'I landschap CampoDg llaro, thans gënaatnt Ruytensorg, op een billyke taxatie, geschikl naar dies waarde len tyde, dat het selve door dese regeering aan zyn Exellentie wierd afgestaen, in eygeudom voor zig en zyne erfgenamen Ie mogen overnemen op dien zelfden voel, als andere uytgegevene lauden door de Comp*. althoos zyn overgelaten aan particuliere bebouwers en beplanters, behou dens uoglans deze verpligting, dal de vrugten, van dal land komende, moeien werden geleverJ aan de (lomp'., en voorts in verwagling, dal zyn Exellentie zorg zoude dragen, dal van dit gunslbewys door zyne erffgenatnen geen quaad gebruyk zonde werden gemaakt; mitsgaders daar omtrend geconsidereerl zynde, eensdeels, dat d'erfgenamen van welgein. zyn Exel lentie alle minderjarig en ook uytlandig zyn, btiyten een poslliunie dogter, die mede naar Nederland moet versondcn werden, mitsgaders dat Weesmeesteren alhier, die executeurs van het testament zyn, geensints kunnen vaceeren ler beheering van een zoo verafgelegen land, dal nog meest woest legl en dies een gestadige toesigt en sorge, nevens de verdere nodige middelen, vereiscbt om eens een vrugtgevende plaats te werden, te meer, vermits 'er zederl bet ontslapen van zyne Exellentie (G. G.), dal nu al seven maanden geleden is, gcnoegsaam geen hand aan geslagen zynde, hetzelve weder mei rietgras bewassen is op plaatsen, welkers zuyvering of oprnyming al veel geld gekost heef), en dat egler de Comp 6 . in veelcn op zigte gelegen legd aan een helioorlyke cultiveeringe der Jacca trase bovenlanden en speciaal die, welke, als deze, in hel ge bergte leggende, zoo veel hezvvaarlyker in esse te houden zyn, zoo is op de beloonde inclinatie van den regerenden heere Gouverneur tieneraal ceupariglyk verslaan hel gemelde land-
1753. J. MOSSEL. 580 van haare posten gaan zonder speciale ordre van haren capitain of 't hooft der compagnie. Art. 49. Wanneer den Raad van justitie deses casleels door geconiniitleerdens oen militair door de roltings doet lopen, zal daar toe gecommandeorl werden het ordinaire getal man schappen, heslaande in een hondert en veertig koppen, huylen de onder officieren en olïicieren, zullende den groot-majoor zig als dan mede op de parade laten vinden om de nodige ordres te stellen, zo die present is, anders zal den capilain van de parade zulks waarnemen. Art. 50. Alle Maandagen, 's morgens ten scven uuren, zal een officier per compagnie de manschappen visiteeren om te zien, of zy hare wapens wel schoon en suyver houden; leffens, of sylieden wol voorsien zyn van een goede monleeringe, als: 2 hemden, '1 paaren kousen, 1 hoed met een boordsel en 1 paar goede schoenen, etc.; ook de rol doen lezen, het volk en de haracquen visiteeren, tellens rapport van de present zynde onder officieren ontfangen en, by aldien 'er eenige klaglen komen over het niet nhediccren van voorschreven ordres, zulks examineeren en aan haren capitain bekent maken, die daar van rapport doen moet aan den majoor; voorts zal de rollecser de rol leesen ten vyf uuren in den agtermiddag, waar na deselve ten seven uuren hel ordinaire gebed zal doen, die daar voor vry van wagt en togl zyn zal, als wanneer de gene, welke hehhen verlof gehad, binnen zullen moeten wcsen en by 't gebed present zyn, henevens alle onder-officieren, uytgezonderl die de wagt hehhen. Art. 51. Ook zal den arlicul-hrief alle eerste Maandagen in de maand aan de garitsche compagnie worden voorgelesen. Art. 52. 's Avonds ten agt uuren, na dat de taptoe is geslagen, zal voor het derde maal de rol worden gelesen en, zig ymand hebhende geabsenleerd, sal zulks genoleert en zyn capitein, als voorwaards gezegl, daarvan rapport gedaan werden, alzo alle gemeene militairen, tot sergeants incluys, zig ten agt uuren aan hare logementen moeten laten vinden. Art. 53. De officieren van de wagten zullen mede voor de
1753. J. MOSSEL. 581 goede ordres, niet alleen op liare wagt, maar ook voor het gene in de logementen der militairen voorvalt, moeten respon dceren, allen allarm, rtisic en questie beletten en, zulks niet magtig zynde, by lyds rapporlecren aan de hooft-wagt en by nalatigbeid daar over swaarlyk worden gecorrigeerd. Art. 54. Alle officieren en onderofficieren, die dronkene mili tairen op straat vinden, zullen deselve aan de naaste wagt in arrest zenden om nyt te slapen; en de officier zend deselve, na dal zy uylgeslapen hebben, na haare bescheydene post, by aldien zig anderzinls niet te buyten hebben gegaan, of anders in arrest na de hooft-wagt om na bevinding van zaken gestraft te werden; en zullen de officieren en onder officieren wel agt hebben te geven op zodanige gemeene, die dikwerf na eikan deren dronken worden bevonden, om deselve aan den capitain op te geven, ten eynde de zodanige voor een, twee a drie maanden de poort worde ontzegt, om haar van zodanige de bauches te ontwennen. Art. 55. Niemand zal gepermitteerd worden digt by de logementen arack of andere sterke dranken te verkoopen, veel min deselve daar binnen te brengen; de onder-officiers, zulks door de vingeren ziende, zullen voor drie maanden met de provoost worden gestraft en, zelfs mede hebbende gedron ken, voor gelyke drie maanden op de wagt worden gesteld, om te [danten van negen tot elf uuren 's voormiddags en van drie tot vyf uuren 's nademiddags, en wel aan de stads hooft-wagt. Art. 56. Ook zal in de logementen der militairen geen anna nas of karnemelk, waar mede het gemeen volk langs straat (e koop loopt, en ook niet veel dappers mogen ingebragt worden, als schadelyk voor de gesontheyd; en tot prevenieeringe van alle desordres zullen met sons ondergang alle kraamptjes, die onder het hereyk van de wagten staan, moetei opgebroken werden, zo wel oinlrend de casteels lant en voor-poort, als by de wagten en logementen der militairen in de stad. Art. 57. Een soldaat, die door een officier of onder-officier op straat word aangeroepen, zal behoorlyk moeten stil staan en hescheyd geven, op poene van in arrest gesonden en daar
1753. J. MOSSEL. 582 over gestraft te worden, zo liy quaad bescheyd geeft of niet luysteren wil en aan 't lopen gaat. Art. 58. Nadat de taptoe geslagen is, zal geen soldaat of onder officier zig ter plaatse laten vinden, daar men gemeene lagen zet, waar toe de officieren goede toesigt zullen neemcn. Art. 59. En zo wel officieren als onder-officieren, geene uyt gesondert, zullen zorge dragen, dat hel volk niel in dé open lugt legt te slapen ; deselve indiervoegen bevindende, onder dak, na binnen in de wagt of hare logementen doen gaan; teflens dat de logementen dagelyks werden geveegt en schoon gemaakt, en ook loesien, dat bet gemeen baar lichaam zuyver en schoon boude na de jongste ordre, by baar Hoog Edclens gehoudene besoigne over Balavia's gesteldheyd. Art. 60. Wanneer den Raad vatl justitie deses casteels justitie staat te houden, worden 'er 12 man en 1 sergeant gesonden twee dagen bevorens, om op de patiënten te passen; en op den dag der executie gelyke 12 man en 1 sergeant, om den heer president en de raden te bcgeleyden lot aan de plaats van de justitie, 's morgens ten ses uuren, en van daar tot aan de puye van het gouvernement, en hebben als dan gedaan. Bestaande de te commandeerene militie in een majoor, twee capitains, vier officieren, ses sergeanten, ses corporaals en een hondert en veertig gemeene, buytcn nog een officier, een wagt meester en 16 dragonders; 't geen ook plaats heelt, als 'er justitie by Scheepenen word gehouden, uylgesondcrl alleen de 12 gemeene en 1 sergeant, die d'gemelde raad begeleiden, en dat de sergeant met 12 gemeene als dan maar een dag bevo rens word gesonden om de delinqanlen te bewaren; als den Raad van justitie in volle ceremonie mei baren dcur-waarder voor of binnen bel casteel buyten de land-poort komt aan te ryden, zal den capitain van de hnoft-wagl zyn wagl-volk in 't geweer trecken en de marsch slaan; dog in 't wederom pas seeren, het ceremonieel gedaan zynde, laai den capitain voor den raad 't ordinaire haar Agtbare toegestane militaire lionneur doen; ook zal den capitain van de booft-wagt de kloek laten kleppen, als den raad justitie zal houden, en teffens als in 't cas-
1753. J. MOSSEL. 583 teel komen cu iels wegens de hoge Indiase regeeringe ai te leesen hebben, waarvan den officier van't casteel de hehoorlyke waarschnuwinge zal moeten doen; ook de captain gedurende de justitie in de wapens staan, wendende de val bruggen rontom de stad gedurende dien lyd opgehaalt en de hecken derselve op de grendels gezet. Reglement voor de tvagteii vem 't easteei en eerden otdres dien aangaande. Art. 1. De ollicier, zullende des beeren Gouverneur Generaals wagt betrekken in het casteel. van de parade afgedclileerd zynde, zal de sergeant van de Waterpoort met zyne wagt vol gen onder bet slaan van de grenadiers marsen, verzeld van een pypor; «en in bel casteel komende, ter linkerhand van de oude wagt op niarclieeren (in lusscben laat de officier van de oude wagt de marsch slaan), zyne wagt hel geweir presen teeren en de wagl overnemen op sodanigc manier, als zulks van de stads hooft wagt is gezegt by artieul 9; en opgemarchcerl zynde, depecheerd 1 sergeant niet S corporaals en 18 gemeene na de Waterpoort, 1 sergeant, 1 corporaal en 9 gemeene na de punl llobvn, 1 corporaal en 6 gemeene na de Diamant, die hem ook op de ordinaire uuren rapport doen, wal op hare wagten is gepasseert, als nader omtrent de Waterpoort slaat genoteert by artieul 4. Art. 2. In een gelyk geval is bet ook gelegen met het allossen der schildwaglcn, die by leffens, als bet regent, niet behoeft in te wagten, maar zyne wagt bevorens kan bedanken, op dat die zo veel voor nat te worden bewaart, als mogelyk is, Waaromtrent! ook op de wagten, se hier als in de sladl, by regentyd niet word uytgeroepen, nog het volk in de wapens getrocken, als by extra-ordinaire voorvallen. Art. 3. De scbildwagten lossen ecrsl af op de puyc voor 't gouvernement, zo als by artieul 10 van de granadiers staat, vermeld by bet reglement voor de stad, lerwyl den officier in lusschen, gelyk aan alle wagten, zyne posten en wagt overneemt
1753. J. MOSSEL. 584 en, niets defect vindende, na het inkomen der schild-wagten zyne wagt het geweir met het bajonet op de loop in de regier arm laat nemen, den trop afslaan en in een divisie afdefileercn tot op de gewone parade plaats, alwaar hy zyn volk het geweir doet presenleeren en de snaphaan verkeert op schouder brengen, alles volgens articul 13 by het stads reglement, en voorts bedanken; wagtende, tot dat de sergeant van de Waterpoort, de sergeant en corporaal van de Robyn en Diamant lelfens mede hebben afgemarcheerd, om met elkander bykans Ie gelyk op de parade plaats te komen. Art. 4. Sullende dadelyk na het aflossen der wagten rappor) moeten doen aan den capitain van de booft-wagt, na en alvorens rapport van den sergeant aan de Waterpoort ontfangen te hebben, die ten dien eynde sulks direct, na dal de wagt is betrocken, zal hebben te doen mondeling door zyn corporaal, op gelyke wyse als by articul 45 in de stad is geslatueert; het twede rapport doel den officier, als de Waterpoort is geslo ten, schriftelyk, zonder het parool daar in te zetten; en het derde rapport geschiet 's morgens vroeg aan den capitain van de booft-wagt, als de poorten zyn gcopenl; 's avonds, na het sluyten van de Waterpoort, onlfangt de officier een schriftelyk rapport van den sergeant dier poort; de sergeant, de wagt hebbende op de Robyn, en de corporaal op de Diamant hebben hel selfde rapport als de Waterpoort. Art. 5. Als den heere Gouverneur Generaal binnen het casteel is op vergader dagen, blyft. de Waterpoort zo lang open, tot dat den heere Gouverneur Generaal na buyten is gereden, 't en zy zyn Hoog Edelheit in het casteel vernagte; en als den heere Gouverneur Generaal binnen blyft, moet den officier zelfs komen om het parool af te halen, schoon by op andere dagen vcrpligt is dat op de gebed-zaal te ontfangen, als wanneer by teffens drie rapporten formeert, waai' van cene voor den heere Gouverneur Generaal, eene voort 't hoofd van de militie en eene voor den commandeerende olïicier van 't casteel, verzegeld; 't rapport van zyn Ëdelheyt moet hy, onder het presenteeren van het parool, zelfs overgeven;'t twede
1753. J. MOSSEL. 585 laat hy door zyn sergeant aan 't hooft van de militie afgeven en hel derde word teffens door den sergeant aan den com manderende ollicier gesonden; dog, als die huyten het casteel is en binnen komt, word hem dit rapport door den officier zelfs gegeven, onder het afgeven van hel parool, en word voorts niet gesloten, dan na dat den ollicier heeft rond laten vragen, of 'er nog iemand in 't casteel is, die in de stad wil wesen. Art. 6. De Waterpoort word gesloten ten half ses uuren, als wanneer de officier zyn volk in 't gevvcir trekt, de sleutels laat halen door een sergeant en vier gemcene, benevens den portier, en sluyt de Waterpoort eerst, terwyl de sergeant met zyn volk in 't geweir slaat en het zelve doel presen leeren, vervolgens de kleine poortjes, zoo die zyn geopent geweest, als wanneer de sergeant zig begeeft na de buyten brug, deselve ophaalt en tellens de poort onder de punt Robyn sluyt: aldus met de sleutels binnen zynde, besorgt die aan de wagt en de officier treckl zyn wagls volk binnen. Art. 7. Des avonds ten agt uuren zal de taptoe geslagen en de reveille, zoo ras die van de stadt deselve slaan. Art. 8. Als den heere Gouverneur Generaal binnen het casteel blyft, werd de val-brug aan de land kant ten tien uuren gesloten, mits de officier, eer en bevorens hy sluyt, laat vragen om te mogen sluyten door zyn sergeant aan 't gouvernement; als den heere Gouverneur Generaal niet present is, moet de officier, 'eer hy sluyt, vragen aan den commandeerenden officier om te sluyten; zoo ras gesloten is, bezorgt de officier de sleutels aan bet huys van den comman derende officier en laat die 's morgens ten half vyf uuren weder van daar afhalen; dog den heere Gouverneur Generaal, als gezegt, binnen zynde, worden de sleutels in 't gouverne ment gehragl en afgehaald als voren, dog gedurende den dag verblyven deselve aan de wagt. Art. 9. Na het ophalen der val-brug aan de land kant doet de officier de hooft-ronde en een uur daar na de sergeant van de Waterpoort de visiteer-ronde, die ten dien eynde
1753. J. MOSSEL. 586 's avonds, na dat de Waterpoort gesloten is, zyn corporaal zend by den wagt hebbende officier om liet parool te ont fangen; zoo mede gaan de sergeant, de wagl hebbende op de Robyn, en de corporaal van de Diamant zelfs voor die tydt; en de sergeant van de wagl by den officier doet de dag ronde; de oflicier laai van seven miren al' door 'l casteel palrouilleeren, beginnende met zyne wagl; ten agl miren laat de sergeant van de Waterpoort patrouilleeren on zon vervolgens uur om uur, tot de dag-ronde is gepasseerd; de ronde of patrouille, swarle jongens, dronkene militairen of ambagts gesellen vindende, neemt die mede in arrest ; de sergeant op de Robyn laat om de twee uuren teffens palrouil leeren tot aan de punt de Sapbier over de gordyn, en de corporaal van de wagt op de Diamant teffens alle twee uuren tot de punt de Parel over de gordyn, beginnende len Beven uuren. Na bet aflossen der wagl, doet den officier rapport aan bet hooft van de mililie en voorts van alle voorvallende zaken, aan voorschreven hooft srhrilïelyk en aan des groot majoor mondeling, teffens aan den commanderende oflicier van 't cas teel en, als algelost is, zelfs in persoon, en door aya sergeant om de verbeid van de weg aan de booft-wagl, zonder prejtl ditie van iemand; van alle rapporten, iels extra voorvallende. doet de sergeant zelfs rapport, waai- zulks is beboorende. Het parool van 's avonds bevorens zal den oflicier scbriflelyk, met byvocging van de datum en zyn bandleekening, door zyu sergeant by de guarnisoens kamer senden. Art. 10. De onder officiers en schildwagten zullen wel toe zien, dat 'er 's avonds na Bes en 's morgens voor ses uuren geen slaven eenig goed uyl 'I casteel dragen, 'I en zy den eygenaar een verstaanbaar persoon mede zend om te zeggen, van wien 't goei komt. Art. 11. De sleutels van bel kleine poortje op de gordyn van de Robyn na de Zapliicr zal op de Robyn by de wagl hebbende sergeant aldaar berusten eö zorge dragen, d;il, als de rondes komen, dat 'er een soldaat by 'I poortje slaat om
1753. J. MOSSEL. 587 het te openen, als de ronde aankomt, en desgelyks de sleutel van het Diamants poortje na de Perel by de corporaal van de wagt, om daar mede te handelen als voren. Art. 12. De sergeant, gesteld tot opsigler over de wagten, posten en logementen van 't casteel, zal alle avonden onder het sluyten van de Waterpoort het casteel rondgaan en, swarte jongens vindende, die weg jagen, dog de drossers in arrest zenden; en van 's gclyken 's morgens, zoo ras de poorten zyn geopent, waar voor vry van de wagt blyft, zullende teffens zorge dragen, dat de wagten en logementen der militairen wel schoon werden gehouden door de daar toe gestelde zo genaamde vegers, even eens als de onder majoors sulks sullen moeten reguarderen in de stad, op dat alle wagten en posten reyn worden gehouden. Art. 13. Als den heere Gouverneur Generaal binnen het casteel komt of als het vergaderinge is hy haar Hoog Edelens, zal den officier direct rapport doen aan den capitain van de hooft wagt, die zulks immediaal het hoofd van de militie en den groot majoor laat weten, gelyk ook den onder majoor van de week. Arl. 14. Als den Raad van justitie binnen het casteel komt om van de puye van 't generaale gouvernement iets af te kondigen, zal den officier, gewaarschuwt zynde, direct zyn sergeant na de hooft-wagt zenden, op dal de kloek geklept worde, en direct zyn wagt volk in 'l geweir trecken eu blyven staan, ter tyd het placcaat worde afgelesen. Art. 15. By bet overnemen der wagten, als de posten hehooilyk zyn gevisiteerd en alles wel bevonden, zullen de officieren, zoo wel als hy hel openen en 't sluyten der poorten, zig voor 'I front van haar volk laten vinden, met de spontons in de hand, dus in volle wapenen blyven staan, tot dat zy haar volk binnen de wagt hebben doeii gaan, moelende zy lieden dit zoo wel ten reguarde van de stad als 't casteel observeeren. Art. 16. Geen officier vermag een militair aftestrafi'cn gedurende de wagt, als hy dan iels komt te pecceeren,
1753. J. MOSSEL. 588 maar den delinquant inimediaal aan de hooft-wagl in arrest senden, om vervolgens na bevindinge van zaken Ie worden gecorrigeerd; en geen wagt hebbende buyteovoorkennissevan zyn capitain, in gemeenc delicten, andersins in 'l geheel niet. Art. 17. De onder officieren en gemeeneii zullen zig in haare pligt omtrent liet oltediecrcn van de Ordres, die zy van hare officieren hekomen, sorgvuldig hebben te gedragen met haar alle respect en eere Ie bewysen, de ordres wel Ie ontfangen en uytlegeven zonder te morren; maar iels Ie zeggen hebbende, kunnen zy by haren capitain gaan klagen, die de nodige satisfactie zal bezorgen, dog niet kunnende, zal er zyn majoor kennisse van geven, die als dan l'samen na de collonel gaan en, als dan de zaak niet kunnende assopieeren, zal den collonel sig by 't hooft der mililie adresseeren; in een gelyk geval zullen ook de subalterne officiereu hare capilains en hoofden met behoorlyk respect bejegenen en de capilains daar en legen deselve beleefdelyk behandelen, dog wanneer hy zyne ordres geeft, hoe deselve ook zyn, zullen de subalterne deselve niet tegen spreken, maar direct uytvoeren, maar kunnen, sig beswaard vindende, na deselve uylgevoert te hebben, gaan klagen by haren majoor en zo voorts by den collonel, die, de zaak qualyk bevindende, het hooft van de militie bekent maakt, die daar van verslag aan den heere Gouverneur Generaal doel; van 'sgelyken zullen ook de capilains hare respective hoofden hebben Ie respecleeren en tellens hare ordres uyttevoeren sonder tegen te spreeken, maar als de ordres syn uylgevoert, hare beswaernisse almede daar tegens inbrengen, in zulk een geval aan 't hooft der militie, eer en bevorens zy den heere Gouverneur Generaal daar mede zullen lastig vallen; en zo zullen ook alle subalterne officieren, onder officieren en gemeene, eer en bevorens zy sig vervoegen by den heere Gouverneur Generaal, hare klagten hebben te doen, als boven staat vermeld, eerslelyk by haren capitain en vervolgens by 't hooft van de militie en, die niet present zynde, by den groot majoor. Art. 18. Gelyk ook nog de wagt hebbende capitain of
1753. J. MOSSEL. 589 officieren aan de poorten van niemand eenige ordres sullen ontfangen of aan nemen, dan van de gene, die het guarnisoen commandeert, den groot majoor of onder-majoors. Art. 19. Wanneer de capitains liare subalterne officieren niet in eene behoorlyke subordonnalie houden of het gene de dienst van de Edele Compagnie en het opsigt over hare toehetrouwdc militairen betreft, eenigsints negligceren of ook, wanneer zy de officieren, die negligent zyn, niet corrigeeren, zal zulks door het hooft der militie, so ras hy 't selve gewaar word, aan den heere Gouverneur Generaal bekent werden gemaakt, als wanneer deselve na merites zullen worden behandelt; zullende de subalterne officieren aan hare capitains deselfde gehoorzaamheid en respect bewysen, als zy aan de respeclive commandanten verscbuldigt zyn. Art. 20. Geene militairen zullen, voor de wagt zittende of by elkander in gezelschap sig bevindende, vermogen te criliseeren over de uytgegevene ordres, 't zy die 't hooft van de militie, den opper- of groot-majoor of de onder-majoors aan het guarnisoen hebben uylgegeven, zo uyt name van den heere Gouverneur Generaal, als andersints, in gemeene zaken van 't guarnisoen, die by baar lieden dikwerf werden gecor rigeerd, als drossers, slippermakers, kleyne quaatvvilligheden, etc; want die sig in desen vergrypt, zal daar over swaarlyk worden gecorrigeerl; in somma, die iets te seggen heeft of denkt, dat hein te kort worde gedaan, moet sig adresseeren ter plaatse, als voorschreven staat vermeld. Art. 21. Eyndelyk zullen de officieren, tour om tour, den artieul brief aan hare compagnien doen voorlesen alle eerste Maandagen in de maand, den inhoud deses, voor zo verre het de gemeene teuens is aangaande, mede voorlesen, als ook het geene de onder officiers is rakende, op dat een ieder van haar lieden den inhoud deses ten vollen bekent zy, en teffens wat haar volgens dese en alle audere gegevene ordres of die nog staan gegeven te werden van zyn Hoog Edelheyl den heere Gouverneur Generaal van Nederlands India te doen staal.
1751. J. MOSSEL. 59 goed op deselve condilien en verpligtinge aan zyn Edelheil in vollen en vryen eygcndom voor hem en desselfs erfgenamen af ie slaan, voor hel gene by taxatie zal g'oordeell weiden waardig geweest Ie zyn len tyde, dat, nog geheel braak leg gende, aan syn Ijdelheids predecesseur is uyt gegeven, mits dat dezelve zig len opsigte van de wesentlyke en nog stand gehouden hebbende verbeteringen zederl de bebouwinge len behoeve van d' erfgenamen mei de Weeskamer zal gelieven te verdragen, waar van overzulx goedgevonden is per extract van dezen kennisse ie geven, zo aan haar Eerw., als aan Heemraden dezer stads ommelanden, door wien verstaan is de waardeeringe, in voegen voormeld, Ie laten effectueren na den gehruyken." Heemraden taxeerden de waarde van het land Buitenzorg op 8800 rijksdaalders, na storting van welke som door den Gouverneur Generaal Mossel in de kas van het Collegie vil. hem, in gevolge resolutie van 24 Augustus 1781, zouden worden verleend, >ordinario modo, brieven van volle en vrye «eygendom om hy zyn Edelheid en deszelfs erfgenamen «crfvelyk dusdanig beseten Ie werden". Op den 51 ,te " Augustus 1751 keurde de Regering goed een door haren 2' icn Secretaris ontworpen «knopbrielï ofte »aete van overdragt der eigendom van het landschap Buiten •zorg aan den heere Gouverneur-Generaal". 10 Junij. Last op de Oosterscheprovinciën de bevolking tot de peper-kulluur aan te moedigen. Voor Ambon gold die lasl slechts, »voor zo verre huyten »de minste prejudilie van de nagul-culture geschieden kon." Voor een pikol peper mogl van Compagnie's wcge betaald worden (') rijksdaalders. Peper-ranken zouden van Java's Oostkust gezonden worden. De leverantie van koflij wenschte de Regering niet Ie bevorderen.
1753. J. MOSSEL. 590 De militaire honneurs voor de sladl. Arl. 1. Voor een regeerende Gouverneur Generaal werd overal de marsch geslagen en gesalueerd met piek en vaandel. Art. 2. Voor een oud-Gouvcrneur Generaal werd de marsch geslagen en gesalueerd; aan de hooft-wagt heeft hy drie roffels met het salut van capilain, lieulenant en vaandrig, dog niet met hel vaandel, en op de afgelegene huyten posten hoven dit alles nog dertien canon schoten. Art. 3. Den heer Directeur Generaal heeft aan de hoofl wagt drie roffels en op de huyten posten hel salut met elf canon schoten, en de heeren ordinaire Raden van India hebben aan de hooft-wagt twee roffels, heyde met de officiers voor 't front, dog sonder salut, en huyten Batavia werd voor haar op de na hy gelegene posten, door officiers bezet, de marsch geslagen, mitsgaders op de verre afgelegene posten daar en hoven gesalueerl met negen canon scholen. Art. 4. De heeren extra-ordinaire Raden en, wanneer er vlaggé-luyden zyn, de vice admiraal, ilem 't hooft over de militie van de Compagnie in India, wanneer deselve een hoger rang als die van brigadier mogle werden toegevoegt, voor deselve zal men, zo wel aan de hooft-wagt als aan de poorten, twee roffels slaan, met de officiers voor 't front, zonder salut; op de na hy gelegene huyten posten zullen zy drie roffels hebben, item seven canon schoten op de afgelegene. Art. o. Voor een schout hy nagt, wanneer er vlagge officiers zyn, voor een praesident van den Raad van justitie, die geen Raad van Indien is, voor 't hooft der mililie, als maar brigadier is, en zo mede voor de oud-Gouverneurs en Secre tarissen van de hoge regeering zal geen trom binnen nog buyten de stad geroerd werden, uylgesondert op de afgelegene huyten posten, alwaar zy twee roffels, zonder meer, sullen hebben; op de andere buyten posten zal het volk met gepre senteerd geweir voor haar uytkomen; aan de stads poorten sullen zy het scherp geschoudert en aan de hooft-wagt by Je voel hebben, met de officieren voor 't front.
1753. J. MOSSEL. 591 Art. 6. Voor de raden van justitie, de directeurs, de fiscaals <>n verdere officieren van justitie, item de commandeurs ter zee, liciilcnant colloncl, den ontfanger generaal, de oppcr knoplieden van 'I casleel en de gene, die eflective comman deurs <i|i de buylen comptniren geweest zyn, item voor de majoors en de drie gelyk standige alterneerendc hcdiendens, den commandeur on equipage meester, benevens den boek houder en visilaleur generaal, voor deselve zal aan de hooft-wagl geen eerbewysing gedaan werden, dan dat de schildwagten liet gewen* piesenleeren, maar aan de poorten sullen zy voor de liculenanl collonels en majoors hel geweir hy de voel zetten en voor alle de overige alleen by 't geweir lopen, mitsgaders op alle posten buyteu de stad, sonder oodersebeyd, hel selve vuur de eerstgemelde scherp geschoudert en voor de andere by den voet houden; dog voor de collonels zal men aan de hoofl-wagt hy 't geweir treden, met de officiers voor 't front, en aan de stads wagten zal men 't geweir scherp schouderen voor deselve, mitsgaders op alle buyten posten presenteeren, sonder onderscheyd van posten. Art. 7. Voor alle andere gcqualificeerde dienaren zal aan de wagten, bouten nog buylen de stad, geen beweging gemaakt werden, excepto voor den gecommitteerde lot de zaken der inlanders, voor de welke op de huyten-poslen het volk by 't geweir lopen zal; en aan de poorten sullen de schildwagten het geweir presenteren, dog aan de booft-wagt alleen front maken; welk ceremonieel ook sal gegeven werden aan de capilains, zo te lande als ter zee, item aan de sabandhaar of introducleur der vreemdelingen, .de eerste en de laatste om de wille der inlanders, waar onder zy in aansien moeten gehouden weiden, gelyk ook 'tselfde aan de regeerende Scheepenen sal gegeven werden om de wille van de functie, die zy bekleden, en daarom ook zoo lange zy in deselve zyn en niet verder; suilende voorlaan geen schildwagten in de stad of aan de poorten 't geweir presenteeren voor lieutenanls en vendrigs, dan alleen op de post, daar zy de wagt hebben, mitsgaders voor alle andere en ook voor alle andere gequalificeerdens front maken,
1753. J. MOSSEL. 592 dog buyten de stad alomme 't geweir presenteeren voor gemeide officiers, zo van de zeevaart als militie, sonder onderscheyd van posten. Art. 8. Onder de afgelegene posten, waar van voorwaard» met relatie lot 't onderscheydene galat gesproken is, hegrypl men llians Tanjongpoura en Tangerang en alle andere veld schansen, die verder als Meester Cornelis landwaarts in gelegd moglen werden in der tyt. Art. 9. De generaals-wagl in 't casteel heeft haar onder scheydene ceremonieel volgens de aparte ordre, daar opgesfeld. Art. 10. De wagt van den heer oud-Gouverneur Generaal, hel zy dal hy binnen of huylen de sladt woonl, zal voor niemand, dan de gene, die in de vyf eerste articulen gemeld zyn, en voor de collonel uylkonien en aan deselve geven hel gene aldaar van de hooft-wagt is gezcgl, dog voor de andere zullen de schildvvagten 't geweir presenleeren. De militaire honneurs voor hel easleel. Art. 1. Voor den regeerende heere Gouverneur Generaal zal het volle cermonieel met het salut gedaan worden. Art. 2. Voor den heer Directeur Generaal zal den officier mei het wagts volk in hel geweir komen en laten hel geweir presenteeren. Art. 5. Voor een ordinaire Raad van India zal den officier met zyn wagts volk in 't geweir komen en laten het geweir scherp schouderen. Art. 4. Voor extra-ordinaire Raad van India sal den officier met zyn wagts volk niet het geweir hy de voet staan. Art. K. Voor den lieer praesiden! van de justitie, geen Raad van India zynde, en voor de brigadier en hooft van de militie zal den officier met zyn wagts volk hy het geweir treeden. Art. 6. Als de Raad van justitie in ceremonie binnen komt om by zyn Edelheyd rapport te doen, zal den officier mei zyn wagts volk in het geweir komen en het geweir presenteeren, maar uytgaande, geen ceremonieel doen als voor de praesident.
1753. J. MOSSEL. 593 PLAKAii VI. 38 Art. 7. Voor de oud-gouverneurs, secrelarissen van de lioge regeeringe, oud-directeurs, commandeurs, hoofl-officieren van de militie, commandeur en equipage meester, onlfanger generaal, raitateur generaal, sabandhaar, opper-kooplieden van liet easteel en diergelyke andere hoge gequalificeerdens zullen de scbildwagten het geweir presenteeren. Reglement voor de buyten of reenden wagl. Art. 1. Deselve werd gecommandeerd door een officier, welke logeer) beoosten liet easteel in eene aan liem door de Edele Compagnie toegeslaane woninge; en hel vaste, aldaar bescheyde volk logeerd op de water plaats of de zogenaamde nieuwe recruten wagt. Art. 2. Zoo ras de opperkooplieden van 'l easteel senden omeenige manschappen tol de specery scheepen, moet den commandant die immediaat senden, ook by d'ambassadeurs, etc. Art. 5. Gelyk ook als den commandeur en opper-equipage nieester aan deselve send om manschappen te hebben op de aankomende speccry-sclieepen, moeten die de facto werden gecommandeerd en gesonden. Art. 4. Dient de buyten wagl 10l eene wagl de reserve, waar na toe de manschappen van de verdere buyten posten, voor 'teen of ander buyten comptoir geprojecteerd, even voor haar versending ontboden werden om aldaar voor dien korten tyd te verhlyven. Art. 5. Alle ordonnanlien werden daarom zo ingerigt, dal die, welke staan versonden of onder 't guarnisoen op den daar toe bestemden tyd g'incorporeert zullen werden, op dese buylen wagt luyden en werden verleend by bel hooft van de militie en den groot majoor, na dal daar toe van den heere Gouver neur Generaal ordre bekomen. Art. 6. Den groot majoor, sulks doende, doet daar van aan het hooft voorschreven kennisse geven; en 't hooft der militie, sulks doende, rapporteen! den commandant van de buyten wagt sulks den groot majoor.
1753. J. MOSSEL. 594 Arl. 7. Gelyk meile als liet verlossinge dor militairen h) de hoeren gecommitteerden* van wegen haar Hoog Edeleus w geweest, de verlosten direct pei een ordonnantie Voorschreven op de buyten wagt geplaats werden om by de hand te weesen, als de scheepen zullen zeylen, waar mecde zy na 't patria moeten vcrlrecken. Art. 8. Welke de selfde morgen, als zy verlrecken sullen, haar geweir aan de wapenkamer hesorgen en aldaar drie rd" bekomen voor de overgave der wapenen. Arl. 9. Ëenige manschappep, na buyten-comptoiren vrer dendé versonden, onlfaugen haare wapens aan de wapenkamer, in praesentie van twee daar loe expres gecommitteerde officieren, welke wel loesien, dat het geweir, 't welk verstrekt werd» in een goede staal is. Art. 10. Op dese buyten wagl zyn tellens bescheyden alle officieren en onder officieren, die van buyten cotnptoiren arri* veeren, lot zo lange zy onder 't guarnisoen werden geplaatst. Art. 11. Alle de oppassers, koetsiers, etc, van de heeren der hoge regeeringc zyn hier bescheyden en komen op zyn tyd haar kostgeld afhalen en hchhen ook anders niels ie vorderen; en zyn verder hier bescheyden de klockcn-luyders van de stad, de lanthaarn opsteker of zo genaamde oly boer en portier van 't caslcel, de provoost, etc. Art. 12. Voorts alle de vry werkers, zo sergeanten, corporaals als gemeene, die belalen aan de guarnisoens krygs cassa, van welke de schryver, op dese wagl bescheyden, hel vr\ werkers geld moet opnaaien, daar van annotatie houden en overgeven aan den guarnisoen schryver, op een lyst, hy den commandanl selfs geleekent, zo meede van de overleedenen, waar by de dragers der lyken, ten gelalle van negen en dertig hier beschey den; zyn gebruykl geweest. Art. 15. Alle morgen doet de commandant van de buyten wagl schrifteljk rapport aan den groot majoor, dog iels extra voorvallende, maakt hy sulks len eersten aan voorschreven groot majoor bekend, die daar van het hooit van >de militie kennisse geeft.
1/53. J. MOSSLL. 595 Ail. 14. De commandant besorgl ook aan den groot majoor alle lysteo, se van begravenissen, vrywerkers, 'diverse dienst doende, als effecüve diensl doende, getekend, en overliandigl deselve als hy 't voorschreven articnl staal versneld. Art. \H. Eyndelyk moei de officie» van dese buyteuwagt, Ity arriveinent der uyl Nederland aankomende schepen, een corporaal /.enden na de rhede om de recrnlen Ie halen; hy zelfs moet die aan de Water poorl van 'tcasleel onlfangen, in ordre stellen, de kisten van 't volk aan de wal helpen, vervolgens rapport doen aan 'I hoofd van de militie of groot majoor, wien van dese beyde in 'tcasleel raogte wesen, om deselve Ie zien en vervolgens den heere Gouverneur Generaal van haar aankomst kennisse te geven. \rl. 1.6. Voorts doet hy deselve na de wapeii-kanior gaan om de wapens Ie verruylen en als dan na de buylen wagl, 'I zy beoosten 't casleel of aan de water-plaats, latende (effens hare kisten derwaarts hesorgen en, na verloop van de gewone twee dagen, de so genaamde baarse maanden verslrecken, volgens liet reglement voor de guarnisoens krygs rassa, als wanneer zy lieden des nademiddags na Ankee worden gezon den om vervolgens den derden dag, 's morgens heel vroeg, na Tangerang Ie worden hegeleyd. Reglement voor tic buylen poslen in 'l generaal. Art. 1. Alle agl. dagen, op den Maandag, doen de com mandanten van de hnyten posten sehrillelyk rapport aan 't hoofd van de militie en groot-majoor (M r Corrielis, Ankee, Jaccatra en de Chineese-wagt), dog als er iets e.xlra voorvalt, ten eersten; en alle morgen nnl langt den groot-majoor de rapporten van voorsz. posten, uytgesonderl M 1 Cornelis, door een rapport ganger, die ook hy extra voorvallen daar van liet hoofd der inililie ten eersten kennisse geeft. Art. 2. Alle maanden, en wel op den eersten derselve, hesorgen alle buylen poslen een maandelykse lyst aan den groot-majoor, die vervolgens daar uyt een generaal rapport
1753. J MOSSEL 596 formeert en daar van een aan den heere Gouverneur Generaal en een aan 't hoofd van de militie overgeeft, gevende voorts by alle extra voorvallen len eersten kennisse. Art. 5. De lysten, welke van alle buyten posten worden gesonden, zo aangaande de verslreckingen als andersinls, moeten, gelekent zynde, door derselver commandanten op de guarnisoens-kamer worden gesonden, moetende den guarnisoens scliryver zig daar mede verantwoorden omtrent alle verslrec kingen, rakende de guarnisoens krygs-cassa. Ordres ömtrend de recruten, uyl palria aankomende. Art. 1. Soo ras een schip uyl palria ter rhede arriveert, gaal een gemeene scliryver van de guarnisoens kamer, hene vens een corporaal van de huylen wagl, na hoorl om dei aankomende militairen namen, toenamen, ouderdom, schip, jaar, kamer en meiier, als ook waar en in wat. qualiteyt gedienl hebben, op Ie schryven op een ordenlelyke rolle, welke vervolgens den heere Gouverneur Generaal door 't hoofd van de militie of den groot majoor besorgl wordt; en den cor poraal teld intussen de wapenen, die overschieten aan boord, als wanneer de recruten van boord gaan. Art. 2. Als zy aan de Water-poort aanlanden, ziel d'officier van de recrulen wagl deselvc, leidt de kisten en doel die in zyn presentie aan de wal zetten, en steld vervolgens de recruten in een ordentelyke ordre. Art. 3. Voorls laai by aan de sergeant van de Water poort zeggen, dal by wegens de aankomst dier recruten rap port doet aan zyn officier, die sulks aan den capilain van de hoofl-wagt en desen vervolgens weder aan hel hoofd van de militie, den groot-majoor en onder-majoor laai welen, waar op de beyde laasle zig direct na de Waler-poorl vervoegen. Art. 4. Als den heere Gouverneur Generaal in '| casleel is, doet de groot majoor direct rapport aan zyn Hoog Edelheyd en vraagt, of het zyn Hoog Edelheyd behaagt, dat de recruten binnen komen: dog deselve niel in 'I casleel zynde, gaan
1753. J. MOSSEL. 597 deselve direct met stille trom na de wapen-kamer om hare geweir te verruylen en vervolgens na de Itnyten-wagt. Art. 15. Als wanneer ile groot majoor aan de onder majoor ordonneert om deselve Ie laten binnen komen, 't welke geschiet in de volgende maniere. Arl. 6. Een oud sergeant word gesteld naast den jongst gearriveerde, welke het volk de snaphaan op schouder doet leggen, latende door twee expresse tamboeren, daar toe ge commandeert, de marsch slaan, die den baarse tamboer tus sehen haar nemen. Art. 7. De marsch geschiet met divisien, na dat het corps groot is: op bun aankonisle op bel pleyn voor 't generale gouvernement trekt de officier van de generaals wagt de wagt in 'I geweir onder zyn sergeant, welke de snaphaan tellens op schouder laat leggen van zyn onder hebbend wagts volk. Art. 8. Aldus marcherende, swenken, zo ras de Pinang poorl zyn gepasseert, en marcheren langs de puyc van 't gou vernement, passeerende den hcere Gouverneur (leneraal. Art. 9. Vervolgens marcheert dit corps op en laat de sergeant haar het geweir presenteeren en verkeert schouderen, wanneer na de wapen-kamer marcheren om hare wapens tegens andere te verruylen. Art. 10. Dit gedaan zynde, marcheren zy door de Water poort voort na de huylen wagt, bergen haar geweir en halen haare kisten. Art. 11. Omtrend de verstreckingen van soldyen aan deselve is de nodige bepaling gemaakt by bel Iwede artieul van het reglement voor de krygs-cassa, de verstreckingen, etc., hel welke sliplelyk moet nagekomen werden. Arl. 12. Zy worden den derden dag gesonden na ïange rang, al was 't ook, dal zy in 't begin van Augusti arri veerden, om baar aldaar wat te verfrissen en van de swaare reys te bekomen, genielende op haare reys een brood hiel en te Ankee de spyse 10l 5 sluyvers 's daags, mitsgaders by hare komst op Ankee en Tangerang aanstonds een mutsje
1753. J. MOSSEL. 598 arak, met zo veel water gemengl; ook worden de eerste in 't land gearriveerde nlloos ook eerst gekosen voor andere om geplaatst te worden of andersints na buyten comploiren verzonden. Art. 13. Op Tangerang zynde (waar na toe haar een officier begeleyd, zo 'I corps boren dé veertig man beloopt; anders doet hel do sergeant van de ordre wrok op de buyten wagt), hebhen zy agt dagen tyd om nyl Ie rusten, dog moeten dooi den commandant in beweginge gehouden werden. Ail. 14. Voorzeyde asl dagen oeeyndigl zvnde, worden deselve 's morgens vroeg en 's avonds, onder het vallen van den avond, een uurtje gecxerceerl volgens 't reglement van de exercitie en bequaam gemaakt 10l de diensl in de sladl. als wanneer zy voorts, of na buyten comptoiren gesonden of in de sladl onder de compagnien geïncorporeerd werden. Ordres omtrent <tc reconvalescenten, zo run <l<- militie, zee-vaart, als ambagts-lieden, ut/t hel hospitaal komende, de drossers, etc. Art. 1. Alle halve maanden gaal den officier van de Chineese wagt 's morgens vroeg naai- hoi binnen hospitaal en haalt daar al' de manschappen, uytgeschoten voor hol buyten hospitaal. Art. 1. Als wanneer h\ do gene, welke, zo van de dragonders als infanterie, worden uytgeschoten, in hoi buyten hospitaal on na de post Jacalra besorgt. Art. .". Welke aldaar moeten verhlyven een geheide maand om uyt te rusten, als wanneer een ieder vervolgens weder na zyne heseheydene post wordt gezonden. Art. 4. Die van 's Edeles (lomp" marine en ambagis gezellen worden uyt hel. luiylen hospitaal alle halve maanden ua liyswyk gesonden om tellens aldaar een maand uyt rusten. Art. S. Vervolgens zeiidl den post-liouder van de posl haar met een geleekent briefje, waar op staal de naam en toenaam van de van daar gaande manschappen, een ieder mar zvn hooft, op dat die zien kan, wie en wat perzoonen hy bekomt,
1753. J. MOSSEL. 599 om aldus het agter uyt blyvcn en hel drossen, zo veel voor te komen. Arl. 6. Alle drossers van de militie, zo ras drie dagen zyn gedrost geweest, werden aangegeven aan den onder majoor van de week, die derselver namen op de guarnisoeus kamer besorgl om aldaar genoteerd te werden, als wanneer den guarnisoeus schryver een notitie daar van opmaakt, welke de groot majoor tekent voor gesien en aan den advocaat fiseaal werd overgegeven door een rapportganger van de guarnisoeus kamer. Ail. 7. En de suike, die eenigen tyd gedrost, dog sigaan geene andere delicten scliiddig gemaakt, mitsgaders die, welke niet hoven een maand tyds gedrost hcltltcn en aan de hoofl wagl in arrest weiden gesonden, werden len eersten aan de geen, by wien zy heseheyden lyn, gesonden ter erlanginge van de daar op gestelde straffe, wordende de militairen daar voor aan de booft-wagt gecorrigeerd naar den teneur van den militairen artieul-liriel'. Arl. 8. Langer als een maand gedrnsl zynde, werden desclvc na bet eyland Edam per een getekende ordonnantie van den heere Gouverneur Generaal zelfs versouden, op welke ordon nantie de lyd van haar verblyf aldaar speeiaal bepaald staat, welke ordonnantie 't hooft van de militie aan den heere Gouver neur Generaal preseuteerd en so verder besorgl. Vit. ü. Van alle drossers uyt de militie word een lyst op de guarnisoeus kamer opgemaakt en gerigt aan den heer piaesident euralor van de academie-de marine, waar in den lyd, hoe lang deselve bun verblyf op Edam moeten bonden, tellens bare namen, loenaaiuen en geboorte plaatsen gespecifixeert slaan, komende baare maaiidelykse gage voor dien tyd ten behoeve van voormelde academie de marine. Arl. 10. Wordende gemelde lyst getekend by de groot majoor en door denselve aan den heer praesident bovengemeld ter band gesteld. Arl. 11. Wanneer iemand uyt de militie drie dagen absent blyft, moet sulks door den geencn, waar onder denselven he
1750. J. MOSSEL. 6 geleert heeft, dat om de wille van de constitutie der plaatsen olie audersints eenige verandering nodig hebben, mitsgaders zo verre, als by provisie beslaan kan, aldus luydende: Ceilon. Te Colombo te plaatsen: 1 majoor, en 4 capitains voor 5 comp en van 200 man, p mn . plan, item 5 luytenanls, 15 vaandrigs, 50 sergeants, 60 corporaals. Te JalTanapatnam: 1 comp e vau 250 man. 1 capitain, 2 luytenants, 4 vaandrigs, 10 sergeants, 20 corporaals, Te Alanaar uyt 't voorsz: 1 vaandrig, 2 sergeants, 4 corporaals, en 28 genieene. Te Gale: 2 comp en van 150 man. 2 capitains, 2 luytenanls, 4 vaandrigs, 10 sergeants, 20 corporaals. Te Trinconomale: 1 comp e van 200 man. 1 capitain, 1 luytenant, 7> vaandrigs, 6 sergeants, 12 corporaals. Te Tulucoryn en Calpetty: 1 comp e van 150 man, daar van te Tulucoryn: 1 luytenant, 2 vaandrigs, 4 sergeants en 8 corporaals. en te Calpetty 1 vaandrig, 2 sergeants, en 4 corporaals. Dese 10 comp en zullen alle gehoren onder een balailjon, waar van de Majoor 't hoofd. Samen: 1 majoor, 8 capitains, 11 luytenants, 29 vaandrigs 62 sergeants, 128 coporaals. Primo plan 1900 man. De overige capileyns, sergeants en corporaals te laten op komen of met er tyd, sonder nieuwe aan te stellen, op 't be paalt getal Ie laaten daalen.
1751. J. MOSSEL. 60 10 .hinij. Voorschriften nopens de behandeling ra» scheeps-journalei). Mils de doleantie der lieeren majores onder de materie van Batavia, dat aan d'ordres op liet liouden, schryven en overzenden der scheeps journalen, A°. 1742 en 1746 by de vergadering van sevenlienen gearresteerd en nevens linar edele hoog achtbare missive van den 15° September 1747 gedrukt overgesonden, geensints werd voldaan, is op de pro positie van den heer e Gouverneur Generael verstaan den opper equipage-mecstcr voortaan van het een en ander ten princi pale t'excuseeren, vermits het ordinair werk van zyn ampt van zoo veel omslag is, dat hy daar toe niet bequamelyk va ceeren kan, mitsgaders het opeisschen en versenden te accro cheeren aan den dienst van den baas kaarte maker ende ztilx op verbeurte van een maand gage ten behoeve van d'academie de marine voor yder jouriiael, dal hy versuymd zal hebben op te eisschen off naer Nederland te versenden, mitsgaders d'examinatie, of en in hoe verre d'ordres, zo omlrend de zeilasie en te boudene aanteekeningen, als andersints, ingevolge de voorsz. gedrukte ordres op dat stuk ende verdere papieren, inde scheepsdoosen leggende, zyn nagekomen, te laten geschieden door twee vande g'experimenteersle uyt d'aanwesende capi tains ter zee off mindere gezagvoerders op de scheepen, door den beere Gouverneur Generaal schriflelyk te benoemen, ten einde nopens hunne bevinding telkens aan den opper-equipage meester over te geven een dislinct rapport om door hein, niet byvoeging, des nodig, van zyne aanmerkingen nopens dies inhoude, aan dese regering gepresenteerd te werden, ten einde de geene, die zig niet van hunne pligt hebben g'acquiteerd, ingevolge haar edele hoog agtbare g'eerd bevel, op reekening Ie kunnen doen belasten met de boetens, by het 4", !5 e , 11° en 13 fc artieul der meermelde gedrukte ordres daar opgesteld, om vervolgens ten behoeve van de academie de marine uyt 'sComp'. cassa ontfangen te werden.
1753. J. MOSSEL. 600 scheyden is, ook werden opgegeven by een schriftelyke en behoorlyk getekende nolilie aan het opperhoofd over hel generale soldy comptoir, ten eynde daar van behoorlyke aantekening, mitsgaders gage en kostgeld in Ie houden. Art. 12. Insgelyks moet primo en medio van ider maand in selver voegen aan liet gemolde opperhoofd werden overge geven eene rolle van de geene, die een maand of langer absent zyn geweest, om als dan de gagie van de sulke Ie laten affsehryven van den dag af, dal sig hebben g'absenteerd. Art. 15. De schriftelyke notitie voor hel opperhoofd sal den guarnisoen schryver opmaken en lekenen, ook leffens aan het selve hebhen Ie besorgen op voorschrove, daar toe be stemde tyd. Art. 14. Den tyd van hel bannisseoienl van den gedrosten op Edain verscheenen zynde, sal den guarnisoen schryver een ontslag briefje opmaken, het selve aan den groot majoor behandi gen, die sulks hel hoofd van de militie besorgl, welke het selve lekent en den commandeur en opper-equipagemeester toe zend, welke laastgemelde daar op. zodanigen bandiel van het voorschreve eyland laai opkomen en aan de hooft-wagl besorgen, als wanneer hem hel hoofd van de militie na zyn hescheyden post zend. Reglement, so op de in- en uylgeteyde run <lr lierren der hooge Indiasche regeering, als der selve looste eerbewysinge. Art. 1. Wanneer den heer eerste Raad of Directeur Gene raal van Nederlands India in- of uylgeleydc van haar Hoog Edelhedens de hooge regeering deser landen werd gedaan, zo is hel zo genaamde ballaillon in de wapens, gecommandeerl by een capitain, een lieulenanl en een vendrig, benevens het eersle vaandel van staat, agt sergeanten, twaalf corporaals en een hondert vier en veertig gemeene, ses tamboers en drie pypers, welke binnen het easteel komen op het daar toe gecommandeerde uur, als wanneer een dabbeld rinquet for meeren van de Water poorl tot de Pinang poort; de officier
1753. J. MOSSEL. 601 van »le Gouverneurs Generaals wagt formeert 't zelfde van de puye van 't gouvernement tot de Pinang poort, mitsgaders een officier en vier en twintig granadiers, benevens een tam boer en onder officiers, daar toe expres gccommandeerl, maken een dubbeld rinquet van de puye 10l over de gebed zaal van 't gouvernement, alsmede vier en twintig sergeanten van voor schreven zaal Lot aan de vergader zaal van haar Hoog Edelens; by 't passceren van haar Boog Eilelens, als het in of uytgeleyde zyn begin neemt, werd de marsen geslagen en, als zyn Hoog Edclheyd zelfs ui persoon present is, dan salueeren da officieren met vendel en sponton, andersinls alleen met de spouton, en de hoofd officieren werden geuodigl om zyn Edele Ie komen complimenteeren. Art. 2. Een ordinaire llaad van India heelt het selfde ceremonieel, uylgesondert het commando granadiers en sergean ten op zaal. Art. 3. Een extra-ordinaire Raad heeft hel selfde ceremo nieel als een ordinaire Raad van India, excepl, dat hel Iweede vendel van staat daar hy werd gebruykt; en zo is ook het ceremonieel by de inhalinge van een ieder deser heeren hel selfde. Art. 4. Tol de begravinge van een Directeur Generaal of ordinaire llaad van India word de selfde militie gecommandeert, bestaande in een majoor, drie capilains, drie lieutenanls, twee vendrigs, met de beyde vendels van staat, tien granadiers sergeanten, seslien dilo corporaals, drie pypers, ses tamboers en een Dondert vier en veerlig gemeene granadiers, welke sig ten vyf uuren des namiddags begeven aan het slerfhuys, aldaar ordeulelyk in parade opmarcheerende, gevende aan niemand eenig ceremonieel, dan als wanneer den lieere Gouverneur Generaal komt Ie passceren, als wanneer 't gemelde hattaillon word gecommandeerd hel gevveir Ie presenteeren, de marsch geslagen en zyn Hoog Edelheyd gesalueerd met de vendels en sponton. Art. 5. Zo ras het lyk op de daar toe g'ordonneerde rouw wagen is gesteld (de officieren, elc. het benodigde rouw goed hebbende onlfangen), commandeerd den commanderende
1753. J. MOSSEL. 602 hoofd officier hei. geweir verkeerd onder de linker arm te swenken, laat voorts de ïnurscli slaan en marcheer) langsaam at: den adjudant ziel wel toe, dal bet hallaillon niet te sterk marcheert, dus bangs den daar loe verkoren weg passeerende lot op het kerk-hof, sleld gig aldaar, na de gelegendheyd van de plaats, in ordre van parade, duel hel geweir prcseu leeren, de inarsch slaan en saluoercn hel lyk en tellens zyn Hoog Kdelheyd den heere Gouverneur Generaal volgens de daar loe gestelde ordrc, en doen de trom ophouden, als den ganlsehcn treyn slil slaat, en het geweir op schouder leggen. Art. 6. Het lyk vervolgens ler aarde hcsleld zynde, doet den commandeerende hoofd officier drie generale sa l vos, latende den treyn van de begravenis passeeren onder hei presenteeren van hel geweir en hel slaan van de inarseh, tellens, als vooren, den heere Gouverneur Generaal by hel passeeren ssJoeerende, laai by tyds den snaphaan verkeerd op schouder leggen, den trop af slaan, volgd den treyn lot voor hel sterf huys en marcheert aldaar op in ordre van parade, laai vervolgens hel geweir by de voet zeilen en wagl. ordre om het hallaillon ordentelyk na haar bescheyden posl Ie doen afdelilceron: dit word tellens g'ohserveerd by de mindere gei|ualilicco.rdcns, welke, volgens de daar toe gestelde ordre, 'I militaire honueur by haan laasle uylvaard zyn genietende. Art. 7. Tol de begravinge van een exlra-ordinaii'e Raad van India word gecommandeerd een majoor, drie capilains, drie lieulenanls, Iwee vondrigs. mei. de heyde vendels van staat, tien sergeanten, waar onder vier granadiers sergeanten, seslien rorporaals, waar onder vier dito granadiers, drie pypers, waar onder Iwee granadiers, ses tamboers, waar van vier granadiers en een bonderl vier en veertig gemeene, waar onder tweeen sevenlig granadiers; voorts blyft bet ceremonieel, als by de voorenstaande articulen slaat vermeld. Art. 8. De praesidenlen in den Raad van justitie, die geen Raad van India zyn, d'oud-gouverneurs en secretarissen van de hooge regeering hebben by hunne begravenis twee en seven
1753 J. MOSSEL. 603 lig granadiers, nevens een capita», lieutenant en vendrig. met een van de vendels. Art. 9. De militaire persoonea werden begraven, ak volgt: hel hoofd van de. militie, wanneer hy brigadier is, door zoo voel detachementen van cavatlerie en infanterie, als 'er différente corpsen zyn. Ken «verste door vyf en twintig a 50 man per compagnie, verbeeldende hel geheele regiment, melde heydc vaandels, door een majoor opgevoert. Ken iietilenanl eollunel of majoor door een capitain, lienlenanl. en vaandrig, met 72 granadiers en hel tweede vaandel. Een capüai« Hoor een capitain lieutenant, lieutenant en vaan drig, met 48 gemèene, de nodige tamboers en het Iwede vaandel. Een lieulenaiit met een lieutenant, 56 genieoue en een tamboer. Ken vaandrig mei een vaandrig, 84 gemeene en een tamboer. Een sergeant met een sergeant, corporaal en twaalf gemeene mei een lamboer. Ken corporaal met een eorporaal en negen geineenen. Een zoldaal niet een corporaal en ses geineenen. Arl. 10. Dog liy de liegravenis van de Mardyker officieren assisleerd BO veel manschap uyt de hare, als l>y een Kuropeesch officier van de volgende graad, als een capitain niet een lien lenanl, ses en dertig gemeenen en een tamboer, enz. Art. 11. De Raden van juslitie, de oud en g'eligeerd direc teurs, d'ol'liiii'ien \au de justitie, item de gene, die ell'ective commandeurs geweest zyn. werden begraven met een detache ment van 04 fuseliers, dooreen capitain, lieutenant en vaandrig opgevoerd, met hel tweede vaandel. Ambassadeurs van groote mogentheden, wanneer omtrend derselver receptie geen speciaal besluyt l>// haar Boog Edelens is genomen, hebbende het groeit ceremonieel die van Candia, den Soesoeliocnang of Keyscr van Java. Hautain, etc. Art. 1. Een corporaal en ses geinenen worden 's morgens
1753. J. MOSSEL. 604 ten ses uuren of wel vroeger, na dat zulks Recommandeert word ('t welke by dese, als ook by alle andere gelegen l lieden, 's avonds bevorens op de ordie publicq belast wordt), na de Vierkants-poort gesonden om met den sabandliaar en gecom milteerdens de ambassadeurs af Ie balen. Art. 2. Voorts werd dan ook gceoinniandeerl, dat de oude en nieuwe wagl aan de Vierkants-poort te zaaien slaan hlyven om, wanneer den sabandhaar niet de ambassadeurs aankomt, een dubbelt rinquet te formeren van de poort lot d'agler deur van de sabandliary om deselve dus te laten passeeren ouder hel slaan van de marsen en bet salut met de sponlon. Art. 3. Een sergeant, een corporaal met twaalf geinenen begeven zig by tyds buylen de Vierkants-poort om de ambas sadeurs aldaar op te waglen en Ie begeleyilen ; en welke, als de ambassadeurs zig in de koetsen begeven, aan wederzyden van d'eerste koets zyn volk rangeerd en dus langs deselve marcheerd. Art. 4. Dog staat bier onilrend aan Ie merken, dat by de receptie der gezanlen van Candia was een officier, een.sergeant, een corporaal en drieën twintig geinenen, welke ook vervolgens gedurende liim aanwesen alhier de wagt by baar behielden (en leffens nog een apart corps infanterie, dal zig, voorzien vau een vaandel, aan 'l Vierkant geslebll hadlom de ambas sadeurs te salueereu en, gepasseert zynde, zig na baar besebeyden post begaf), gelyk vervolgens de voorschreven sergeant met zyn volk by die van Bantam en andere ambassadeurs, en dus lot op de puye van bet gouvernement, en stellen zig langs de trappen in een dubbeld rinquet met gepresenteerd geweir, en blyven slaan, lot de ambassadeurs wederom uylkomen. Art. ü. Maar de corporaal en ses geinenen, die de brief lot hier toe gebegeleyd hebben, marcheren van bier na baar besebey den post; en de sergeant met zyn twaalf gemenen, welke is blyven staan om, als de ambassadeurs uyl komen, baar als voren te begeleyden en met eenen voor een wagl Ie verstrecken, marcheerd weder, als voren, om en by de koels lot het huys van haar logis en boud aldaar bchoorlyk wagt.
17"53 J. MOSSEL. 605 Arl. 6. Eer en bevorens de ambassadeurs aan de sabandhary arriveren, maakt liet gecommandeerde corps dragonders aldaar te zyn, bestaande in een rilmeester, een lieutenant, een sous lieulenant, een cornet met den slandaarl, twee wagl meeslers, den pauker, (wee trompetters en agt en veertig gemenen. Art. 7. Zoo ras de ambassadeurs zig in de koetsen hegeven, commandeer! den commandeerent officier de pauk te slaan en de trompetten Ie steken, en marclieerd zagjes voor al', makende steeds niet verre van de koetsen te zyn, en begeleyd deselve 10l voor de easleels land-poort of valbrugge, alwaar by swcnkl en zig in parade steld met het front naar 't oosten, latende dns de gesanten passeeren. Arl. 8. Inliisschen liehhcn zig op zaal gerangeerd den gecom mandeerde officier met een sergeant* een pyper, een tamboer en vier en twintig granadiers, en voorts nog vier en twintig sergeanten met hare belmbaarden. Art. 9. De Gouverneur Generaals wagl in hel casleel, in tiissrhen mede versterk! zynde met een dubbelde wagl. om een dubbelde rinquel te formeren) van zoo verre de sleenen leggen 10l de puye van hel gouvernement, en laai dus de ambassadeurs passeeren onder het slaan van de marscb, zonder salut: vervolgens zig herstellende in ordre van parade, doel op ordre drie salvos (en zet zig vervolgens wederom tot een dubbelt rinquet, zig rangieerende na de weg, die de ambassa deurs nemen), wel te verslaan, als de ambassadeurs belast zyn met een brief; andersins werden 'er geen salvos gedaan. Art. 10. Zoo de ambassadeurs agler het casteel worden uylgeleyd langs de ordinaire passage, is bevorens van de Pinang poorl giv-leld een dubbeld iiii(|iiel, lieslaande in een capilain, een lieutenant, een vaandrig met hel tweede vaandel en negen lig geinenen mei haar onder-officieren, lalen deselve passeeren met gepresenteerd geweir en slaan de hom, sondcr verder salut. Art. 11. Dog, wanneer het gebeurt, dat een Naad van India als Commissaris uyl hel midden van haar Hoog Edelens de hooge regecring deser hinden word genomineerd om in com missie Ie gaan, word het salut en bet vendel, na dal rang
1753. J. MOSSEL. 606 heefl, verander! en gegeven, als voorwaard» l»y 't reglement van 't vertrek of inhalinge der heeren van de booge regering slaat geslalueenl, en de hooft officieren gerequireewl om haar Edelens Ie complimenteeren. Art. 12. Zoo ras de ambassadeurs binnen liet gouver nement zig bevinden, marcheert de cavallerie af na haar bescheyden post, dog de koetsen moeten waglen ter tydt de ambassadeurs iiytkomcn, ten zy nader ordre was gegeven ; lerwyl bel wel gebeurd, dat, als de gezanten in een gelyk geval wel eens wederom, benevens den beer Commissaris arriveeren, bet corps cavallerie geeoiimiaiidec.il word om de gezanten na bun logement Ie bcgclcvdcn. Art. 15. Alles verrigt zynde, marelieeien de corpsen al'na haar bescheyden post met verkeerd geschouderd geweir, in goede onlre. Art. 14. Aan alle waglen, waar de gesanlen passeeren, werd. de marscb geslagen, sonder verder salut (schoon ook by de inhalinge der Caiidiascbe gesanlen aan alle waglen voor de brief wierde gosaliicorl met de spOßton, sonder salut van 't vendel, en de marsen geslagen), maar als deselve na gedane ceremonie passeeren, bekomen die van Oandia, den Soesoeboenang en Bantam voor den eersten gesanl aan de boofl-wagt bet geweir geschoudert, maar aan de poorten presenteeren, sonder verder salut; voor dies tweden zal de boofl-wagt allcenig by 't geweir treeden, dog aan de poorten op schouder leggen, sonder meer. Art. 15. Egler werd dit op expresse onlre van den beere Gouverneur Generaal wel verder geexlendeerd naar male van hel caracler, bet geene den ambassadeur buyten des aan zyn bof is bekledende, hebbende den ryks bestierder van Bantam jongsl bet salut ontfangen als voorschreven, en ook tellens, dal des heere Gouverneur Generaals wagl voor zyn Edele by hel geweir moest treeden. Arl. 16. De (Iberibonse princen, als ook de prins van Hadara, hebben by baar inlreede bel salul, dat de waglen aan de poorten baar geweir presenleeren, de boofl-wagl bet
1753 J. MOSSEL. 607 gewetr !>v de voet benden en des Gouverneur Generaals wagt liv liel geweir treed: vervolgens verblyveode, word haar bet salul van een majoor verleend. Gemeender ambassadeur» en brieoen, nis: van Palembang, Timor, Siam, Jamby, Banjermassing, ete. Arl. 1. Een corporaal en ses gemecne. als arlieul 1 van de ambassadeurs voorschreven. Arl. 2. Een dnhheld riinpiel door de dubbele wagt van den lieere Gouverneur Generaal, waar door de ambassadeurs en brieven passeeren, onder bel gepresenteerd geweir en hel slaan van de niarsch. Arl. .*>. De ambassadeurs of brieven binnen hel generale gouvernement zynde, Irekl den officier zyn wagl le, samen en doel op ordre drie salvos, zynde de ceremonie hier mede geeyndigt, len zy den heere Gouverneur Generaal 'l anders ordonneerd. Art. 4. Voorts of hel dnhheld rinquel na de gedane drie salvos wederom moei geformeerd werden, dal seer selden geschied, en of de ambassadeurs gesalueerd moeten werden en wal militair honneur haar, gedurende haar verblyf, sal werden hewesen door 't guarnisoen, staal ter dispositie van den heere Gouverneur Generaal, die sulks, als voren gesegd, op de ordre doel belasten, schoon het seer selden gebeurd, dat aan deselve eenig militair honneur werd toegestaan, als by extra gevallen. I December. Bepaling, dat sclieeps-overkedm, belast met het overbrengen run peper- of andere planten, met inhouding van eene maand Iractement zouden worden gestraft, Indien de bewuste planten niel goei over kwamen. Hel geld kwam len voordeelt- vnn de Academie de marine,
1753. J. MOSSEL. 608 tenzij de scheeps-overheden konden bewijzen, dal de planten zonder hunne schuld waren bedorven of gestorven. 13 December. Beperking van het afgeven van wissels in de Oosterscke gouvernementen. Op den voorstel van den heere Gouverneur Generaal is besloten de ministers op d'Oostersche comptoiren aan Ie scluyven om, wanneer de Comp'' aldaar geen geld benodigl beeft, gelyk nu en dan wel eens gebeurt, geenc penningen op wissel in cassa te accepteren als met vier perc 10 agio, als hel niet redelyk is, dat de Comp" de particulieren voor niel. van bet gevaar van de zet! zoude bevryden, als zy bet geld niel ten eersten weder kan employeeren, maar een geruymen lyd moei luien leggen, gelyk bel daarentegen in contrarie gevallen ofte wanneer z'anders geld over zee naar die plaatsen zoude moeien senden, tot haar voordeel en gerief komt te strekken. 13 December. Intrekking van de vrije vaarl op Ceilon. «Tot nog toe" was »door d'onse genoegsaam geen gehruyk «gemaakt" van die vergunning, maar daarentegen waren «d'ingezelenen van d'Engelsche en Fransche plaatsen [op den vasten wal van Azië] daardoor, tegens alle goede politie, de •rykste kooplieden inden areek geworden". Zie ook bij 16 September 1745. 17> December. Vernieuwing van hel verbod van 16 September L74S tegen de vaart lusselien Temate en di 1 N. W. kust van deleties, tol Kajeli toe. 15 December. Verbod tegen de vaarl van Ambon, lianda en Temate naar Celebes en onderkorigheden. Tegengang van »sluykerye" was biervan het doel.
1753. J. MOSSEL. 609 PUEAAT-BOEB DEEL VI. 39 13 December. Bepaling, dal in Indië geenc reparatien aan Compagnie's schepen zouden gedaan ivorden, waar van de onkosten meer dan f 30000 bedroegen. Door den heere Gouverneur Generaal aan de vergadering vertoond zynde, hoe al in den jare 1626, by bet aanwesen van den heere Gouverneur Generaal in Nederland, als een poinct van redres was opgegeven om alle capitale reparatien aan 's Comp 3 scheepen in India agter weegen Ie laten, nade maal deselve wesenllyk vry kostbaarder vallen als den aanbouw van een geheel nieuw schip, waaromme dan ook haar Edele Hoog Achtbaren by instructie voor Generaal en Raden van den 17 en Maart 1652 hebben gelieven t'ordonneren op dat stuk wel te letten en niet te min behoorlyke reparatie aan de scheepen en jagten, met deselve wel af te halen en te calfaten, te continueeren, dog de grote scheepen, gedeslineerd om in 't land te blyven, tegens dat merkelyk reparatie van doen hebben naar 't patria te senden om aldaar behoorlyk gerepareerd te werden, om niet te spreeken van d'afbreuk, welke daar door aan den scheepsbouw in Nederland werd toegebragt, dewelke in desen tyd, dat deselve zo zeer is afgenomen, wel niciiteerd in consideratie te komen, spetiaal in dit geval, dat er 's Comp s intrest meede concurreert; zo is goedgevonden en verstaan geene reparatien, die eene somma van 25 of ten hoogslen 30000 guldens surpasseeren, te laten doen aan scheepen van 150 voet over steven en aan de kleiner pro rato, uytge sondert 't geen lot zeyltuyg en takelagie gehoort. 13 December. Bepaling, dat niet vóór den lh d '" Oclo her van eenig jaar relourschepen naar Nederland zouden worden afgevaardigd. Zuks werd vastgesteld, »mits het sware weder, dat de «scheepen, die in April of vroeger in het voorjaar de Neder »landsche havens bezeilen, gemeenlyk op of omlrend de «Gronden belopen".
1751. J. MOSSEI . 61 10 Junij. Nadert' regeling van de ko/fij- en peper-leverantie in de Jakatrasche bovenlanden en Cheribon. Gediscoureert zynde over hel geene l>y den patriasen eisch voor A°. 1752 ten opzigte van de Javasecoffy werd aangemerkt, namentlyk, dat wel minder, maar niet meer dan vier raillioenen ponden mogten gezonden werden en dat liet niet nodig was op dies culture aan te dringen en de middelen, welke ler bereiking van haar Edele Hoog aglbare intentie, om de leverantie niel ie doen toenemen, gevoegelyk zouden kunnen werden in hel werk gesteld en tellens dienen tot voortzetting van de peper plantagie, daar den inlander om de meerdere moeite nog al eeven traag in blyft; zo is verslaan uyt de landen der Suil hans en regenten van de Cheribonse en van de Jaccatrase bovenlanden in A°. 1752 geen meerder cofl'y t'ac cepteeren, als er na rato peper gcleverl zal werden, so dat hy yder honden picols op zyn minst vyll' pieols peper ge voegl werde, en in A u . 1754 niet als mits n'en picols van dien korl hy hondert picols cauwa leverende, en zo vervol gens hy accressement, naai' dal men zal bevinden mogelyk te wezen, mitsgaders hiervan aan de respectieve regenten in dezes ryks bovenlanden door den commissaris lot de zaken van den inlander en aan de princen op Cheribon door den resident kennisse te laten geven. 10 Junij. Wijziging van den eed van purge voor den Fabriek en dien* ondergeschikten. De Regering vond noodig dien eed «voor den Fabrycq, de • gesamenllyke basen en die het meer zoude mogen aangaan ■ t'amplieeren met de clausule, dat de werklieden en coelis, »by hen opgebragt, wesentlyk in dal getal en in die qualiteit »den gestelde tyd in den dienst van de Cömp". zyn g'em •ployeert, mitsgaders voor ot' len reguarde van den baas kaar «lenmaker nog mei eene verklaringe van direct oi' indirect
1753. J. MOSSEL. 610 Ecrsl den 13 d( ' n Januaiïj van cenig jaar mogt de reis van Kaap de Goede Hoop voortgezet worden om »niel vóór hel »begin van May voor de Nederlandsche havens Ie weesen". 15 December. Bepaling, dat bij de negotie-boeken van het bedrag der uitbetaalde soldijen afgetrokken moest worden «hel ordinaire opgeld ofte de 25 prócento, y>door derzelver bereekening in India'B of ligt geld »tfe Comp' ten voordeele komende". Zulks verving liet opbrengen onder de lasten van het geheele bedrag der verdiende soldijen en het crediteren van de winst-rekening voor het bewuste opgeld. De Regering hoopte daardoor të verkrijgen »een cygentlyke »verlooning derzelve, gelyk het was vóór de executie van »de circulaire van 19 July 1745". 15 December. Magliging op den Directeur-generaal, huilen licmoeijing van de Regering, vergunning te verleencu tol hel storten van eene som geld in Compagnie'B kas, in de plaats van en tot hetzelfde bedrag, als de horglogl, voorgeschreven op 10 Julij 1750. Het geld moest gedurende twee jaren in Compagnie's kas blijven legen uitkeering van 3 / 8 P cl - aan den inbrenger, die ook domicilium citandi et executandi bij den Raad van justitie te Batavia moest kiezen. Een en ander geschiedde «onverminderd bel geresolveerde »op 10 July 1750 omtrent diergelykc namplissemenlen uyl «boedels van dienaren, die, in een comptable bediening gesteld «zynde, in dese gewesten komen t'overlyden". 15 December. Vernieuwd verbod tegen particulieren han del met zekere soorten van manu facturen. Om Ie geruster te kunnen weesen, dat de Comp' den
1753. J. MOSSEL. 611 handel in lywaten op d'ooslcrsche comploircn, voor zo verre <lie ter sessie van den 11 ( ' a September en 8™ November anno 174 G aan baar is gereserveert, ook waarlyk privalive beeft en behouden kan, is verslaan by billiet t'interdiceren den particuliere aanbreng te deser boofdplaalse van alle sodanige sorlemenlen, waar van de Comp'' den invoer in d'oosterscbe gouvernementen aan zig alleen beeft voorbehouden, namenllyk de wille gebleekte en ongebleekte, blauwe en rode lywaten, als gemeen guinecs, gerras, salempoeris, elc., als mede den verkoon van die soorten by vendutie alhier, len ware deselve met 's Comp* merk bestempeld of gesjapt waren, ter aanlooning, dat van baar zyn gekogt, en ovcrsulx alle die lywaten met 's Comp" merk en 't jaar getal, waar in alhier aangebragl zyn, te doen merken of sjappen, mitsgaders van den vryen lywaat handel te deser hoofdplaatse en op d'oosterscbe comp toiren ook te secludeeren en voor de Comp e privalive te reserveeren alle. Souratse zyde kleeden eti lywaten in soort, geene uytgezondert, om dus gelegentheid te hebben d'over schiclende gelden van den verkoop, ten minsten voor een gedeelte, op een voordeelige wyse aldaar t'employeeren, en gevolgelyk ook den verkoop per vendutie van Souratse klee den, hoe genaamt, die niet, als voren, gestempeld zyn, finaal te verbieden, dog het een ander, nevens alle de verdere maalregulen van sodanige natuur als dese, die nog in dit najaar mogte genomen werden, als daar omlrend niet contrarie werd geresolvecrl, eerst Ie laten ingaan met primo January 1755, ten einde de dienaren en ingesetenen op de buylen comploireu alommc daar van behoorlyk kunnen gewaarschuwt werden. Het bepaalde op 27 September en 8 November 1746 werd levens, bij wijze van proef, toepasselijk verklaard op ïimor, omdat »den aanbreng door 's Comp" dienaren en ingesclenen van hier [Batavia] ofte elders aldaar geen naam mag hebben •fin zulx mogelyk de Portugeesen, die van Macao over dese •hoofdplaats derwaarts varen, nog al min of meer afbreuk "in bunnen handel zal toebrengen".
1753. J. MOSSEL. 612 15 December. Vernieuwing van het verbod voor pachters tegen het aangaan van eenig accoord mei de belasting schuldigen. Op de propositie van den heere Gouverneur Generaal is verstaan l»y het billiet ter advertentie van d'aanstaande ver pagting der Jaccatrase domainen speciaal te renoveeren en het toekomende jaar rigourcuslyk te doen execuleeren het 10 de articul van de generale paglconditien nopens de hoete op liet composeeren der pagters met de vertholders ofte het maken van eenig accoord tegens mindere betaling als de gestelde geregtigheid, vermits men grote reeden heelt te vermoeden, dat de wagen daar omtrent niet regt gaat, insonderheid met belrecking tol hel jaarlyks van Macao alhier aankomende Portugeescbe schip en d'Engelschen, uyl Europa arriveerende, en de Coiup' daar aan geleegen legt, vermits d'eerste hier heel wel kunnen gemist werden en d'andere toch nog genoeg tegens d'onse kunnen markten, insonderhciil met opsigl lot meubelen, rariteiten en snwysteryen, die al veel geld uyt de colonie weg slepen. ' December. Gangbaar-verklaring van gekartelde, Hol landsche dakalen, geklopt met jU-, tenen 22 schellingen. Uyt kragte van het door den Soesoehoenang of Keiser van Java by het 22' tc articul van het contract van den 11 tn November anno 1743 aan de Comp e afgestane regt om op Java munten te slaan en deselve, zo wel aldaar als in alle andere colonien van de Comp B in India, gangbaar Ie maken, milsgaders tot versekering van dat. regale voor de maalschappye door een werkelyke exercitie van hel selve, zo verre met eenig voordeel kan geschieden, en de particulieren, so veel mogelyk, de pas af te snyden om baar t'onderkruypen ten opsigte van de winsten, die zy door bel gangbaar verklaren der goude ducalen alhier tegens een hoge prys op deselve te verwaglen heeft, is verslaan de jongst met het schip, Persy
1753. J. MOSSEL. 613 nenbiirg, uyt Nederland aangebragte, om den rand gekartelde Hollandschc ducaten, ter quanliteit van 11430 als meede die in 'l vervolg uyt palria alhier 's Comp* weegen staan onlfangen te werden, te doen bestempelen met liet woord Djawa of Java, in Arabische letters, mitsgaders dese dus bestempelde en om de rand gekartelde Hollandsche ducaten, mits de grote schaarsheid van goude en alomme gangbare munlspclicn, insonderheit te deser hoofdplaatse, zedert dat men, uyt hoofde van d'excessive duurte van dat mineraal, de daar uyl voortvloeyende onvoordeligheid van de hy secrete resolutie deser regeering van den 21 (n February 1744 g'arrestecrde munting van Javase ducaten en geblekene faciliteit der namaking van deselve, alsowel daar van beeft moeten afsien, als men om deselve reedenen ter sessie van den 18 cn Juny anno 17151 heeft moeten resolvecrcn de mant, zo wel van silvere ropyen als goude ducaten, alhier geheel af te schaffen, ten desen eilande en alomme onder het gebied van de Comp e gangbaar te verklaren tegens ses guldens en twaalf stuyvers bet stuk oflc twee en twintig schellingen, zo om de faciliteit van de reekening, als om deselve niet alle weder ten eersten te sicu vervoeren naar de west van Indien, alwaar zo seer als ooit gewild zyn, maar alhier in de wandeling te doen blyven lot gerief van de gemeente; ende zulx met uy(sondering van alle andere Hollandsche en verdere Europische ducaten, die niet sodanig bestempeld zyn, dewelke niemand tegens die of een lager prys sal behoeven t'accepteren; mitsgaders het ten einde voorsz. te makene stempeltje Ie laten berusten onder bewaring van den heer Commissaris van het klein zegul, ten overslaan van wien de bestempeling zal moeten geschieden, in byweesen van een der oppcrcooplieden doses castcels.' 14 December. Maatregelen ler voorkoming van «confusien »t» het soldij-tverl; door vertrek, changement of verplaal *eing van dienaren, minder als 40 guldens winnende". Die »confusien" werden voornamelijk veroorzaakt, doordien
1753 J. MOSSEL. 614 voor soldij-rekeningen, waarop f 100 en meer te goed stond, eeu zegel n.oodig was. Hel gebruik had ingevoerd, dal Dien aan de «vertrekkers «losse en ongeleekende advys-rekeningeu al gal', waar na die «menschen by de boeken, daar ze bescheyden raakten, wierden "ingenomen en dus cours namen". Daarna bad men beproefd «drese réeketiinge uyl te trekken »na ouder gewoonte en, by niauquemenl der betaling van »'t zegul a uso, die selfde reekeniug voor de afgave te debi «teeren". Al deze hulpmiddelen hadden niet geholpen, waarom de Negering besloot, »dal alle de dienaren, onder de f 40 per «maand winnende, zo te lande als op de scheepen, by alle «de soldy-boeken, daar de dienaren maar als in- en uylgaan, «voordat de hoeken gesloten werden, zullen ingenomen, by «genot of belasting gagie goed gedaan en 't saldo van deselve «voort gedragen worden, wcrwaards deselve persnonen vertrok «ken of getransporteerd zyn ; en zulks altoos en zo lange te «continueren 10l 'er lyd, dal die persoon zig bevind ter plaatse, «daar de jaar- of schceps boeken gesloten werden; alwaar «dan de voord ragt moet een eynde nemen, 't saldo blyven «staan, de rcekening aan den verdiender afgegeven op een • zegul, als daartoe nodig is, en de betaling by den out langst con • lant of van de goede maanden ingehouden ; voorts by de nieuwe «hoeken ook de novo rcekening gegeven om wederom voort «te lopen, als gesegt". li December. Verpdchting van de en gemeene" inkomsten van de stad Batavia voor hel jaar 1754. De wijzigingen waren ditmaal de volgende: Aangaande de pagt van de inkomende en uytgaande regten: dat den pagler niets zal mogen pretendeeren van de jonk, die jaarlyx op Macasser ten handel zal geadmitteerd werden, dog dat hy daarentegen van alle Chineese wharen, die niet van China direct alhier aangebragl werden, dubbelde thol of twaalf
1753. J. MOSSEL. 615 procenlo zal genieten; en zo ook van de tripangs, vogelnestjes, de wasch en andere goederen, in China gewild, by uylvoer van hier naar l'alernbang, Banjermassing en I'assier, 6 procento hoven de ordinaire thol, die mede op ses ten hondert zal gere ketit werden; dat het redcinplie en sahandhaars geld niet zal hetaald werden van lyfeigenen, die van Macasser, Timor, Baly en andere plaatzcn voor de Comp' werden aangehragl, alsmede voor dcgeene, die voor haar uyt de alhier ten verkoop aangehragl werdende overgenomen werden; dat een vry koopman, die gelyke of hoger rang als een vendrig militair heeft of gehad heeft, even als deselve, thol vry mag invoeren: met familie vier. en zonder familie twee lyfeigenen, dog geene andere of gemeene burgers. En omlrend de pagt van de ryslmarkt: dal die ryst by de kleine maat zonder permissie verkoopt, zal verbeuren vyf ryxd* voor ieder maand, dat by zonder briefje ryst verkogt heeft, boven d'een ryxd', den pagter en een quart den npzigler van dr lyslinaikl eompeteerende; en zal van de voorschreven boete de eene helfte zyn voor den officier, die de calange zal doen, en de wederhelfte voor vier vyfde komen ten behoeve van den pagter en voor een vyfde ten behoeve van den opzigter. Ook werd een iegelyk gewaarschuwt, dat op den 15™ cou rant in Rade van India om goede redenen is verslaan by dese wel expresselyk ter narigl, zoowel van de officieren van de justitie als de respeclive paglers en die het verder cenigsints zoude mogen aangaan, te verklaren, dat de intentie van de hoge regeering medebrengt, dat hel 10 de artieul der generale voor waarden van alle de pagten, hehelsende, dat geen pagter, by wegc van accoord, minder zal mogen neemen als de gereglig lieit, by de speciaalc conditien van ieder pagt bepaald, op verbeurte van duyzend ryxd 8 voor den pagter van de boom, een hondert ryxd s voor die van de wayangs en rongings en vyf
1753. J. MOSSEL. 616 hondcrt ryxd s voor alle de andere, zonder eenige connivenlie, slrengelyk zal werden geëxecuteerd en de gemelde officie ren dien volgende daarop Imnne attenlie zullen gevestigd houden. Als mede dat ter dezer gelegentheit, in selver voegen als hier voren van de Jaccatrase domeynen gezegt is, mede alleen voor anno 1754 zal werden opgeveild de pagt der gaban dharyen van Tjassem en Pamanockan, op de voorwaarden, vermeld by billet van den 25™ November des jaars 1751 en de resolutie van haar Hoog Edelens van den 14 nn December daaraan, dewelke als voren te zien zyn. 18 December. Last op den Bailluw en gecommitteerden uit het Collegie van Schepenen jaarlijks naanwkenrig na te zien de gewiglen, in gebruik in het pakhuis naast de Waterpoort van het kasteel Batavia. Wederom waren niet onbelangrijke verschillen tusschen gewigten, welke dezelfde zwaarte moesten hebben, ontdekt; ook bij gewigten, welke aan de Compagnie'» schepen waren mede gegeven in gevolge van het bepaalde op 20 Augustus 1755 (bladz. 519, art. 53). De gewigten, welke te ligt bevonden werden, moesten • g'effend" worden door het inslaan van een stukje koper, • houdende de zwaarte van het manqueerende", en door «daarop •den yk te zetten". 18 December. Bepaling van den prijs van de Ceilonsche kaneel op 120 zware stuivers of f 6. — het pond. In Europa was die kaneel alweder in prijs gestegen en zoude vermoedelijk nog meer stijgen. Zie ook bij 17 Augustus 1755.
1753. J. MOSSEL. 617 18 December. Bepaling, dat de handel in poeder' en kandij-suiker te Batavia »en daaromstrecks privativc' voor de Compagnie zoude zijn. Üe pacht op ile in- en uitgaande suiker werd mitsdien afgeschaft. De overheden van Compagnic's schepen zouden met de noodige •quantiteyten" uit Coinpagnie's pakhuizen te Batavia »tot haare •gepermitteerde lasten" worden geriefd, legen betaling o. a. van een uitgaand rcgl ad 12 stuivers per 1215 ÏÈ en van 5 stuivers voor koeli-loon. Aan de burgers en ingezetenen te Batavia en ter Java's Oostkust zoude op dezelfde wijze »bet benodigde lot con* ■sumtie" worden overgedaan, »uylgcsonderl een enkelde icanasscr, die zy lot gebruyek wel zullen mogen inkopen »en vervoeren" Overigens werd de particuliere vervoer dier «soctigheyd" van Java's Oostkust en Cheribon verboden. 18 December. Verbod tegen het int neren en verkoopen te Batavia van wollen manufacturen, buiten Nederland gefabriceerd. Dit geschiedde natuurlijk »tot voorstand van de fabricquen «onses vaderlands", onder bedreiging van confiscatie en van ecne boete ten bedrage van de viervoudige waarde der ingevoerde manufacturen. 18 December. Verbod tegen den invoer Ie Batavia en op Java's Oostkust van benzoë en kampher. De poenaliteit was dezelfde als hier boven. Op de geprivilegeerde »societeyt van commercie" lePadang had dit verbod geene betrekking.
1753. J. MOSSEL. 618 18 December. Last op de baiten-kanloren goode waar naar Nederland te zenden. Op de propositie van den lieere Gouverneur Generaal is verstaan aan de ministers op de respective comploiren, alwaar relouren pro patria besorgt werden, ter narigl, observantie en waarschuwing toe Ie senden een extract uyt den brief der Edele Hoog Aebtbare Hccren Superioreu van den 5' n April deses jaars, continerende eenc recommandatie om in't generaal deugdsamer goed en van minder inkoops prysen te zenden, mitsgaders ook meerder attentie te geven om Ie besorgen de sporten van goederen, die baar Edele Hoog Achtbare eisschen, en vooral geeue, die niet geeisebt zyn, naar of voor Nederland over te senden, onder bedreiging, dat baar Edele Hoog Acht bare anders baar guarand daar van op de versenders zullen verbalen. 18 December. Tegengang eau morshandel in equipage goederen. Gereflecteerd zyndc, dal men gelden of nooit kan ontdekken de fraudes, die omtrent 'sCoinp s equipagic goederen inswang gaan, ofte ey'gcnllyk bet claudesliii verkopen van deselve, tot welkers verhindering de presente, suynige verstrekkingen nog al niet scbynen te sufliceeren, daar men noglhans nu en dan particuliere vaartuygen alhier ter rbede siet mei nieuwe zeilen, touwwerk en andere equipagic goederen, die niet wel anders als uyt 's Comp" pakbuysen of scheepen te bekomen zyn, is verstaan, 10l betere wei ring van de fourberien, die daar omtrent gepleegt werden, by placaal te statueeren, dal, wanneer op eenige scheepen of vaartuygen van particulieren bevonden zullen werden nieuwe zeilen of touwwerken, de rbccder of d'ollicier, daarop commandeerende, gehouden zal weesen aan Ie wysen, hoe by daar aan gekomen zy, en, zulx niet willende doen, als een heler van geslolene goederen zal geconsidereert en gestraft werden.
1753. J. MOSSEL. 619 18 December. Vrijstelüng van schutterlijke diensten. In aanmerking genomen zynde, dat onder d'onaangenaamheid van de levenswyse te deser hoofl plaatse voor personen, die, de Cotnp' niet kunnende dienen, eifeclief, gelyk wyleii den heere Goiiverneiir Generaal, baron van Imhoff (6. G.), I>y zyn Excellenties consideralien over den slaat van de maalschappye van den 24 cn November anno 1741, 3 d,t hooflpoinct, slle5 lle hooft slnk, § 12, beeft geremarcqueerl, daar uyt voel voorkomt, dal van de bnrgery alhier byna niemand in tel is, so hy in geen der Bladscollegien sessie heeft (nou officier van de burgery is) en dat bel om verscbeidenc reedenen, daar nevens aange haalt, te wenschen was, dat men snlke onb'ample personen het verhlyl Ie Batavia buyten den dienst van de Comp' aangenamer koude maken door ook deselve een zekere rang Ie geven, geproporlioneert na hunne conditie, en teffens eenig onderscheid Ie maken tusschen ordentelyke lieden en die van de gemeenslc soort, waar uyt het gros van de burgery alhier weseutlyk, zo als zyn Excellentie tellens noteerd, doorgaans gecomposeerd werd. en welke ruwe en ongeci viliseerde gasten, eens 10l onder officier van de burgerye opgetreeden zynde. gemecnlyk onverdragelyk zyn voor andere, fatsoenlyke burgers, die by occasie van den optrek mede moeten in de wapenen komen en voor die tyd onder hunne ordres slaan: so is verstaan, om dit disagremenl, zo verre buylen ineonvenienten geschieden kan, uyt den weg te ruy men, te statueeren, dal alle de geene, die, de qualiteit van koopman of onderkoopman en daar boven hebbende, met genoegen van de regeering uyt den dienst gaan of bereels indiervoegen gegaan zyn, rang behouden na de kooplieden en onderkooplieden buyten employ, mitsgaders voorlaan zo wel vry van den optrek als van d'ordinaire wagt sullen weesen, mits in stede van de vyftien ryksd 5 , die zy thans gehouden zyn alleen voor de vryheit van de wagt jaarlyks Ie voldoen, en vyf en twintig rd s voor ieder optrek, dat om andere oorsaken als ziekte absent blyven, in't geheel belalende
1751. J. MOSSEL. 62 •geene zeekaarten aan iemand, wit- het ook zy, verkogl of • veralieneerl. te hebben." Zie ook bij 18 September 17! R). 11 .Imiij. Vernieuwing van het verbod van 27 Mei 1749 tegen liet te lang onder weg blijven van Com pagnie's schepen. Zonder eenige noodzakelijkheid zond men op de builen-kan toren meermalen schepen naar andere plaatsen dan de aan gewezene door de Regering. De vroeger bedreigde straffen bleven niet alleen gehandhaafd, maar werden noi; verzwaard met de mededeeling, dal overtreding van bet verbod zoude worden gestraft, »als een dadelyk bewys »van formeele ongehoorsaaniheyd". I'i Junij. Verhooging run hei «expeditie-geld" rooi ui len van aanstelling. Vroeger bedroeg zulks hoogstens 2 rijksdaalders, waaruit de l c gezworen klerk ter generale secretarie verklaarde, «niet •tegenstaande hel observeeren van de uytlersle menagie, zyne «hoognodige depenses niei genoeg te kunnen vinden." »Tot een beier bestaan" van dien klerk regelde daarom de Regering bel expeditie-geld aldus: Een resident van Cherilion Een administrateur van Onrust en stads ven- Kd". 70. — duineester Een sabandhaar, eerste carga van den han del oji China en administrateur van 't • GO.— zuyker pjakbuys
1753. J. MOSSEL. 620 vyf en twintig rd s of sestig guldens in 't jaar ten voordeele van de burger krygseassa, mits dat cgter de geene, die kooplieden of daar nieede gelykslandig geweest zyn, lot vendrig ol cornets en die, dewelke onderkoopliedcn of daar mede evenredig geweest zyn, tot sergeants en wagt- of sogenaamde ipiarliermeesters van de burgery eligibel blyven en, sodanig benoemt werdcnde, ook zullen dienst doen. 20 December. Lasl op de buüen-kantoren »geeneprysen «der koopmanschappen bij de papieren bekend Ie stellen »«/a' na aftrek van de provisie-gelden, de dienaren 10l »ccn middel van bestaan loegevocgt. Die agio moest alzoo «onder den Gouverneur of Cassier »verblyvcn om, na bel aflopen van 't jaar, door den eerstge «melde volgens d'ordrc verdeelt ofte op ordonnantie van denselven »uyt cassa ontvangen te werden, sonder dat by de boeken •daarvan sal moeten werden mentic gemaakt". Zulks moest dienen »om altoos een suyvere verloouing der »bebaalde winsten en procentos te hebben". 20 December. Last 10l liet afsnijden van neus en ooren aan twee inlanders. Als een merkwaardig staaltje van de zienswijze der Indische llegering in 1753 volgt hieronder een extract uil de resolulien dier Regering: Door den commandant te Bantam, van Sucblelen, by aparte brief van den Btn8 tn deser gecomniuniceert zynde, dal Bekere, dooi den Sullban in Speclwyk gesondene en door zyn Hoogheits volk opgevatten zwerver, van Cheribon geboortig, die zig thans Maas Bagoes noemt, blykens overgesondene orgineclc verklaring, voor twee lecden van den juslitieelen Raad en 's Konings afgesanten aldaar gepasscert, in confesso is zig voor een afko meling of zoon van den ouden Panembahan en wollige erfgenaam van de Bantamse kroon uytgegeven en ook onder dat pretext
1753. J. MOSSEL. 621 en den titul van Poetra Panambalian Pangerang Laoutan Raloe Sili Badaria, volk gewonnen te hebben om het ryk van Bantam te beoorlogen, mitsgaders dat den Sullhan hadde luien te kennen geven, dat, indien het wesen koude, gaarne zien zoude, dat dien misdadiger beide de ooren afgesneeden en hy indiervoegen de voornaamste passers of markten rondgevoerd mogte worden, en dus deselve straffe ondergaan, die den aangenomen vader van dien gewaanden prins, een Bantamse berg Javnan, in name Bandjar, welke de priiicipaalste zyner complicen was geweest, door zyn Hoogheil was toegedagl, als meenende, dat dese straffe, teil minsten onder hel gemeene volk, van oneindig meer afschrik was dan de dood, lot welk gevoelen hy, van Suchlelen, meede overhelde, vermits een diergelyke straf de uylersle veragting en verontwaardiging Ie kennen gaf, 't geen principaal Ie pas ([iiiini ten opsigle van een sogenaamde Tapa, als dese meede voorgeeft Ie zyn, die ordinair hel. crediet en aansien, dat zy hy de gemeene Javanen hebben, grolelyks misbruyken ; zo is, uyt consideratie, dat zulx buylcn tegenspraak waar is en dat met bet oeffenen der crimineele justitie niet zo zeer behoort bedoeld te werden de begane misdaad op of aan den misdadiger slren gelyk Ie wreeken, uls wel om hem af te schrikken ofbuyten slaal Ie stellen verder quaad lo doen, en teffens andere door de vreese van een sware en onvermydelyke straffe van het quade te wederbouden en dus de pnblicque ruste en veiligheid, zo veel mogelyk, te versekeren, mitsgaders dat het dienvolgende zo wel met de reguls van het regt als die van een gesonde politie harmonieert, dal men ook een zaglere straffe laat plaats hebben, als de wetten van den lande dfcteeren, wanneer soda nige straffe, gelyk in dit geval, dienstiger is ler bereiking van hel salulaire oogmerk der versekering van de gemeene ruste, als de swaardere, welke naar de rigeur der wellen zoude vereischt werden, zo is goedgevonden en g'arresteerd gemelde Maas Bagus neus en ooren te lalen afsnyden en voorts als voren rondvoeren met een bordje om den bals, waarop met Maleidsche letters geschreven zy: verstoorder van de gemeene rust, bedrieger en verleider des volks, onder den eernaam van
1753. J. MOSSEL. 622 Poetra Panembahan, enz.; mitsgaders Jen commandeur te gelas ten den Vorsl in bedenking te geven, of liel niet goed zoude zyn voorschreven medepligtige, Bandjar, ook zo wel de neus als d'ooren te doen afsnyden, op dal hy zyne sehandelyke mutilatie niet zoude kunnen bedecken, maar een zigibaar merkleeken van zyn misdaad en infamie overal me! zig dragen, onder verdere aannicrkinge, dal d'executie van dese boosvviglen irevoeglykst te gelyk en dienvolgende ook, buyten cenige conse quentie voor den aanslaande, op de passeebaan of gewone geregls plaats van den Koning en door zyn Iloogbeids volk kan gescheiden, mits dat de commandeur, lot een openbare blyk en ongekreukte mainclcnue van 's Comp' jurisdictie over de Welangers ofte inlanders, die niet te Bantam geboren zyn, in persoon daar hy assislecre. 20 December. Intrekking mei 1° Januarij 1755 van de vergunning tot handel drijven tusscken Batavia en *de West run India''. Ten gevolge van allerlei »nuttc en noodsakelijke arran «gementen en limitalien" kon die handel volgens de Regering niet blijven bestaan. 20 December. Yernieiuring van de plakalen van 29 October 1652 en u ' 1699 tegen handel met i-l October >t vreemde natiën en hel koopen van Engelsche wissels. De vernieuwing dier plakaten geschiedde slechts, «voor «zooveel toepasselyk zyn op de presente constitutie van lyd •en zaken en overeenkomende met het 72 slc arlicul van den «generalen Arliculbrief". 27 December. Artikel-brief voor de militie, in dienst nui de O. I. Compaijnie. Dit stuk, eene vernieuwing van het bevolene op 28 Julij 1628 en 26/28 October 1668, luidt, als volgt:
1753. J. MOSSEL. 623 Arl. 1. Dengeenen, die de naam des Hcercn mol vloekon of sweeren ydelyk misbruykt, zal arbitrair gecorrigeerl werden. Art. 2. Maar die zig aan blasphemie of Godslastering schuldig maakt, zal aan lyf en leven gestraft werden, naar bevinding van zaaken. Art. 5. Ook sullen arbitralyk gecorrigeerl werden degene, die ben sullen verstouten de dienaren van Gods woord of de voorlesers te beschimpen, berispen, lurbeeren ofle in eenige maniere in de bediening van hun ampt te belellen. Art. 4. Niemand zal in de waglen of corps de guardes, dan wel in 't veld, direel of indirect eenige queslien of disputen van religie mogen moveeren of voortbrengen, op poene van arbitraire correctie. Art. i>. Alle misdaden, waarmede geweld of force vermengd is, zullen in militairen swaarder als in andere gestraft werden, nademaal zy gesteld zyn om voor de conservatie van de publicque rust en veiligheyd te waaken; en gevolgelyk zal alle openbare overlast en straat schendery in ben ten minsten werden gepunieerd met publicque geesseling, brandmerk en kettingslag, om drie of meer jaaren aan de gemeene werken, sonder loon, te arbeiden. Arl. 6. Ook zal niemand vermogen de Indianen ofinwoonders der Indische landen eenig molest ofte geweld aan te doen, 'l zy aan hunne persoonen, goederen, vrouwen of kinderen, nog ook om Ie hakken, bederven of schenden eenige vrugt dragendc boomen, op poene van publicque geesseling of swaar der straffe, naar exigentie van zaaken. Arl. 7. En zullen, die op de buyten forlressen of posten bescheiden zyn, in 'tbyzonder geene lieden, van wat natie of conditie zy ook mogen wesen, die de forten of waglen passeeren, dan wel hen in 't bosch of veld ontmoeten, eenige hinder ofte geweld mogen aandoen, veel minder eenige goederen ofle eetwharen, als visch, fruyt, pady, ryst, suykerriet, hout of wat hel zoude mogen wesen, af te dwingen of af te neemen, onder wal pretext hel ook mogte zyn, jaa, al Ware het, schoon dat die lieden hen uit eigen beweging die vereerden
1753. J. MOSSEL. 624 op poene van als straatschenders en struikrovers te werden gestraft. Art. 8. Ook zullen de officieren voor hunne onderhorige soldalen moeten inslaan en verantwoorden, zoo zy bevonden weiden eenigsinls in gebreeke gebleeven te zyn dezelve inde vereyschle ordre en discipline te houden. Art. 9. Niemand zal eenige weduwe, nogte gehuwde ofte ongehuwde, bevrugte ofte kraamvrouwen, Europeesche ofte inlandsche, eenige overlast aan doen, 't zy met slaan, slooten, dreigen ofte met oneerlyke aantastingen, op poene van aan den lyve gestraft werden naar den loedragt en omstandig heid van zaaken. Art. 10. Die eenige kennisse of weelenschap heeft of krygt van eenige voorgeuoiuenc conspiratie, verraad of iets, waardoor eenige publicque schade ofte perieul zoude konnen ontstaan, en liet zelve niet dadelyk bekent maakt aan zyn capitain ofte opperhoofd, zal met de koorde gestraft werden, dat 'er de dood op volgt. Art. 11. Gelyke straffe zullen mede onderworpen zyn die muitery verwekken of scditieuse vergaderingen houden, dan wel op eene andere wyse hun guarnisoen tragten te beroeren, mitsgaders die haar in zulke samenrotlingen laten vinden of andere aansoeken om in dezelve te komen. Art. 12. Ende d'officieren, die daar in zullen verschynen, zullen voor alle d'andere, die geen aullieurs daarvan zyn, gepunieerd werden. Art. 15. Die de hoge overigheit scheld ofte iels segt tot spyt en spot van dezelve, zal met de spitsgarde of swaarder gestraft werden, naar de aangelegentheid van zyn misdryf. Art. 14. Ook zullen geene militairen, *t zy oflicieren of genieenen, voor de wagl zittende of in gezelschappen, critiseeren oj) de uylgegevene ordres, 't zy die van 't hoofd van de militie, de groot majoor ofte d'onder majoors aan het guarnisoen, uit name van den Gouverneur Generaal, of andersints in zaaken van 't guarnisoen werden uytgegeven, op poene van een exem plaire correctie.
1753. J. MOSSEL. 625 PLAKAAT-BOLK I lil Art. 15. Die zig verstout zonder consent uyl een heset Ie of belegerde plaats of andersinls cenige correspondentie, 't ay by monde, boodschappen, brieven of op wat manier sulks zoude mogen geschieden, met den vyand of deszelfs bondge noten te houden, zal van 't leven ler dood gebragt werden. Art. 16. En zoo wie zig builen consent sal vervorderen niet een trompetier, tamboer of iemand anders, van den vyand of zyne aéherenten in boodschap gezonden, (e spreeken of gemeenschap Ie houden of hebben, sal aan den lyve gestraft werden of hel leven verbeuren, naar gelegentheit van zaaken. Art. 17. Ingevalle iemand zig vermeten mogte de persoonen, forten, comploiren, scheepen of goederen, die met onze pas poorten, sauveguardes, etc, voorsien zyn, te beschadigen of verhinderen, zal by sonder eenigc genade aan den lyve gestraft werden. All. 18. Die uyl bel eene guarnisoen in'l andere of elders sal overlopen, sonder paspoort of verlof, sal naar gelegentheit van lyd en zaaken aan lyf of leven gestraft worden. Art. 19. Die op ecnige togten, te water of te lande, naar den vyand I rekkende, zyn vaandel of post moedwillig verlaat sal sonder genade aan 't leven gestraft werden. Arl. 20. Die, in guarnisoen leggende, zyn wagt of dienst, hem bevolen, sal versuimen dan wel op zyn sentinelle ofte schildwagt, in lyd van vreede, slaapende bevonden werd, zal voor de eerste reise met de spitsroede door d'ordinaire parade gestraft werden, vuur de tweede reise zes maal been en weder moeten lopen dom- 250 man en voor de derde maal twee dagen na den anderen door gelyke manschappen mede zes maal o]» en zes maal neder. Arl. 21. Dog in tyd van oorlog of in 't veld zal hy voor d'eerste maal drie agter een volgende dagen door de spils garden loopen, telken reise ses maal op en ses maal neder door 250 militairen, en voor de tweede reise zonder eenige genade geharquebuseerl werden. Arl. 22. Maar sal den officier, wiens wagt bel zy, ook wel sorgvuldig hebben te lellen, dal nienand gcconmiandcerl
1753. J. MOSSEL. 626 wcrde op schildwagt te gaan, die dronken <>f beschouken zy, op arbitraire correctie. Art. 23. Geene militairen zullen, voor al on schildwagt, vermogen tabak te rooken, op poene van een gevoelige correctie. Art. 24. Niemand zal gepermitteerd wesen of werden digi by de corps de guarde ofte logementen arak ofte andere sterke dranken Ie verkopen, veel min daar binnen Ie brengen, waar pp de hooge en mindere officieren scherp reguard zullen moeten nemen, op verbeurte van bun ampt. Art. 25. Zullende d'onder officieren, het binnen brengen van sterke dranken door de vingeren ziende, voor drie maanden in de provoost gesteld werden en, zelfs mede gedronken heb bende, voor gelyke drie maanden op de w;igl aan de slads hoofd-wagt werden gesteld om te planten van negen tot elf uuren 's voordemiddags en van drie lot vyf uuren 's nade middags. Art. 26. Ook zal in de baracquen of logementen der mili tairen geen annanas of karnemelk mogen ingebragt werden en ook gecne klappers, als mei speciale permissie van den wagt hebbende officier, die sorge zal dragen voor excessen, als schadelyk voor de gesondheil. Arl. 27. Alle onder officieren zullen by het gemeen in de baracquen of logementen verblyven en niet van hunne posten gaan sonder special»! ordre of consent van hunne capitain of commandeerende officier. Ail. 28. Na dat de laploe is geslagen, zal niemand mogen onderstaan buyten de forlresse of plaatse, daar in guarnisoen sal leggen, Ie gaan of te blyven, op poene van een domestique correctie of de spitsroede, naar vereysch en bevinding van zaken. Art. 29. Spreekende dienvolgende van selfs, «lal geen sol daat of onder officier, na dat de taptoe geslagen is, zig zal mogen laten vinden ter plaatse, daar men gemeene gelagen zet, waarop d'officieren al so wel goede toesigt zullen houden, als dat geene onder officiers of gemeeneu in de open lugl leggen
1753. J. MOSSEL. 627 te slapen, maar, voor al I>y nagt, onder dak blyven, op poene van daar over Ie werden gecorrigeerd. Arl. 30. Niemand sal, selfs by dag en langs d'ordinaire passages, buyten consent van zyne officieren, van zyn g'or donneerde wagtplaatse mogen gaan of blyven, op poene van in een maand geen verlof Ie mogen krygen of vragen en arbitraire correctie daar en boven. Art. 51. Dierlialven zullen de schildwagten, zo wel op de binnen als buyten bruggen slaande, zo veel mogelyk hebben zorge Ie dragen, dal geen soldaat naar buyten laten passeeren, zonder dat den zel'ven sig voor al' by de wagt hebbende officier heelt aan gegeven, die gyn naam sal aantcekenen, waar om den selven, binnen komende, verpligt is sig by dien selven officier wederom aan te geven, op poene van correctie. Ail. 52. Die, met verlof uyt gegaan zynde, dronken te rug komt en verschil zoekt, zal dadelyk in arrest naar de hooft wagt gezonden en naar bevinding van zaken gecorrigeerd worden. Art. 53. Een soldaat, die door een officier of onder officier, by hein daarvoor bekent of aan zyne monteering ken baar, op straal word aangeroepen of tegen gebonden, zal behoorlyk moeten stil slaan en ordentelyk besebeyd geven, op poene van arrest en verdere correctie, zoo liy quaad besebeyt geeft, niet luysleren wil of aan hel lopen gaal. Art. 34. Ue geene, die bevonden sal werden hem des uagts of langs ongepermitteerde wegen g'absenteerd Ie hebben, zal dadelyk in arrest werden gezonden en vervolgensdomestiquelyk gecorrigeerd werden voor d'eersle en, voor de Iwede maal ofte twee aagten na den anderen uilblyvende, door de gewoone parade drie maal op en neder sjpilsroede moeten lopen. Arl. .">;;. Maar die drie of meer nagtenuytblyft,dogegter binnen een maand agterhaald werd. zal ses maal op en neder van 144 uian door de spitsroede gejaagt werden en daar en boven geen soldye genieten voor den tyd, dat absent geweest is, maar deselve in zo verre vervallen ten behoeve van d'academie de marine.
1753. J. MOSSEL. 628 Art. 3G Dog de militairen, die, langer als een maand. Ie soek geweest zynde, door hunne eygene officieren, de bedicn dens van de Commissaris van den inlander, de commandanten van de buyten-posten en alle andere persoonen, buyten de bediendens van de justitie, opgevat werden, sullen, sonder forma van proces, na zodanige gevoelige correctie, op ordon nantie van den Gouverneur Generaal, naar 'I eyland Edam gezonden wei-den om aldaar Iwce maal zo lang, als zy sig g'absenteerd en omgesworven hebben, sonder gage in de lynbaan voor kost en klederen dienst te doen. Art. 37. En die, een maand of langer gedrost of gevaga bondecrt hebbende, door de bediendens van de'justitie werden g'apprehendeert, zullen door de gercgls dienaren luimen de boeyen strengelyk gemorioneert of met de kolf gestrafl en boven dien voor een by den regier Ie hepalene lyd naar 't eyland Edam gebannen werden om aldaar voor kost en klederen in de lynbaan t'arbeiden, ingevolge de resolulien deser regeering van den 8'" July anno 1740 en 10™ Oclo ber 17:>2. Art. 38. Alle de geene, die voor d'expiratie van hun ver bonden lyd sonder consent van deese regeering ofte den politicquen raad van de plaats, daar zy bescheyden zyn, nyl Indien naar Nederland veil rekken, sullen als weglopers aan gemerkt werden en dienvolgende, boven de straffe, daar loe staande, verbeuren alle hunne maandgelden en wat zy verder by de inaalsehappy Ie goed moglen hebben, ten profyle van de Compagnie. Art. 39. Gelyk mede niemand, ook na d'expiratie van zyn verband, uit Indien sal mogen vertrekken sonder al sulken consent, op verbeurte als hoven. Art. 40. Niemand, hoedanig hy ook zy, zynen lyd in Indien uytgedienl hebbende of niel, zal vermogen hem ie begeven onder de vlagge ofte bescherming van andere natiën in Indien, het zy Europeesche of inlandsche, veel mm in dienst van deselve of op andere schepen dan die van dese Compagnie, schoon ook in lyd van vrede, op verbeurte van alle z\ue
1753. J. MOSSEL. 629 maandgelden, daar liy die verdient of Ie goed sonde mogen hebben, en zal hoven dien vervallen in de poene van hel plac caat, oj) het si uk van de weg- en overlopers gemaakt. Ari. 41. Gelyk mede niemand, 't zy Nederlander of uyt lieemsche, sal vermogen, na dal hy weder in Europa sal zyn gekomen, sig Ie laten aan nemen of Ie treden in dienst van eenige Koningen, prineen, polenta ten ol natiën om voor baar en in derselver dienst, het zy Ie water ol' te lande, naar Indien Ie gaan, op poene van arbitrale eorrectie, zo zy lieden in Indien ol' namaals in Nederland weder gevonden en agler haald werden. Art. 42. Insgelyks zal niemand, zonder expresse en speciale licentie van de vergadering van Seventienen, van dese re geering ofle van den politicquen raad der plaatsen, daar hy bescheyden is, vermogen, na d'expiratie van zynen verbonden lyd, over land, 't zy over de cusl van Cormandel, Souralte, Persien of andersints, naar Nederland Ie keeren, onder wat pretext hel zelve zoude mogen wesen, op de verhcurle van alles, het geene hy hy de Compagnie te goed of van deselve te preten deren zoude mogen hebben, en daar en hoven arbitrale correctie. Art. 43. Maar die 10l een openbare vyand deserleerd en in 't overgaan ofle naderhand gekregen werd, zal zonder genade mei de kooide g'executeerd werden, dat er de dood navolgt, mitsgaders alle zyne goederen en maandgelden verbeuren. Art. 44. En die. voorgenomen hebbende zulks Ie doen, daar toe ook andere heeft gedehaucbeerd of iragten Ie dehaucberen, dog g*attrappeerd werd, voor dal zig nog op weg beeft begeven, zal gebarquebuseert werden. Art. 43. Maar die alleen werd geconvinceert positief gede termineert geweest Ie zyn tot desertie naar den vyand, zulks dal hem maar gelegentheid lot d'execulie ontbroken, dog zig evenwel nog niet op weg begeven ol'getragt heeft daar loe andere te verleiden, zal gegeesselt, gebrandmerkt en in de ketting geklonken werden om daar in vyf en twintig dan wel een meer of minder getal van jaren, hy den regier Ie bepalen, aan de geineene werken l'aibeyden.
1751. J. MOSSEL. 63 Een gecommitteerde tol en over de zaken van den inlander, fabrycq, secretarissen van den agtbaren Raad van justitie, Schepenen en Weesmeesleren, de admi nistrateurs van de medicinale, kleedt'en ~ eerste in de grote winkel, 'i graan en provisie maguasyn, item van d'westzyd se pakhuysen, het opperhoofd eii resident van Sourabaya, Tagal, Grissee, .lapara, Rembang en Qualadamak Ren onlfanger generaal, opperkoopluyden van 't Gasteel, groot cassier ende tweede car- , n • 40. — ga van den handel op Ghina, item d slads apolhequar Ken administrateur van de pakhnyzen bezy den de waterpoort, 't yser maguasyn, kleene winkel, als meede de tweede d°*. in de grote winkel en geld cassa, en de overige cargas van den Chinase handel. „ 50. item de secretarissen, zo van zee-en com mercie-, als huwelykse en kleene gerigls zaken, item die van Boedelmeesteren en eerste clercq van den Baad van justitie en Schepenen Een eerste clercq van Weesmeesleren en af- | ~., slager van den vendumeester | Een slads doctor en alle verdere opperkoop- <, mans bedieningen alhier Alle verdere koopmans bedieningen hier, uyt gesonderl die aan 'I secretariale, negotie off soldy werk g'attacbeert zyn, waar- » 12.— onder ook begrepen is den cassier der kostpenningen Alle verdere onderkoopmans bedieningen hier, al mede exceplo ilie, welke hel secretary, » 10.— negotie of soldy werk concerneren
1753 J. MOSSEL. 630 Arl. 46. Die zig vervorderen zal by dag, zonder consent, eenig schietgeweir 1c lossen, zal d'arbitrale straffe van den regter olie zyne officieren ondergaan. Art. 47. Maar de geene, die, zonder wettelyke oorzaken, by nagt eenig allarm zal maken of geweir afschieten, waar door allarm zoude konnen ontslaan, zal aan den lyve arbitralyk gestraft werden. Art. 48. De geene, die hen verstouten zullen binnen besloten forten, quartieren en plaatsen "I naar besette wagt hun geweer te trekken, zuilen, boven de eivile boete, op 't geweer trekken gesteld, naar d'omslandigbeden van bet feil mei de spitsroeden gestraft werden, maar quelsende, dan aan Ivf of leven, naar bevinding van zaken. Art. 49. Die iemand met slaan of werpen van stokken, steenen, etc, quest, dat het bloed daar na volgt, zal, boven de eivile boete, gemorioneerd of met de kolf gestraft werden of ook wel met de spitsroede ofte publicque geesseling en brandmerk, naar exigentie van zaken. Art. 50. Den geene, die iemand een souflel of vuyslslag geeft, zal een domesticque correctie ondergaan of wel de spitsroede, naar d'omstandigheid van zaken en persoenen. Art. 81. lemand, een ander in duel eisebende om te veglen ol slaan, zal met de spitsroede gestraft werden door 280 man, naar vercisch en bevinding van zaken, en daar en boven voor mattroos te scheep gesonden werden. Arl. 52. De wagtmeester of sergeant van de wagt, een, twee of meer soldaaten met voorkennisse latende aytgaan om te veglen of op dese of geene plaats, in of buyten de stad of fortresse, te zamen te rotten, zal een jaar op schild wagt werden gesteld om te planten voor de gage van soldaat en de rest verbeuren ten behoeve van de krygs cassa. Art. 55. Dog de corporaals, zulks doende, zullen door 280 man spitsroede lopen en gedeporteerd werden tot soldaat. Art. 54. Een ieder die met woorden of werken beledigt ofte (e korl gedaan werd, zd hel zelve zyne officier te
1753. J. MOSSEL. 631 kennen geven, op poene van een gevoelige correctie of swaardere straffe, naar bevinding van zaken. Art. 55. Ende zullen ook d'offlcieren, ouder dewelke zo danige misdaden voorvallen, niet vermogen dezelve te verswy gen of te conniveeren, maar gehouden zyn 'l zelve den naasten morgen bekend Ie maken daar en zo 't behoort, op poene van deportemenl of swaarder correctie, naar exigentie van zaken. Art. 56. Uie het bevel van zyneu capilain of commandant niet na komt, als mede die eenig commandement, met de trom mel gedaan. moetwHlig te buyten gaat, zal aan 't leven gestraft werden. Art. 57. Die eerst in een slag, storm of aanval zig tot vlugten begeeft, zal vryelyk op de versclie daad van een yder dood geslagen mogen werden en, ontkomen zynde, zal voor schelm verklaart en zonder genade gestraft werden aan lyf of leven, naar bevinding van zaken. Art. 58. Uie zig op den dag van zyn wagl in dronken drinken verloopt, zal 's morgens spitsroede loopen door de gewone parade. Art. 59. Indien iemand in zyn dronkenschap iets quaads of onbehoorlyks aanregt, zal by daar omnie niet verschoont of g'excuseert, maar eer te strenger gepunieert werden, naar exigentie van zaken. Art. 60. Ende zullen de bediendens van d'arthillery, aan gaande het weg en overlopen, het vlugten, hel uytblyven, hel maken van allarm, het afschieten van geweir, het slaan of werpen met stokken en sleenen en andere diergelyke feiten, deselve ordres en straffen onderworpen wesen als andere militairen. Art. 61. Het geweir, dat een ieder van de Compagnie ontfangen beeft, zal hy behoorlyk rein en in staat van gebruyk moeten onderhouden en verantwoorden, zonder het zelve in 't minste door hard te stampen ofte anderzints te krenken, verminderen of te pande te stellen, veel min te verspeelen of afhandig te maken, op poene van vergoeding en corporeele straffe daar en boven, naar gelegentheid van zaken.
1753. J. MOSSEL. 632 Art. 62. In welke straffe mede zullen vervalllen de geene, dewelke de ry-equipagien, monteringen, hemden, koussen en schoenen, die lien van wegen de Eilele Compagnie zyn uyi gedeeld, zullen verkogl of vervreemd hebben, om wat reden of ouder wal pretext hei zelve zoude mogen wesen. Art. 6"). Niemand zal vermogen de klederen, ry-equi pagie, wapenen of geweir van de militairen Ie pande Ie nemen, op poene van te verliesen de dubbelde waardye van dien. Arl. 64. Die zyne wapenen aantast of daar na grypt legens zyne overste of commandant, zal niet de dood gestraft weiden. Art. 63. En zulks doende tegens zynen wagt hebbende minder ofte onder officier, zonder ben ie quetsen, met de spilsioeden door 144 man. Art. 66. D'onder officiers en schildwagten zullen wel loe sien, dat 's morgens voor en 's avonds na ses uuren geene slaven of onbekende inlanders eenig goed nvt hel casleel dragen, t'en zy den eygenacr een persoon mede zend, die op een verstaanbare wyse weet bescheyd ie geven, van wien het goed komt en waar naar loe gaal, op poene van arbitrale correctie. Art. 67. De schildwagten van de poorten van dese stad zullen geen inlanders, met krissen gewapend, huylen de Mahoinelhaansche officieren, mogen laten binnen komen, op poene van een gevoelige correctie. Arl. 68. Alle krygs officieren en soldaten zullen over al op de schepen van de Comp" van spys en drank, gelyk andere personen, in haren dienst zynde, versorgt werden, maar Ie lande, boven hun randsoen, zodanige leeningen in geld of anders op afkorting harer maandgelden ontfangen, als dee.se regering zal ordonneren, waar mede zy hen moeien verge noegen. Art. 69. Alle militairen, zo officieren als genieeneii, zullen des noods, even als alle anderen, in de diens) van de (lomp" yvesende, gehouden zyn, zo wel tol hunne versekeiing en
1753. J. MOSSEL. 633 defensie, als tot den dienst van de Comp e , ter ordonnantie van hunne overheden olïe bevelhebberen, t'arbeyden aan liet maken en repareeren van forten, batteryen en loop schansen ofte andere werken, zonder daar voor meer dan de vrye kost of drie stuyvers 's daags, gedurende den tyd van het arbeyden, boven hunne bedongene soldyen te genieten, op poene van, daar inne nalatig ofweigerig zynde, arbitralyk te werden gecorrigeert. Arl. 70. De schildwagten mogen vuuren op de geene, die de boom by nagl passeren willen, op d'inlanders, die zig na lieL vallen van den avond ofte by nagt op de stads- of casteels bolwerken, gewapend ol' ongewapend, verloonen en op alle de geene, die onaangesicn luinne driem'alige waarschu wing de kruyt-huysen naderen by nagt of !)y dage. Art. 71. Eu werd den Edelen brigadier en hoofd van 's Conip' militie in Indien, nevens alle verdere hoge en lage officieren van de militie, ten nadrukkelykslen gelast en ge re commandeert voor d'exccutie deses, in zo verre van haar depar tement is, behoorlyke sorge Ie dragen en iusonderheyd, dat dies inhoude altoos, zonder ïuampieinent, op d'eerste Maandag van ieder maand in de respective l'orlrcssen en waglen Itehoor lyk werde voorgelesen, op dat een iegelyk wele, waar na hy zich zal hebben te reguleeren, en zulks wel in geheu genis boude. Alle welke poincten en arliculen wy verslaan en ordonneren, dal punctueelyk zullen nagekomen ende g'execuleerd werden; eudc op dal Ie minder ignorantie van dien zoude kunnen werden gepretendeert, ontbieden wy en bevelen den advocaat fiscaal van Indien, mitsgaders alle andere justicieren en offi cieren, die de maintenue en de executie van deso onse ordonnantie, benevens d'ollicieren van de militie, eenigsints aangaat, dal zy deselve alomme doen verkondigen, publiceren en affigeren, daar men gewoon is publicatie en alïixie te doen*, procederende ende doende procederen tegens de contravenleurs, zonder eenige gratie, oogluykinge ofte verdrag, also wy 't zelve, ter versekering van de rust en welstand dezer landen, also bevonden hebben te behoren.
1753. J. MOSSEL. 634 28 December. Bepaling, dat de borgen van pachters ook in geval van surcheance of prolongatie der pacht ver bonden bleven. Gereflecteert zyode, dat gemeenlyk de paglers de versoeken tot surcheance aan dese regeering alleen op hunne namen komen te doen, huyten hemoeyenisse der borgen, hy hel aan slaan van de pagten gesteld, 'tzy dat zulx geschied zonder erg of dat de horgen, die gemeenlyk meedestanders zyn, daar meede hedoelen huyten het spel te blyven om desnoods in regten te kunnen exipieeren, dat zy zig alleen cautie gesteld hebben voor de betaling der paglpenningen op de lyd, by de condilien bepaald, maar niet voor zo verre dese regeering, huyten hun versoek of kennisse, aan den pagler of originelen debiteur uytstel mogte verleenen, en dat overzulx sodanigen uytstel niet de gevolgen van dien is en blyfl ten pericule van de Comp e en de nieuw gestelde borgen, maar niet van d'eerste, die daar van quasi niet geweeten, nog in de prolongatie van hunne borgtogt geconsenteerd hebben; zo is verstaan, ter verydeling van diergelyke listige praclycquen en wegneming van alle Iwyffel ten desen opsigle, by d'onder ultimo deser te houdene generale verpagting der gemeene landsmiddelen de liefhebbers ter narigt t'annuncieeren, dat de geene, die zig by het aanslaan van de pagten als borgen voor de pagters inter poneeren, ook in cas van surcheance en prolongatie van dien, in solidum ofte als principaal verbonden blyven, mitsgaders daar meede de generale voorwaarden van alle de pagten t'amplieereii om dus eens voor al den pas tot alle chicanes in cas subject af te snyden. 51 December. Afschaffing der pacht van de Tji-asem en Pemanoekan-landen. De pagt der sabandharyen van Tjassem en Pamanoekan, jongst op den 15 en December anno 1751 voor den tyd van drie jaren verpagt, nevens de Javase domainen, waaronder
1753. J. MOSSEL. 635 altoos gerekent is, dog, mits d'onmagl van de pagler tol dies verdere beheering, thans voor een jaar opgeveilt, dog tot op veertig rd' ter maand gedaalt zynde, sonder dat zig eenige liefhebbers quamen op te doen; zo is, uyt consideratie van de menigvuldige en geduurige klaglen over de vexnlien, die d'inlan ili'is door deChineese paglers ol'sabandhaars werden aangedaan, zonder dat daar tegen, in opsigle van zulke afgelegene plaatsen, naar vereisch kan werden voorsier), als door eene abolitie van de pagt zelve, en dat so een gering revenue, als de Cömp e van dese pagt lot nog toe gehad heeft en hebben kan, geensints merileerd in aanmerking te komen legens de stremming van den afvoer der producten van die districten lot Balavias consumtic herwaarts en den vervoer van henodiglheeden van hier naar deselve, welke uyt de knevelaryen der Chineese sabandhaars ontstaan, goedgevonden en verstaan aldaar voor taan geen tholbeffing 'sComp 9 weegen te laten geschieden, maar zulx, voor zo verre mei de gebrnyken pro dato van d'eerste verpagting overeenkomt, over te laten aan de regenten van die districten, om baar daar door teiïens Ie meer l'animeeren 10l de culture van peper en andere nutte producten, daar de Comp" vry meer aan gelegen legt. 31 December. Oprigting run een weeshuis te Cheribon. Deze inrigtiug moest dienen om te voorkomen, dat»veele, aldaar »in 't wild lopeude en omswervende arme bastaarden en weesen •van Europeesen niet meer verwilderen en verder verbasteren". Tol onderhoud dier kinderen mogt Ie Cheribon achterblijven •de helfte der penningen, die wegens opgelegde boelens, als ander "sinls, by 'I openen der armbus, in deselve gevonden werden". 31 December, Bepaling, dat de gelden, verstrekt aan opperhoofden run retour-schepen ler uitkeering aan het scheepsvolk van »goede maanden", aan geene korting meer zouden onderworpen worden. De rijksdaalder werd namelijk aan die opperhoofden aange
1753. J. MOSSEL. 636 rekend legen 4!> in plaats van 48 stuivers, waarover in Nederland geklaagd was. 51 December. Reorganisatie van hei personeel Ie Bantam en »dies onderhorigheden'. Zulks werd vastgesteld, als volgt: Van de politie: l commandeur, 1 coopman en hoofd administrateur, 2 oudcrcooplicden, 10 peniiislen. Kerkbediende: 1 krankbezoeker. Zeevarende: l equipage epsigter, zynde bootsman, die ook als bottelier kan ageeren, 1 quartiermeester, 20 nialtroosen. Van de militie: 1 capitain, 2 lieutenants, 4 vendrigs, 14 sergeanten, om dat 'er 5 apparte diensten hebben. 1 trompetter, 1 capitain des armes, 1 militair schryver, 21 corporaals, 10 tamboers, 245 gemeenc. 300 koppen, primo plan uytmakende. In dienst des Konings: 1 trompetter, 2 koetsiers. Van de arthillery: 1 extra-ordinair vuurwerker,
1753 1754. J. MOSSEL. 637 1 bombardier, 4 cannoniers. en 12 linsschieters. l timmerlay. Van de chirurgie: 1 opper-chirurgyn, 4 onder-cbirurgyns. Van de ambagtslieden: 1 scbeeps timmerman, 1 huys timmerman, 1 metselaar, 1 smit, 1 kuyper. Geregtsdienaars: 1 geweldiger, en 3 inlandse dienaren. TA December. Uitloving eener premie voor hei opvatten door Bantammers run «allerlei/ soort van swervers, »'/ zy WelangerB, dun wel gedeserteerde of gewesene 'inlandse soldaten, mits daaronder alleen begrijpende ' >de sulke, die, geen vast dómicilium hebbende, als oschadelyke subjecten moeien geconsidereerl werden". i)c premie bedroeg voor elk opgevat, «schadelyk subject" 10 rijksdaalders. 1754. \ Januari). Reglement voor de gamizoens krijgs-kas. Art. 1. Aangaande de halLaillons zal yder hoofd officier <d capitain hebben ie besorgen, dal 't gemeen, welke daar toe 5o ponl ryst en 106 stuyvers 's inaands verstrekt werd, een hak houdt en dal de bakmeesler z'wel bediend.
1754. J MOSSEL. 638 Art. 2. Die uyi Nederland aankomen en na Tangerang of elders voor eerst gesonden werden, zullen ten eersten de baarse maanden bekomen uyt de guarnisoens kamer en daar uyt de nodige kleeding inkoopsjirys versterkt werden, zoo by 't nodig beeft, mits ten minsten 56 sluyvers tot een drink penning daar van over houdende; dog die na den eersten July aanlanden, sullen op den eersten September met hare baarse maanden in de batlaillous worden gestoken, waar voor de commandanten baar als dan in de kleeren kunnen sleeken; en die tussen primo Maart en voorschreven eerste July arriveeren en voor de goede maanden in de kleederen gestooken werden, zullen, by overgaan in de baltaillons, roek en broek en een geboorde hoedt onlfangen uyt de guarnisoens krygs cassa, sonder dal de hoofden der comp™ daar voor belalen. Art. 3. Op de buyten posten blyvende, zal yder militair wyders syne goede maanden genieten sonder korting en uyt het kosl-geld sevenlig sluyvers, zoo als 'tgebruykelyk is; die den eersten Maart, aldaar over ses maanden gelegen hebben, sullen als dan genieten een kleine montecring of 1 broek, '2 paar koussen, 2 hembden en 1 paar schoenen sonder betaling en, so verre niet benodigen, betaling in dies sleede; en die over 1, l, 5, 4 a 5 maanden daar gelegen hebben, sullen na rato kry gi'ii tegens 30 sluyvers de volle maand, maar niet voor de dagen. Art. 4. Die den eersten September daar ses maanden gelegen hebben, sullen genieten 1 roek en broek, 1 geboorde hoedt, 1 paar koussen, 1 hembd en 1 paar schoenen of geld in de plaats; die in hallaillons werden gestoken, waar toe men traglen sal de maanden Augustus en February te nemen, sullen genie ten 1 paar koussen, 1 hembd en 1 paar schoenen en ook een pak kleederen of rock, broek en ook 1 hoedt, gemonteert, en soo niet benodigt zyn, dan geld in dies sleede Ie geven, tegens: nh '2 : 4 de rock en broek, • — : I 6 1 paar koussen, » —: 30 1 hembd, » —: 50 1 paar schoenen, . —: 50 1 hoedt,
1754. J. MOSSEL. 639 en die minder als ses maanden daar gelegen hebben, als articul 5, op dat de hoofden der comp™ hen dus na benodigtheid gekleed krygen. Art. 5. Dog als in Maart, April, September en Oclober ondersteeking geschied, komen z'met de gedragen kleederen van den eersten Maart en eersten September eenlyk in de battaillons. Art. 6. Indien de recrulen of baren binnen de maand na hare komst in de battaillons slaan te komen, sullen de so genaamde baarse maanden opgehouden werden om daar mede in deselve over te gaan. Art. 7. Wanneer 'er recrulen in de battaillons nodig syn in de maanden, wanneer de verstreckingen van soldyen of goede maanden geschieden, zullen die opgehouden werden om daar mede aan de officiers overgegeven en door hen daar uyt, so verre nodig, gekleed te werden, de rest den soldaat in contant afgevende. Art. 8. In de battaillons dus gekleed getrocken werdende, dal ordinair in Augustus of February geschieden sal, sal op ordre van den hoofd officier of capilain uyt de kleer kamer vervolgens 't nodige, so als 't kost, verslreckt werden, soo sy 't begeeren ; en sullen den hoofd officier en capitaius de nodige verstreeking moeten doen en daar van schuld-boek moeten houden, alle op een eenparigen voet, om vvyders uyt de goede maanden vry werkers, etc, na vorige gewoonte vereffent te werden; en sal den capitain om ses maanden rekening moeten doen en 't te goed synde uylkeeren, ook wanneer ymand na elders vertrekt. Art. 9. En kunnen de capitains, enz., sorge dragen, dat 't volk daar omlrend geen rede van klagten gegeven werd, also die ernstig zullen behandelt werden. Art. 10. Alle tamboers en pypers montering sullen mede uyt de guarnisoens kamer verstrekt werden tegens rd s 2: 6, mits ook de hoofden der compagnie, als er een tamboer of pyper na 't hospitaal werd versonden, dies monleeringmet een brief jen met naam en toenaam en compagnie, getekent by de commandeerende officier, te rug besorgt werden op de guarnisoens
1751. J. MOSSEL. 64 IS Jiiiiij. Vergunning voor den krijgsraad der >pennis •ten-cavallery " uit dal corps een adjudant aan te stel len. — Wijziging van het bepaalde op 17 April (22 Mei) 1750 nopens dit corps-. Om ilil corps te kunnen honden ojt »80 coppen in ryen ■en gelederen" had de krijgsraad verzocht daarin te «enrolleren •pennisten van «mmi mindere qnaliteit als onderkoopman," welk verzoek de Regering in zoo verre inwilligde door aan den krijgsraad «eenlyk te permitteren om ten voorsz. einde daar onder te mogen neemen alle kooplieden en onderkooplie den, die een rypaard houden of daar toe van zelfs inclineeren, schoon in geen comptable bediening of commissie en sergeanl ot' corporael onder de pennisten te voel zyn of geweesl zyn, als ook alle ordinaire clerequen en boekhouders, die een ry paard houden ol zig vrywillig komen aangeven, dog geen mindere pennisten. 10 Junij. Reglement op de gepermitteerde bagage run repatriërenden. Zie bij 9 September 1780.— Eerst in Junij 17!'»1 is dit reglement in Indié' gedrukt en afgekondigd. 18 Junij. Formulier voor den eed run purge, jaarlijks door Wees-meesteren af Ie leggen. •Wy verklaaren en zweeren, dat \vy, en voor zooverre »wy hebben konnen ontdekken of nagaan, ook onze huys »vrouwen en kinderen, dan wel iemand anders, die ons eenig »zins zoude mogen aangaan, van niemand, die eenige versoe »ken aan ons collegie gedaan ofte te doen. dan wel eenige •affaires of behangen niet hetzelve te demeleeren beeft, nog »van andere ter bevordering hunner zaaken, direct nog indi rect, zelfs niet by wege van weddenschap, eenige giften ot
1754. J. MOSSEL. 640 kamer, en sorge dragen, dat sy de monteerings niel. dragen, dan wanneer in de wapenen komen of aan de hooft-wagl de wagt moeien bctrccken. Art. 11. Gebruykende voor't overige hare linnen kielen, die legens een rd r sullen verstrekt werden; alles ter verantwoording van den commandant, die by onagtsaambeyd of verlies voor de volle betaling moeten caveercn. Art. 12. En op dal de verstrekking in eene goede ordre gescbiede, zullen de commandanten der compagnien op de guarnisoens kamer besorgen eene by haar geteekende lysl mei naam en toenaam van bare (amboeren en pypcrs, op dat daar by steeds blyke, dat desclve in wcscn syn en, na liet hospi taal gaande, per een voorwaards vermelde briefje werden afgeschreven; en wederom by de compagnie komende, sal de monteering op eene gelyke wyse wederom werden verstrekt. Art. 15. Dog wanneer bei gebeurde, dal een tamboer of pyper komt te sterven en de compagnie een ander in dies sleede ontfangt, die sal des vorigen moriture moeten overnemen en voor drie maanden dragens by dies ontlangsl móeten belalen rd 9 2:6. Fen halfjaar gedragen synde, betalen rd 3 twee, item een jaar rd" een en een half en, een twede jaar gedragen synde, betalen een rd r ; en eyndglyk twee jaaren gedragen synde, ontfangen sonder prys, dog alles ler taxatie van den sergeanl kleede-ho waarder, indien de monteering op dien lyd nog in een goede staat mogte bevonden werden. ~ Janiiarij. Vogelvrij verklaring run ettelijke inlan ders, die zich schuldig luidden gemaakt aan liet ver moorden en uüplunderen van eenige Engelschen ter reedc Batavia. Aan een iegelijk werd niel alleen vergund die inlanders Ie dooden of op Ie vallen, «evenals hel wild gedierte des »velds of de vogelen des hemels", maar zelfs eene premie van 80 rijksdaalders uitgeloofd voor hem, die één hunner levend zoude uitleveren.
1754. J. MOSSEL. 641 PLAKAAT-BOEK DEEL VI. il Op straffe aan den lijve werd verboden hen Ie huisvesten of op eenige andere wijze te helpen. Een en ander werd, zoowel in de Nederduitsche, als Malcische, Javaanscbe en Chinesche talen, tot zelfs aan de deuren der woningen van inlandsche kapiteins, aangeplakt en bekend gemaakt. I.'i .l;inuarij. Bepaling, dat aan participanten in de Bank courant *ofïe houders van bankbriefjes" geene renten zonden worden uitbetaalt over bedragen van 100 rijksdaalders en minder. Op de propositie van den heere Gouverneur Generaal is goedgevonden en verstaan Cominissarisen van de bank-courant t'aulhoriseeren, aan de participanten in deselve ofte houders der bankbriefjes geene rente te betalen van capilalen of gedeel tens van capitalen van een hondcrl ryksd" en daar heneden, in voegen dat iemand, 1090 ofte 390 rd" in hanca hehhende, maai de gewone rente van duysent en vyf hondert ryksd" nel en, alleen hondert ryksd" in deselve hehhende, geen intrest sal werden goedgedaan, mits daar van de participanten hy een lullet ter narigt kennisse gevende. 15 Janaarij. Vermindering van de renten, door de Com pagnie voor opgenomen gelden te betalen. Is goedgevonden om van alle de sedert den jare 1748 voor de (lomp'' genegotieerde gelden, zonder onderscheid, d'interest onder primo Fehruary naastkomende te reduceeren van een half percent 's tnaands ofte 6 ten hondert per anmim tot % perc t 0 ter maand of 4 '/j perc 4 " in 't jaar, mitsgaders de geene, die hare penningen tegens laastgemelde rente laten staan, by eene nadere te doene negotiatie tegens '/i perc 10 , zo wel als die. van het in anno 1748 opgenomene capitaal, mede weder die rente goed te doen en dus daar omtrend de preferentie te geven, dog de geene,
1754. J. MOSSEL 642 die daar toe ongenegen mogleii zyn, hunne gelden bevorens Ie laten restilueeren. 16 Januari). Bepaling, dat de gelden, toekomende aan de kerken en godshuizen wegens ondertrouw »als ander »zins", niet meer tnaa de oude usantie" in Compagnie's kas gestort, maar direct aan kerkmeesters en regenten uitbetaald morsten worden. Zulks werd bepaald »ter voorkoming v;in ronfusien en •nodelose posten by 's Comp* boeken" 2!) Janurij. Toekenning aan den stads-chirurgijn te Ba tavia van 500 rijksdaalders 'sjaars *lot een middel "van bestaan". Schepenen moesten die uitgave bestrijden uil de »slads »inkomsten". 12 Februarij. Bepaling, dal de ■ relouren" van geheel Indië met 5, in plaats van met 4 pet. interest bezwaard zouden worden. Zie ook bij 18 Augustus 1752. De reden hiervan was, dal »tle reekening van interessen •door de successive genomene maalregulen tot afbetaling van »de gelden, om de West van India a deposito genegoüeerd, en »de reductie van de rente Ie de/er hoofdplaatse mcrkelyk «zouden werden gesoulageerd". I_> Februarij. Regeling van den prijs van houtwerken. Geconsidereerl zynde de noodsakolykheit om, zo wel op .lavas Oaslcusl, als Ie deser hoofdplaatse, oiulreud de beree kening der houtwerken een eguale voel te houden, zo ten
1754. J. MOSSEL. 643 opstgte van de prys, als de soorten, die van daar herwaarts en weder van hier naar de buylen comploiren gesonden, dan wel (e deser hoolïplaals verhruykt werden; zo is verslaan ordre Ie stellen, dal de liontwerken van alle de enmploiren langs .lava voortaan in volgender wyse /.uilen aangerekend werden : een lialk ui masl van 70 a 80 voelen, tegens / 40 : — • » ■ » oOaüO » dik 18 d m en meer «20: — » » » » » 40 » » 16 » » 10: — » » ii » » » b 15 i) ii 7: — » » » ii ii oO » » 11 » oJS : — » » • ii ii 2■> » 'i 14 » ii 5: — i> n » » ii 25 » » 10 n n 4: — ii * • >i » 20 » » 12 ft ii 7> '. ...... » 20 .. ~ 10 » » 2: 10 •i " » » " Ki » » 10 ii n 2: — alles Imylen de ongelden hy den afscheep; een swalp van 8 dnym dik, a /' 4: — » » » 6 » » en meer » 7>: i> » .. 4 » i> u 2 ; ft ii i. 5 » ■ || 1 : 10 q n .. 2 .• ii i 1; — Tinkanse planki n. grote, 'l sluk » 2: - » kleene, » » 1: — Ghineese planken, d'loo p* a » 20 : —• en d'andere na raio; op poene van vergoeding van 'l geene deselve des niet tegenstaande hoger mogte aangcrekenl of hekend gesteld wer den: mitsgaders de respective residenten, zo wel als dboek houders van d'equipage werf, hel amhagls qnarlier en arthil lery alhier Ie gelasten om hy de hoeken hunner eoniploiren en administratien nog voortlopende houtwerken, ieder in hare soorten, ten eersten daar na Ie verevenen en over te schry ven en daar hy geen andere dan de voorz. maal hekend te stellen: voorls de gemelde houtwerken, hy versending van hier na elders, legens dubbelde prysen, namenllyk ceu
1754. J. MOSSEL. 644 balk van 40 voet tegens / 20 en zo voorts, te doen aanrekenen, mitsgaders de Javase residenten te qualificeeren, in cas er gelegentheid mogte voorkomen om houtwerken op vragt her waarts te senden, de helfïe van de voorz. prysen ofte vylïig ten liondert voor vragt te belalen en in reekening te brengen, excepto voor de Chineesche planken, van dewelke geen hoger vragt als f 7 't cento zal mogen werden betaalt ofte opge bragt. 12 Februarij. Vermindering van de »otigelden" op het katoenen garen, «te Cheribon ingesamelt iverdende". Die onkosten werden van / 2:2:8 per baal lerugge bragt tot 25 stuivers, te weten: »aan garen en lywaat G »stuyvers, voor het sorteeren 10 stuyvers, voor de goeny »5 stuyvers, hel emhaleeren 5 stuyvers en hel na boord «brengen 1 sluyver ofte te samen 25 sluyvers". Te Tagal bestond reeds eene diergelijke regeling. 19 Februarij. Bepaling, dat een sergeant der militie, in plaats van een burger wachtmeester, de sleutels tol hel openen en sluiten der stads-poorten te Batavia dage lijks zoude halen en brengen. Zulks geschiedde ter besparing van het salaris, voor dat halen en brengen toegekend. 19 Februarij. Bepaling, dat eenlyk «transport-scheepen zijnde', te Batavia geeneankerage gelden zouden belalen. Wanneer echter die schepen koopmanschappen inhadden, waren zij van die belasting niet vrij.
1754. J. MOSSEL. 645 7 Maart. Voorschrift nopens hel aanhouden der negotie boeken Ie Satnarang. Is verslaan omtrent het houden van de negotie boeken op Javas Oostcust deselve ordres te stellen, als op Ceilon enCor niaiulel werden g'ohserveerl, nainentlyk, dat door den eersten ofte hoofd administrateur alleen zullen moeten waargenomen en gehouden werden de generale hoeken van het gouvernement en door den tweden administrateur te Samarang die van het hoofd coinploir. 12 Maart. Regeling der boeten voor Diakenen. Op voorstel van liet Collegie van Diakenen stelde de Regering die boelen vast, als volgt: voor de geene, die sondcr wettige reedenen iiyt de vergadering absent komt te bly- den praeses en ven rd" 2: — scriba dubbelt, bet komen na 't gebed » —: 24 voor 't versuymen van de collecte beurten op dagen van den ordinairen godsdienst rd s 10: — ■> 't versuymen van de collecte beurten op dagen van extra-ordinaire godsdienst of booglyden • 15: — » bet versuymen van het bedienen van des Heeren avondmaal » 25: — » het absent bly ven by het doen van de ordinaire jaarlykse reekening » 25 : — De vier laastgemelde boetens onder die equilable voorwaarde, dat de broederen, die het selve mogte aangaan, door siektens of andere wettige reedenen verhindert wordende en daar van aan den fungeerende presis kennis gevende ten eynde de nodige ordres gesteld kunnen werden tot waarneming van derselver dien sten, zy als dan van de gestelde boetens g'excuseert sullen blyven. De Regering bepaalde wijders, dat een Diaken, tevens dienaar
1754. J. MOSSEL. 646 van de Compagnie, zich voor de betaling van een dier boeten kon vrijwaren «loor hel overleggen van een scbrillelijk bewijs, afgegeven door een der opper-kooplieden van bel kasteel Batavia. Diakenen, onwillig tol het belalen eener hun opgelegde boele, moesten door het Collegio van Diakenen 10l betaling worden gesommeerd. Hielp zulks niet, dan was de Commissaris van de ver strekking gemagligd eene ordonnantie Ie slaan, waarop hel bedrag der boete of boeten uil de groole winkel kon worden afgegeven om daarmede «Ie soldij-rekening van den betrokkene te belasten. 12 Maart. Regeling van den onderstand, door de Diaconie te Batavia aan zoogenaamde »buylen-armeri" te ver strekken. Deze regeling luidt, als volgt: een weduwe van een onderkoopman en «laarhoven, van Ëuropeesen Moede rd* 10: — » kind of yder kind » 2: — » inlandscbe weduwe, als boven » 6: — » kind . 1:12 ■ weduwe van EuropeeSßn bbede van assistent en daar boven » 6: — » inlands dito » 4: — en alle «Ie kinderen pro raio, als boven. een mindere weduwe van Europeese bloede » 4: — » » » » inlandsen bloede » 3: — slavinnen » 2 : — en yder kind » -: 24 Zullende de mans in alles eguaal met de weduwen g'alimen teerd werden, zo deselve gansch onbe«|uaaui zyn, gelyk van alle de overige meede verstaan werd; maar die de kost ten deele kunnen winnen, zullen van het genoteerde by ieder drie vierde, de helft of een vienle genieten na bevinding.
1754. J. MOSSEL 647 12 Maart. Voorschrift nopens de uitbetaling run iiukiikl gelden. «Schelmstukken, grof «n groot gepleegt", gaven de Regering aanleiding te bepalen, «dal. de dienaren, zo op d'equipage werf, als in de artliillery, de wapenkamer en 'l ambagts qnar* lier bescheiden, hunne maand gelden begeerende t'ontfangen, het welke na gewoonte in de grote winkel deses easleels aan liun afgegeven weid, alvorens zig sullen hebben aan te geven by de boekhouders van evengesegde adminislralien omme door een ieder in den hare een lyste daar van Ie werden gefonnecrt en die als dan door deselve aan 't opperhoofd van 't soldy eomptoir zullen moeten werden ler hand gesteld, ten eyndc by de qnobieren der respeetive kamers Ie kunnen laten nagaan, of de zoldy reeekeningen van zodanige versoekers Ie voren el ten agteren staan en, bevonden werdcude, dal een of meerder maanden gagie kan werden genoten, deselve door het opperhoofd van het generale zoldy eomptoir, conform de bereels daar van gemaakte en door den heer Commissaris getekende lyste, vroegtydig in opgemelde grote winkel Ie doen citeeren enten overstaan van de meester knegts van al sulke ambagts gezel len of andere, in gedagle adininislratien bescheidene dienaren, mits voor den onlfangst behoorlyk tekenende, de gage Ie doen afgeven, waar voor zy ook gehouden zullen zyn te beluygen, dat sulke persoenen ten haren overslaan betaald zyn, mei byvoeginge van hel gelal der persoonen en het geheele bedra gen van ieder ordonnantie in scripts; voorts inselvervoegen door de scheeps boekhouders te doen formeer en een rolle van de opper en onder officieren van de scheepen, item de genieene, dewelke insgelyks hunne maandgelden alhier komen Ie ontfan gen, onder deselve een samentrecking stellende van 't getal der opper en onder officieren, ilem gemeeue, met een iegelyks winnende gagie per maand, ten blyke, dat het gelal dei personen en de ai te gevene somma overeenkomstig zy; en welke rolle of lysl, als voreu gesegd, aan hel opperhoofd van 'l generale zoldy eomptoir en vervolgens aan den heer
1754. J. MOSSEL. 648 Commissaris der verstreckingen zal moeten werden gepre senteerd. En is al verder goedgevonden en verstaan, dat omtrend de aan land bescheidene dienaren de zogenaamde getrouwde of andere rollen voorlaan niet meer in diervoegen zullen mogen werden geformcert, als tot dus verre opgemaakt zyn, maar dat op ieder bladzyde agt personen gesteld en het geene hegeeren te genieten, in schrift en daar nevens in cyffers genoteerd om, vervolgens van het een op het ander bladzyde gelransporteert en voorgedragen zynde, verders het geheele bedragen van soda nige rolle daar onder gesteld te werden ; dog wanneer iemand, op deselve gesteld wesende, voor als nog niet begeerde zyn maandgelden te ontfangen, als dan en in sulken gevalle aan den heere Commissaris der verstreckingen te doen presenleeren een ordonnantie, waar by deselve persoon of personen, die op d'eerst gemelde lyst, gedateert onder sodanige datum, als d'eersle gesteld, belast is, weder ontheft zal moeten werden". Zie ook bij '11 Junij 17134. 15 Maart. Voorschrift nopens de uitbetaling run inland sche militairen. De Regering gelastte, dal, «wanneer by het afbetalen van inlandse zoldyen, door het niet compareeren van de opgebragle personen, eenige van de ten dien eynde uyt 's Comp B cassa ontfangene penningen mogten komen over te schieten, deselve onder den curator ad lites sullen blyven berusten, na dat alvorens, len overslaan der gecommitteerdens, in wier tegen woordigbeit de betaling geschied is, zal weesen geformeert een distincte notitie van de personen, welke by die occasie onvoldaan blyven en hoe veel deselve yder mogte te preten deeren hebben, om daar na de betaling ordinario modo in presentie van deselve gecommitteerdens en onder quitantie te laten geschieden tot den laalslen toe, zullende van het
1754. J. MOSSEL. 649 resteerende mede een notitie geformeerd en by de onlfangers, uyl kragte van 't geresolveerde ten desen objecte sub dato 18 October 1746, beboorlyk gequiteerd moeten werden, om altoos te kunnen sien, dat de betaling deugdelyk gescbied is, en ook, des noods, bet uytgegeven geld weder te konnen rccouvreren". 15 Maart. Werving van soldaten onder Arabieren, Per zianen, enz. Gesproken zynde over de middelen, door welke men gedeel telyk zoude kunnen te wege brengen een meerder toevloed van coloniers na dese hoofdplaats 10l bevordering van nodige en nuttige zaken in dese colonie en legen balance der menigvul dige Oosterlingen, nadien bel een bekende zaak is, dat men daar van in verre na niet na vereisen voorsien, ook uu en dan al in verlegenlbcid geraakt is om de nodige inlaudscbe militairen tot dese of geene expedilien by den anderen te krygen; zo is op de propositie van den heere Gouverneur Generaal goedgevonden en verslaan, de ministers ter cusle Cbormandel, Bengale, Souratle en Persien aan te schryveu zo veel Arabieren en Persianen in dienst te neemen en herwaarts te senden, als zig daar toe zullen genegen loonen, en by ieder vyftig koppen een vaandrig, by vier en twintig een sergeant en by twaalf man een corporaal te plaatsen, op dien voet, als hier by de inlanders in gebruyk is; mitsgaders hunne te ver diene soldycn indiervoegen, dat een vendrig ler maand geniet vyftien ryksdaalders, een sergeant tbien rd', een corporaal ses en een halve ryksd s en een gemeen soldaat vyf ryksd 8 , zonder ryst of iets meer, nadien zyn Edelheit vermeende, dat die menschen, als van een der Europeen toegenegen aard zynde, hier seer wel te passé zouden komen, zo deselve al niet genegen waren hier in dienst te blyven, 't zy, dat zy zig toelegden op den landbouw, dan wel met den smallen handel hun wilden erneren.
1751. J. MOSSEL. 65 PLUtiAT-BOU DEEL VI. 5 "geschenken van geld of geldswaarde ontfangen ofle bedongen »en speciaal, dat wy omlrend Let slnk der luiwelyken van de «pupillen onzer kamer niet geen ander oogmerk g'adviseerl ■of geconcludeert hebben, als wal eigen welzyn en geluk vroo »me voogden toestaat en betaamt; zoo waarlyk helpe ons »God almaglig". De aflegging van dezen eed moest geschieden in de maand Juiiij, »ler gelegentheyl, dal volgens het oude gebruik te dezer «vergadering [van de liooge Regering] verschynen [de benoemde Weesmeestcren , enz.) om aan Ie hooren de gevallene «dispositie over bare personen". De eed werd voorgeschreven »om ten vollen gerust Ie «weesen, dal de belangen der pupillen van de Weeskamer • naar hehooren werden behartigd en altoos voor eigen, "particuliere interest geprefereerd, mitsgaders alle gelegenl »heid tol lasterlyke discoursen dien aangaande weg te »nemen" 18 Junij. Opheffing van de ropij-munt te Batavia. Zie hij 28 Februari] 1744. »Als alle d'onkosten daar op naar hehooren berekend •werden," dan gaf die munt, volgens de Regering, «maareen •heel geringe winst, in tegenstelling van 't geene bel silver »in Indie ordinair afwerpt". Daarenboven was »de, valsche namakinge van die zoorl »van geldspetien zederl eenigen lyd grof in swang gaande". De muntmeester bleef als essayeur fungeren. 18 Junij. Voorschrift nopens het confronteren van de negotie- met de administratie-boeken. Om een einde te maken aan de veelvuldige disputen tusschen den negotie boekhouder en d'adminislraleiirs alhier over erreu ren, by de confrontatie der negotie en d'adminislralie bofcken ontdekt en niet geredresseert, en «les noods te kunnen nagaan,
1754. J. MOSSEL. 650 19 Maart. Bepaling, dat door de Diaconie f/ealimen teerde jongens, — *enkelde om reeden in/lfiesoiidcrt" ', — na lezen, schrijven en rekenen geleefd te hebben, in de stuurmans-kunst onderwezen zonden worden. Wanneer zij den ouderdom van 14 jaren bereikt hadden, zouden zij, op verzoek bij rekest, aangesteld worden 10l ••jong matroos" op een Iracleinent van f 8. — 's maands. Deze bepaling gold voor liet gehcele gebied van de O. I. Compagnie. 19 Maart. Verbod tegen het transporteeren mei (lom pagnie's schepen run vrouwen, vrije en onvrije. Uitgezonderd werden zij, die niet eenige familie medegingen, en zij, die van de, Begering vergunning badden verkregen. De poenaliteit was eene boele van KOO rijksdaalders ten behoeve van de. Academie de marine. Op de nakoming van dit verbod moesten de; (iommaudaut en Equipage-meester, de Advoeaal-tiseaal en de Water-liseaal toezien. Vele kommandaiilen van Compagnie's schepen hadden de gewoonte «onluglige vrouwlieden" op hunne, reizen mede te nemen, hetgeen de Regering «zulke schandelijke en zeer in »'l oog lopende actiën voor vreemde natiën" vond, dal zij die «ergelyke eonduilen mei worlel en al" wilde uitroeijen. 22 Maart. Wijziging van hel reglement van !) September 17S0, wal betreft nle per cento's" op de uit Indië mcdcijcbrachlc particuliere (joederen. Dit sluk is afkomstig van Heeren XVII ncn . Voor goederen, van Batavia medegebracht, moest voorlaan 8 in plaats van 10 pet. betaald worden. Ook voor goederen, van Bengalen, enz. medegebracht, wer den «de per eento's" verminderd.
1754. J. MOSSEL. 651 «Doch van de Ibee in de gepermitteerde kisten, poroeksnen, »haiul-roll iniicn en tamarinde, van welke plaatsen die ook "ïiioclilen aangebracht zyn, zal van de koop-penningen alleen •werden afgetrokken '/j \ m ' cento voor voorbetaling en van • het overschot zoo veel courant of cas-geld betaald, als het •zelve in bank-geld bedraagt, zonder eenige verdere destractie". i2!> Maart. Voorschriften nopens particuliere mart en Ikiihlcl. Nademaal op den $I*> July, 1<)'" October, 13™, 18 cn en 20 ,! " December des voorleden jaars in Rade van India in serieuse overweging genomen /ymle de presente constitutie, zo van de zaken en belangen van de Compagnie in Indien, als van de particuliere vaart en handel, voor zo verre die geper mitteerd en opengesteld is: de personen, daar van profiterende; liel nut en voordeel, als ook bet gevaar en nadeel, dat de maalschappy daar by op den presenten voet beeft en hebben kan; de maatregiilen, welke nyl dien hoofde, naar de veran derde lyils gesteldtieyd, ten haren beste en tot welzyn van hare cotonien, nevens derselver goede ingeselenen, zoude kunnen en dienen genomen Ie werden, met opsigt, zo lot 's Comp\ als de vrye vaart en handel, om aan de welmelde maatsrhappy heter dan lot nog toe te versekeien éene privalive jouissanee van d'articuls, die van dese laasle uylgesondert en aan haar voorbehouden zyn, als ook aan haar en hare onderhorige en ingesetenen het genot van die, welke aan deselve, met uyt siiiyling van alle, andere, al verder dienden gereserveert Ie werden: als ook de noodsakelykheyd van nadere middelen te beramen om op eene elficacieusere wyse te beletten en tegen te gaan allen verboden handel en sluykeryen, dewelke, onaan gesien de daar levens sueeessive g'enianeerde placcaten, tot nadeel van de Comp e en de goede ingesetenen deser stad en colorrie door eenige baatznehtige nog al van tyd tot tyd wer den ondernomen en gepleegt; en het geene verder van dien aard is of daar onder begrepen kan werden, dog insonderheid
1754. J. MOSSEL. 652 tegens het ontvreemden en verduystcren van 's Comp s kostbare equipagie goederen, dat door de presente zuynige verstrekkin gen nog niet geheel en al kan werden geweird, na rype deliberatie, ter bereiking van de voorschreven salulaire oog merken, van nut en noodsakelykheid is g'oordeclt omlreud bet een en ander eenigc alteralien ofte nadere bepalingen en schikkingen te maken; zoo is 't, dal ingevolge van dien is goedgevonden en g'arresleerd: Eerstelyk: dat om te geruster te kunnen wesen, dat de Compagnie den handel in lywaten op d'Oostersche comptoiren, voor zoo verre die ter onser sessieu van den 27'" September en Bcn8 cn November anno 1746 aan haar is gereserveert, ook waarlyk, met exclusie van alle andere, alleen heeft en behouden kan, aan een iegelyk zal werden g'inlcrdiceert, gelyk g'inter diceert werd by dcsen, den particulieren invoer te deser hoofdplaatsc, selfs in de gepermitteerde kisten en lasten der schepelingen, van alle zodanige sortementen van lywaten, als waar van de Compagnie te dier lyd den invoer aldaar aan zig beeft voorbehouden, uamcnllyk de witte, gebleekte en ongebleekte, blauwe en roodc gemeene lywaten, als: guinees, gerrassen, salempocvis, baftas, parcallen, dongris, etc. sub poene van confiscatie en verbeurte van hel viervoudig bedragen van dien daar en boven; en dat zo ook wel expresselyk zal ver boden werden, gelyk verboden werd by desen, den verkoop van die soorten alhier per vendutie of uyt de hand, ten ware met 's Comp' merk bestempelt of gesjapt waren, ten blyke, dat van haar zyn gekogt, op gelyke poenalileit; en dat daar en boven de vendumeestcr ofte die ampls-halven den verkoop derselve mogte gedaan hebben, mede de viervoudige waarde tot een boete zal moeten betalen. Dat ook zal werden g'interdiceert, gelyk g'interdiceert en aan de maatschappy alleen voorbehouden werd by dezen, den aanbreng van de voornoemde sortementen van lywaten op Timor, op dezelve poenalitciten, waar na zig dan een iegelyk al in het najaar 1754 zal hebben te reguleeren. Dat al verder van den vryen handel te deser hoofdplaatse
1754 J. MOSSEL. 653 en op de Oosterschc comptoiren (Timor daar onder begrepen) zal werden gesecludeert, gelyk daar van gesecludeert en aan de Comp e privative, zonder participatie van iemand, gereser veerd werd by dezen, den handel in alle Souralse zijde kleden en lywaten in zoort, geene iiylgezondert, zullende oversulks ook geene derzelve alhier by vendutie ofte anderzints mogen verkogt werden, als invoegen voormeld gestempeld en op dezelve poenalileiten als bier voren met opzigt lot eenige sortementen van lywaten gezegt is. Dat van het geresolveerde ter onser sessien van den 10 c " en 16 c " September anno 1741} met relatie tot de vrye vaarl op het eyland Ceylon geheel en al sal werden geresilieert en dienvolgende alle qualificatien en licentien, uyt dien hoofde verleend, ingetrokken, gelyk wy deselve intrecken en vervallen verklaren by desen; stellende alles ten dien opsigle en met relatie tot de negotianten van alle natiën in zodanige staat, als anno 1744 en bevorens is geweest, met interdictie om eenige particuliere trafliquanlen, het zy Europeesen of inlan ders, aldaar ten handel t'admitteren, van dese laasle alleen uytgesondert, die met behoorlyke passen van Nagapalnam en de bogt van Andrangapatnam, dan wel van Noorder Cormandel of Bengalen met granen aldaar zullen verschynen, welke graan handelaars egter geene krameryen, bonte kleedjes en andere behoeftigheden, die zy buyten de ryst gewoon zyn aan te brengen, zullen mogen onlschepen of van de hand te zetten, voor dat hun carguasoen van ryst geheel verkogt zy. Dat alle particuliere vaart en handel van de West van India op Batavia en andere plaatsen op het eyland Groot Java en van daar naar de West van India, vicc versa, geheel zal werden afgesneden en verboden, gelyk verboden werd by dezen, met annullalie van alle vorige ordres en qualificatien, daar legens strydende. Dat den vervoer van alle zoorten van arrak, alhier gestookt werdende, van hier naar Cabo de Goede Hoop met 's Comp' schepen aan een ieder, van wat staat ofle conditie hy zoude mogen wesen, niemand uylgesondert, scherpelyk zal werden
1754. J. MOSSEL. 654 geprohibeert, gclyk wel expresselyk geprohibeert werd by desen, op poene van confiscatie en de verdere straffe, op den verbeden handel geslatnecrd. Dal den particulieren handel in allé zoorlen van wilde cmteel, die fyn en geschild is naar de wyse van de vetïlable of Ceylonse, zo alhier als alonime onder het gebied van de Comp e contrabande zal werden verklaart, gclyk verklaar! werden by desen, zullende gevolgelyk een iegelyk, van wat slaat of con ditie by zy, zig daar van hebben ('onthouden, op poene van confiscatie en verbeurte van het quadriipliim ofte viermaal de waarde van de verhandelde ofte ingevoerde, indiervoegen e©- D CD schilde wilde caneel daar en hoven; en dat de perpelranten, inlanders zynde, by manqiicment van betaling, in de ketting zullen werden geklonken om aan de genieene werken l.'ar beiden, ter tyd en wyle de voorschreven boete voldaan zal weseu, en, Europeesen zynde, zo lange ten eylande Edain in de lynhaan zonder loon zullen moeten arbeiden, behalven dal ook 'sComp" dienaren, die hen verstouten moglen dese fyne en naar de wyse van de Ceylonse geschilde wilde caneel met 's Comp* schepen of vaartuygen te vervoeren ofte oogluykender wyse toe laten, dat het door andere gedaan weid, zullen werden gedeporteerd van ampl. en qualileyl. met stilstand van gagie. ofte wel swaarder gestraft werden, naar exigentie van zaaken; wel verslaande noglbans, dat dit een en ander niel zal applicahel wesen olie gVxlendeerf mogen werden Op ofte lot de dikhaslige repen van wilde caneel olie bet zoge naamde, sinlokhoul, in 't Oosten by den inlander in gehruyk, waar van den aanbreng en verkoop aan een ieder werd vry gelaten. Dal de handel in poeder- en ccmdy-zuyker op liet ganlsche eyland flrnol Java by continuatie privative zal werden ge houden voor de Comp'', met dien verstande nogthans, dal d'overbcden van 's Comp" schepen alhier niet de nodige quanti tcil ter vulling van hunne gepermitteerde lasten, des versoe kende, uyt de pakhuysen zullen werden gerieft legens inkoops prys, beswaarl met hel uylgaande regl van twaalf sluyvers
1754. J. MOSSEL. 655 op de honderl vyl' en twintig ponden en nog drie slnyvers voor draag ot' coelyloon, uytgezondert d'overlieden van de schepen, naar Souralla, Mallahaar en I'ersia gedestilleerd, welkers privilegie de Compagnie, volgens resolutie deser rege ring van ultimo Auguslns anno I7;>l, aan hen, mils iiylkcrende hel kostende als voren, op die comploiren aan poeder-zuyker zal laten afgeven, dan wel de winst, daar op vallende, naar dat zv zelfs verkiesen znllen, gelyk ook de burgers en inge setenen, zo van dese stad, als op Javas Ooslcust, hel benodigde tot consuratic invoegen voormeld uyt de pakbuyzen zal werden overgedaan, ongerekent een enkelde canasser, die zy lot gebruyk wel van andere zullen mogen inkopen en vervoeren, werdende gevolgelvk allen verderen handel in poeder- en candy-zuyker op de voorschreven plaatzes na de publicatie dezes aan alle en een iegelyk verboden by dezen; en oversulks ook allen vervoer van zuykcr van .lavas Oost-cusl, Cherihon en Hautain naar elders als dese hoofdplaatse en voor rekening van de Comp e , alles op poene van confiscatie en verbeurte van de vier voudige waarde. Ilat inzelvervoegen en op gelyke poenalileit zal werden g'inlerdiceert, gelyk g'interdieeert werd by dezen, d'invocr alhier en de verkoop van alle zoorten van Eur&püche mille manii/urlmrii, boe genaaml en van waar ook komen mogten, die binten de Vereenigde Nederlanden eu derzelver resorle gefabriceert zyn; en zoo mede den particulieren aanbreng, zo alhier, als op Javas Oosl-cust, van bentain en cmnpkur Baros van de buyten- of West-rust van Siimalra door alle en een ieder, buylen de geprivilegieerde sociëteit van commercie te Padang. Dat ook ten fine, bier voren aangehaall, namenllyk 10l voorkoming en weiring van alle monhandel en shtykerydn, spetiaal mei en door middel van de vreemde Eurnpeesen, en om andere wigtige motiven en consideratie», aan alle en een iegelyk, hier ter slede ende binnen de jurisdictie van dien geseten ofte daar onder zorleerende, zonder uylzondering, dog spelialyk aan de zee- en scheeps-ollieieren en gemeene zee
1754. J. MOSSEL, 656 varende, op de schepen en vaartuygen, hier ter rhede leggende, bescheiden, by vvege van renovatie en interpretatie van onze placcalen van primo Juny des jaars 1688 en den 14 en October anno 1699, ten nadrukkelyksten zal werden g'ordonneert, gelyk werd g'ordonneert en aanbevolen by dezen: Eerstelyk: dat voortaan niemand zal hebben t'onderslaan van eenige alhier aankomende vreemde Europeen op de rhede en daar omtrend ofte elders, als hier aan land en om alhier, behoorlyk vertold zynde, gelevert te werden, in te kopen eenige Europeese dranken ofte andere provisien, stuk goederen ofte andere gepermitteerde koopmanschappen, ende zulks op verbeurte van alle zodanige ingekogte wharen, als 'er zullen werden agterhaalt, nevens de vaartuygen, waar in dezelve zullen werden bevonden, en eene boete van honderl rd" daar en boven of't quadruplum, zo dal meer bedraagt; te verbeuren by den geene, die bevonden zal werden eenige zodanige goederen van vreemde Europeesen gekogl te hebben, anders als aan land en om alhier, na voorgaande vertolling, gelevert te werden. Ten anderen: dat ook niemand aan vreemde Europeesen zal mogen afstaan ofte verhandelen eenige goedereu ofte koop manschappen van zodanige sortemenlen, als alleen voor Europa dienstig zyn, zo die alhier vallen, als van buylen aangebragl werden, op de verbeurte van zodanige Europische sortemenlen van goederen, als, aan vreemde Europeesen vcrkogt zynde, zullen kunnen werden agterhaalt, en dat lot schade van den verkoper, die gehouden wezen zal de penningen, voor zodanige verkogle goederen onlfangen, den koper Ie restitueeren en daar en boven nog te betalen eene boete van hondert rd s ; even gelyk den geenen, die naar reglcn zal kunnen werden overtuygt eenige Indiaschc goederen of koopmanschapppeu van zodanige Europische sortemenlen aan vreemde Europeesen verkogt of gelevert te hebben, schoon de verkogle of geleverde goederen niet mogte werden agterhaald, verbeuren zal de waarde van zodanige verkogle goederen niet alleen, maar ook nog de voorschreven lioete daar en boven.
1754. J. MOSSEL. 657 PLAKAAT-IiOKK DEEL TI. 42 Ten derde: dnl alle olïiciercn en verdere bediendens van de zeevaarl en zo mede alle andere onze ingesetenen, 't zy Coinp" dienaren of burgeren, Mardykers, Chineesen, Moren, Jentiven en andere, geene uytgesondert, zal werden gelast, gelyk dezelve werd gelast en aanbevolen by dezen, dat zy baar zullen hebben t'onthouden om in 'sConip' ofte hunne schepen of vaartuygen t'onlfangen ofte overlenemen eenige wha ren olie koopmanschappen van vreemde Europeesen, zo voor hen zelve als voor andere, en voor al omeenige zodanige goederen met 's Comp' sjampangs ofte met hare boots of srluiylen aan land Ie voeren, op poene van confiscatie en arbitrale correctie daar en boven, naar vereisen en bevinding van zaken. Ten vierde: dat, even als by het voorschreven placcaal van den 14 <n October 1699 en het vroegere van den 7 en July 1667, ten overvloede andermaal ten scherpsten zal werden verboden, gelyk verboden werd by dezen, eenige wharen ofte koop manschappen, die van buyten werden aangebragt (de lyfeygenen daar onder begrepen); door een ander canaal alhier in te voeren als door de grote rivier dezer stad, door en voor by de boom en het tolhuys, aldaar zynde, op poene, dat den geene, die na de publicatie dezes bevonden zal werden geprobeert te hebben eenige goederen of slaven in te voeren door ofte langs een andere weg, 't zy door deze of geene rivieren, kreeken ofte andere canalen, als ook langs de stranden en aan deeze of geene thuynen, Ie rekenen met en van de rivier Tangerang ten westen tot en door de rivier van Crawang ten oosten van deeze plaats, niet alleen verbeuren zal alle zodanige goederen ofte lyfeigenen, als hy dus ter sluyk getragt zal hebben in te voeren of wel reets ingevoert zal hebben, maar ook nog daarenboven viermaal de waarde. Ten vyfde: dat zal blyven slandgrypen de gerenoveerde ordre, dat d'overheden van 's Comp* scheepen en vaartuygen van den tyd af, dat te deser rhede ofte elders het anker hebben geligl om naar dese of geene plaats te vertrekken, gene particuliere en voor al geene contrabaade goederen of volumes uyt of in
1754. J MOSSEL. 658 deselve en andere schepen of vaarluygen zullen mogen inneemen, nog af- ofle overscliepen, 't zy buyten de rbede, onder d'eylanden ofle elders onderwegen, van wien het ook zyn niogle, op poene van boven de poenaliteiten, op den illegitimen handel geslalueerd, nog aan den lyve gestraft ofte zodanig gemulcteert te werden, als naar gelegen theid van personen en zaken zal g'oordeeld werden te behoren, mitsgaders zulks ook uyldrukkelyk t'exlen deeren en applicabel te verklaren, gelyk geschied by desen, tot en op de zulke, die, ter rbede leggende, eenige goederen voor schepelingen van andere, op bun vertrek staande ofte afgedrevene, dan wel aangekomene schepen overnemen of komen te bergen. Ten sesde: dat voortaan weder niemand, 'tzy van land ofte van de schepen en vaarluygen alhier ter rbede, dan alleen den sabandhaar en licentmeester in zyne functie, zig zal mogen verstouten te gaan ofle varen aan boord van eenige vreemde Europische schepen, hier ter rbede ofte elders omtrent deselve leggende, op poene, dat die-daar van naar regten zal.werden overtuygd, verbeuren sal eene amende van twee hondert ryksdaalders, 't zy dat hy op zodanigcn vreemd schip eenigcn handel zoude mogen hebben gedreven ofte niet. En ten laalsten: dat ook voortaan niemand, 'tzy commis saalhouders, herbergiers ofle andere burgers, veel min 's Comp 8 dienaren, eenige vreemde Europeesen zullen mogen logeeren, dan na van den sabandhaar en licentmeester schriflelyke per missie versogt en bekomen Ie hebben om aan de respeclive officieren der justitie, des rcquirerende, te werden vertoond, van welke licentien de sabandhaar aantekening sal moeien houden en daar van rapport doen aan den Gouverneur Generaal; wel verstaande, dat hy geene licentie om aan land Ie vernaglen of gehuysvest Ie werden zal mogen geven dan aan de capitains, super-cargas, schippers, lieutenants, boekhouders en opperstuur lieden der schepen, nevens een dienaar voor ieder derselve ofte ook wel twee, wanneer zulks door ziekte ofle andersiufs onvermeydelyk zoude mogen bevonden werden; zullende den geenen, die eenige zodanige vreemde Europeesen sal hebben
1754. J. MOSSEL. 659 gehuysvest, gehouden wesen, wanneer deselve weder vertrekken ofte wel elders gaan logeeren, den sabandhaar daar van uyterlyk binnen vier en twintig uuren kennisse te geven, op poene, dat die daar omlrend zal blyven in gebreke, verbeuren sal twintig rd s voor yder persoon. Dat wyders, ingevolge het 62 ste articul van den geueralen articul brief, by de Hoog Mogende Heeren Staten Generaal der Vereenigde Nederlanden, onse Souverainen, op den 4 en September anno 1742 g'arresteerd, by continuatie voor verboden handel zal werden gehouden alle negotie mei vreemde Europeese naden op Europa, zo wel als het remitteren van penningen door hel cananl van deselve, het welke, zedert dal de Comp e de ducalon op assignatie naar Nederland niet hoger accepleerd als legens twee en seventig sluyvers, volgens de gerugten, weder nu en dan is gepractiseerd, als strekkende om den handel van onse mededingers te styven en de Comp e schade en afbreuk te doen, welk een en ander overzulks aan alle dienaren van de niaatscbappy en verdere onderdanen van den Nederlandschen Staat in dese gewesten, item alle inwoonders en onderhorige van hare plaatsen en colonien, by wege van renovatie der daar legens leggende prohibitie by placcaat van den 29' B October anno 1652, nader ten scherpsten werd g'inlerdiceerd by deesen, op poene van verbeurte van zodanige somma van penningen, als zal bewesen werden door hen in den handel met vreemde Europeesen op Europa geparticipeerd ofte besteed, dan wel na de publicatie van desen aan vreemde Europeesen afgegeven of ler hand gesteld te zyn om op wissel of assignatie in Europa onlfangen te werden, boven deporlemenl vanampt en qualiteit, met afschryving van gagie, als hy een 'sGomp s dienaar, en verbeurte van zyne qualiteit en officie, als hy een b'ampt burger is. En laaslelyk: dat, wanneer op eenige schepen of 'vaarluygen van particulieren, onder het gebied van de Comp 1 ' sorterende, bevonden sullen werden nieuw Europisch zeildoek ofte zeilen, daar van gemaakt, dan wel nieuw Europisch touwwerk, de rheder of d'officier, die de besorging gehad heeft, gehouden sal
1751. J. MOSSEL. 66 wie gelyk heeft en of de Comp. geen nadeel lyd, is verslaan de bevindingen by zodanige confrontalien voortaan niet meer te laten annolecrcn op losse vellen papier off kladden, maar ordentclyk te laten inschryven en door den negotie boek houder ondertekenen in een boek, daar toe expres Ie houden, dat yder reis na gedaan werk zal moeten ler hand gesteld werden aan den visilaleur generael ter visitatie en bewaring. 24 Junij. Bestendiging van het bepaalde op 27 Februarij en 2 Junij 1750 nopens den verkoop bij publieke vendulie op crediel van Compagnie's goederen. Op de gedane vrage door den heer Directeur Generaal, ol de resolutien, by dese vergadering op den 27 cn February en 2 en Juny A°. 1750 ten opsigle van d'afgave van goederen, op 's Comp s . vendulien gekogl synde, aan de kopers op credit, onder de precaulien, daar by vermeld, moeste werden aange merkt als temporeel ofte maar voor dat jaar genomen, dan wel als permanent of tot contrarie dispositie stand grypende, zo als uyt derserver teneur voor het naaste moeste werden opgemaakt, onder een verklaring, dat syn Edele, mits de kortheid zynes aanwesens te deser boofdplaetse, van de suffi sance der kooplieden en de borgen, by hen aangeboden wer dende, niet als uyt geluygenisse van andere en dus met geen genoegsaam fondament konde oordeelen om zig daar op ten volle te kunnen genisten, zo is, uyt aanmerkinge van d'abso lute noodsakelykheid van het crediteeren der kooplieden, mits de nog eer toe als afnemende schaarsheid van geld te deser hoofdplaatse, welke het fondament van de gem. resolutien geweest is, goedgevonden en verstaan by deselve ten vollen Ie persisteeren, zo voor den tegenwoordigen als toekomenden lyd, tot nadere dispositie, mitsgaders een lyst van de koopers en d'aangebodene borgen ofte d'onder den andere g'associeerde en voor eikanderen caveerende kooplieden na hel allopen der vendulien te doen fornieeren om door gom. heer Directeur
1754. J. MOSSEL. 660 wesen aan te wysen, hoe liy daar aan gekomen zy en, zulks niet willende of kunnende doen, als een heeler van gestolen goed sal geconsidereert eu gestraft werden. Zullende alle de voorschrevene reservalien, alteratien, bcveelen en proliibitien, in zo verre daar by geen tyd bepaald is, eerst ingaan met primo January van het toekomende jaar 173 U en alle confiscatien en hoetens, dewelke uyt kragte van desen onsen placcate tegens de contravenleurs van dien zullen wer den gedecerneert, werden g'appliceert een derde voor den olficier, die de calange sal doen, een derde voor den aanbrenger, wiens naam daar en boven, des begerende, sal werden gesecreleerd, en een derde, voor de helft ten behoeven van de Comp' en voor de weder helft voor het seminarium theologicuin alhier. Ende op dat al hel vorenstaande met ernst en vigeur moge werden g'executeerd, hevelen en recommanderen wy den onl langer generaal der domainen en den sabandhaar en licent meester, nevens de mindere bediendens van de boom, ten ern stigste een nauwkeurige loesigt te houden en doen houden op alle uytgaande en inkomende vreemde of suspecte vaartuygen, mitsgaders deselve exact te visiteren; injungeerende en gelastende voorts den Raad van justitie deses casleels en Schepenen deser stad, als ook (hm Advocaat fiscaal van India en de verdere respective officieren van justitie, zonder onderscheid ofte aan schouw van personen en jurisdictie, en alle andere juslilicrcu en officieren in India, die desen ofte eenige poiücten van dien eenigsints zouden mogen aangaan, deselve naar dies forme en inhoude sliplelyk t'execnleren ende te doen executeeren, proce derende en doende procedeeren tegens de trangresseiirs zonder eenige conniventie ofte afwyking en insonderheid lettende, dat door die van de boom ofte andere, omtrent de zeegaten posthoudende, niet tegens den inhoude van desen werde gehan delt, also wy dit alles ten nutte van de (lomp' en de goede ingesetenen deser stad eu colonie aldus hebben bevonden te behoren. En ten einde een iegelyk zig kan hoeden voor schade en niemand bier van eenige ignorantie zoude kunnen praetenderen,
1754. J. MOSSEL. 661 bevelen wvj dal ilcse niel alleen zal werden gepubliceert, miis gaders, zo in de Nederduytsche. Portugeesche en Chineesche, als Javaanse en Mafeitsche lalen g'alligeert, aloiume daar men gewoon is publicatie en allixie te doen, maar ook naar alle comptoiren om de West en Oost van India verzonden om dies inhoude aldaar rugtbaar Ie maken en voorts ook aan d'overhedcn van d'éersl derwaarts vertrekkende schepen, als een bylaag van hare instructie, mede gegeven. o|t 7 December 1756 beklaagde zich de Haad van justitie over de «visitatie der lywaten, rondement verklarende niet • ervaren genoeg te weesen in de kennisse der lywaten", waarop dit coUegie ten antwoord kreeg, dat »dc gemelde «commissie mere justitieel" was en ook blijven moest, »dog »dat de Fiskaal hy reiteratie ten dien belange gelast werd, • evenals in opsigte van alle andere placcalen tegen den parti culieren handel, zyn ampl en pligt te betragten, belzy de •visitatie geschiedde met of souder gecommitteerde leeden, »na bevinding van saken". 2 April. Verblijf van Roomsch-kaihoiijken ie Batavia. By een kerkelyke resolutie gezien wesende, dat haar Eer waardens over hel gespargeerde verblyf in dese stad van zeker Hoomsch gezinden bisschop, g'accompagneerd van een anderen geeslelyken of missionaris, die hier in de gezelschappen niet alleen g'admitteerd, maar, wat meer is, g'invileerd zoude wesen; en dat overzulx haar Eerwaardens nodig g'oordeeld hadden daar van. als een zaak van opmerking zynde, kennis te moeten geven, met rememoratie, dal zulx onder anderen lyn regl aanloopt tegen de statuten van de heeren Majores en tegens zeker hesluvl, dal haar Eerwaardens voorwenden by dese regeering nopens de voorsz. personen zoude wesen genomen, onder verdere annunciatie van de peruitieusc sequelen, die hier uyt zouden kunnen resulleeren; over welk sujet gesproken.
1754. J. MOSSEL. 662 mitsgaders gereflecteerd zynde, dat, gelyk deu yver van haar Eervvaardens, die als getrouwe wagters op de muuren van Sion gestadig wagt houden tot conservatie van den zuyveren gereformeerden godsdienst, niet genoeg gelaudeerd kan wer den, ook also zeer te misprysen zy, dat haar Eerwaardens zig arrogeeren hun te hemoeyen met dingen, die, huylen liet bestek der kerkelyke zaken lopende, enkel en alleen van het depar tement zyn van dese regeering, die, zonder de adhorlatien van haar Eerwaardens nodig te hebben, de ordres der heeren Meesters en hare besluyten, wanneer deselve vermeend zulx tyd Ie weesen, wel zal weten te execuleeren; zo is cgler goedgevonden en verstaan voor ditmaal aangaande de presump tueuse voorsorg van haar Eerwaardens geen mouvement te maken, maar hun slegts in ambigue termen Ie laten weten, dat nopens den voorsz. bisschop en missionaris bereeds de nodige voorsieninge is gedaan of nog gedaan zal worden. Het «zekere besluyt", waarop de kerkeraad doelde, is de resolutie der Hooge Regering van 12 Februari) 1754, waarbij aan de bedoelde personen transport naar Koromandel is ver leend. Den 9 deo April 1754 stond hun de Regering, op hun verzoek, toe nog eenigen tijd te Ratavia te verblijven, in weer wil van het advies van één der Raadsleden, die van oordeel was, ■ men Jean Ponce Louis, verre van zyn vcrsoek in te willigen, «als een schadelyk subject in dese colonie behoorde te consi »dereeren en derhalven in versekering te nemen, mitsgaders «sodanig op dese of gene plaats te contineren tot zyn depart •>toe, dewyl het niet dan te rugtbaar ware, dat dien persoon, »een roomsgesinden abt zynde, in clandestine conventiculen «zyn ampt exerceerde met mis te lecsen, doopcn en wal dies «meer zy, mitsgaders dat het evident genoeg was den suppliant »a dessein zig de occasie hadde laten ontslippen om naar «Cormandel te vertrekken, gevolglyk zyn gantsebe toeleg was «om zig hier te blyven ophouden". Ym ook bij 13 Mei 1754.
1754. d. MOSSEL. 663 O April. Bepaling, dat ann <lc bakmeeslers uit Compag nie's dispens Ir Batavia vleeseh zoude worden verstrekt legen inkoops-prijs. De Brigadier Convert verklaarde, dal »hy, Ie meermalen op het onvoorsiensl de spysen der soldaten zynde komen besigtigen, alles wel en conform hel reglement op dal sujet, door zyn Hoog Edelheil den heere Gouverneur Generaal beraamd, gevon den hadde, dog dat hy te gelyk niet wilde ontkennen, hel mogelyk nu en dan wel eens zoude kunnen gebeuren, dat de bakmeesters gènoodsaakt waren op de zogenaamde hagjes dagen zout vleeseh Ie schaffen, dat, lange in de pakhuysen gelegen hebbende, wal aan de oude kant en smakeloos wierd bevonden; dat bovendien het evident was, de bakmeesters het in de presente lyden schraal genoeg hadden, gemerkt deselve yder soldaat de geheele maand de kost moesten geven voor 66 stuyvers en dat onder deselve agl zogenaamde hagjes daneii gevonden wierden, terwyl het vleeseh en spek, uyt 'sComp' pakhuysen niet 25 perc* advans door hen ontfangen werdende, het ffi op 7 sluyvers te slaan quam, gevolgelyk, in stede van correctie, eenige consideratie meriteerdeu; waar over gedelibereerd zynde, zo is goedgevonden en verslaan aan de bakmeesters voortaan voor inkoops prys so veel vleeseh uyt de dispens te doen verstrekken, als nodig sal zyn". 9 April. Regeling van de belasting «voor de gewone, *jaarlykse premie, aan de bediendens der negotie ver »strekt werdende". Het opperhoofd van 't generale zoldy comptoir, de Ravallet, by een schriftelyke demonstratie aangetoond hebbende, dat de Camp* tot dus verre by de belasting voor de gewone jaarlykse premie, aan de bediendens der negotie verstrekt werdende, 25 perc t 0 benadeelt is en zulx ter zake door den logie boekhouder, Knigge, geen reflexie geslagen zoude wesen, dal in vorige tyden de ryksd r van 48 stuyvers by de negotie wierd opgebragt
1754. J. MOSSEL. 664 voor 60 stuyvers ligt gold eu thans maar tegen wesentlyke f 2:8; zo is verstaan van nu af aan daar in te voorsien dooi de belasting te laten geschieden de rd r tegen 60 stuyvers en de contante betaling a uso voor inkoops prys. 9 April. Bepaling, dal »na vorige u&antie" bij de buiten Portugesche kerk ie Batavia wekelijks 10 lasten rijst uit Compagnie's voorraad tegen 8 stuivers de gantang, ten overstaan van gecommitteerden, verkrijgbaar zouden worden gesteld. Zulks geschiedde, omdat »de schaarsheid van rys op de «passer, veroorzaakt door den weinigen aanbreng van dal voed »sel door particulieren, zo groot was, men reeden hadde te »vresen, er uyl hoofde van den groten toevloed van kopers, die • malkanderen verdrongen om gerieft te werden, ongelukken «zouden kunnen voorvallen". Dpzc maatregel hield ongeveer twee maanden stand, maar werd den ll d,n Junij 17154 vernieuwd. Op de rijst-pasar liet de Regering reeds 20 lasten rijst weke lijks uit haren voorraad verkoopen, waarmede /.ij ook voortging na de intrekking van hel in hoofde dezer omschrevene. 7 Mei. Verhooging van de belasting voor huur-rijluigen. Hoewel liet aantal rijtuigen te Batavia was toegenomen, was toch de opbrengst der belasting op de rijtuigen (wagen pacht) niet bijna 5000 rijksdaalders verminderd. Allerlei ontduikingen van de belasting waren hiervan de oorzaak. Zoo stonden b.v. vele particuliere rijtuigen als huiir-iij tuigen te boek. Om hierin te voorzien stelde de Kegering de belasting of pacht voor huur-rijluigen vast, als volgt: voor een rijtuig met 4 wielen en 2 paarden 80 rijksd 8 (vroeger 40) » > » » 2 » » 2 » 60 » » » chais » 2 » » 1 paard 20 »
1754. J. MOSSEL. 665 Elk huur-rijluig moest, behalve met de reeds gewone tjap yub liet Collegie van Heemraden en het jaartal, «waarvoor •betaald is", nog aan de twee heneden hoeken van deachter paneelen beschilderd worden met een opgaande zon, »die »het wapen van Heemraden gedeeltelyk uitmaakt". Vroeger mogten de wagen-verhuurders hunne rijtuigen alleen verhuren aan zee-olïieieren en vreemdelingen, maar nu werd hun toegestaan zulks aan een iegelijk te doen. Wanneer één of meer hunner rijtuigen onbruikbaar werden, moesten zij daarvan kennis geven aan den Secretaris van Heemraden, »alvoorens een andere wagen in dier stede te •employeren". üe rijtuigen, welke de wagen-verhuurders in reserve had tien, moesten op zoodanige wijze "worden vastgelegd, dat deze zonder vergunning van den President of van den Secretaris van Heemraden niet gebruikt konden worden. 7 Mei. Magtiging op liet Collegie van Ileemraden boelen, •als naar bevinding van zaken nodig zullen oordeelen', te stellen op de overtreding van bevelen, «wier executie "hun door de Hoge Regering gedemandeert is". 7 Mei. Prijsbepaling van Ceilonsche caneel, Japansch slaaf-koper en peper. Op last van Heeren XVII n,n werd de prijs bepaald van door de Compagnie in Indië te verkoopen: Ceilonsche kaneel op 80 stuivers of ƒ 4. — het pond (zie bij 18 December 1753); Japanscb staaf-koper op ƒ9O. — de 100 ponden (zie bij 15 November 17S0); peper op f 44. — de 100 ponden. Voor Batavia gold deze regeling, wat de peper betrof, niet; evenmin voor de Limpbosche jonken en voor de Mani lasche handelaren, die »desen corP' voor f 50 de 100 ponden konden krijgen.
1754. J. MOSSEL. 666 13 Mei. Vernieuwing van hel verbod, uitgevaardigd den 10 den Mei 1712, tegen den aanvoer van Room sche geestelijken. Bij deze gelegenheid werd het verbod uitgestrekt over de anachoda's van vaartuigen, komende uil Coehin-China, Tonkin, Kambodja en Siam. De Sjahbandar Ie Batavia moest hun hiervan mededee ling doen. 15 Mei. Last op de Chinesche officieren te Batavia te belalen : 1° «het geene ieder Chinees, uil China komende, voor »hel permissie-briefje om tol het vertrek der jonken Ae mogen overblyven, aan den eersten gezworen »clercq ter generale secretarye komt te belalen, te tweeien 13'/ï stuyvers"; 2° "het geen ieder nieuw aankomende en domicilium Chinees voor het zoogenaamde domi; tciUum-briefje belalen moei, te weelen 1 ryks 'daalder". De clandestiene aanvoer van Chinesche nieuwelingen te Batavia nam schrikbaarlijk toe. Met zeven, in 1754 aangeko men jonken waren 4608 personen aangevoerd, van welke slechts 1928 aangegeven waren. Tot wering hiervan vaardigde de Regering den boven om schreven last uit. Van het totaal der aangevoerde Chinezen mogten 1000 man afgetrokken worden, »die men reekent met de jonken weder »als zeevarende terug te zullen keeren". De Chinesche officieren konden hunne schade verhalen op de anachoda's der jonken. De sub 2° bedoelde rijksdaalder moest verdeeld worden, als volgt:
1754. J. MOSSEL. 667 aan de Secretarissen der Begering 24 stuivers » » Boden van Schepenen 6 » » ■ » » de Chinesche officieren 12 » » Compagnie voor het zegel 6 » 15 Mei. Verbod legen de opnaait' in doodvonnissen van de bewoordingen: »dat haar doode lighaam langs de ten afschrik van anderen gesleept zullen »werden' . De Begering keurde die bewoordingen af, «nadien de afschrik • vooraamentlyk moet veroorsaakt werden door de executie »sehe en dit [slepen] ter sake niets doet; ook 't stellen van •diergelyke periodes buyten de gewone termen zyn en dier »balven best is daarin de gewone trant te volgen". 10 Mei. Verklaring, dal het verbod tegen het vervoeren van suiker, bedoeld bij het plakaat van 29 Maart 1754, alleen betrekking had op de Weslersche kan toren, mal inbegrip van Malaka. Naar plaatsen beoosten de straat Sunda en de straat Malaka bleef dat vervoeren vrij, mits na verkrijging eener sebriftelijke permissie, te Batavia en te Bamtam van den Gouverneur- Generaal, elders van bet boofd der plaats. De Compagnie bad bij dat vervoer «geen nadeelig belang". 20 Mei. Invoering van bezuinigingen bij de Academie de marine. Door curatoren van de academie de marine by een extract resolutie van den 2 cn Maart passalo onder meer aangetoond wesende, dat gesegde oeffenscliool sedert den 22 en Augustus 1752 tot den laatste February deses jaars in effecte ten agteren geteerd is een notabele somma van rd s 6313:5672, met
1754. J. MOSSEL. 668 versoek, dat liet dese regeering behagen mogte een middel uyt Ie vinden, waar door dat huys 10l een liqniden staal gebragt en gehouden zoude kunnen werden; zo is l>y exami natie van eene in voorz. extract g'insercerde spcciliquc memorie wegens de gesegde Ie rug teering, met de verdere daar nevens overgelegde reekeningen en aanwysingen, gcrcmarnjueerl. zynde, dat op de maandelykse ongelden van dal huys, zo mei betrec king tot de menage, als omtrend hel gelal der bediendens, wel wat afgedongen, mitsgaders by bet ter aarde bestellen der leerlingen en meer andere uytgiftcn vry wat zuyniger te werk zoude kunnen gegaan werden, verslaan het een en ander door voormelle curatoren te laten werkslellig maken in deser voe gen, als: Eerstelyk: om de kosten van de tafel, die volgens reeckening voor 56 ordinaire en S extra-ordinaire eeters in eender jongst gepasseerde maanden komen Ie bedragen ryksdaalders 507 \l. 1 , in deser voegen te diininueeren, dal in het vervolg voor 56 vaste tafel gasten en 4 extra-ordinaire dilos van de scheepen, 't zy er meer of min zyn en dus in 't geheel 40 personen, niet meer zal mogen opgebragt werden als rd s 6 ter maand voor ieder, daar onder ook begrepen de gewone tractementen, zo by het doen van examen, als by het overlyden van eenige leerlingen, en zonder verstrecking van eenige provisie uyt de pakhuysen, als tegens betaling na den prys, die andere gestig ten voldoen, nadien er wel zullen gevonden werden, die gene* gen zullen zyn de besorging van dien, na een daar na op Ie maken behoorlyk reglement, voor dat geld op zig te nemen en waar door 's maandelyks, met vergelyking van het geene thans daar voor opgebragt werd, besuynigt zal werden rd 8 67 en in liet jaar rd s 804, en nog ruyin zo veel wegens 't verstrekte uyt de administratien, mitsgaders overzulx dat artieul maar bedragen sal een somma van rd s 2880 Ten tweeden: om op de klederen en verdere lighaams behoeflens van de leerlingen, by wege van aanbesteding als andersints, zodanige bepaling Transporteere rd 9 2880~~
1754. J. MOSSEL, 669 Per transport rd' 2880 te maken, «lal de reeckening van de "kleermaker, ieder pak klederen bestaande nyl rok, camisool en broek, omtrent te slaan komt op rd s 30, dus voor 24 cadets in 't jaar » 720 hel kostende van hemden, etc, item koussen, met hel wassen en verstellen, etc, te nemen op 10 rd 5 's inaaiuls » 120 de paruyken en hoeden 's jaars op » 200 » schoenen » 150 dog zeidgeweiren zullen de cadets zelve moeten in 'l huys brengen of bekostigen. ook zal het genot uyl de pakhuysen door de voorz. schicking omtrent de spys reekening te niet lopen. daar en legen zal 't traclement jaarlyks voor den predikant, die 't huvs bedient, mogen blyven op 100 ducatons of „ » lGi'/j Ten derden: om 't salaris der bediendens door 't afschaffen van den castelyn en cyffermeester, die rd 9 20 winnen en welke eerste bediening dooi den onder-gouverneur en den laaslen door den schryfmeester sal kunnen en moeten waargenomen werden, sodanig te diniinuceren, dat door de toe legging van nl s 20 aan den schryfmeester, in slede van zyn thans winnende salaris van 12 rd', de maandelykse rolle rd' 32 minder en dus maar 297 ofle in't geheel jaar niet hoger te slaan komt als » 3684 en wyders op de meerdere inkrimping bedagl te zyn. Ten vierden: zullen sodanige uitgiften als aan glasemaker, boekbinder, etc, moeten agterwege blyven, nadien 't benodigde door werklieden uyt 't ambagts quarlier en op de boekbinderyen wel zonder zulke grote kosten, als daar voor opgebragt Transporteere rd 3 7916'/,
1751. J. MOSSEL. 67 Generaal ingedienl Ie werden, ten eintle de vergadering met en benevens zyn Edele over de suffisance derserre kan oor deelen. 24 Junij. Voorschriften nopens den handel in rijst <ij) Java. Aangacnde den insaeni van ryst, waarvan in den voorleeden jaer, volgens schryvens der Samarangsche ministers, een aan zienlyke quanlileit van ruym 70U0 lasten, dus over de duysent meer als in het vorige, daar waren ingepalmt, is verstaan, onder belnyginge van genoegen hier over, te remarqueeren, mitsgaders dat ministerium aan Ie beveelen om in't vervolg voor de vermeerdering, niet alleen van dese leverantie, maar ook de voorlsettingc van die der bovenlandse producten, waai' van men in den voorleeden jaar om de bekende, dog tbans genoegsaam gecessecrde sirooperyen der rebelleerende prinsen weynig beeft konncn gaudeeren, allentelyk te waken en sorg Ie dragen, dat dit jaar den insaein van ryst zo opulenlworde, dat van dal noodwendige voedzel, tetfens ook zonder eenig ontrief van dese hoofdplaats, op die cust zelfs aan de parti culiere gepermitteerde negotianten een naamwaardige quanti teil Comp*. wegen kan verkogt werden en die verkoop dus de Comp'. meerder profijt koonicn af te werpen als 10l nu toe; zynde daarom dan ook, en om deese leverantie al verder bevorderlyker Ie doen zyn, goedgevonden en verstaan de verleende licentie tot een vrye ryst verkoop op Sourabaya, die niet alleen seer binderlyk scbynl te weesen in den verkoop van dat eorl op andere plaatsen, maar daar en boven ook andere regenlen groote aanleydinge geefl lot jaloezy en sluy keryen, ja zelfs ongepermilleerden bandel op sodam'ge plaatsen, daar dal. voedsel anders van Java niet na toe mag gebragl, nog verkogl werden, na bet voorstel van den gouvern r . van Hobendorff in Ie trekken, mitsgaders de Soerabaayse boofden allezinls onilrend den inkoop van rys, Comp 5 . wegen, Ie stellen onder een en deselve verpligling als alle andere regenten, en
1754. J. MOSSEL. 670 Per transport rd» 7916'/j werden, zal kunnen verrigt, terwyl ook de kosten van begravenissen gemenageert en telkens niet. meer daar voor sal opgebragt werden dan rd" 30, sonder iets te betalen voor de lykwagen of dragers, en dus in 't jaar voor twee gesteld rd* 60 aan d'beer Martensz voor de correspondentie. . » 100 » » » voor instrumenten en boe ken, stelle » i5O somma ... rd s 8126 1 /, waar van de cadets hare klederen op reeckening gesteld weiden, bedragende na voorgaande stelling rd' 1190, en dus hlylï ten lasten van de academie rd' 6956'/ 2 . zullende, wanneer't eens op dien voel gebragt is, de inkomsten van dat buys, die ver over de rd 8 8000 'sjaars bedragen, de lasten kunnen goed maken en het op dusdanigen wyse gaande te houden, en dieibalve voormelde curatoren te injungeeren haar uyterste vermogen aan Ie wenden om die scbickiiigcn en 'l geene verder nog zoude kunnen uytgewonnen werden, in train te brengen. 2-1 Mei. Last op de huilen-kdiitoren aan de schepelin gen op Compagnie's schepen, gedurende de legdagen, kostgeld Ie verstrekken, nevens rijst, zont en arak. Uit onkosl-rekeningen van liet verstrekte aan schepen en schepelingen was gebleken, dat de ongehlen, met betrekking lot de verstrekking van provisien, »de macht verre te buyten ging". Het kostgeld werd bepaald: voor kajuils-officieren op f 4:10: — 'smaands; » dek-officieren » » 5: —: — » »de gemeenen" » » 2: —: — » »in snlken gevalle het verdere randsoen stilstaande". Behielden echter de schepelingen liever bet gewone scheeps rantsoen, dan moest hun zulks toegestaan worden. Op enkele plaatsen was deze regeling reeds in practijk gebragt.
1754 J. MOSSEL. 671 24 Mei. Vergrooting van de hoeveelheid specerijen, jaar lijks van Regeringswege aan inlandsche vorsten ten geschenke te geren. In aanmerking genomen zynde, hoe nu en dan by 's Comp s papieren is Ie voren gekomen, dat op eenige plaatsen in desen archipel speceryen zyn aangehragt, die na alle apparentie op een clandestine wyse zyn bemagtigt geworden, gelyk daar van nog een blyk werd gevonden by het jongst van Banjermassing ontfangene schryvens van den 20'" January passato, na dien den resident zegt, dat den lommongang aidaar van de aankomende vaartuygen van Baly en Mandhar wel een quantiteit van 10000 \r noten musschaten, circum circa 100 fê uytmakende, aangeslagen had, ja, dat daar van nog in 'sComp 8 logie te koop was geveilt geworden, zo is, uyt consideratie, dat de inlandsche vorsten, die daar van in het gemeen by het doen der schenkagieii maar in een geringe en médiocre quantiteit "sComp* wege voorsien werden en dus somtyds na middelen omsien om daar van na hare benodigtheit gerieft te werden, op een wyse, die in hare gevolgen met het belang van de Comp'' gansch niet quadreeren zouden, goedgevonden en verstaan van nu al' aan de koningen en vorsten om de Oost van Batavia, van dewelke men gewoon is jaarlyks geschenken te onlfangen en te recompenseeren, insonderheit die van Celebes en Banjermassing, by bet doen der contra geschenken een quantiteit van 100 tot 150 'S noten musschaten en ook zo veel nagulen te voegen, om dus doende deselve te diverleeren van ongepermitteerde wegen en middelen te soeken om daar van voorsien te werden. -li Mei. Wijziging van de pacht-voorwaarden der sjah bandarijen en tolpoorten op Java. Eerstelyk, dal de vervoer van zuyker alleen aan de Comp e blyfl, na het voorbeeld ler deser hoofdplaatse, mits betalende [de pachter] na rato so veel minder, als de pagl van dies
1764. J. MOSSEL. 672 uylvoer sal bedragen e» dewelke, niel belfeckhig Lol Batang op 4400 picols gerekend werdende, oversulks rd* 185 ren deeren, en waar door hy sal kunnen bestaan met de betaling van rd" 100 voor de pagt dier sabandharye; ten anderen, dat ook aan de Cornp 6 alleen zal gereserveert blyven allen handel in cattoene garen, zonder dat iemand zig daar mede zal mogen bemoeyen. Overigens werden de navolgende paclil-gebieden aan den vorigen pachter «wegens desselfs onbaatzuchtig gedrag" bij admodiatie voor drie jaren gegund, t.w.: Paccalongang voor Spaansche realen 385 's maands Batang met de vyf campongs, Maboer, Tjilang, Maratoea, Calioerang en Ita, buyten de suyker » » 100 » Gandal » » 90 » Pamalang » » 61 » Tagal » » 261» » de vogelnest klippen » » 4150 » » Gaddoese tabak » » 28i> Brahan en Wedong » » 160 » en I'aradessie » » 60 » 28 Mei. Last op de builen-kantoren aan boord van Com pagnies schepen teen behoorlijke indagatie Ie laten ■"doen na de meerdere, particuliere goederen of volumes, »als liet reglement dicteert, met applicatie der straffen 'en poenaliteyten, op dat mject gestatueert". De facturen van aankomende schepen moesten worden nage zien en, »zo bevonden wierd, dat 'er ruymte genoeg in de «schepen behoorde te zyn om 's Comp s goederen te bergen, • moest men alsdan door dies officieren doen vergoeden het -nadeel, dat daardoor aan de Comp 8 goederen was toegebragl".
ÏÏS4. J. MOSSEL. 673 PLtmil-Klim DEEL VI. 43 Meermalen bleven namelijk Compagnie's goederen achter, omdat de schepen met te veel particuliere goederen beladen waren. Tevens bepaalde de Regering »de factuuren en cognossemen ten in aparte couverten te addresseren, mitsgaders, buylen »des, geene directe brieven meer in de papier kassen, maar »in aparte omslag te senden, so na, als van Batavia". 28 Mei. Last op de biiilen-kanloren, "daar andere Euro tpeese natiën met ons geselen zyn, dan wel ten handel tkomen", naauwkeurig opgave te doen van de schepen dier natiën, hun handel, enz. Dit was eene «oude, dog ten principale in 't vergeel boek «geraakte ordre". 51 Mei. Reglement voor de Chinezen te Batavia. Arl. 1. Alle Chinccsen, die binnen dese stad Batavia en de jurisdictie ran dien woonaglig zyn, daar onder begrepen kin deren van de mannelyke sexe, boven de 14 jaren oud, zullen in de maand January aanstaande hun moeten aangeven by den capitain en lieutcnanls, item de wykmeeslers van hare natie, ten einde door deselve hare namen, woonplaatsen en handteeringen genoteerd en daar van behoorlykc rolle gefor meert te werden. Arl. 1. En zullen voorsz. Chineesen vervolgens jaarlyks, precies in de maand January, weder moeten compareren voor haren capitain, item lieulénants en wykmeeslers, ieder in den hare, om te verantwoorden hunne namen, woonplaatsen en handleeringen, waar van gemelle officieren en wykmeeslers weder distincle notitie zullen moeten houden. Art. 3. Op poene voor de gene, die na den laatsten January bevonden werd de voorsz. aangevinge of verantwoording ver zuyml U\ hebben, van twaalf rd s ten behoeve van 't Chineese hospitaal alhier.
1754. J. MOSSEL. 674 Art. 4. Suilende degene, die (e deser plaatse haar fixuni domieilium gehad hebben en genegen zyn na China te relour neeren, dan wel na een ander buy ten plaats te vertrecken, van hun aanstaande deparl van hier kennisse moeien geven aan hunne officieren, die daar van pertinente aantekening l>\ de roHe zullen moeien houden en aan den verlreekenden persoon een certificaat verleenen, ten hlykc, dat hel verdek mei haar voorkennis geschied. Art. a. Welk certificaat den vertrekkenden persoon of personen zullen moeien vertponen, eersl aan den sabandhaar, die daar onder voor gezien sal leekenen, en dan aan den nachoda of hoofd van het jonk of vaarluyg, waar mede zy van hier willen navigeeren, /.onder welk zodanige nachoda of hoofd haar niet zal mogen innemen en van hier vervoeren, op hoele van 100 rd' of zodanige correctie, als uien, na de gelegenlheid van zodanige verlreckende persoon, zal vinden te behoren. Art. G. Gelyk diergelyke verlreckende personen, geallra peert weidende sig van dese plaatse Ie willen elnigneeren zonder voorkennisse van de Chincese officieren, voor den tyd van drie maanden in de ketting zullen werden gecondemneert om aan 's Comp' gemeenc werken dienst te doen. Art. 7. Ingelyker voegen zullen de geene, die uyt China of van andere buytenplaatsen alhier aankomen om zig met ter woon te slabileeren, hunne namen en handleeringen moeten opgeven hy hare respective officieren, omme heboorlyk g'enrolleerl en vervolgens, met hekendmaking van have woon plaatsen, jaarlyks in de maand January de revue gepasseerd te werden, op gelyke hoete, als hier voren, op arlieul ij, vermeld is. Art. 8. By eenige rupturen zullen uyt twintig huysen in de campong alle nagt yy( man de wagl hebbeu, als twee man v;m !) 10l 12 en de overige drie man yau pver 12 (of als de twee in huys kunnen gaan) lussen 12 en 1 uur tol i> uuren. Art. 9. Hese manschappen, de wagl yder vuur haar eigen
1754 J. MOSSEL. 675 huys houdende, moeten ler weder zyden nauw agt geven, wal in de buysen lussehen beide passeert, wie daar in-en uylgaal en of daar inlanders onder zyn, waar van dese waglbebbcnde aanstonds rapport aan de capitain of wykiiieeslers zullen nebben Ie doen, of by verzuyming zullen als schuldige aan gemerkt werden. Art. 10. Dat na negen uuren alle mans slaven zullen binnen de buysen gesloten blyven. Art. 11. Dat, even als by bet 2 ] " arücul omtrent de gaande en komende gesegt is, daar onder ook zal begrepen zyn, indien de waglbebbenden ter wederayden zullen geweten bebben, dal eenige buurliedeu daar mogle wonen, die mei quade menseben samen spannen ofdaaromlrend correspondentie bonden, en zy dal verswygen, zo zullen zy insgelyks als schuldigen geconsidereert en gestraft werden. Arl. \l. Dal, indien eenige Chineeseo uyt bet campong schietgeweiren moglen hebben ot' bewust zyn, dat andere bel zelve by zit; bonden, indien zy dal verswygen, ook als schul digen zullen gepunieerd werden. Ait. 15. Die (hans geweir heef! leggen, zal 't aan den capitain moeten opgeven en die aan den Gouverneur Generaal, om ordre Ie stellen, buylen hare schade. Ail. 14. De Chineesèn, die in de slad wonen, zullen baar aparte wykmeesters bebben en, als 'l door den Gouverneur Generaal gelast werd, onder een hooft of hvee versameien naasl de passer en ordre wagten. öl Mei. Toekenning run 8 rijksdaalders 'smaandsaan den organist run de kasteds-kerk te Batavia als "middel »van bestaan". Zijne bezoldiging licdroeg f 00 's maands, terwijl hij boven dien «ondcr-conpmans Irademenl." genooi. Een en ander moesl uit de kerken-middelen betaald worden.
1754. J. MOSSEL. 676 51 Mei. Versltekkmg uil den medicinalen winkel aan de twee stads-doctoren Ie Batavia van medicamenten, ter waarde van f 300, elke drie maanden. Zij mngten, naar hunne keuze, die soorten van medicamenten nemen, welke zij noodig hadden. Instrumenten konden zij krijgen uil den voorraad van de Compagnie legen helaling met !50 pel. »ad vans" voor de Com pagnie, welke instrumenten «vervolgens voor een gelyk bedragen •weder by de Comp 1 ' zullen werden aangenomen, hy zo verre »alsdan nog van gehruyk zullen werden bevonden", — eene regeling, welke ook voor den stads-apolheker en voor den stads-chirurgijn gold. In 1745 had de Gouverneur-Generaal van Imhoff »in 't par ticulier" eene lijst van medicamenten, welke verstrek! mog ten worden, vastgesteld, maar die lijst was hij lange na niet meer toereikende »om de menigte van menschen in de re «spective godshuysen, etc, onder hel opsigl van voormelde »doctoren staande en na hare opgave ongeveer op 800 koppen "kunnende berekend werden". 31 Mei. Be/paling, dal de chefs van schrijf-kantoren en ter Generale Secretarie de opzieners der boeken aan sprakelijk waren voor alle, door hen afgegeven papieren. Het afgeven van documenten was »wal al Ie frequent" ge worden, waardoor vele slukken te zoek waren geraakt. 31 Mei. Last op de buiten-kantoren, bij gelegenheid van den geboorte-dag eau den Prins van Oranje, len laste van de Compagnie geene feesten meer te vieren. Deze lasl is afkomstig van Hoeren XVII"'". Men iegelijk bleef vrij, bij deze en andere gelegenheden, •uyt eigen, privé beurse" feest te vieren.
1754. J. MOSSEL. 677 31 Mei. Aanstelling van 12 Chinezen tot wijkmeesters in de Chinesche kamp buiten Batavia en van % Chinezen tot wijkmeesters binnen de stad Batavia. De voordragt geschiedde door de Chinesche officieren, van eerstbedoelden aan Heemraden, van laalslbedoeldcn aan Sche penen. Heemraden zonden die voordragt door aan de Regering; evenzoo Schepenen. Voorloopig moesten de Chinesche wijkmecslers zich gedragen naar de instruclien voor Europesche vvijkniecslcrs binnen en buiten de stad Batavia. G Junij. Toezending aan alle buiten-kantoren van een nieuw wtandgewigt". Dat gewigl moest vooral' te Batavia door den ijkmeester, ten overstaan van den Bailluw en van gecommitteerde Schepe nen, worden onderzocht. Laatstgenoemden werden gelast aan eiken ring van het •standgewigt" hunne zegels te bevestigen, »indiervoegen, dat ■deselve niet dan met geweld daar van kunnen werden afgerukt". Wederom waren allerlei verschillen tusschen de gewigtcn te Batavia en die op de buiten-kantoren ontdekt. 11 Junij. Regeling van de rijst-prijzcri te Batavia. De Regering vond goed »de warong houders of ryslboutiquiers, zo binnen als bityten de stad, na de bepaling, die dierwegens bv de jongste pagt conditien, art. 3, gemaakt is, door de officieren der justitie te laten aanseggen, datse de gemeene Javasc rvst tot nader ordre niet hoger dan voor tien stuyvers de ganling en de gemeene Jaccatrase ryst voor twaalf stuyvers de gelyke ganting zullen mogen verkopen; en dat, by aldien na gedane waarschouwing en daar op gevolgde confiscatie der
1754. J. MOSSEL. 678 voor hoger prysen verkogte ryst, niogl bevonden werden, dat dese ordre nog werd gelransgresseert, den ollicier, die de calange doen sal, gehouden zal wesen legen den contravenleur ot' contra ven I eins Ie procedeeren lot hannisseinenl in de ket ting, len einde op dusdanigen wyse in liet geheel af te snyden alle onge[termitleerde, baatzuglige wegen en middelen om dat noodsakelyke voedsel lot een hogere prys te doen slygerenen «lus de gemeente in behoeftige omstandigheden te brengen". Zie ook bij 9 April 1754. 11 Junij. Beboetiny van een Compagnie's dienaar wegens ongegrond beklag over Ie weinig genoten tractement. »Uyt hoofde dese en dergelyke gedoentens zekerlyk met »geen goed insigl geschieden en zulk een stoute onderneming »tcn exempel van andere diend gecorrigeert te werden", besloot de Regering den betrokken persoon »le mulcteeren in een »ainende van twee maanden gagie, len behoeve der Academie »»de marine". 14 Junij. MagHging op het Coltegie van Schepenen de woningen van rijsl-verkoopers Ie onderzoeken. Na het bepaalde op 11 Junij 1754 had men vernomen, »dat wel de boutiquiers dese, aan hun door den Bailliuw uyl name deser regeering verleende ordre hadden g'obtempereert, in zo verre de ryst op hunne warongtafels beliefte, maar datse 's anderen daags en sedert hunne winkels gesloten hadden gehouden tot merkelyk ongerief van de gemeente en dat, na dien Scheepenen niet gequalificeert waren om tot eeniggereg telyk ondersoek te treden door het laten openen van zodanige huysen of winkels, waar in men presumeerde, dal ryst bewaard wierde, len einde deselve tot dies verkoop Ie conslringeeren en omtrent de onwillige te procedeeren na de by jongst besluyt verleende ordre, sonder alvorens daar toe speciaal Ie hebben erlangt ordre deser regeering; zo is, hier over gedelibereert
1754 J. MOSSEL. 679 zynde, uyt aanmerking van dies noodsakelykheit verslaan Schepenen voormelt te qüalfflceereh om de Imysen der warong hbttders of boulicquiere, ilio geen ryst verkopen willen, ie doen visiteeren en zulke bewoonders, by welke ryst bevonden werd, de facie met een huysselyke correelie af te straffen, lot reu exempel van andere, ongehoorsame en willekeurige subjecten, mitsgaders deselve daar en boven ie noodsaken hunne ryst als voor heen Ie verkopen tegens de jongste gestelde prysen". 18 Junij. Last n»i in secrelesae ler drttkpersse te doen wbrengen" zeker berigl van den Baas-kaartenmaher nopens ondiepten en andere gevaren in liet vaarwater betcesten Batavia. Van deze last wordt bier melding gemaakt als een merk waardig staaltje van de geheimzinnigheid, zelfs nog omstreeks het midden der vorige eeuw, van de Indische Regering nopens bare kennis van de Indische zeeën. 21 Junij. Nadere regeling van de viseh-paehl. Naar aanleiding van een geschil tusschen de pachters van de visebinarkt en van den boom besliste de Regering, dat »den pagter van de vismarkt alleen zal mogen bellen den thol van alle aangebragt werdende, gesneden of gekurveu, gedroogde en gezoule vis, komende van de hier omstreeks leggende eilanden en van Bantam, als mede SpeliaaJ van sekere gesoule vis, genaamt tangierie of konings vis en ikan Bantam, mitsga ders van de gesoute oedangs of garnalen, alle bekend onder den naam van Ijauw, welke door de Wetangse vissers hier aangebragt werd; terwyl daar en tegen door den pagter van de boom zal werden ontfangen de pagt van alle ongesnedene of ongekorvene. droge en zoute vis, zonder onderscheid, item van alle gedroogde oedangs of garnalen, mitsgaders van alle gedroogde en gesoute vis, van Siam en Cambodja komende, schoon gesneden of gekurven, also al voor lange daaromtrent
1751. J. MOSSEL. 68 dus de rys aan dien oird jaarlyks, na dal. alvorens door de Tommagongs 10l Sourabaya in de pakbuyzen behoorlyk zal geleverd wezen de by de contracten gestipuleerde quantiteyt, bel verdere Comp 9 . weegen Ie laten inkoopen; als niet den kelyk zynde, dat dezen inkoop, zo daar by maar anders de bekende ordre, op dal sluk gestalueerd, sliplelijk geobserveerd en geen particuliere inleresl gezogd werd, de regenten zo min als den inwoonder zelfs eenig ongenoegen zal kunnen geven, te meer, om dat den armen landman dus zelfs de gelegcntbeyd verkrygl zynen onbenodigden insaam van dat voedsel voor een billyke contante betaling van de band te setlen, welk by anders dikwils aan een particulier voor gelyke zo niet minderen prys badde moeten alstaan. 25 Junij. Vermindering van den prijs van tarwe en brood. (lp de door den beer Directeur Generael gedane verlooning wegens bet kostende der aan handen zijnde tarwe en uyl consideratie, dal als nu zo zeer niet meer plaats hebben de redenen, waarom den verkoops prys van de tarwe aan de hackers ter sessie van den 22' n Aug s . 1749 is verboog!, van 5ü 4 / 5 ryxd s . tot 100 ryxd". bel last, is verstaan de prys weder te verlagen lot 75 ryxd 8 ., wanneer dat graan nog een redelyke winst van 51 perc'. geelt, mitsgaders overzulx ook bet brood weder van drie op twee stnyvers Ie stellen, zo als pro dato van die resolutie geweest is; en daarvan p. extract dezes kennisse te geven aan Scheepenen dezer stad, om zorge te kunnen dra gen, dat het selvc niet booger werde verkogl. en egter zyn gewigt boude, alzo de hackers 'er op dien voet wel mede uyl kennen. 29 Junij. Bepaling, dal de Chinesche, te Balaria aan komende jonken, niel alleen voor uitvoer, maar ook voor invoer, redemptie~geld zonden belalen. Door de gesamenllyke annacbodas van d'aanwesende Chineese jonken en d'officieren van die natie alhier bij requeste ver-
1754. J. MOSSEL. 680 tusschen die beide pagters indiervoegen is gehandell geworden en onaangesien 't welke die van de boom, zig ten onregte fundeerende op het 24 ,te articul zyner pagt conditien, waar by alleen gesproken werd van aangcbragl werdcnde gedroogde of gesoute vis tot consuriitie, voor dewelke geen inkomend regt behoefd betaalt te werden, de voordelen van de pagler van de vismarkt tragt na zig te sleepen; dog tot preventie van welke disputen en hacquette onder de toekomende pagters, welk volk dog in het gemeen seer fertil is in het inlerpreteeren v;m dese of geene passagien ten haren faveure, wierf ook nog goedge vonden by de conditien dier beide paglen voor het naast komende jaar dit poinct, conform de voorsz. decisie, nader op te helderen en de periode, daar van sprekende, by deselve te laten induceren". 21 Jutlij. Vernieuwing van hel bepaalde op 26 Mei 1719 nopens de inlevering van nmsumtic- en andere rekeningen. »Als een ingrediënt voor de scheeps-doos" moest de Com mandeur en Opper-equipage-meesler een exemplaar van deze bepaling doen toekomen aan alle ter reede Batavia arrivee rende schepen, onmiddelijk na hunne aankomst, als mede aan alle »in het land varende kielen". 21 Junij. Ampliatie van hel bepaalde op 12 Maart 1754 nopens de uitbetaling van maand-gelden. Door den heer Raad extra-ordinair, de Nys, als Commissaris van de verstreckiugen der goldyen, voorgedragen zynde zyne beswaarnis met betrecking tot het geresolveerde op den 12«> Maart passato ten opsigle der verslreckingeu of afbetaling van goede maanden door de scheeps soldy boekhouders, dan wel expres daar toe aangestelde gecommitteerdens, aan de opper en onder officieren, item gemeenc mattrosen op de alhier ter rheede en ten eilandc Onrust leggende schepen, nademaal de
1754. J. MOSSEL. 681 opgebragt weidende personen somlyds niet alle genegen zyn hunne Ie vorenstaande soldyen te ontfaiigen en dus doorgaans een goed gedeelte van het ten dien fine ontfangene geld onverstrekt blyft, waar door sonityds weder eenige ongeper ïniltccrde kunstgrepen /.ouden kunnen uytgcdagt cu in 't werk gesteld werden, so tol nadeele van de Comp e , als die van de zeevaart, oversulks versoek doende, dal ten dien opsigte de nodige ordre tot voorkoming van diergelyke mesusen en onbe hoorlyke behandelingen moglen werden gesteld; zo is, uyt hoofde men nu reets maar al te veel ondervinding heeft van de quade praclycquen, die ten opsigte van dit stuk meer als ooit bevorens in swang gaan en tot welkers tcgengang gecne genoegsame middelen bcdagt kunnen werden, goedgevonden en verstaan, by wege van ainpliatie van het voorsz. bcsluyt, bel oppcrhoold over bet generale soldy comptoir, den opper koopman, de llavallel, te gelasten de nodige ordre te stellen, dat de gemelde scheeps soldybockbouders of andere, die tot hel afbetalen der goede maanden, etc. aan de scheepelingen gecommitteerd werden, voortaan hel geld, dalseby ordonnantie ten einde voorsz. van den groot winkelier, Mcrscn, onlfangen, dog nicl ten vollen uyt gegeven hebben, na de gedane ver streeking, op ordonnantie van den heer Commissaris der ver slrcckingen, weder aan den voorsz. winkelier komen ter hand te stellen en niets daar van onder sig behouden, op wal pretext of voorgeven zulks ook zyn mogte, zonder dat gemelde groot winkelier van dat Ie rug gegevene, onverstreklc geld zal mogen afhouden de gewone drie stuyvers van de rd r , aan hem voor een gedeelte tot een middel van bestaan tocgelegl, nadien by het selve alleen genieten mag van 't geen reël verstrekt werd; en wyders ook nog, tot voorkoming van alle slinkse praclyequen, door de gemelde scheeps soldybockbouders of gecommitteerdens op de quitantie rolle, na dat de gene, die hunne maandgelden ontfangen en daar voor ten overstaan van den commanderende lieutenant of andere gesaghebbende personen, dan wel twee stuurlieden, behoorlyk getekend hebben, te laten royeeren en van de som aftrecken de daar op verder
1754. J. MOSSEL 682 bekend gesteld zynde personen, zo onder officieren als gemeene, dewelke, het zy, om dat deselve geen penningen benodigt, dan wel ten fcyde der afgave, die aan schecps boord geschied, niel tegenswoordig of iiilusselien op andere bodems niogtcn lieselieiden zyn, geen verstreeking genoten hebben; mits gaders, uyt hoofde dat veele .schepelingen gevonden werden, dewelke nog lesen, nog schryven kunnen, egter gehouden zyn eenig merk onder haar naam voor de ontfangene pen ningen ler neder te stellen, de voornoemde gecommitteerdens te gelasten om, nevens het merk van een iegelyk der geene, die niet kunnen schryven, te voegen in geschrifte, dat zo danig een leken gesteld geworden is door den genieter. 28 .limij. Vermindering van de belasting op hunr-rijlm geii voor tvagen-wrhuurders, woonachtig buiten Batavia. Deze verdienden veel minder geld dan de wagen-verhuurders. binnen Batavia gevestigd. «liet wesentlyk met de wagenverhuurders huyleu de stad »in verre na s<> voordeelig niet gesteld is als met degene, die «binnen wonen, welke, als veel nader hy zynde, de eerste «aftrek hebben, daar in tegendeel die van huylen, als verre •van de hand wonende, zeer seldcn en gennegsaam niet anders. >dan wanneer er geen wagens binnen de stad te krygen zyn, »hunne ryluygen verhuuren kunnen, schoon ze egter deselve •lasten, welke aan die omslag vast is, te dragen hebben". De Regering bepaalde daarom voor hen de jaarlijks op te brengen belasting op 50 rijksdaalders voor een wagen en op 12*/ j rijksdaalders voor «ieder chais". 28 Jiuiij. Bepaling, dat juicht gekeven iiioi/t werden van hel wajang-üpelen op suiker-molens, gelegen builen het gebied der pacht. Ily een requesl van den pagter der waeyangs gedoleert zynde over dal veele Chineesen, om te ontgaan de gestelde tax oj)
1754. J. MOSSEL. 683 hel speelen derselre, hun fuudeerende op hel elfde arlicul der paglconditien, nu ccnigen tyd herwaarts luidden beginnen Ie pracliscercn die lonneel spellen, niet alleen op hunne eigene zuvkerinolens te vertonen, maar deselve daar en boven aan andere len dien einde te leenen, 't welke reets 10 verre was gegaan, dal er in dit jaar op Caliabang twaalf en een halve, op Carang Tjnngok drie en een balve, op Tolok I'oeljong vier en op Tjakong een en een halve pangongs gespeelt waren; leffens versoek doende, dat, vermits dit niet alleen tot merkelyk nadeel van bem, suppliant, in 't bysonder slreckende is, maar ook voor de Comp" by bet verpagtcn van die spellen in 't vervolg scbadelyk wesen zoude, daar omtrent de nodige ordre gesteld en by dienvolgende gepermilteert mogte werden de geregligbeit der voorsz., genoegsaam clandestien gespeelde waeyangs Ie eisscben en in te vorderen; zo is, uyl aanmer king, dat by bet voorscbreve elfde arlicul dier pagt conditien bel regt van den pagler ten platten lande bepaalt is geworden tol, aan de rivier de Marende, item de posten Meester Cornelis en Tangerang, binnen welke cerstgemelde rivier Tjakong legt, verstaan den pagter te accordeeren om van de aldaar gespeelde een en een balve pangong bet geslatueerde te vorderen en zo ook van alle degene, die, ofschoon boven de gemelde limiten gelegen, tol bel vertonen- van die speelen hunne zuykernioleiis aan andere geleent hebben ofte in bet vervolg daar toe leenen dan wel ten gebruyk geven mogten. 28 Junij. Wijziging run lui bepaalde op 11 Junij 1754 nopens den verkoop van rijst. Den aanbreng van ryst te deser stede sedert eenige dagen zodanig beginnende aan te wackeren, dal de greeligbeid onder de. gemeente om van dal voedsel gerieft te werden merkelyk begint Ie verslappen, waar door dan ook komen te eesseereii de redenen en inotiven. die dese regeering op den ll' n deser maand, na 'l genoteerde by resolutie van dien datum, gepermo veerd hebben andermaal alle weeken tien laslen ryst by de
1754. J. MOSSEL. 684 buyten Portugeese kerk met de kleyne maat te laten verkopen; zo is op de propositie van den licere Gouverneur Generaal verstaan met de verstrekking der voorsz. tliicn lasten ryst uil 's Comp a pakliuyscn ten meeruicldc cyndc en in zo verre den distributivcu verkoop buyten de slad betreft, Ie superce deeren, maar voor als nog te Myven continueeren met liet verkopen van twintig lasten van dat graan op de gemeeiie basaar of rystmarkt, lot lyd en wylc zal bevinden, dal door bet accrcsseeren van den aanbreng van ryst door de particulieren zulks niet meer nodig zy. 28 Junij. Bepaling, dut Compagnie's lij [dijenen, die zieh vrijkochten, niet verpligt zonden zijn te betalen de som van 10 rijksdaalders, bedoeld bij de resolutie van 15 November 1755. Er bestond weinig vrees, dal die ex-slaven en slavinnen ten laste van de Diaconie zouden komen, «gemecnlyk boog bejaarde »en incest alle oncbristenen zyndc", die »nicl ligt tol onse «religie" overgingen. Het vrijkoopen gesebiedde meeslal dooi' één ol' meer slaven in zijne (of bare) plaats aan de Compagnie aan te bieden. Zij of hunne vrijkoopers moesten de cautie stellen, voor geschreven den ll (len October 1746. 28 Junij. Opening eener faket-vaart tusschen Batavia en Samarang. Door den heere Gouverneur Generaal gesproken zyndc over het wisselvallige overbrengen en bestellen van 's Conip' brieven na en van Java, zo per zee gelegentheid, als over land, nadien, het eersigemelde niet anders kunnende geschieden dan mei de scheepen en vaartuygen, welkers vertrek en Ie rug komst gemeenlyk na de saysoenen gereguleert werd, men oversulx niet ten allen lyde en veeltyds, als zulks het meest is, eenige brieven van hier dan wel van daar afvaardigen kan als met expresse, dog somtyds weerlose vaartuygen, die nu en
1754. J. MOSSEL. 685 dan niel alleen gevaar lopen van door de zeerovers aangerand en in hunne reise verhindert, maar ook geheel en al weggeno men Ie werden, terwyl de andere occasie, namentlyk over land, almede door de onhequaamheid der wegen, niet-alleen koslhaar en ongemackelyk, maar ook seer langwylig is, door welk een en ander merkelyke veraglcring in 'sComp s dienst werd ver oorsaakt, zo ten opsigle van het nemen van de vereischte maalregulen hy hel lydig onlfangen der advysen van daar, als omtrent het expedieeren der nodige ordres na derwaarts; en dat gemelde zyn Edelheil over dit onderwerp zyne gedaglen laten gaan, mitsgaders derwegens met den gecommitteerde tol en over de saken van den inlander, Freyer, gesproken hehhende, een expediënt vermeende te hebhen uytgevonden, waar door dit defect geremedieerd konde werden en men regulier binnen vvynige dagen brieven na derwaarts zoude kun nen afsendeu en antwoord bekomen, hier in beslaande, dat mcermelte zyn Edelheid suslinecrde, men ten dien fine twee prairw mayangs zoude kunnen projecteeren, waar toe den commandant der Mandareesen bereeds zyn dienst gepresenteert hadde, welke vaartuygen om de veertien dagen beurtelings af en aan zouden varen tusschen Sainarang en hier en boven dien verpligt en gehouden wesen, so wel op hunne herwaarts als derwaarts reisen, de residentien van Cheribon en Tagal aan te doen, beide om brieven deser vergadering daar over te geven en anderen, die er gereed mogte wesen, te onlfangen; dat wyders die vaartuygen bemand zoude dienen te wesen met een jurragan of gesagvoerder en elf inlanders, die te samen voor salaris alle maanden genieten zouden rd s 38 voor elk vaar tuyg en dus voor beide rd' 76 ter maand, mitsgaders ieder voorsien werden van vier basjes en twaalf snaphanen, mei het daar toe gerequircerde kruyl en lood, om de in dat vaarvvalei zwervende zeeschuymers, indien ze door deselve aangerand mogte werden, niel alleen te kunnen resisteeren, maar selfs te attacqueeren, so de gelcgenlheid zig daar toe mogte aanbie den, en in welk geval de Comp e hel verbruykle of onbequaam geraakte soude dienen Ie suppleeren, dog dal, by opbrenging
1754. J. MOSSEL. 686 van zulke vaarluygen, hel alles zoude blyven voor de opbrengers, mils de verltruykl wordende ammonilie vergoed werde door den commandant der Mandliareesen voorntcll; dal al verder op yder vaartuyg een vigilnnt. Europees matlroos moei werden geplaast om ordre te liojkl<»n en sorge te dragen, dat de verdere op die vaarluygen zig bevindende inlanders den lyd niet nul leloos met lalineryen verspilden, waar toe deselve van nature allesinls genegen zyn, en dat bovendien, om die mensoben Ie encourageeren hunne reise ten spoedigsten Ie volbrengen, men hun sonde kunnen toeleggen een dubbelde Stuyver van yder particuliere brief, die zy hier ann dan wel op Java overbren gen, alles nogllians binlen piejudilie van het posl comptoir alllier; en eindelyk, dat door dit expediënt zouden kunnen werden g'excnseert de posten, die van hier tot Cheribon 10l hei bestenen van brieven, van distantie tot distantie, zig gereed moeien houden len fine, in eas zulks noodsakelyk gcagt wiord en principaal in de regemnonsson, deselve door de inlanders van 't eene regentschap tot bel andere over te laten brengen; zo is uyt aanmerking van de nulligheil, die er zo wel in 'l lydig nntfangen van d'adviosen der ministers en verdere hediendens langs Java, als het spoedig bestellen der ordres deser regeering derwaarts, voornamenllyk in de presentegesteldheit van sakeh, legt opgesloten, verslaan de propositie van welgemelde zyn Edelheit, als g'oordeell weidende len vollen Ie sullen dienen ler bereiking van het daar mede bedoeld werdende oogmerk, niet alleen Ie ampleeleeien, maai' ook zyn Bdelheil Ie versoe ken hel een en ander ler executie Ie Stellen, en wyders de minislers Ie Samarang, mitsgaders de residenten van Cheribon en Ta gal by extract deses daar van kennisse Ie geven. 8 Mij. Bepaling, dat uil het Wees/mix ie Batavia ver trekkende gealitnenteerden, den daartoe bepaalden leeftijd al dan niet bereikt hebbende, zich honden uükoopen voor eene som run 10 rijksdaalders per persoon. Wanneer een ex-weeskind overleed zonder wollige kinderen
1754. J. MOSSEL. 687 na Ie laten, don verviel de helft zijner (of harer) nalatenschap aan het Weeshuis. Van die nalatenschappen kreeg echter hel Weeshuis niel veel, omdat ex-weeskinderen, «10l eenige staat gekomen zynde, ■■vccltyds nae Nederland vertrekken ol'ook wel, in deze landen ■■zonder kinderen komende te overlyden, hel hunne—eender • melding te maken, dal in hel voorschreven godshuys opgevoed »zyn — aan andere vermaken". Ook leverde de bepaling negens de nalatenschappen dikwerf moeijelijkheden op hij huwelijken van ex-weeskinderen. Van die verpligling nopens zijne nalatenschap kon men zich nu voor 1() rijksdaalders vrijkoopeh. maar verloor hetregtop een idonceur" ad GO rijkgdaakiers, als uilzet aau vertrekkende weeskinderen toegekend I»ïj art. 18 van bel reglemenl van '27, Mei 17:1:2. Het weeshuis verlatende gealinienleerden, die den hewusten uil koop nicl betaalden, hieven onderworpen aan hel bepaalde op 25 October 1748. 8 .lulij. Bepaling, dal 10l hellingslag veroordeelde Euro peanen uuur het eiland Edam verbannen moesten ironie». Door zyn Edelheil in consideratie gegeven zynde, dal. aan gemerkt hel voornaamste oogmerk deser regeering by resolutie van den Ben8 en July 174(> zig hoofdsakelyk daar heenengestrekt heeft om do Eurnpeesrn. die, zig aan dese ol' gene misdaad schuldig gemaakt hebbende, derwegens in de keil ing geklon ken werden, niel voor <10. inlanders Ie proslitueeron en dus de Europeese natie door een vertoning dier opsiglelyke Straffe in declin Ie brengen, en hel huylen dès de vreemde Europeen, welke hier al' en aan vartin en zig nu en dan voor eenige lyd ie deser hoofdplaats komen op te honden, deer in 't oog loopt, dal zulke subjecten hier langs weegen en stralen ontmoet werden, of men oversulks niel nodig en heler overeenkomstig oordeelde de hier in 'l quarlier lopende en onder swarte, lot
1734. J. MOSSEL 688 de ketting gecondemneerde keltinggangers gemesleert zynde Europeesen naar liet eiland Edam Ie verplaatsen, ten einde aldaar, buyten het oog van de werelt, hunne by sententie of appoiuclemenl bepaalden lyd uyt te dienen; zo is, na genomene lecture van voorsz. resolutie en uyt aanmerking, dat liet in der daad, so wel voor de vreemde Europeen, als ten opsigie van den inlander, niet dan kleenagting voor de onse geven kan, dal sulke delinquanten voor het oog van de wereld in sulk een opsigtelyken toestand zig komen te vertonen, goedgevon den en verslaan, niel alleen zig mei de propositie van welge melde zyn Edelheid ten vollen te conformeeren en zulks ook in 't vervolg van tyd te doen effect sorteeren, maar ook de beide collegien van justitie by exlracl deser Ie gelasten om voorlaan geene Europesen, tot de ketting gecondeinneert zynde, in 'I ambagts quartier te deser hoofdplaats, maar op Edam voormelt ofsodanige andere plaats Ie relegeeren, als dese regee ring geraden zal vinden. 9 Julij. Bepaling, dal »eens voor al" verboden bleef de vaart van Chinesche jonken op Ambon, lianda, Terualc, Celebes, de oostkust van Borneo, de zuidkust van dal eiland 10l voorbij Soekadana, Jura, Sumatra, Maleyo van de hoek van Johor af, nevens 'l geene •tusschen voormelde limiten irdeyt". De Regeering zelve maakte op dezen regel de volgende u il/onderingen: 1° met vergunning van de «Malacse bediendens" mogleii Chi nesche jonken varen naar Kedah, Trenggano en andere plaatsen »langs de Maleylse cusl"; 2" voor ééne jonk zoude jaarlijks eene pas naar Makasser afgegeven worden (zie bij 8 Mei 1755); 3° om den Sultan van Bandjermasin -eeniger male Ie cajo •leeren" moglen jaarlijks Iwee Chinesche jonken, behoorlijk van passen voorzien, naar Bandjermasin varen, indien de
1754. J. MOSSEL. 689 i vr. hgfh Sultan aldaar zorg droeg, dat »'er geene Ie Passier of •Succadana gepermitteerd wierde". De poenaliteit was verbeurd verklaring »dan wel door onse »kruissers verbrand en geruineert te werden". 9 Julij. Reorganisatie run het gouvernement van Java's Oostkust. Naar aanleiding van het bepaalde op 7 Maart 1754 moest »eenige verandering in 'I beslier van saken" op Java's Oost kiisl gemaakt worden, weshalve de Regering besloot, «dat vooreerst, den politicquen raad ten boofd comptoire Samarang zoude werden geformeert uyt de volgende negen gequalificcerde bediendens, namentlyk: een gouverneur en directeur, » opperkoopman en boofd administrateur, « hooft van de militie, twee coopliedcn of daar loe eligibel, een secretaris, » twede pakhuysmeester en cassier, » sahandhaar, ilem onlfanger en • soldy boekhouder, de vier laaste alle onderkodplieden, dus negen raadsleeden. Dat wyders in vervolg van tyd de translateurs geen hogere qualiteil dienden Ie bekleden dan die van boekhouder met ondercoopmans emolumenten, dog dat men deselve, om bun tol getrouwigheid in bun nmpt op te wecken en ordenlelyk te kunnen beslaan, wel zoude kunnen loevoegcn een extra douceur. Dat voorts onder de mindere bediendens 10l Samarang soude moeien werden gevonden de volgende boekhouders, insgelyks met onderkoopmans emolumenten en bel, expectatief om, na gegevene preuve van naarstigheid en bequaamheid, tol hogere bedieningen op Ie treden, Ie weten: buyl.en den vnorsz. Irans lateur nog de volgende drie suppoosten, als: een eerste clercq van politie,
1751. J. MOSSEL. 69 toond zynde, dat zy zedert de resolutie deezer regering van den 9 fn December 1749, waarby is verstaan het volgens resolutie van den 9 en December 1746 voor drie jaren ingevoerde redemtie olf afkoop geld van d'inkomende reglen weder al te schaffen en haar in dies stede, even als alle andere trafliquanten, ses ten lionderd van alle d'aangebragt wordende goederen te doen betalen, veel nadeel geleden badden en veele inconvenienten onderhevig geraakt waren, vermits zy altoos in het midden van hel regen saisocn alhier aanquamen en genoodsaakt waren de vaartuygen door den pagter of zyne bediendens te laten visiteeren en alles, wat er in was, van stuk tot stuk van desclve te laten opschryven, alvorens de goederen onder dak te mogen brengen, waar door deselve veel lyds ten deelc gebroken en ten dcele door intussen opkomende regenvlagen nat en bedorven geraakten, mitsgaders den ganlscben aan breng tot hunne merkelyke praejuditie publicq wierd, onder een versoek, dat het dese regeering uyt eene gunstige consi deratie van dien behagen mogtc haar in den aanslaande, voor of in plaatse van den inkomende thol, zeker vast bepaald tantum per jonk te laten betalen, gelyk zulx volgens resolutie van den 23 en December 1749 plaals heeft ten opsigle van d'uil gaande regten, zo is, zo om de g'allegueerde als de verdere redenen, voor het accordeeren van hun versoek militeerende en by de voor geciteerde resolutie deser vergadering van den 0" December 1746 genoteerd, verslaen daar inne te condescen decren en d'admodialie ofte de redemlie gelden eguaal te stellen met die voor den uylvoer, by de jongste pagt condilien van de boom, art. 11, zo wel als by het voorsz. besluyt specilice ver meld staande, en dus eens zoo hoog als anno 1746 gesteld is. 29 Junij. Regeling van hei tdouceur", toe (e kennen aan een commanderend hoofd-officier, Ie velde of' »op commando" (/nandc, minder in rang dan een Brigadier. • Tot defroyemenl of voor extra" ter betaling van spionnen en »wes meer" werden hem toegekend:
1754. J. MOSSEL. 690 een inlands militair boekhouder, » dispensier. Dat op Souracarta zoude kunnen blyven resideereu: een opperhoofd, eligibel tot de qualiteit van opperkoopman, » secunde met die van koopman » soldy boekhouder als onderkoopman, » translateur en scriba met de qualiteit. van boekhouder. Op Sourabaya: een opperhoofd met de qualiteit van nppcrknopuiau. a administrateur met de qualiteit van onderkoopman, » fiscaal, item soldy boekhouder, » translateur boekhouder en een scriba of beide Ie samen. Mitsgaders op de ses subalterne comptoiren een gelyk getal residenten, te welen: op Tagal, Damak, Joana, Rembang, Japara en Grissé, met. sodanige qualiteil.cn, als zig thans daar bevinden, namentlyk den eersten en laaslen met die van koopman en de vier andere met die van ondcrkooplieden. Werdende te gelyk door zyn Edelheid de vergadering in overweging gegeven, dat, nadien door de voornoemde schicking ook eenige verandering diende gemaakt Ie werden in de repartitie, van 'I middel van beslaan onder de dienaren van de penne ten desen gouvernemenle. na het g'arresleerde by resolutie van den G"' January 1747. het. vervolgens omtrent de verdeling der aan haar liy dat hesliiyt loegelegde vyf ten hondert van alle de inkomsten van de (lomp'' te deser ruste indiervoegen zoude kunnen werden gereguleert, dat het bedragen van een hondert rd" inkomslen verdeelt werden op de volgende wyse, als: op Samarang: voor de gouverneur en directeur rd- 20 » » hoofd administrateur » 10 » » twee kooplieden » 10 » » vier ondcrkooplieden « 8 » » translateur » 2 op Souracarla: voor het opperhoofd » 10
1754. J. MOSSEL. 691 voor du secunde rd s \> » > soldv boekhouder en scriba » 2 » ■ translateur » 2 oji Sourabaya: voor het opperhoofd » 10 » den administrateur » 5 » » fiscaal » 2 ■ translateur « 2 » ses residenten op de onderhorige comploiren, met malkanderen » 12 dus te samen uytmakende de voorsz. la\ van een hondert, dog dat de evcngemelde ses residenten, ieder in 't zyne, nog boven dien alleen zoude hlyven jouissceren van het overwigt op de rys, by resolutie van den 50 en November 1747 len behoeve der gesamentlyke bediendens van de penne op .lavas Oost cusl g'accdrdeert, dcwyl haar sulks te meer aanmoedigen sal tot de voortsetting dier culture en derselver leverantie, mils 's jaarlyks afleggende den by opgemeld besluyt g'ordon neerde specialen eed van trouwe behandeling; zo is, hier over gedelibereert zynde, verstaan zig met de voormelde, door zyn Edelhcil gemaakte schickingen, zo omtrend bet getal der ge qualificeerde dienaren van de penne op en langs Javas Oost cust, als de repartitie van bet middel van beslaan, len vollen te conformeeren en dienvolgcude desclve te laten strecken tot een regel en rigtsnoer der minisiers voor den aanstaande. Dan, devvyl bet hoofd van de militie ten dien gouvernemente van dat douceur door voorsz. schicking is g'cxcludeert geworden, zo wierd, geeonsidereert zynde, dat den tegenwoordige!), aldaar militeerende lieulenanl collonel, van Ossenbcrg, niet onder de andere te tellen is en daarom ook do rang naast den gouverneur is godeferoert geworden, zyne onkosten, insonderheil wanneer hy te velde moet weesen, zekerlyk van geen gering belang zyn, goedgevonden aan hem lot een extra inkomen, boven zyne ordinaire gage en emolumenten, loe te leggen rd s een bonderl en vyftig ler maand, 't zy by in campagne is ofte sig in 't guarnisoen bevindt, mits dan ook geen tafelgeld ofte
1754. J. MOSSEL. 692 eenige andere extra-ordinaire gelden kome in reeckening te brengen. 16 Julij. Regeling nopens hei aanvaarden van insolvente boedels door den Curator ad lites en den Sequester. Hoewel, volgens de Regeering, allerlei kwestiën ter zake niet zoo zeer voortkwamen uit »eenige duysterheil der wetten, »als uit het bedoelen van eigen voordeel en gemak", achtte zy toch noodig Ie bepalen: 1 ° dat den sequester geene boedels zal mogen aanvaarden of overnemen als waar van d'insolvenlic hem evident sal wesen gebleeken, sub poene van daar in geen salaris te verdienen en d'administratie gratis te moeien doen, als zodanigen, niet notoir insolvente boedel door den curator ad lites aan hem mogte wesen overgegeven, en anders, of wanneer liy die van selfs heeft aangevaard, het ganlsche salaris uyt te keeren ten behoeve van den curator meer meld, mitsgaders boven dien den boedel stellende in dien staat, waar in hy denselven onlfangen heeft, dat is, dat hy, buyten begravenis kosten of afbetaalde doodschulden, gereg lelyke prelensien van doctoren en praclisyns of chirur gyns, d'overledene in hare siekte bedient hebbende, mits gaders huyshuuren, voor so verre die in regten preferentie hebben, item verschot voor spys en drank van personen, daar de overledene ten lyde van hare siekte hy hebben ingewoonl, na het ten dien opsigte g'arresteerde hy resolutie van den 9 en October 1753, geen andere ongelden, van wal natuur deselve sonde moge wesen of onder welke benaming ook, in reeckening sal mogen brengen, maar buyten de voorsz. posten al bet uytgeschotene uyt syne privé beurs te belalen; 2" dat even sodanig den curator ad lites eenige boedels blyvende administreeren, na dal hem de notoire insolventie sal wesen gebleken, het ganlsche verdiende salaris sal moeten uytkeeren ten behoeve van den sequester; zullende,
1754. J. MOSSEL. 693 even als aan het einde van liet bovenstaande arlicul gesegt is, alle gemaakte ongelden voor sync rceckening lopen, excejtto die van begravenis kosten of afbetaalde doodschul den, item praclisyns gedunrende de siektens van den overledene, voorts liuysbiinren, etc, en die tol segurance des boedels nodig geweest zyn; 7>" dat onder de dubieuse, niet tot d'adininislralie van den sequester gehorende boedels zullen gcrekenl werden de sulke, waar in papieren gevonden werden, die van eenige erll'enissen of beslcrfenissen ten voordele der voornoemde boedels spreken, of eenige actiën of crediten, dan wel verklaringen of altcslatien ten faveure derselve indier voegen gewagen, dat daar uyt d'apparente solventic van diergelyke dubieuse ualatenscbappen zoude kunnen werden geconjectiireert; 4" dat in eene andere, notoir insolvente nalatenschap door den curator ad lil.es eenige diergelyke papieren gevonden weidende of bewysen te bekomen zynde, hy deselve sal moeten vertooneo aan den beerc Gouverneur Generaal, om van de probabiliteil der sustenue van de dubieuse gesteldbeit van den boedel l'oordeelen en daar na zyn Edelbeits ordres af te wagten, of zulk een nalatenschap onder den curator ad lites sal blyven of niet, als over eenkomende met bet geresolveerde op den 9 in April 1709, nopens de primitive aanvaarding van boedels, waar over twyll'eling is. Zie ook bij 9 Augustus 1688 6 Augustus. Regeling der uitbetaling run vgoede maan »dm" iinn schepelingen. In aanmerking genomen wesende, dat by het doen derver streckingen door de scheeps zoldy boekhouders dan wel andere, expres daar toe aangestelt werdende geconimitleerdens van goede maanden aan de scheepelingen binnen scbeepsboord bet veel tyds komt Ie gebeuren, dat eenige van het scheepsvolk.
1754. J. MOSSEL. 694 uyt hoofde van andere diensten, niet present kunnen zyn, dus verstoken blyven van het genot der hun competerende contanten, die de voorsz. boekhouder, etc. aan deselve na dato niet willen afgeven, en waar over door die menschen nu en dan niel ten onregle klagten gedaan werden; zo wierd verstaan het opper hoofd over het generale zoldy comploir te gelasten de nodige ordre te stellen, dal nieermelte boekhouders of wel gecommit teerdens, wanneer deselve tot verslrecking van goede maanden aan boord van zulke scheepen komen, wanneer van het schuyts of andere volk niet present mogte wesen, zy in dat geval gehouden en verpligl zullen zyn een aparte naamrolle van dal volk op te maken, met aanwysing van het geen de absent zynde personen kunnen en mogen genieten, mitsgaders dal schriftuur, mei en benevens hel geld, dal dooi- lnui genoten kan werden, onder quitantie nf Ie geven aan den schipper of ander commanderent officier van zulk een schip, die voorts gehouden sal zyn het door haar ontfangen geld te dislribueeren aan de absent geweest zynde schcepclingen na diclamen van gedagte rolle, by dewelke yder voor zyn genoten aandeel zal moeten teekenen, waar na zulk een schipper, dan wel een ander commanderent officier, verpligl sal zyn de voorsz. rolle mei de overgeschotcne penningen (zo zulks mogle komen Ie gebeuren) te bcsorgen aan de schecps boekhouders of gecom milleerdens voormelt, die derwcgens quitantie zullen moeien geven, om op dusdanige wyse voor te komen alle klagten aan de kant der zeevarende en ook te voorsien legens alle onge permitteerde kunstgreepen, welke thans maar al te veel schynen in swang te gaan, mitsgaders van dit alles by extract deser kennissc te geven, daar het behoord. 16 Augustus. Bepaling, dal kalk-ovens moglen gebouwd worden tutschen de post Atnjké en de roode brug, alsmede lusschen de post de Fluit en zekeren tuin. Zie bij 7 October 1667, welke bepaling in vergetelheid schijnt geraakt Ie zijn.
1754. J. MOSSEL. 695 16 Augustus. Naamsverandering van Europeanen By een ingedient request door den keurmeester van'tbees tiaal, Pieter van Duiveland, te kennen gegeven zynde, hoehy in 't teederste zyner jaren en mils vroeg verlies van zyn ouders zeer abusive met den naam van Duyvendyk tot heden toe is genoemt geworden, gelyk mede zyn twee zonen, die onder den naam van Willem en Jan van Duyvendyk in dienst van de Gomp 1 ' als soldaten aan de penne zyn aangenomen, teffens tot verifieering van zyn gesegde, nevens zyn versoekschrift, overleggende desselfs doopcedul, item een certificaat van den predikant, nevens de regenten van liet weeshuys zyner geboorte plaats, Rotterdam, ondertekend, en uyt dien hoofde versoek doende, dat, by 's Comp 8 boeken, zo wel als alle andere papieren, hunne regte namen van Duyveland moglen werden bekend gesteld, als uytwysens de g'advanceerde documenten hunnen regten familie naam wesende; zo wierd, na genome leclure derselvc, verstaan in dat versoek te condescendeeren en dien volgende niet alleen de naam van den suppliant by 's Comp s boeken en alle verdere publicque papieren, volgens zyn versoek, te laten veranderen, maar ook by de na Nederland afgaande rolle van authoiisatie hel nodige ten dien opsigte te doen noteeren, ten einde zulks ook met believen der heeren Bewind hebberen ter kamer Rotterdam, waar voor hy, suppliant, uyt gevaren is, zoude kunnen geschieden. 16 Augustus. Voorziening in rijslgebrck. Door den heere Gouverneur Generaal ter vergadering gecoin municeert wesende, dat de schaarsheit van ryst onder de gemeente, uyt hoofde van den slappen aanbreng van dal graan van Java en elders, zig weder begon te openbaren, en daar benevens propositie gedaan zynde, of men, uyt consideratie van dien, niet nodig oordeelde, na het onlangs in diergelyke geval len gepractiscerde, weder tien lasten ryst ter weeke aan en omtrent de buylcn Portugccsche kerk by de klccne maat te
1754. J. MOSSEL. 696 laten verkopen; zo is. nadien de greeligheil ler erlangfnge van dat hoog nodige voedsel onder de gemeente groot word, verslaan zulks gevolg te laten nemen en des niet te min voort te varen met de distributie van de gewone twintig las ten \au dien corl op de ryspasser binnen dese stad, tegens de thans bepaalde prys van agt sluyvers de ganting; waar legen nu sedert een maand stapjes verkogl was, ten bpegsten een last daags, terwyl al verder, op de daar toe gedane nadruc kelyke inslaulieii, besloten wierd aan alle de zuykermolens, die aan de gang zyn, ieder een last rvsl. Ie laten verslreiken tegens 40 rd 8 liet last, ten einde niet genoodsaakt te werden, by gebrek van dal voedsel, mei werken Ie moeien uytscheiden. Ba vermits volgens de geragten, waar van men de seker heit nog niet weet, 'tpady gewasch op dese en gene plaatsen van Javas Oost CUSI zig niet in den voordeligstcn toestand zoude vertonen en bel dus nodig zy in lyds bedagl tewesen om een goeden voorraad van dat graan aan banden te hebben, ten einde niet alleen in slaat Ie zyn om bel guarnisoen en hel volk op de hier ler rhede leggende scheepen, mitsgaders die van bel ambagts quartier, de werf en de na by leggende eilanden, van het benodigde te voorsien, maar ook liet in 't vervolg te kunnen uytbouden mei de wekelykse verslreekingen ten dienste en bebuel' der gemeente, ingevalle den particulieren toevoer van dat zo nodige graan niet meerder als 10l nog mogle accresseeren; /o is verslaan de ministers Ie Maecasser aan Ie schryven ten spoedigsten van den voorraad, die ze aan handen hebben, herwaarts te senden een hondert lasten, zo hel mogelyk zy op vragt, met expres daar toe in te hurene vaarluygen, dog, by aldien de burgers zelfs genegen mogleu zyn liuiine vaarluygen tol. transport van rvsl na herwaarts Ie employeeren, deselve zulx niet te verhinderen, dewyl hel de Coinp'' om het even is, als maar de gemeente ie deser slede buylen behoeftigheid weide gehouden, mei welk oogmerk al verder wierd g'arrcsteert de ministers op Sumalras West cust te gelasten en qualiflceeren, zo veel rys herwaarts te senden, als zy tegens omtrent rd 3 30 't last zullen kunnen magtig werden.
1754. J. MOSSEL. 697 16 Augustns. Vermeerdering van het aantal Chinesche wijkmeesters in de Ommelanden van Batavia. Mits hoi redeïyk groot getal Chineesen, <li«; Imyten de •Utreg'se poort, op de patoeakan, buyten de Rotterdammer •poort tol de Manga-doea en langs het Mblenvliet woonagtig • zyn", werden op elk der genoemde plaatsen twee wijkmeesters aangesteld, dus in bet geheel aebt. 20 Augustus. Verbod voor Compagnies schepen, »naa ozulke comptoiren of residenlien 'varende, die onder de reysen van zes maanden begreepen winden (jgelyk «daar zyn: het gqntsche gouvernement van Java, het 'commandement van Bantam, de residentie van Clie 'tibon, de opperhoofdyen Palembang, Jamby, Banjer »massmg en Timer)", alsmede voor Compagnie'B kruis sers, bij aankomst én vertrek of hij eenige andere gelegenheid «van gasterifen, als antierzins", een schot Ie doen. 50000 ponden kruit waren maandelijks niet genoeg om ..'t behoef en de verkwisting in India" van kruit goed te maken. Voor de gezagvoeders van Compaguie's vaartuigen was hel eene gewoonte geworden »geen comtoir of residentie, hoe «kleyn of waar gelogen, aan Ie doen of te verlaten zonder •met klakkehossen eene merkelyke quantiteyt kruyd te ver • morssen, mitsgaders meer diergelyke, inpetulante bravades «aan te regten, waarhy vceltyds de genieene scheepelingen •aan droevige, jaa onherstelbare ongelukken geëxponeerl. wier -xlen, gelyk daarvan by de journalen maar al te veel blyken • gevonden wierden". De poenalileit was arbitraire correctie.
1754. J. MOSSEL. 698 20 Augustus. Last op de Commissarissen voor zee- en commercie zaken, alvorens te gijzelen een vreemdeling, dienaar van een inlandsch Vorst, de vergunning daartoe van den Gouverneur-Geveraal ie vragen. Zulks geschiedde ter voorkoming van moeijelijkheden met den inlandschen Vorst, in casu den Koning van Siam. 20 Augustus. Voorziening in rtjstgebrek, Het discours gevallen zynde over liet gisteren voorgevallene op de rysbazaar, daar, een grote confluentie van inenschcn gekomen zynde om sig van dat voedsel te voorsien, eenige van hun sig met geweld meester maakten van circa drie lasten ryst, 't geen, hoe stout die daad op sig selfs ook moet en kan werden geconsidereert, egler ten meerendecle hygekomen is door de distinctie, welke den opsiglcr der bazaar zo wel nu als meermalen, gelyk de heriglen willen, omtrent de kopers soude gemaakt hebben en waar door de te vergeefs wagtende hoop, andere boven baar geprefereerl ziende en niet geholpen wordende, desperaat geworden is, hoewel dit teffens ook een evident bewys uytleverd, 10l wat engle den gemeenen man in de presente schaarsheid aan dat graan gebragt is, mitsgaders hoe nodig bet zy bedagt te wesen op een spoedig expediënt om, niet alleen de pakhuysen der Compagnie, by welke onder medio deses, volgens opgave der administrateurs, slegts een restant van 240 lasten in voorraad is geweest, genoegsaam voorsien te krygen tot dedagelykse consumlie, maar ook besorgt te wesen, dat de ingeselenen deser colonie in geen verdere behoeftigheid geraken; zo is na rype deliberatie g'arresleert den resident te Cheribon ten spoedigsten aan te schryven om het derwaards ten afhaal van producten gesondene schip, Buylensorg, by aldien het niet bereels na dese hooldplaatse gerelourneert mogte wesen, ten eersten te depecheren, onder dese bepaling nogthans, dat, zo wanneer by kans mogte sicn door bel langer aanhouden van voornoemd schip voor een korten
1754. J. MOSSEL. 699 lyd van een è twee dagen een ruymere quantiteit ryst daar in af te scheepen, hem sulx als dan gepermitleert sal zyn, maar dit door hem niet mogelyk bevonden weidende, in sulk een geval het gedagle schip onmiddelyk onder zeil te laten gaan; zynde al verder, uyl consideratie van den presenten toestand van saken en om de voren aangehaalde pregnante redenen, verstaan geduurende den loop van dit jaar, te weten na het vertrek van nieennelte kiel, 's Cornp 8 wegen lot Cheribon, nog Indramayoe geen ryst te doen inkopen, maar daar van tot gerief der iiigeselenen te deser plaatse ten eenemale aftesien, mitsgaders ten dien line aan yder, die daar toe genegen is, het zy hier of te Cheribon, permissie te verlenen derwaarts te gaan ten inkoop of wel herwaarts brenging van zo veel ryst» als zy zullen goedvinden, onder tlese mits, dalse dal voedsel na gene andere plaatsen sullen mogen brengen dan na dese hoofd plaats; en, om het in desen bedoelde oogmerk te beter Ie bereiken, den resident al verder te gelasten, zo wel by een, op den ontfangsl deses te ontwerpene advertissement de gemeente aldaar kennisse te geven, dat elk, zonder onderschcit, met ryst herwaards sal mogen komen, als hel zyne te contribueeren, dat de menseben g'animeert werden gebruyk te maken van dese licentie; en wyders, als een poinct van het uytersle belang zvnde, hem te recommanderen met zuyvez*e handen in desen te werk te gaan en tellens te waken tegens alle onbehoorlyke inesuses, die in desen zoude kunnen werden gepleegt, ten eynde nog door de regenten, tommongongs of wie het ook zoude mogen wesen, van die behoeftige omstandigheid, waar in men eerlange by gebrek van ontset zoude kunnen geraken, geen misbriiyk of monopolie gemaakt, maar in tegendeel voldaan werde aan het ware en wesenllyk bedoelt werdende oogmerk deser regeering. 22 Augustus. Intrekking van hel bepaalde op 11 Junij 1754 nopens de rijslprijsm le. lialavia. Oercmarcqueert zynde, dat de inlandsche winkel of warong
1750. J. MOSSEL 7 Ambon benodigt 4 compagnien, ider van 200 of te zamen SOO man. Tot decse 4 comp en zyn er nodig: 1 majoor, .". capitains, 4 luytcnanls, 8 vaandrigs, 20 ser geants, 50 corporaals. Ternaten en Amlton te samen: 1 batailjon van 8 comp en of ider vier, onder voorsz. ma joor: dus 10l de Ternaatse vier comp" 1 van 200 man of samen 800 man nodig 3 capitains, 5 luytenants, 8 vaandrigs, 20 sergeants, 50 corporaals. Dog, dewyl er nog zo veel volk niet kan leggen, kan de eene comp e en dies officieren nog agter blyven en kan de majoor in 't eene gouvernement en de oudste luytenant in't andere een comp'' liebben. Macassar en Banda: 1 batailjon, bestaande uyt 8 coinp e " van 200 man ider; voor de vier comp en of 800 man te Jlacassar, 1 majoor, 3 capitains, 4 luytenants, 8 vaandrigs, 20 sergeants, en 50 corporaals: voor de vier comp'" of 800 man te Banda, 5 capi tains, 5 luytenants, 8 vaandrigs, 20 ser- geanlcns, 50 corporaals. Dewyl er nog veel volk niet kan leggen, kan d' eene comp e en dies officiers nog agter blyven en kan de majoor in't eene gouvernement en d' oudste luytenant in't andere een comp 1 ' hebben. Java benodigt 6 comp'" van 133 of te zamen 800 man, 3 comp•'" van 64 of te zamen 192 paarden en daar loc 2 majoors, 7 capilains en ritmeesters, 11 luytenants, 22 vaan drigs en cornets, 45 wagtmeesters en sergeanten en 90 cor poraals. De overige sergeanten en corporaals over te senden of met er tyd te brengen op 't bepaalde. On<ler Batavia. Malacca benodigt 2 comp e " van 165 man, samen 350,
1751. J. MOSSEL 70 100 rijksdaalders aan contanten 12 Hè waskaarsen 40 flessclien zek-wijn 's maands. 50 » wille wijn 25 'tÈ boter 1 vat bier 1 kelder brandewijn voor drie maanden. 1 kelder jenever 29 Junij. Verklaring nopens art. 0 der pacht-voor naarden betreffende de pacht der waskaarsen. Om aan een iegclyk den pas af te snyden lot zodanige listige practyequen, als men verneemt, dat door de Chineese winkeliers en andere baatsuchtige lieden werden in bet werk gesteld om, zo zy zig verbeelden, veiliglyk te kunnen ïnis bruyken de by bet negende artieul der jongste pagt conditieu> ingevolge het geresolveerde op den 7 en December 1750 gemaakte uylzondering omtrend de buytenlandscbe waschkaarssen, die tot eigen gebruyk aangebragt of ontboden zyn, is verstaen lot interpretatie van dat arlicul te verklaren, dal bel nimmer d'inlentie dezer regering geweest is die uytzondering anders te verstaan als van een enkeld persoon, welke deselve in een matige quantiteit voor zyn eigen en niet tot eens anders gebruyk aangebragt of ontboden heeft; en dat gevolgelyk d'aangebragle en ontbodene waschkaarssen voor andere, schoon niet om te verkopen, maar tot haar eigen gebruyk en op voorgaande versoek, als ook die, welke voor verscheide per sooncn aan een man g'adresseert werden, onder de voorsz, uylzondering niet begrepen zyn, nog ongemerkt hebben mogen gebruykt, maer zodanige ontbieding, aanbreng en oversending in tegendeel moet aangemerkt en gestraft werden als een middel, expres uilgedagt om den pagter in zyne geregtigheid te verkorten: mitsgaders wyders voor den aanstaande te sla tueeren, dat niemand als Europeese gequalificeerders, tot onder kooplieden en die met hen gelykstandig zyn inclusive, zal
1754. J. MOSSEL. 700 houders door middelen van copstraincte niet wel gedisponeert kunnen werden om de rys voor de door dese regeering by resolutie van den 11'" .luny laastleden bepaalde prys Ie verkopen, 'I geen niel alleen de bewegende ooisaak scliyiil, lewesen.dat de meeste hunne winkels gesloten houden, maar ook, dal. onder de gemeente de schaarsheid aan rys langs hoe meer toeneemt, schoon onder die en andere mensehen, volgens geloofwaardige rapporten, nog al een goede quanliteit van dal graan berus tende is; zo is, na rype deliberatie en om met betrecking tot dit sujet in geen nadeliger gesteldheil te geraken, verstaan zig te schicken na de presente omstandigheden en dienvolgende door den Bailliuw en Landdrost, zo binnen als huylen dese stad, te laten bekend maken, dal elk ecu de rysl. tegens zulken prys sal kunnen en mogen verkopen, als by geraden sal vinden, en zulx lot nader ordre van den heëre Gouverneur (leneraal. Augustus. Verbod tegen verkoop a contant van goederen uil het provisie' en het ijzer-magazijn te Batavia. Te meermalen praealahel en thans weder de novo gesproken zyndc over de willekeurige verst reckingen van provisien aan de schepelingen en wel voornamentlyk uyl het provisie maguazyn, waar door hel veellyds gebeurt, dat het. volk aan scheeps boord zig moet vergenoegen mei het gene aan haar verstrekt werd, onder voorgeven, dat er niets anders uyt de pakhuyseu is onlfangen geworden, gelyk onder meer anderen daar van een staaltje gevonden werd by het requesl van den gesaghebber van de van Macasser te rog gekomene pantjalling, de Suykermaalder. Jacoh de Coper, aan wicn, in slede van het gewone randsoen wyn, aracq is verstrekt geworden, en welke verkeerde afgavens wel het meeste haren oorspronk schynen te hebben uyt den contanten verkoop, welke daar zo wel als in meer andere adininislralicn plaatse is hebbende en waar van veellyds een quaad gehruyk werd gemaakt, zo aan de zyde der administrateurs door het opkopen van zodanige
1754. J. MOSSEL. 701 randsoenen der scbeepelingen, die by contanten verkoop ten haren meerderen voordele kunnen van de hand gesel werden, als aan de kant der scheeps officieren, waai' onder somtyds eenige, door een verfoeielyke baatzugt vervoerd, om maar geld in handen te krygen zig niel schamen de beste randsoenen van 't volk te verkopen en, op de reisc zynde, voorgeven, dat hel. een of ander niel onlfangcn is geworden, zynde desen contanten verkoop almede de oorsaak, dal den inlander in 't yser maguazyn niet dan gehreckelyk van het benodigde gerieft, mitsgaders veellyds genoodsaakt werd, om maar ge holpen Ie werden, hoger prysen dan de bepaalde Ie besteden; zo is, tot voorkoming van alle dese frauduleuse en van een schadelyk gevolg zynde gedoenlcns, goedgevonden den contanten verkoop, zo wel in 't provisie als in 'l yser maguasyn, van nu af aan ahsolut l'inlerdiceren, mitsgaders, in slede van dien, alle drie maanden publicque vendulie te houden in de eersl gemelde administratie van zodanige provisien, als men missen kan en principaal boter, die 10l nog loc by het ffi vcrkogl is, ten einde dus een ieder sal kunnen gerieft werden van het gene by benodigt heeft, legcns matige prysen, en waar door ook eenigermaten zal gestuyt werden den aanvoer door vreemde natiën van zo veele dranken en andere mondbehoeflens, die hier door deselve aangebragt werden, lot mcrkelyk nadeel van die, dewelke men uyl Nederland komt. Ie onlfangen; zynde al wyders, om alle onbenoorlyke aytwegen in desen opsigte ie. prevenieeren, verstaan door de administrateurs alles, 't geen bun tot een middel van beslaan wegens hel door haar beheer) werdende is toegeiegt, aan de Comp e ie iloen leveren tegens de hoogste prys volgens 't reglemenl op 't middel van beslaan, op ordonnantie van den heer Directeur Generaal, aan wien zy gehouden zullen wesen telkens voor den publicquen verkoop een behoorlyke en specificque memorie van hel ixoen verkogt slaat Ie werden, ter hand Ie stellen en zyn Edeles goedvinden daar op te vernemen; en wyders, mei belrecking 10l hel yser maguazyn. onder den g'interdi ceerden contanten verkoop bepaaldelyfc ie liogrypen het yser,
1754. J. MOSSEL 702 slaal en spykers, dog nicl de gereedschappen, wyl zulks ten opsigle derselve en de dagelykse benodigtheid niet wel plaats kan vinden, zullende de gene, die van de drie bovengestelde articulen gediend willen wesen, na gedaan versoek, deselve op nrdonnanlie van den heer Directeur Generaal tegens de gestelde prysen uyt het voorsz. pakhuys kunnen onlfangen, ingevalle men niet waglen kan na den lyd der voren gerepte vendutien, wanneer anders daar van zal opveiling geschieden. 27 Augustus. Belasting op de huwelijken van Maho medanen Ie Batavia. Het Chinesche hospitaal, waarin volgons liet bepaalde op 9 Februari) 1753 ook onvermogende Mahoniedanen werden opgenomen, kon zijne onkosten niet meer dekken: en vermits de Mahoniedanen nog geene belasting voor hunne huwelijken betaalden, bepaalde de Regeering, dat zij voortaan, bij gele genheid van hunne huwelijken, zonden opbrengen: 8 rijksdaalders »de voornaame en welgegoedste"; 5 » «die, welke niel dan gemeen gegoed" waren. De kapiteins van de Moorsche en andere, Maboniedaansche kampongs moesten die gelden innen en maandelijks aan Boe delmeesteren verantwoorden om »te strekken tot suslentalie «der armen en behoeftige uit hunne natie, in het Chinesche «hospitaal gealimenleerl weidende". 27 Augustus. Sluiting der rekening van de liberale gijl met ultimo October 1754. Door Commissarissen tol den ontvangst van de liberale gifte gediend zynde van een breedvoerige memorie wegens al sulke personen, als om reedenen, by dat schriftuur g'alle gueert, 10l nog toe aan hare verpligling omtrent de betaling van de liberale gifte ofte den vyftigsten penning hunner besittingen niet voldaan hebben; zo is, ofschoon het niet huyleii appareillie is, dat daar van door den lyd nog wal
1754. J. MOSSEL. 703 zal inkomen en so mede van Bengale, Jamby en Bassóura, die, zo wel als de Weeskamer alhier, nog verantwoording moeten doen, al egter verstaan die reckening Ie laten sluyten onder ultimo October aanstaande, nadien men slaat maakt, dat de Weeskamer alhier tegens dien tvd in gereedheit sal komen, mitsgaders de in cas subject ontfangene en nog niet overgemaakte penningen, ten faveure van 't comptoir van de Unie. per naasten na Nederland te remilteeren en 't overige, dat er in cas subject nog mogt werden ontfangen, in dertyd te laten volgen, mitsgaders niet alleen Commissarissen voor melt te gelasten de alhier aanwesende en ook zodanige per sonen, welke sedert hunne laasle sitling hier g'arriveert zyn, in zo verre geen wettige en sulïïsante redenen lot uytslel hebben, te adhorleeren lot. het voldoen aan hare verpligting, maar ook de comploiren, die als nog mancqueren en wer waarls inlusschen eenige dienaren vertrocken zyn, aan te schr\ ven om desulke hare quota na de ordre te doen betalen. 29 Augustus. Verkooj) van zoal van Regeringswege. Mits de sehaarsheit aan zout onder de gemeente alhier, waar door dat nodig articul in de huyshouding tot een zeer hogen prys gesteigerd is, wierd op de propositie van den heer Directeur Generaal goedgevonden uyt 's Homp", alhier aan handen zynde tamelyken voorraad veertig lasten by publieque vendulie te laten verkopen, mitsgaders zyn Edele te qualificeeren zulks effect te laten sorteeren by een quart last te gelyk, dan wel in zulk een quantileit, als zyn Edele oordeelen sal meest tot gerief der gemeente te zullen slrecken. 3 SeptemJjer. Last op de buitm-kantoren beooslen de Straten Soenda en Malaka, »'t looste inclusivé", jaar lijks naar Batavia op te zenden een tspedficque notitie*' van het aankomen en vertrekken van vaartuigen. Duidelijk moest nopens elk vaartuig opgegeven worden;
1754. J. MOSSEL. 704 1° aan wien liel toebehoorde; 2° van waar hol gekomen was; 5° met welke goederen hel geladen was: 4° wal. hel hij verdek had medegenomen; !5° waarheen het was vertrokken; Zie ook hij 28 Mei 17a4. 5 September. Afschaffing run de toUpoortm op Java. Uit een rapport van de Samarangsche minisiers ontwaarde de Regering, dal. »de sahandharyen van de zee plaatsen zo zeer geen gelcgenlheid waren gevende lot aardigheid en geweld als wel de tholpoorlen, luiyten welke thans geene. als die onder de sahandharyen begrepen zyn, landwaaris in gevonden wierden, dog op de cene plaats meer en op de andere minder, na dal daar op door de residenten de vcrcischlc attentie wierd geslagen, gemerkt den smallen handelaar door deselve seer gedrukt en benadeeld wierd in zyne voordeden, dewyl die, eens zyne goederen hy den invoer van buyten vertholt hebbende en binnen 's lands deselve willende verdebiteeren, weder een twede en dus een dubbelde thol aan de Iholhecken betalen moest, len exempel allegueerende, dat voor een kistamfioen eerst by den invoer tien ryksd 3 en dan by den vervoer na de bovenlanden weder \yf en I win lig ryksd' betaald wierde, en so na rato van alles, sell's 10l een enkelde oeusdoek inclusief) die tol eigen gehruyk op de passer somwylen was ingekogt, ongerekent, dat by boven dien nog veeltyds ondergaan moeste de vexalien en extorsien der die gemeenlyk van de Chineese natie en zo doorsiepen waren, dat sv die mehschen door slinkse weegen wisten te persuadeeren, ja, als 't ware sell's Ie contringeeren om hare negotie, waar uyt ey anders die geregligheden nog souden soeken goed te maken, voor een geringe prys aan haar af Ie slaan, ten einde door dal illicite middel hun pagl. die /.y doorgans al vry hoog luimen te meyncn, goed Ie maken; en door welke winstderving en beswaarnis den handelaar, in slede van gelokt, afgeschrikt en
1754. d. MOSSEL. 705 PI.AKAAT-BUKK DfcliL VI. 45 wierd zyne wharen ler markt te brengen, dog liet geen de ministers vermeenen, dat te prevenieeren soude wesen door alle iholpoorten af te schaffen en eenlyk aan te houden en Ie doen heffen een generale thol van in en uylgaande reglen, welke dan ook op sommige goederen wat hoger konde gestel! worden en waar dom- van selfs een diminutie, die tot herleving en florisance van den handel, harer eragtens, hoog noodsakelyk is, in de pagten gemaakt ware, hoewel die afschaffing misschien de inkomsten van de in en uytgaande regten wel een derde sonde doen dalen, om dat den Chineesen pagler als dan benomen was de principaalste fonds, waar uyt hy gewoon was zyn pagtpenningen op te brengen. Ten opsigle van welk gewiglig sujet vervolgens met seer veel attentie gedelibereert en teffens in aanmerking genomen zynde, hoe die tholpoorlen, of schoon voor 't jaar 1746 ruym zo zeer onder de regeeringe der Javasche vorsten hebben plaats gehad, egter successivc door 't daar van gemaakt ver keerd gebruyk en de ten dien opsigte grof en groot begane deniarches in een algemeene haat zyn geraakt, niet tegen staande men by de pagt condilien de anno 1748, na 't aan getekende by resolutie van den 5™ December desselven jaars, eene merkelyke alteratie gemaakt en het grootste gedeelte der tholpoorten ofle alle, die landwaarts in waren, afgeschaft heeft, waar door deselve, so wel als door 't te niet doen van de pagt wegens 'I sjappen der klceden op de basaars of publicque markten, na 't gearresteerde op den 6' n January 1747, gerekend kunnen werden een aansienelykc somma van/'115836's jaars gedeminueert te zyn, dog onaangesien 't welke de lot als nog in usantie gebleeven tholpoorlen, mogelyk door de onopleltend heit der residenten omtrent de invorderaars, principaal op afgelegene plaatsen, meer lot last van den negotiant en land man gestrekt hebben als het bedragen der geregtigheeden, welke aldaar voor den heer van 'l land ingevorderl wierden, van belang is geweest; en dal, al hoewel het seker is, dal de Gomp" by bet te niet doen en 't afschaffen derselve wel wal sal verliesen, zulks enter geensinls zo groot sal kunnen gerekend
1754. d. MOSSEL. 706 werden als het genoegen, dat de Javanen daar in zullen schep pen en in desen lyd prcferabeler te aglen zy als de voordeden, die men daar van zal moeten ontbeeren, luiylen en hchalven dal de heeren Meesters hy generale missive van den S' n ücloher 17u.~» niet duysler te kennen geven van gedaglen te zyn. dat, ingevalle de al te groot hedongene geregtigheden, inkomsten, thollen en pagten, etc., eenige oorsaak mogle gegeven hebben tot alle die continueele trouhles ter Javase custe, het heler sonde zyn wal van die voordeden te glisseereu en den landaarl genoegen te geven om denselven daar door in een goeden luym te houden; zo is, uyt consideratie van alle de voren aangehaalde redenen, op de dierwcgens gedane omvrage door den hecre Gouverneur Generaal met unanime stemmen goed gevonden en verslaan den voorstel der ministers, na het hier voren aangehaalde, volkomen te amplecleren en oversulks alle die zo zeer gehaat te tholpoorlen op en langs geheel Javas Noordoost cust ten eenemalen af te schallen en te niet te doen, mitsgaders voortaan geen andere thollen aldaar te laten hellen dan alleen den zee thol hy in en uylvoer, te meer, nadien den koopman, hier door van alle diergelyke knevelaryen en extorsieu hevryd hlyvende, gaarne tol gemoedkoming van de schade, welke de Compagnie daar door sal komen te lyden, wel iets aan laastgemellen thol zal willen toegeven; zynde uyt dien hoofde al verder verstaan, ten opsigte dersclve en de gemaakte bepalingen dier wegens, hy de vorige pagt conditien de volgende arrangementen te maken, te weten: dat voorlaan voor de amfioen eens en voor al aan zee Ihol zal betaalt werden vyf en dertig rd s de kist Pattenase, dog de uytvoering vry; dal voor de lyfeigenen, boven de vyf jaren oud, by invoer sal betaalt werden tien ryxsdaalders; de uylvoer vry: dat voor lywaleu, ruw, wit, geeoulourt of geschilder!, van Souralla, Mallabaar, Geilon, Cborinandel en ltengale by invoer sal betaalt werden tien ten lionderl, na ilc waarde der goederen op de Javase comploiren, daar se aangebragt werden; de uyt vuer van dese lyvvalen vry:
1754. J. MOSSEL. 707 dog alle andere lywaten, van Maecasser, Baly of andere als de genoemde plaatsen inkomende, sullen betalen vyflien percent,, dog de uytvoer vry; de lywaten, op Java geweven werdende, zullen by uytvoer betalen vyflien percent en by invoer tien ten hondert; de rys, die van Java, Sourabaya nieede gerekend, na Batavia. Amboina en Banda uylgevoerd werd, sal betalen twee rd s per coyang; zo nieede by vervoer van de eene Javasche plaats na de andere; dog na Hautain ses ryksd" 't last of coyang; na l'alembang, Baviaan, Banjer, Mallacca, enz., tien ryksd s per coyang; voor Chjpeese tabak, by invoer, twee ryksd 3 en by uytvoer van Javasi-he (abak agl sluyvers bet picol; voor caudy zuyker by uytvoer sestig sluyvers bel picol ofte ecu en een quart ryksd r , poeder zuyker de belfle, en ook zo veel by invoer; bet catloenc garen zal inkomende een rd r 't picol belalen en uytgaande tien rd s bet gclyke picol: liet caltoen of cappas zal uytgaande een rd r 't picol betalen, dog inkomende vry weesen; de vogelnesjes betalen by invoer vyflien rd s 't picol en by uylvoer vyf en twintig ryksd s ; bet zout zal by invoer een en een balve rd r de coyang en ook zo veel by uytvoer betalen: en sullen alle ongenoemde goederen by invoer agt en by uytvoer meede agt percent betalen van de wesentlyke waarde aldaar. Te deser occasie is ook nog verstaan de ministers .aan Ie scbryven, dat, vermits nu de tbol becken in bet gebeel voor afgesebaft werden gebonden, gevolgelyk een ieder vryslaan zal alle opvoer van de stranden na de boven landen en so weder reciprocque alle afvoer van de boven landen ua de slranden, sy oversulks sullen moeten doen sorge dragen, dal, in plaatse der l bol poorten, de opkopers zig niet bier en daar
1754. J. MOSSEL. 708 komen te posteeren om de menschen op de een ol' andere wyse haar goederen af te troggelen, nadien ook tellens, om de vrugten van dit alles te spoediger te erlangen en, des niogelyk, een gewilliger en gemackelyker uytvoer van produc ten na herwaarts in de lopende ooslmousson te wege te hrengen, tellens g'arresteert wierd de ministers ie gelasten dese veranderingen al aanstonds of zo dra mogelyk, na de naby of afgelegentheid der plaatsen, te doen stand grypen en ten dien eynde haar te <|ualificeren om met de respective pagters te accorderen over het afslag, datse voor d'overige maanden van dil jaar sullen moeien genieten, onder eene ernstige recommandatie van daar omtrent met alle spoed te werk te gaan en voor al agt te geven, dal geënt; beletselen elders in den op of afvoer overblyven, mitsgaders dese regeering hel nodige te beriglen, zo aangaande de paglen in het generaal, als speciaal omtrent de gene, die reeds, volgens hesluyl deser tafel van den 24 en May, aan den lieutenanl der Chineesen lot Samarang, Tan Tjouwko, ter continuatie zyn g'accordeerl geworden, nadien men ganls niet advers en met de ministers van gedagten is beter te zyn de paglen legens redelyke prysen over te laten aan de regenten, die ze om selfs te beheeren versoeken moglen, dog andeis niet, also by overlating dier partyen door deselve aan de Chineesen er niemand overhlyft om op de quade gangen agt te slaan of daar over regl te doen. »Tot preventie van diverse brouillerien en hacquellen" is op 29 October 1754 besloten de 101-poorlen eerst met 1° Januartj 1755 af Ie schaffen. 3 September. Nadere regeling van de rijxl-lerernnlie op Java. De Samarangsche ministers gaven te kennen, dal »seer veel 10l faveur van de, na haren voorstel, in Ie voerene pagt
1754. J. MOSSEL. 709 der inkomende en uytgaande regten ofte ilon zee thol by in en uytvoer soude strecken den vryen uytvoer van rysl, indien het desc regeering behagen mogle onder de regenten Ie laten maken een vaste en proportionele verdeeling over deryst,die Java jaarlyks ler quantileil van 4 a 5000 lasten uytleveren moei, mils dat zy, die opgebragt hebbende, vryheid hadden het overschietende van het gewasch te verkopen aan wien zy wilden, ten ware de Comp E boven dat contingent, waar aan misschien in de eerste jaren wel iets, dog niet zo veel mancque ren konde, of soude wel opwegen de quantiteit, welke den generalen opkoop, sedert dat die in usantie is geweest, afge worpen heef l , nog iets mogle benodigt hebben, die aan haar daar voor dan iets meer als tegenswoordig of 12 alsrd"voor het last zoude moeien belalen, aangesien het apparent is, dat den ackerbouw door den gemeenen man, wanneer hy sag, dat er nog iels voor zynen arbeid, waar van nu, mits den generalen opkoop, geheel en al verstoken is, voor hem overschoot, met vry meer iever en lust soude werden by der hand genomen en voort gesel, te meer, wyl hy dan ook ontlast soude wesen van die onrustige en om derselver quade practyequen, niet tegenstaande alle attentie en waaksaamheit daar tegens gebruykt werde, schadelyke ryst kopers, die men tegenswoordig daar toe expres houden moeste en sekerlyk haar eigen intrest in allen opsigle quamen te behartigen en dat zo wel met de maat, als met de betaling van de ryst, ten nadeele van den planter, die ongetwyffelt, na de natuur der sake, nog liever door zyn eigen regent, als door een knevelagtig Europees of diergelyke van een ander landaard wil mishandelt en te kort gedaan wesen. Dat derhalven tot meer aanmoediging van den regent, welke, zyn contingent gefourneert hebbende, altoos weten konde, wat zyn district vermogens was op te brengen, van het contant ijeld zoude konnen werden overgegeven, om het selve aan den gemeene man Ie dislribueeren, een derde voor uyt, een derde by de leverantie van de helfl van het gewasch en het laatste derde gedeelte, wanneer alles voldaan ware, mits dal de resi
1751. J. MOSSEL. 71 werden gepermitteerd waschkaarssen, schoon expres tot eigen consunitie ontboden, ongemerkt te gebruykcn en dat zulx, in zoo verre dezelve aangaat, ook nog maar plaats zal hebben omlrend wille Bengaalse eiv Mallabaarse kaarssen, maar niet omtrend de Timoreese of andere. 2 Julij. Bekendmaking, iltit de Regering »voor eenmaal, *buyten eenige consequentie voor den aanstaande", ver gunning verleende tot het verzenden van porcelein met hare retour-schepen. — Verbod voor de nachoda's run Chinesche jonken tegen den aanvoer ie Batavia run tgroote quaniiteyten porcelyn, van Europesche sorlee *ringen", en van vervalschle thee uit China. Ad l mi,m . De Compagnie was niet verantwoordelyk voor eventuele schade; en voor »yder baly of kas" moest betaald winden «sekere modique vragt, by deze Regering te bepalen". Zie bij 27 Augustus 1751. Ad 2™. Als slechte thee-soorten worden genoemd »Can "tonsche thee songlo" en gemengde »thee Aukay". •4 Julij. Last op de builen-knntoreu Ie Cheribon en langs Java's Oostkust rijst en gedroogde visch naar Batavia Ie zenden. Ter voorkoming van schaarsheid en monopolie van ryst en andere noodsakelykc levensmiddelen, die in de praesente lyds gesteldheid van een heel nadeeligc consequentie zoude kunnen wesen, is goedgevonden en gercsolveert, zo wel na Cheribon, als naer Samarang endc verdere rystgevende comptoiren op Java's Oostkust, circulair l'ordonneeren zoo veel ryst en ge droogde visch, zo 's Comp*. wegen, als particulier, voor eerst en van tyd tot tyd herwaarts Ie zenden, als mogelyk zal wesen, om bier onder de gemeente verkogt Ie werden, zonder iets iv|i de comptoiren agler te houden of toe te staan, dan wel by oogluyking te conniveeren, dat zulx door andere geschiede;
1754. J. MOSSEL. 710 denten daar op steeds attent waren, dat die gelden reël aan den landman wierden afgelegt en betaalt; en in welken gevalle men met reeden sonde mogen veronderstellen, dal veele lande ryen, die tot dns verre onbebouwt hebben gelegen, omdat den hearbeider zyn werk niet beloond vond, en daarom ook die bel meest zaayde, bet minste maayde of de groolsle slaal'voorsig selve was, weder zullen werden beploegt én beplant doofden toevloed van menscben, die waarscliynelyk uyt de bovenlanden slrandwaarl zoude komen afsaeken. Dat daardoor niet alleen zoude werden weggenomen de schaarslieit van levensmiddelen, die sedert een geruyinen tyd, insonderbeit onder de Javanen, zeer groot is geweest, maar ook de negotie, wanneer den vryen verkoop en uytvoer van dat product gepermilteerl wierde, weder een grote steun zoude bygeset en bare geperielileerde slaat opgebeurl werden, also de ryst culture daar van Ie dier cusle een voornaam articul uylinaakte, enz. Waar over dan met attentie grdelibereerl en de saken, zo als desclve hier voorgedragen werden, wel overwogen, mitsga ders daaromtrent in aanmerking gekomen zynde de volgende bedenkingen, als: 1° dat den opkoop voor de (lomp' legens 10 rd s de coyang in anno 1745 op goede gronden is g'arrestecrl geworden om den gemeenen Javaan zd veel van 't gevvasch Ie doen krygen, als bevorens genoten had, dog 't welk, 't zy, dal de executie niet in ordre gevolgt is of dat de regenten, dus in hare knevelarycn wat bedwongen, sig daar legens gesel hebben, van 'l gewcnscble effect niet geweest is, also de ondervin ding heeft doen sien, dal op dese wyse hel gewasch niet vermeerdert, maar vermindert is; waar by nog komende, dal de Cütnp e , niet gemackelyk kennende gerieft werden met bel benodigde, in 't geheel byna geen verkoop uyt dei-solver |i;ikbuyse,n aan parliculieren beell konden doen en dal al de ryst, welke alhier ter hoofdplaats particulier aangebragt is geworden, meest oogluykend 10l eigen intrest def residenten gepasseerd is;
1754. J. MOSSEL. 711 2° dat men, dil quaad willende beleden, weder in eenander vervalt, ie welen: dart in de maanden .limy, July en Augustus ©f voor dat do ryst abondant uyl en aankomt, het genteen te Batavia gebrek moei lyden óf alle uyt Comp s maguasy nen voorsien werden, waar toe meü een seér grote qiianlitcil aan banden moei hebben en meer, als er legenswoordig ingenegst werd; wanl, alschoon de Dalaviasche ommelanden misschien een derde, van de cousumlie deser plaats kan fnurnceren, diende er egléf Dóg wel 10000 eoyangs van lniylen in Ie komen, waar van Java wel vier vyfde leveren moei. lerwyl men als dan nog zo veel van de oude oogsl, diende over te hebben, dat geduurende de voorsz. drie maanden een assistentie van 40 lasten daags sonde kunnen geschieden, dal qnalyk by te brengen is en dus als by ondervinding aanloond de gebreckelykbeil van 't voorsz. projeel en ingevoerde methode de anno 1743, bebalven dal de regenten geen reeden hebben sig daar over seer verge noegt te houden, dewyl, alle buylen kansjes in dal slnk ben daar door afgesneden zynde, misnoegen Ie wege breng! en dil, van de eerste 10l de mindere regenten overgaande, by deselve bel beste bloed niet set, daar nogtbans in baar lieden de magt bestaat en 'I volk ben in alles blindelings aankleef l en volgt; waar door len vollen consteert, dat eene verandering in desen noodsakelyk is; en dil ook bereeds in anno 1752 sodanig begrepen is, blykens over en weder gewisselde aparte brieven, dog hel welke ten principale is uylgestelt gebleven, lot dat Java wat in ruste zoude gekomen zyn; 5° dat egter Ihans, de saak door mindere aanplantingen van ryst 20 veel Ie pressanter geworden zynde, dat nu ten boogsten lyd werd om daar inne na uytersle vermogen en so spoedig immers mogelyk zy te voorsien om selfs legens de aan slaande saaylyd alles in ordre te hebben; 4" dog dat egter de meeste swarigbeid was en bleef, hoe men er de residenten, ilem ryst opkopers, enz., uyl sal houden en egter van de regenten verwagten bchoorlyke betaling
1754. J. MOSSEL. 712 der landbouwers, nevens <len opbreng van haar contingent, om voor de Comp e van Java te bekomen de doorgaans nodige 5000 lasten tegens /' 24 liet last en het geenc men meerder mogte requireren tegens f 50 a f 56, dewyl een verdeeling daar van Ie maken en te verwagteu, dat die behoorlyk soude inkomen, den Javaan te veel betrouwt soude vvesen ; en zo den resident dat contingent eerst moeste doen leveren, in dat geval den landman niet alleen de beste ofte geldigste tyd van verkoop soude zien verlopen, maar ook daar door veroorsaakt werden, dat men bier weder in de voorsz. drie maanden onder de gemeente een groot gebrek soude sien ontstaan, daar het integendeel de Comp*' om het even is, ofse haren voorraad in de maand Augustus of later komt op te leggen. Uyt hoofde van alle het welke dan ten volle komende consteeren de hooge noodsakelykbeit om in desen zodanige maatregulen te beramen, dal so wel den landman als regent lot een hetere bevlytiging omtrent de ryst culture g'animeert en teffens ook voldaan weide aan de intentie om de Comp 0 in der tyd altoos van dat graan na behoren voorsten, mitsgaders Batavia huyten verlegenlheid te houden; zo is als bet beste, mitsgaders, ter bereiking van het bedoeld werdende oogmerk, in de presente omslandigheeden van saken meest convenieereml expediënt goedgevonden en verslaan daar omtrent in deser voegen te doen handelen, dal de benodigde ryst wel na rato van yder plaats over Java sal werden verdeelt om door de regenten in onse pakhuysen geleverd te werden, en waar toe dan ook een derde aan dubbeltjes of ander inselvervoegen courant geld aan deselve zal werden voor uyt verstrekt, ten einde aan den landman gedestrihueerl te werden, mitsgaders nog een derde by leverantie van de belfte van het contingent en het laaste derde gedeelte by de geheele voldoening of leve rantie en afrekening, dog egter de leverantie te laten regulceren na bel gewasch en bet succes van dien, indiervoegen, dat den inkoop op en langs Java sal vry staan aan een ieder, om vervoerd Ie werden, wanneer het den inkoper zal behagen en waar toe
1754. J. MOSSEL. 713 de residenten de pascen altoos gereed zullen moeten houden, mits dal den regent besorgen sal, dat voor den uytvoer een gelyke of, na de gelegentheid der plaatsen, meer of mindere quantileit ryst in 's Comp s paklmysen besorgt werde legens voorschreve vaste prys van f 24 en 't geen er boven de gewone quantiteit gerequireerL werd, tegens ƒ 50 a f 56 't last, bet welke te meer convenieeren sal, indien den regent de grootste bandelaar is, dog, iogevalle denselven zulx aan Chinesen en andere mogte overlaten, als dan de principaalste opkopers, even als voren, de voor uyl verslrecking, als secuur zyn of onder goede borgtogt, te laten genieten en aan de conditie voldoen, soutier dat deselve eglcr cenige privilegie als opkopers van de Gornp 1 ' of iets dergelyks zullen vermogen te pretendeeren, maar desulke integendeel gebouden zullen zyn zig in ordentelykbeit te schicken, sodanig, dat de regenten over baar voldaan zyn; mitsgaders ten opsigte van dit alles door den gouverneur de vereiscble toesigt Ie doen houden en denselven te gelasten de residenten daar omtrent niet naar eigen welgevallen te laten omspringen, mitsgaders sorge te dragen, dat dit project niet meede door quaad bestier in hare beilsame oogmerken ver ydelt werde. Voorts ten desen opsigte gesproken zynde, of men dit alles almeede niet met den eersten zoude laten in train brengen, ten eynde daar door nog in desen oostmoesson van den aan breng van een goede quantiteit ryst na dese hoofdplaats te kunnen profiteeren; zo is, ofschoon de apparentie niet zeer groot is, dal zulx nog in desen jare sal kunnen voortgang neemen, hoe seer men zulx anders gaarne sien zoude, vermits thans den oegst van dat graan al aan de gang is, egter goedgevonden de ministers te gelasten, indien het een en ander nog dit jaar konde worden in train gebragt, werkstellig te maken of ten minsten zo vroeg doenlyk daar meede te beginnen en dese regeering ten spoedigsten de bovengemelde verdeeling en verdere door baar nodig g'oordeelt werdende schickingen te laten toekomen, dog des niet te min sorge te dragen, dat in dit jaar de so seer benodigde vyf duysenl lasten, na
1754. J. MOSSEL. 714 aftrek van het geen reeds ingekomen is, ten vollen voldaan werden. Wyders ook in aanmerking genomen zynde, dat de ([iiantileit pady, welke de ommelanden hier omstreeks uylleveren, niet siillicieeren kan lot de algemeene benodiglheid deser plaats; zo is verstaan, liiiylen liet geen door den gecommitteerde tol en over de saken van den inlander ten dienste van de Comp" gelevert werd, nog ten behoeve van de paardestal alhier 'sjaar lyks van Tagal te laten komen 60000 ft, eguaal gerekend weidende niet tien lasten ryst, en dus voor de 6000 ftaldaar te laten betalen tien ryksdaalders. Nog met relatie 10l allen desen door den heere Gouverneur Generaal voorgedragen zynde, of men mei helreeking tot de leverantie van ryst teti comploire Cheribon en de daar onder sorteerende plaats Indramayoe niet sonde dienen te stellen sodanige ordres, als met opsigt tot dat graan en dies vryen vervoer na Javas Oost cust staan te werden afgevaardigt, zo is, na dal desen voorstel door de gesamentlyke hecren leeden g'ainplccteeit was geworden, verslaan den resident te gelasten het aldaar op denselven voet als ter cnsle van Java, na hel hier voren g'arresteerde, in train Ie brengen, mits van alle bet geen van dien korl van daar vervoerd werd, de helfle in 's pakhnysen werde geleverd. 6 September. Wijziifunj vun hel feQlemetti tuin 20 Mét 1750 op hel klein zegel. Naar aanleiding van opmerkingen van de Weeskamer be paalde de Regering: Korstelyk: zig Ie conformeeren met het sentiment, dat de uytgetrocke reeckeningen, die een begin hebben genomen niet de administratie der boedels en na de verevening der selve ook daar mede komen te eindigen, de zodanige -zyn, als waar op men het ooge heeft hy bet 4C stl ' artieul van voorsz. ordonnantie, om op zodanige zegels geschreven te weiden, als daar by in het brede gespeeificecrl staat.
1754. J. MOSSEL. 715 Ten tweeden: dat alle zodanige hoedel reeckeningen, die slegls volgen agler reeckeningen, welke bevorens zyn afgeson den of nog slaan Ie volgen en oversulks niet meer als extracten uyt een geheele boedel reeckening kunnen gecon sidoreerl werden, hoe groot of kleen het te samen getrocken delict én credit ook zoude mogen wesen, zullen werden g'expedieerl op een zegul van 12 sluyvers. Ten derden: als over eenkomend niet het voorsz. 46 ste arlicul der g'allegueerde ordonnantie aan te nierkou het sentiment, dat reekeuingen, waai - op by voorbcell 30000 rd 1 op den credit met den jaarlyksen intrest van rd' 900 bekend slaan en daar en tegen in den debet gelyke rd' 900 ter overmaking na Nederland lot onderhoud der kinderen, ten wiens behoeve zulks geschiet, en waar door zulk een reeke ning mils dien weder met 30090 rd' werd gesloten, met een zegul, ge[>ro|iorlioneert na bet capitaal van tweemaal 900 of rd' 1800, belast zullen werden. Ten vierden: te slaluccren, dat alle sodanige reeckeningen, aan divers* erfgenamen afgegeven werdende, yder apart sullen werden geschreeven op een zegul pro raio der somma, daar in begrepen zynde; en Ten vyfdeu nl' laaslelyk: dat voor alle overige, zo wel na Nederland als elders overgemaakte of nog over te sendene documenten sal werden in reekening gebragt bel bedragen van zodanige zeguls als over een komen niet het nieerge cileerl reglement olie ordonnanlie, artieul 46, en oversulks de belast ing by de weeskamers boeken ook conform baren vodretel te laten geschieden, als ten vollen overeenkomende mei de intentie deser regeering, mitsgaders uyt dien hoofde de segul papieren der bereels afgesondene reeckeningen en ipiohieren Ie doen blyven berusten by de originalias derselve ten gemelde Weeskamer. 9 September. Bepaling*, dat van f/oederen, uitgevoerd te Cheribon en bestemd voor den Sultan van Bantam, slechts het halve uitgaande tegt geheven zoude worden.
1754. J. MOSSEL. 716 !) September. Bepaling, dat tic verpachting tier Cheri bonsche en Javaansche domeinen, in plaats van te Bata via, te Cheribon en te Samarang zoude geschieden. Door den heere Gouverneur Generaal te kennen gegeven zynde, dat de aan naderende tyd der verpagting van de onder Cheribon sorteerende domeynen quam te vereisschen, dat ten opsigle derselve bet nodige wierd besloten, teffens de vergadering in overweging gevende, of het niet raadsaaoi en convenabeler sonde wesen om de verpagting derselve, beide op Samarang en op Cheribon, in stede van te deser hoofdplaatse, gelyk tot dus verre in gebruyk is geweest, te laten geschie den, om op dusdanige wyse te prevenieeren de inconvenienten. welke uyt derselver verpagting alhier by continuatie zyn veroorsaakt geworden, nadien by ondervinding is gebleken, boe veele van de geringste soort van Cbineesen, die, niets besillende en dienvolgende in geen erger toestand dan waar in ze sig bevinden, kunnende geraken, dese of geene pagten komen aan te slaan a tout hazard, om d;iar door, hel inogle gaan, hoe bet wilde, maar een uylsigt te hebben van sig uyt hare presente armoede te redden, en- welke subjecten doorgaans van dat alloy zyn, datse, 't zy ze met de gestelde geregligbeden en thollen kunnen uylkomen om daar van bare pagtpenningen te voldoen of niet, het maar alleen daar op toe leggen om door knevelaryen en exlorsien, so wel den handelaar als ingeselen uyt te mergelen en op derselver ruine hare opkomst te bouwen, dat niets anders veroorsaken kan dan eene bittere haat en afkeer legens deselve, mits gaders een bysonder ongenoegen omtrent de Compagnie, die den gemeenen man gcmeenlyk verheelt, dat diergelyke kneve laars de hand, als men segt, boven 't hoofd boud en hare gedoentens begunstigt, dog al bet welke en meer andere onlichoorlykheden, welke uyt de verpagting alhier bare source schynen te hebben en te veel papier beslaan sonde om alhier alle opgeteld te werden, na de sustenue van zyn Edelheit geensinls soude plaatse vinden, wanneer de verpagting te
1754. J. MOSSEL. 717 Samarang, voor zo verre Java betreft, en te Cherilton omtrent de daar sorteereiule pagten liet geschieden, wyl hel zeer apparent is, dal als da» geene andere, als aldaar bekende en gegoede Chineeseii deselve aanslaan en die dan ook, als in die districten selve woonaglig zynde, niet hare vrouwen en kinderen het geensints daar op toeleggen zullen om hel land in drie jaren uyl te mergelen, principaal als men deselve hope gaf van by een goede behandeling, in cas van weder verpagling na het uyt einde van het termyn, de naaste zullen vvesen om die pagt weder te aanvaarden, het zy hy wege van admodintie, als andersints: zo is, bier over gedelibereert zynde, uyl aanmerking van de dooi - zyn Edellieif g'allegueerde reedenen en dat het vvesenllyk in allen opsigte convenabele!" zal wesen de verpaglingen ginler te laten geschieden, wyl men daar niet sal onderhevig wesen, dal de pagten, gelyk nu en dan bier al geschiet is, op een vreemde naam g'aanvaard en een parthy vile subjecten, die men somlyds hier als van de straat opneemt, daar inne zullen gestelt werden lot grote tegensin van den handelaar en ingeseten, goedgevonden en verslaan welmelde zyn Edelheits voorstel ten vollen te am plecteeren en oversulks de ministers tot Samarang en den resident lot Cheribon te gelasten om met het uyteinde deses jaars de verpagling der domeynen, ieder voor so verre die onder die beide comploiren sorteeren, te laten voortgang nemen, mitsgaders daar van de nodige billelten te doen formeeren, so in de Nederduylsche als Javaansche talen, om gedrukt zynde, alhier g'affigeert en de nodige exem plaren van dien naar Samarang en Cheribon gesonden te werden. 15 September. Nadere regeling der betaling van hel hoofdgeld voor Chinesche nieuwelingen. Binnen gekomen zynde de papieren betreffende seker ont staan geschil tusschen den pagter van het hoofd geld der Chineesen voor dit lopende jaar en de jongst hier ter rheede
1754. J. MOSSEL. 718 geweest zynde anacliodas der drie Ayuniyse jonken, summier lyk hier op uytkomendc, of den pagter voorsz., conform de pagt condilien en wel speciaal volgens liet daar by vervatte agtsle articnl, bevocgl ware hoofd geld te eisschen voor de volle maand van de manschap, daar ineede aangeland, wan neer de' jonken in 't laast der maand liet anker hier laten vallen of niet, nadien den gemelden pagter zulks van deselve voor de geheele maand January, of schoon zy niet dan voor den 24 rn , 2o en en 26™ dier maand alhier g'arriveert waren, quam te prelendeeren; zo is, nadien liy een dienlwegcnd overgeleverd herigt van den onlfanger generaal en heide de saliandhaars, die op ordre van den heere Gouverneur Generaal de saak ondersogt hebben, kwam te hlyken, dat wel de pagt eondilien den pagter van het hoofd geld in het ongelyk stellen, maar dat daar en legen voor hem quam Ie pleiten eene gecimenteerde usantie van veele jaren; goedgevonden en ver staan dese queslieuse affaire in voordeel van den meermelde anaphodas voor dilmaal uyl te spreken en dienvolgendc deselve vry te stellen van de betaling dier geregtigheit, voor zo verre de gemelde maand January betreft, dog in het vervolg haar na den gebruyke het hoofd geld voor de maand, waar in hier aankomen, te laten betalen, mitsgaders by de nieuwe pagt eondilien daar in voor het vervolg te voorsien. 20 September. Uilscltrijviny van een altjenwencn (hink en bedc-daf). ' ,l'" t r . Instructie voor de praauwvoerders, enz. Met intrekking van de instructie, vastgesteld den 6 d,n Febm.aiïj 17Ö0, bepaalde de Regering: Art. 1. Eerslelyk zullen alle de geene, die haar met prauw voeren erneren, van wat maaksel hare vaarluygen ook zyn en sonder onderscheid of deselve hun in eigendom toebehoren of dat zy die gebuurt hebben, gehouden syn agter of op de
1754. J. MOSSEL. 719 zyde van luinne vaartuygen een nommer te hebben met de grole en charter van dien, on dal ecu yder aanstonds welen mag, hoe veel zo een vaarluyg aan lading kan innemen. Arl. 2. En zig niet mogen verhuuren na eigen goed dunken en willekeur, zo als dil bevorens is gepracliseerd, in wat voegen of onder wat pretext het ook zoude mogen wegen. Art. 5. Maar haar eerst moeien aangeven by de opsienders of commissarissen, die, len getalle van vyf aangesteld wesende, goede aantekening zullen moeien houden, niet alleen van de namen der eigenaars en voerders, maar ook van de nommers van alle die vaarluygcn. Arl. 4. Sullende van die vyf commissarissen eene buytcn de boom, de tweede aan de Rollerdammer, de derde aan de üiest en de vierde aan de Utrechtse poorl, buyten de slad, in expres daar toe gemaakte huysjes, en den vylden aan 'thuys van hun hoofd hun den gantschen dag, van 's morgens te ses tot 's avonds te ses uuren, moeien laten vinden. Art. a. Voormelde commissarissen sullen, zo wel als alle de prauwvoerders, staan onder een hoofd, over haar alle door de hoge Indiase regeeringc te slellen, en gedagte commissarissen en prauwvoerders zullen van het voormeld hoofd ontfangen moeien de nodige ordres. Art. G. En zullen gcene prauwvoerders met genommerde vaarluygen vermogen te leggen op eenige andere plaatsen in de slad of de voorsteden, als alleen voor dese commissarissen hare posten of huysjes; en zullen, zo dra zy ontlost zyn, sig aanstonds wederom aan de post vervoegen, op poene yder keer van een ducaton en voor den aanbrenger een ryksdaalder daar en boven. Art. 7. Ook sullen deselve niet vermogen te varen als aan die post, daar zy haar in 't boek hebben laten aanleekenen; of, zo vinand begeerd aan een ander post te varen, dat deselve gehouden zal wesen te komen by het hoofd dersclve ende zyn naam te luien aanleekenen, om na gelegentheid van saken zulx toe te staan of niet.
1751. J. MOSSEL 72 met verdere speciale interdictie van zig de coyang ryst aldaar hoger als de gestelde I win lig rd«. Ie laten belalen, het een en ander op poene van als verraders gestraft Ie werden. f) Julij. Vergunning voor een zieken, Europeschen die naar van de Compagnie op zijn doodsbed Ie trouwen. Deze vergunning werd, overeenkomstig «verscheide voor »gaande exempelen", door de Regering verleend; maar het is niet mogen gelukken te ontdekken, wanneer hel aanvragen dier vergunning verpligtend is gesteld. Verg. deel I, liladz. 89. 9 Julij. Splitsing van de kompagnie Papangers, A'o/o mandelsche Mooren en Malabaren Ie Batavia. Nader in overweging genomen zynde het ler vergadering van den 2 (MI Juny des voorleden jaars gedaan versoek door de Chormandelsche Mooren en Mallaharen of jenliven, om gese pareert Ie mogen werden van de compagnie Papangers, om voortaan een apart corps uyl te maken, direct onder den heer Collonel van de hurgerye sorleerende en haar eigen officieren hebbende, is als nu verstaan daar iime Ie bewilligen, mitsgaders tot lieutenant en vendrig van deselve aan te stellen de te dezer plaalzc geboorene Moorse kooplieden, Aboe Backar Daout en Mahoiuclh Mira Daoul, als van d'aansiene lykstc onder haar en voor goede ingesetenen bekend zynde. 15 Julij. Verhooging van den prijs, door de Regering te betalen voor Cheribomche en Javaansche suiker. Die prijs werd alsnu bepaald: voor l e soort (»cabessa") op T) i \. i rijksd. de pikol. ■> 2 e » (»bariga") » o » » » » o' 1 » (»i>eouw") » 2 J / 2 >- » »
1754. J. MOSSEL. 720 Arl. 8. Item als een prauw verkogl zoude mogen werden, zullen den koper en verkoper gehouden zyn zulx zonder tyd versuym aan 't gemeld»' hoofd te kennen te geven, op poene van tien ryksdaaldcrs, zullende daar en boven gehouden wesen met zulk haar vaartuyg eens coraal om niet Ie haaien en te brengen ter plaatse, daar 't hoofd hem zulks sal ordonneeren. Arl. 9. De voerders, op wier naam de prauw staat, sul len gehouden zyn altyd selfs te varen, sonder ymand anders in haar plaatse te stellen, ten ware by siekte en noodsakelyke absentie en met voorkennisse van de opsienders, op verbeurte van yder reis haar vaartuyg met coraal of santlom niet te halen en te voeren, als boven, en hoven dien voor den aanbrenger een ropy. Art. 10. Eu zullen de voerders den geheelen dag, van 's morgens ten scs tot elf uuren en 's namiddags van j lot 6 uuren, aan de posten en by hare prauwen moeien hlyven en niet van daar gaan sonder met kennisse van commissaris sen, op poene als boven. Art. 11. Item, wanneer ymands vaartuyg by den dag g'eischt is, zal by gehouden zyn den stuurder te dienen van 's morgens ses tot 's avonds ses uur, ten ware hy hem eerder los laat; ende sal hy by zyn prauw allyd moeten hlyven of daar omtrent, zulx dal men hem liglelyk vinden sal mogen, op poene als boven. Ende by aldien hy by zyn prauw of daaromtrend niet te vinden ware, zo dat den huurder daar door verlet wierde, zal als dan hel hoofd van de absentie des voerders moeten werden kennisse gegeven, dewelke in zulk een geval gehouden sal zyn daar een voerder van een andere prauw op te stellen, die ook hel salaris zal genieten, even of de goederen in zyn vaartuyg geladen wierden, mits leffens voor de lading respondcerende. Art. 12. Ook zal niemand van alle de aan de posten leggende prauwvoerders vermogen eenige loglen of vragt te weigeren, onder wat pretext hel ook zoude mogen wesen, op poene van een prauw mei coraal of sand om niet te haelen, ten behoeve als voren.
1754 J. MOSSEL. 721 PLAKAAr-HOEK DEEL VI. 46 Art. 15. Deselve prauwvoerders word ook scherpelyk ver boden zig te lillen omkopen omeenige goederen in stilte, hoedanig of welk 'l ook zoude mogen wesen, van buyten na binnen, dan wel van binnen na buyten of elders te vervoeren. maar zy zullen daar en legen gehouden wesen, 10l sulx aangesogl werdende, hunne respective opsienders daar van kennis te geven. Art. 14. Egter zal hel hun vry slaan op de rheede of elders iets op vragl in ie nemen, mits dat de helalinge gedaan werde aan haren opsigter en de onlladinge niet geschiede, sonder dat denselven sulx sal hebben toegestaan, op poene, dal sy met hunne prauwen ses maal eoraal zullen moeien halen en verbeurte van een ryksd'' voor den aanbrenger. Art. lli. üog die geene, die mei hare prauwen niet op vragl willen varen, zullen gehouden zyn haar maandelyks te voorsieu van behoorlyke certificaten van 'l hoofd, in desen gemeld, ten eynde deselve in l passeeren en repasseeren van de voormelde posten aan de opsienders vertbonen en hare ladinge laten aanleikenen, souder daar voor iels aan de com missarissen ie betalen, op poene als beven Art 16. Welke vaarluygen niet wederom op vragt mogen varen, zonder dat den eigenaar en voerder van dien gig alvorens aan 'l solide hoofd aangegeven en denselven nok, na be vinding van saken, zyn eerlilieaal weder ingetrokken sal hebben; en sal gemeld hoofd hier van goede aantekening moeten houden. Art. 17. Ook sullen dese vaarluygen, onder wal naam en pretext het ook zonde mogen wesen, geen goed of volk mogen innemen omme zulks voor geld naar eenige plaatsen te brengen of ie voeren, op een boete van vyflien ryksd' ieder reis en voor den aanbrenger een ducaton. Art. 18. Wordende de eigenaren deser vaarluygen wel expres en scherpelyk g'iuterdiceerl eenige andere manschappen ol volk dan de voerders, die op 'l vaarlnyg bekend slaan Ie behoren, van dese plaatse mede Ie nomen ol te vervoeren,
1754. J. MOSSEL. 722 't zy vrye luyden ofte slaven, liet zy dan dal de eigenaar de naam en qualileil deser personen heelt bekend gemaakt en daar van een pas heelt laten opmaken hy den sabandhaaren 't hoofd in desen, om die aan de posten en daar hetgerc quireert werd, te vertlionen, welke pas by het te rug keeren van het vaartuyg wederom afgegeven sal werden aan de com missarissen van hare post, mei aangeving van de personen, die weder te rug gekomen en aldaar gebleven zyn. op poene als boven. Art. 19. Ende by aldien dese vaartuygen op Bantam, (Irawang of andere plaatsen, 't zy voor d'Edele Comp e dan yinand anders, goederen of volk ten overvoer werd inge laden, zo zullen zy daar van, gelyk andere prauwvoerders, het vraglloon genieten, mits dat zy by haar arrivemenl alhier zulx aanstonds aan den commissaris van haar posl bekent maken. Art. 20. Ook zullen d'eigenaars voor bare huurders en slaven moeten inslaan nmme de ingeladen goederen, die buylen ongeluk van weer en wind absent komen Ie geraken, te vergoeden. Art. SI. En by aldien bevonden werd, dat sy zig tot eenig smokkelwerk hebben laten gebruyken, sn zullen zy, sonder connivenlie en naar exigentie van saken, aan den lyve gestraft werden. Art. 22. En zo wanneer in dit geval kan aangetoond werden, dat de eigenaar kennis daar van heeft, zo zal legen denselven nog. swaarder werden geprocedeert. Art. 23. Voorts zal het gemelde prauwvoerders geensints vry staan zo veel geld te bedingen, als hen goed dunkt, van de geene, die haar van noden hebben, maar zy zullen moeten te vreden zyn met het geene haar lot een vast vragtloon is loegelcgl, zodanig als het selve hier agler specificq werd aangewesen. Art. 24. Alle welke gespecificeerde vragtloonen by de com missarissen, yder aan baar post, zullen werden betaalt terstond met het afvaren der prauwen; en sullen dese penningen zo
1754. J. MOSSEL. 723 lange, onder beruslingo van voormelde commissarissen moeten hlyven, 10l dat de prauw wederom te rugge gekomen is en aan de post legt. Art. 20. En by aldien bevonden mogte worden, dal dese commissarissen zig daaromtrent Ie bnytcn gegaan en den huurder meerder afgenomen of den praawvoerder bekort hadden, zo zullen deselve verbeuren: voor de eerste maal 80 rd', voor de twede maal 100 rd a en voor de derde maal arhilralyk gecor rigeerl werden, mei cassatie van hunne bediening. Arl. 26. Dierhalven en by aldien ymand, tegens den in houd van dese ordonnantie bejegent zynde, zig addresseert aan hel hoofd derselven, zo zal 'I geene hem Ie veel afge nomen of Ie weinig nytgekeerd is, door voormeld hoofd geremhonrseerd werden en den overtreder promptelyk gecör rigeerl werden. Ail. 11. Wyders zullen de opsienders goede aanteke ning moeten houden, aan wie de vaart uygen van dag tot dag werden verhuurt, waar mede afgeladen en werwaarts deselve vertrocken, als ook wanneer weder te rugge geko men zyn. Art. 28. En zullen ten dien cyndc alle de prauwvoerders, zo wel die met certificaten als op vragt varen, yder een boekje hebben, getekend dooi' het hoofd in desen, Waar inne de nomber en de grote van 't vaartuyg, mitsgaders de naam van den. eigenaar bekend slaat, len eynde de commissarissen daar in de aanleikening sullen moeien houden van de dag en de mire, aan wie, waar mede afgeladen, werwaarts de prauw vertrekt en wat geld daar voor betaalt moei werden; en zullen geene genommerde vaartuygen ergens mogen leggen, waar hel. ook zy, sonder hare nommers aan en hare boekjes in 'I . vaarluyg te hebben, op poene van yder reis vyf rd" en een ryksd' voor den aanbrenger. Art. 29. En by aldien prauwen in de stad ofte voorsteden na hare lading moeien waglen, dan wel niet onllosl werden, zo zullen de voerders zulx 's avonds voor ses en 's morgens voor 7 uuren aan den eommissaris van hare post hekend
1754. J. MOSSEL. 724 maken, op poene voorschreven; en zullen voormelde commis sarissen als dan daar van op 'I nieuwe aantekening houden als hoven. Arl. 50. Hem zullen mede de voerders, als zy van do post eens afgestoken zyn, nog als zy van de rheede of elders te rugge komen, niet vermogen ergens aan Ie leggen omeenige passanten, die daar innc of uyt willen zyn, in Ie nemen of aan de wal Ie setten, op poene als hoven. Arl. 51. En zo wanneer een prauw moei vertimmerd werden of dal den eigenaar dood, siek of absent is, zo dal die prauw iiicl gebruykl kan werden, zo zal den eigenaar of die hem eigend, die prauw niel van de pos! mogen noemen, nog op een andere plaatse voeren, als met voorkennis van de com missarissen; en zal als dan dit vaartuyg niet verder mogen varen, voor en al eer den eigenaar zig eersl wederom aan deselve posl heeft aangegeven, op poene, als hoven: en zullen voormelde commissarissen daar van accurate aantekening moeten houden. Art. 52. Weidende wyders aan gecommitteerde leeden van Scheepenen en de heide officieren, die jaarlyks hy de monstering der prauwen present zyn, ten overslaan van 'l hoofd, in desen gemeld, gedefereert gelalen hy die gelegentheid de prauwen Ie exainineeren en die gene, die bevonden werden oud en afgevaren Ie zyn. al te keuren en niel meer opvragt Ie laten varen. Art. 55. Voorts zullen alle dese genonnnerde vaarluy gen in vier classen verdeelt werden en zullen de voerders, die op vragt varen, Ie vreden zyn met het onderstaande salaris: dal een of twee personen, met of sonder kooygoed en plun deragie na ol van de rheede willende varen, daar voor betalen IK stuyvers; met drie lot vier personen, yder ol' hoofd voor hoofd, 6 stuyvers. en voor alle meerdere of mei goederen geladene, als volgt:
1754. J. MOSSEL. 725 Art. .")4. Werdende de voorsteden onder de slad begrepen; dog, zo iemand een vaartuyg nodig heeft wat verder als de voorsteden, zal daar voor moeten betalen een quart meerder en voor plaatsen, nog verder, na proportie van dies verbeid, Ie regnleeren na de vorenstaande lyst. Art. ali. En zo wanneer iemand by de opsienders een prauw heeft laten aantekenen om goederen te balen en nader band dese prauw niet bevragt of in bet gebeel niet gebruykt, denselven zal niet Ie min gebonden wesen aan den prauw voerder Ie betalen een dag buur of een stads vragt, moetende als dan den prauwvoerder met zyn prauw den gebeelen dag ten dienste van den huurder vaeceren, zo verre denselvcn
1754. J. MOSSEL. 726 zulks vereischt, dog zo de prauw aanslonts weer om komt, zal den huurder met de lielfte van een stads vragt te belalen kunnen volstaan. Art. 56. En zullen de huurders gehouden zyn de prauwen ten spoedigsten te laden, op dat deselve voor negen uuren 's morgens of voor ses uuren 's avonts buyten de boom kunnen zyn; want, hy aldien door toedoen van den huurder (en anders niel) door de pagters ofte iemand andei's aan gehouden en langer opgehouden werd, zo zal den huurder, boven de vragt, nog aan den voerder moeten belalen een stads vragt, te weten 't geen voor 'l leeg of stil leggen gesteld is. Art. 57. Waar en tegen alle prauwen, die na de rlieede of elders na buyten goederen moeien brengen en dierhalven binnen de stad gerequireert werden om de ladinge af te haaien en in te nemen, gehouden zyn .sullen 's agteriniddags of voor ses uuren 's avonds voor de woninge der huurders te schieten, sonder daar voor iets te praetenderen. Art. 58. Ook zullen de prauwvoerders, die 's avonds na de rheede dan wel elders vertrekken, voor ses uuren I »> hare bestemde posten zyn en, na dal deselve door den commissaris zyn aangeteikend, praecies mei de klok van ses uuren door gemelde commissarissen werden afgedepecheerd, welke prauw voerders als dan geenè personen meer mogen innemen, als bekend slaal; en zullen 's morgens, dan wel zo dra zy Ie rug gekomen zyn. zig aanslonls aangeven, op poene, dal hunne prauwen drie vragten coraal moeien aanbrengen en een ducaton zal gegeven en door baar betaald werden voor den aanbrenger daar en boven. Art. 50. Ook zullen de commissarissen, mei voorkennis van hun hoofd, alle avonden eenige bekende en bekwame prauw voerders doen aanleggen en opteekenen omme de verlegene zeevarende Europeesen met ordre te dienen ende aan boord te brengen, mits dat zy 's morgens van hel voorgevallene aanteekening doen laten, op poene als hoven; ende zal sig niemand der prauwvoerders onderstaan iemand 's avonds aan
1754. J. MOSSEL. 727 boord te brengen als dese bovengenoemde, op verbeurte van hei vaartuyg, de helfte voor den aanbrenger* Ail. 40. Voorts zullen de commissarissen alle weken aan hun hoofd moeien overgeven een exacte lyst van het voorgevallene. Ail. 41. liet hoofd en dese commissarissen zullen tot salaris genieten van de na de rhede, de Flnyl, Ansjol en in de slad en voorsteeden varende, item stil leggende en in de rivieren gebruykt werdende prauwen, van ieder vragt: van de eerste classe 1 stuyver, » » tweede » 2 » » k derde » 5 » » » vierde » 4 » dog van die geene, die meer geld verdienen, zullen zy eens zo veel aan salaris genieten. Welk dagelyks inkomen of salaris liy den anderen sal gelegd. 's vverkelvks aan liet hoofd verantwoord en alle maanden verdeelt werden. Ie welen: de eene helft voor het hoofd en de andere helfte voor de commissarissen, onder haar in gelyke portien teverdeclen. Ail. 42. Wel verslaande dit alles voor de goede.inousson, dal is van primo April tol, ultimo November, maar in de ipiade inousson, gerekend van primo December tol ultimo Maart, zullen de prauwvoerders de helfte meer aan vragtioon en dus hel hoofd en commissarissen ook de helfte meer aan salaris genieten. Arl. 45. Ende ten einde dese commissarissen en prauwvoer ders Ie heler in haar devoir en schuldige [digi gehouden mogen werden, zo zullen de eerste, zo ver re het dese instructie betreft, slaan onder den ollicier tot correctie, denwelkeu daar in de simplici en de plano, zonder I'ornie van proces, sal disponeeren, zo a's de ollieieren gequaliliceerd zyu in ordinaire saken van justitie; dog daar boven lopende, moet de sake voor Scheepe nen gebragt en behandelt werden 10l suspens, cassatie, ele., naar exigentie van zaken. Dog dese laaste prauwvoerders sullen staan 10l correctie van haar hoofd in desen; en ingeval hel hoofd een of ander prauwvoerder mogte bekeuren en den be keurde weigerde de gestelde boete te betalen, zodanig bekeurde voor eerst mogen arresleereu en zo lange in 'l blok aan
1754. J. MOSSEL 728 de boom te setten, tot dat de boele betaald zal zyn, en, geen geld hebbende, denselven binnen driemaal 24 uuren los te laten en voor de boete coraal, sand of sleen Ie laten haaien, ten dienste van de stad, dog by nalatigheid van dien denselven met voorkennis en door de bediendens van den officier naar merites te mogen corrigeeren en afstraffen. En indien bet hoofd zig eman cipeerde <tn prauwvoerder zonder reeden bekeuren en een boete op te leggen, sal het denselven vrystaan zyn beklag dierwe gens te doen aan den officier, welke liet selve met bescheidentheid ondersoeken en na bevinding daar omtrent het nodige doen sal. Art. 44. En zullen alle de in desen geslaluecrdc geld boelens (behalven 't geen voor den aanbrenger gesteld is), de eene helfte voor d'academie en de andere helfle voor hel hoofd der prauwvocrders zyn en vervallen, aan denwelken boven dien van alle de genommerde vaarlnygen, nu aanstonls en in het toekomende, alle jaren eens, kort naar de monstering, een ryksdaalder van ieder vaartuyg zal moeten betaald werden, zo tot opregting als onderhoud van lootsen, die by ieder post nood sakelyk zyn tot berging der seileu van de prauwvnerders. etc. Art. 4ii. Gelyk al meede het hoofd der praüwvoerders, tot bekostiging van de nodige boeken, papier en verdere comploir hehoeftens. mitsgaders voor zyne moeyte, sal hebben te genieten voor de aantekening van den verkoop der vaartuygen, van ieder 1 stayver per ryksdaalder, mits by aan de kopers daar van een bewys suppediteere: voor het verleenen van een pas, waar voor den sabandhaar gemeenlyk twaalf stuyvers geniet. zal aan denselven niet meer als ses stuyvers betaalt werden, mits door hel hoofd mede, dog voor niet, getekend weide. Voor de overleekening van port zal voortaan niets betaalt werden en ook meede niet voor de certificatie. 1 October. Middelen ler verbetering run de Jahatrasche boven- en Preanger-landen. Ten vervolge op een door hem den l ,,en December 1751 ingediend «schriftuur", legde de Gouverneur Generaal weder een uitvoerig stuk van zijne band over. getiteld: Aanmerkin
1754 J. MOSSEL. 729 gen over de Jaccatrase en Preanger landen, naar aanleiding waarvan de Regering besloot: Eerstelyk: sig te eonformeeren met zyn Edelheits propositie, zo ten opsigte van de prysen, die liy continuatie voor de producten souden dienen betaalt te werden, te weten in de Preanger landen, die onder Batavia sorleeren, de coiïy legens ses ryksd* a 48 stuyvers de pico! van 125 u;. de peper ad idem, liet cattoene garen a 4:>, 58, 24, 18 en 10 rd' de gelyke picol, na de soort, de indigo tot 30, 24 en 18 stuyvers 't m: van de eerste, tweede en derde soort en de curcuma legens ses ryksdaalders bel picol, als ten opsigte van de als nu te bepalene leverantie omtrent de vier eerste arliculen, die orersulks in rolgender roegen zal moeten gescbieden, als:
1751. J. MOSSEL. 73 Ten gevolge van oorlog stonden alle suikermolens in het Banlamsche, evenals eenige in deJakatrasche bovenlanden, stil. De Regering besloot tevens »allc suyker, welke de molens »van Java's oostkust en Cheribon zouden uytleveren, voor de 'Comp. te bespreeken". 25 Julij. Vrijstelling van suiker van inkomende renten Nademaal de Javase en Cberibonse zuykeren, volgens hel, geresolveerde op den .">'" December des jaars 1748, ten behoeve van de respectivc sabandhaars aldaar, voor iiylgaandc regten inoelen betalen 10 schell. per picol candy en 5 schell. per picol poeder znyker, in slede van de voormaals betaalde Ihol van y 4 rd. p. picol candy zuyker en '/s P- P' 10 ' poeder zuyker, en daar en boven alhier voor inkomende regten nog den eerslgem. thol en weder uytgaande, even als de Jacca trase, een halve rd. per picol candy en een quart rd. per picol poeder zuyker, waar door den aanbreng van daar t'eeneinaal is te niet gelopen; en vermits 'er daar en boven gecne redenen kunnen gevonden werden, waarom de Javase zuykeren dien verswaarden Ihol tweemaal zouden moeten betalen, als zynde ler bereiking van het bedoelde oogmerk om te belellen, dat de markt der Jaccatraschc off Bataviasc zuykeren daar mede niet bedorven werd, toereikende genoeg, dal deselve eens betaald werd; zo is verstaan de Javase en Cberibonse poeder en candy zuyker by d'aanstaandc opveyling dier pagt van de betaling van inkomende regten alhier te libereeren. ~ Julij. Verbod legen den nilvocr van »poeder- of *candy-euyker". Is goedgevonden en verslacn, acn een yder, van wat staat ofte natie hy weesen mogte, niemand uytgesondcrt, ten scherpslen te verbieden, gelyk alle en een ygclyk sonder onderscheid verbooden werd by desen, allen uytvoer van
1754. J. MOSSEL. 730 Waar van nogthans de Cheribonse prysen der coffy een halve ryksd' 'l picol minder en 't gaaren ook zo hoog niet als 'l Jaccatrase komt Ie slaan, maai' ecu vyfde minder in de eerste zoorl en si» na raio omtrent de andere soorten, mei desen verstande egler, dat alle dese leverantien begrepen moeten werden onder de Jaccatrase bepaling, by resolutie van den 4'" February 17152, om peper na rato van coffy te leveren, sodanig, dal nu in anno 1754 tliien pieols peper by de hondert pieols coffy en zo voorts van jaar tot jaar wal meerder en accresserende moeien opbrengen, Ie welen: in anno 1750 by ieder 100 pieols coffy 15 pieols peper, in anno 17t>7 20 pieols peper, in December 1708 den vollen cisch of voorschreve bepaling van 40 perc 40 en daaromtrent, schoon intusschen al de coffy, die zy komen te leveren, tegens de gestelde prys sal aangenomen werden om den inlander, die men in vroegere dagen niet dan mei moeite 10l dese culture gepersuadeert beeft, daar van door eene diminutie in de quantileil niet balorig olie afkerig Ie maken en de (lomp'' niet weder gebrek ie doen hebben, 'i geen buyten des noodwendig dit scbadelyk gevolg na zig sonde slepen, dal se, geen weg wetende niet de meerdere door hun ingesamelde dan by de Comp e g'accepteert werdendé coffy, waar van den uytvoer by plaeaal van den 1 !>''" April 1725 is g'inlerdiceert geworden, eenen verkeerden uytweg daar meede soeken, dan wel derselver culture negligeeren souden, om niet te spreken, hoe bet niet alleen zeer nioeyelyk is den inlander van hel cultiveeren van dil of dal product, wanneer 't eeus 10l succes gekomen is en hy de aangename vrugten van zynen arbeid jaarlyks geniel. Ie diverteeren en ten anderen, dat het belang van deCompBver eisehl, dat derselver paklniysen eens van een goeden voonaad van dal produet voorsien raken, om in slaat te zyn een aan sienlyke quantileil overjarige bonnen te kunnen versenden, dog ook mede stand te doen grypen de poene, dat voor ieder pieol indigo, die de respeclive regenten in December 17159 of January 1700 minder als hun voorschreve tax zullen leveren, door deselve twintig en dat voor ieder picol garen inselver
1754. J. MOSSEL. 731 voegen tien ryksdaalders sal moeten betaalt werden, zonder egtcr haar daar voor vry te laten wegens liei. geeue zy bevonden werden minder te leveren, en zulks om zodanige motiven, als by voorschreve besluyt breeder zyn ler neder gesteld, en overzulks dooi- een Europees opsigler in ieder groot districl daar op een behoorlyke reflectie te laten slaan, lerwyl van de peper, indigo en garen voortaan zal g'ac cepteert werden alles, wal zy boven bel voois/., bepaalde, by een goed succes hunner aanplanling of by geval, zullen leveren en dat zo wel uyl de Bataviasche als Cheribonsche landen. Ten tweeden: is uyt aanmerking van de by bet schriftuur voorgestelde noodsakelykheid om de; Preanger of Jaccatrase landen wal meerder ie bevolken, verstaan, ten vollen te amplec leeren het door welgemelle zyn Edelheid daar by aangewesen expediënt om dit defect ie remedieeren en dienvolgende, vermits de Cheribonse en de aangrensende landen, door de uytgewekene van Java overvloedig gepeupleerd zyn, overzulks, in eas dat voorsz. volkeren liy voorvallende geschillen geperraoveerl wier den na de Preanger en Jaccatrase landen de wyk te necmen, voor al sorge Ie doen dragen, dal bare vrouwen en kinderen door hunne regenten niet aangehouden werden, nadien sulks, strydig zynde mei de Javaanse pretensieen naUiurlykc vryheid, de oorsaak zoude kunnen zyn, dat men omtrent hel bedoelde oogmerk in desen niet reusseerde en Crawang, dal door geen ander middel uyl syne ruine, bygokotneu door den dwang der Grawangers in anno 1722, 172.") en 1724 aan de gewaande goud ol' zilvermynen in den berg, Paran, die in dat districl is leggende, kan gered worden, gelyk thans voor hel grootste gedeelle van volk ontbloot soude blyven. Ten derden: wierd insgelyks mei meermelte zyn Edelheid nodig g'oordeell en dienvolgende verslaan, dat legen een vaarbare rivier, die lot gemak van den inlander om de producten des lands van hoven ai Ie voeren is streckende, een andere zal gehouden werden om de na by gelegene landeryen onder water Ie sellen, ten dienste van hel gesaay, ende zulks door middel
1754. J. MOSSEL. 732 van bandongangs of schutdeuren, na den gebruike in dese landen, mitsgaders de bekende, van de bovenlanden tot by na aan dese stad toe nieuwe gegravene sloot of de slockan tot beide de voorsz. gebruyken te employeeren, dog l ellens de nodige ordre te doen stellen, dat daar omlrend zo onbesuysd bieren daar niet werd te werk gegaan door het toestoppen van en de al Ie ruym gemaakt weidende afleidingen in dat walerryk beekje, waar door de zo nodige vaart ten eenemalen gestremd werd, na dien overvloedig water door het graven van zyslooljes na de daar nevens leggende pady landen kan werden afgeleid, indien maar hier omtrent een heler toesigl als tol nog toe werde gehouden, dewyl in allen gevalle de vrye afvaart van uyl het gebergte voor alles gaan moet. Ten vierden: is verslaan Ie sureheeren de dispositie over de landen, welke zyn Edelheid vermeende, dat voor de in officie zynde inlandse officieren permanent geschikt, dan wel aan de besilters in eygendom afgestaan ofte pnblicq verkogt diende Ie werden, lot dat de daar van onder handen zynde kaarten berigten in gereetheid sullen gebragt weesen. Ten vyfden: geconsidereerl zynde, dat slegls een niet noemens waardige quantiteit zout van Grawang werdaangebragt en bet gebeuren kan, dat men by dese of geene toevallen uyl de zoutpannen op Java, insonderheid die van Paradessy, niet genoeg saam gerieft soude kunnen werden van dat zo zeer benodigde ingrediënt tot de huyshouding, daar nogthans van hel. Crawangse district af aan en verder herwaarts wel gelegene stranden genoeg schynen te zyn om zoutpannen aan te leggen, indien er maar eenige colonisten, 'l zy Europeescn of inlanders, zig daar op verstaande, hun de moeyte willen getroosten hun werk daar van te maken; zo wierd, om een iegelyk, welke genegen mogte zyn sig daar toe te begeeven, te meerder te animeeren, conform den voorstel van zyn Edelheyl, dienstig g'oordeell en mits dien g'arresfeerl alle het zout, dat, te Grawang en van daar herwaarts langs de stranden gemaakt en alhier gebragt werd, te libereeren van alle inkomende regtcn en overzulks daar van by de aanslaande pagl conditien de nodige mentie
1754. J. MOSSEL. 733 te maken, «log den Umi van het Javase en Cheribonse zout nog liy provisie te laten op den presenten voel, 10l lyd en wylen men zien sal, hoe het daar nieede hier opneemt, om als dan daar over in het vervolg liet nodige Ie besluylcn. Ten gesden: op de gedane verthoning door welgemelte zyn Ëdelheit geremarcqueerl wesende, dal per de Chineese jonken jaarlyks hier considerable parthyen gemeen aarde werk werden aangebragt, waar door de Chineesen hier veel geld van daan sleepen en, hel selve hier verdwynende, de vreemde landen verrykt, dog dat dit articul van negotie voor de Chineese traffiquanlen dadelyk eenigsints den bodem zonde werden ingeslagen, indien hier niet alleen menschen, zig op hel fabriceeren van dal grol' aardewerk verslaande, gevonden konden werden, maar ook daar loe bequame kley grond, 'l geen beide niet geheel buyten apparentie schynt te wesen; zo is op de al verder gedane proposilie van meer nielde zyn Edelheid verslaan, de officieren der Chineese nalie Ie gelasten sig te informeeren, of in dese colonie geene werklieden Ie vinden zyn, die zig op hel plateel bakken en hel maken van grol' poreelyn verstaan; item ol' in dese con- Irven goede aarde ten dien cynde gevonden werd en waar ler plaatse, mitsgaders, ingèvalle dal zulk amhaglsvolk hier niet aan handen mogle weesen, eenige van die lieden uyl China te ontbieden. Ten sevenden: in overweging genomen zynde de proposilie van welgemelde zyn Edelheid, dal de vissen ter zee, tot gerief der ingesctenen en 10l merkelyk voordeel van de vissers, wel Benige verbetering nodig hadde en wat verder uytgebreid diende Ie werden, ten eynde dus doende den genieenen man, insonder heid de inlanders, wier spyse voornamentlyk beslaat in versche. gedroogde of gesonle vis, voor een médiocre prys Ie regl konde geraken, 't geen hun lot een groot soulaas zoude slrecken en daar door den aanbreng van vis van uylheemsche plaatsen voor een grool gedeelte gemist kunnen werden; zo is verslaan, aan de heide sahandhaars Ie demandeeren zig hy de paglers van de vismarkt, zo wel den presenten als den geweesene, en daar
1754. J. MOSSEL. 734 zy verder vermynen zullen onderrigting in cas snbject ie kunnen bekomen, Ie informeeren na de middelen en wegen, waar van men zig zoude kunnen bedienen ler verbetering der visseryen ter zee. Ten aglsten: geconsidereerl zynde, dat inogelyk het prohibi tive placcaat deser regeering van den 18*" April anno 1648 omtrent de inlandsche weveryen gedeeltelyk de reeden uyt maakte, dat dien aangaande in den presenten tyd niel meer werks gemaakl werd, schoon het niet onbekend, dog by wege van conniventie al van langen tyd ongeremarequeert is gebleven, dat ondel' den inlander te lande waart byna geen vrouw is, die zig niet op dal handwerk verslaat en soinlyds een kleedje voor haar man of vriend op het weeflouw set, mitsgaders dat in en omtrent de stad door de slaven zeer goede, kleedjes werden gcfabrireerl. en het dienvolgende niel onniogelyk z\, dat, wanneer een ieder ten desen opsigle de handen wierden vry gegeven, men wat meer beweging ten opsigle van dit handwerk zoude kunnen ontwaren, ja. dal bier uyt se lis iu vervolg van tyd een poincl van negotie voor de Comp* geboren koude werden, invoegen zulks door welgemelde zyn Edelheid by meermelde schriftuur ook wierde geremarcqueerl: zo is uyt hoofde van de nuttigheid, welke daar uyt Ie wagten zy, also veele geringe inenselicn onder de inlanders in de tusschen tyd der oegsten en ander buysmans werk, dewyl die tog, in 'I gemeen Ie luy van aard zynde om zig tot swaar werk Ie begeven, dus des te gemackelyker het weefgetouw ter hand nee n en daar door aan de kosi zullen kunnen geraken, ver staan hel voorschreve placcaat om de voorwaards g'allegueerde reedenen in Ie Irecken en zulks de gemeente by billiel hekend te maken, mitsgaders hoven dien eenige balen cattoen van Souralte Ie eisschen om aan een ieder, die het begeerd, voor een matige prys verstrekt te werden; en laastelyk, in der tyd voor reekening van de Comp 1 ' aan Ie nemen sodanige van de gemaakte lywalen, insgelyks ten redelyken pryse, als voor Nederland oi' elders iu dese gewesten acceptabel zullen werden g'oordeclt.
1754. J. MOSSEL. 735 Ten negenden: in deliberatie getreden zynde over de verdere propositie van welmelle heere Gouverneur Generaal, concer neerende eensdeels de noodwendigheid van eene nadere schicking omtrent de bovenlandsche districten, niet sorleerende onder de bekende regentschappen van Tjantjoer, Tji Blagon, Tjikalong en ïjilingsie, nevens alle de meermelle Preanger en daar naasl aan zee gelegene landen, onder welke liet district van Tangerang meede moei werden gecomprchcndecrl, nadcniaal het op' den presenten voet, namentlyk met het toevertrouwen van het opsigl aan Javaanse capitains, lieutenants en vendrigs, niet wel kan werden gehouden, dewyl dese hunne voorname sludie daar in bestaai om den gemeenen man allerley extorsien en vexatien aan te doen, mitsgaders ten anderen, dat de admi nistratie der justitie onder den inlander Wat nader gereguleert en gemackelyker voor liim gemaakt, diende Ie werden, dan deselve tot dus verre voor bun geweest is, uyt dien hoofde tellens by voormelde schriftuur proponeerende om, niet alleen alle Bataviase landen in sekere bepaalde districten met bekende namen Ie verdeden, maar ook ieder onder baar eigen hoofd Ie stellen, van de bequaamste uyt die gene, die daar wonen of daar zy haar gewillig onder begeven hebben, die den inlandsche naam van mandoors voeren zoude, mitsgaders ommc uyt de sodanige, na de gelegentheid en uytgestrektheid der landen, tien lot onder-landraden Ie verkiesen, tol hel aanhoren der klaglen en saken, die in hare lauden voorvallen, en 'l examineeren derselve, om de sodanige,' die van geen groot belang zyn, önet haar tienen by de meeste stemmen de facto af te doen volgens sekere regulen en ordres, zo aangaande hel regt als de successie, erffenis en gemeenschap, door ervaren slaal en landkundige by een te brengen, om in de inlandsche talen gedrukl Ie werden. Wyders, dal tot het. terminecren van swareenlyfstraffelyke zake;: uyt de gemelde voorsilters van thienen, die een groot gelal zullen uvtinaken, een hogere raad van thien personen koude geformeert werden, onderden titul vanlandraden,welke laaste en hoogste iiilandschcn raad op zekere lyden soude
1754. J. MOSSEL. 736 konnen vergaderen in hel district, daar eetiig delict komt voor te vullen, of wel ler fortresse Meester Cornelis, om swaarder saken af te doen en ten overslaan van een boven landdrost, een persoon als landraad nvt de hoofd ingelanden en secretaris te beschryven alle capitale lyf- en hals saken, om by Scheepe nen «laar over ie oordeelen en vonnis te vellen, dog dat omtrenl verschillen of processen, <lie niet puur crimineel zyn, de inlandscbe natiën de vryheid konde gelaten werden om van liet gewysde der tien mannen of landraden, indien sig daar by beswaard moglen vinden en dagten verongelykt te wesen, aan het gemelde collegie van Scheepenen meede ie, mogen appelleeren, tellens I>y gedagle schriftuur allegueerende diverse reedenen en positien tot staving van zyn Edclheits sentiment en voorstel in desen, zo met belrecking lot de menigvuldige moorden en bulfel dieve ryen, die thans veeltyds ongestraft in de bovenlanden gepleegt werden, als de gevolgen van dien en den afschrik der bloedver wanten van snlke om het leven gebragle menseden, mitsgaders andere verongclykle personen, voor den ordinairen regtbank, om dies verafheid en de inconvenienten, daar by in 't breede g'allegueert, met byvoeging, dal zyn Edelheid dit alles wel voornamenllyk was proponeerende mei. die veronderstelling, dal Scheepenen deser sleede, zo weinig als den Landdrost, uyl hoofde van derselver dagelykse occupatien, niet wel in staat souden zyn om 10l het afdoen der verschillen en het ondersoek na gedane moorden, bulfel en meer andere dieveryen van importantie zig zo verre van de stad te kunnen begeven, dog dat in contrarie gevallen wel inclineeren zoude om, wanneer eenige gecommilteerdens uyl baar collegie, nevens den Land drost of een adjunct en een gesworen clerq, eens 's weeks daar toe vaceeren koude, bet een en ander aan deselve op Ie dragen. Over alle bel welke dan in bot breede gediscoureert en ten dien opsigtc in aanmerking genomen wesende, dal bel tweede lid van zyn Edelbeids propositie, rakende bet vaceeren van gecommitteerdens uyl de reglbank van Scheepenen op sekere dagen ler genoemde plaats Meester Cornelis, als een seer
1754. J. MOSSEL. 737 PLAKAAi ri. nbn commodicus expediënt voor al sulke geringe lieden, welke met de jusiitie iels te verrigten hebben, wierd aangemerkt en dierhalven dese zaak dooi- den heere Gouverneur Generaal in omvrage gebragt, mitsgaders door den heer Raad ordinair, van der Waeyen, als president van Scheepenen voormelt, betuygt zynde, dat, vermits de saken, h\ dat collegie voorval lende, nu in verre na so opereux niet meer waren als wel in vurige tyden, zyn Edele van gevoelen was, dat twee leeden uyt het selve, ieder op hunne toerbeurt, henevens den Landdrost, op de voorgestelde dagen zeer wel zoude kunnen vaceeren; zo is met eenparige stemmen goedgevon den en verstaan om twee, leeden uyl 't voorsehreve collegie van Scheepenen, te weten zulke, die in de voorgaande maand als gewone gecommitteerdens geselen en de dagelyks voor vallende commissien waargenomen hebben, nevens den Land drost, g'assisteerl door den secretaris of gesworeu clercq van Scheepenen evengemelt, te committeeren om eenmaal 's weeks, namcnllyk op den daar gehouden weidende passer of marktdag, naar de veldschans M r Cornelis Ie gaan ler bediening der justitie aldaar, des morgens te negen uuren, en dal geduurende de goede of oostmousson; maar in de westmoesson, wanneer de weg derwaarts inpracticabel is, deselve hare sitting te laten houden op zyn Edclheids land goed. Weltevreeden, insgelyks op den daar gehouden wer deude marktdag; mitsgaders wyders de voorsz. twee leeden van Scheepenen bank, item den Landdrost te qualificeeren, in opsigte van hel civile. hy arrest te vonnissen over diffc renlen en prelensien in geldsaken lot ryksdaalders vyftig toe, dog niet daar hoven, also dat aan Scheepenen hlyft; en mei helrecking tol. het crimineele, niet verder te gaan dan het liooren van geluygen, beleggen van slueken, enz., welke documenten ten volgende sit- of marktdage gerecol leert zullen moeien werden, ten welken eynde se lot, haren dienst zullen hebben twee oppassers van den Gecommit teerde over de saken van den inlander, die alle maanden verwisseld /uilen werden, dewyl de resolulien van den II"'
1754. J. MOSSEL. 738 May 1670 ('), ö™ December 1707 en ultimo December 1750, verbiedende liet genden van eonige bediendens van de justitie in de bovenlanden buyten expresse gedaan werdende expeditien, daar den Landdrost of zyn substituut selve by assisteert, in volle kragt en waarde blyven. latende aan den Commissaris voormelt gedemaadeert alle, lmysselyke geschillen, mitsgaders ook zaken wegens haren godsdienst, Imwelyken en alle andere diergelyke, welke altoos door denselve en de inlandsche capi tains, benevens de hoofden der carapongs, etc, zyn afgedaan geworden, behoudens, dal omtreal die. welke van belaag zyn, het addres aan Scheepenen niei werd afgesneden; mitsgaders in gevallen, dal in de bovenlanden eenige moorden gepleegl ntoglen werden dan wel den een of ander swaar gequesl. op sekere tyden, dal gecom mi lieerde Scheepenen of den Landdrost sig niel derwaarts konnen begeven, als dan volgens het als nog standhoudend gebruyk op Tangerang en misschien ook wel voor desen op Meester Cornelis, aan de commandanten van die heide forten van diergelyke moorden of loegebragte sware qnelsiiren Ie doen kennisse geven door de bloedverwanten, dan wel andere vrienden ol' bekenden van den ler neder gemaakte ol' geqnelsle. in welken gevalle de limilen van Tangerang si reeken zullen 10l de rivier l'assangrahan en liet al overige 10l Meester Cornelis, mitsgaders die heide commandanten Ie demandeeren om. daar van kennisse kry gende, illieo Iwee bequame sergeanten, nevens den scbryver en cliirnrgyn. aldaar bescheiden, Ie senden ler plaatse, daar den geqneslen dan wel hel lyk v;ui den om 'I leven gehiiigle syn mogle. om deselve Ie visiteeren en informatie van het feit te neemen, mitsgaders, des mogelyk, de dader ol' wel die daar voor verdagt gehouden werd, te .ipprehendeeren en ver volgens deselve, met de heriglen dien aangaande, in goede versekering den Landdrost toe Ie senden om, na behooriyk ondersoek van saken, zyn ampt en pligt te kunnen belragten; suilende vvyders de litigeerende parlliyen, zo in 'l civile als (') Er beslaan geeae resolutie! fan de Indl ■be R« d dal
1754. J. MOSSEL. 739 crimineele, in persoon voor gemelte gecomrailtèerdens en Landdrost moeten compareeren, hunne saak selfs in hunne eigene lak mondeling voordragende of verantwoordende, ten overslaan van een gesworeu tolk, die daar toe expresselyk benoemd zal dienen Ie werden, dog van dien regtbank gese cludeerl Ie laten blyven alle de inlanders, sorleerende onder de evengenoemde regentschappen ('), mei en benevens Tjipaminkis, Tjimapper, Campong baroe en desselfs deel Bogor, nußuyten sorg hernaamt, van welke landen hel naaste over de twaalf uuren van de slad is leggende, en dus lilyven kunnen onder gelyk bestier als de afgelegene regentschapjes, also, in zo verre die verkogt zyn, hy gedane overdragl verbonden hlyven aan deselve lieswaarenis. welke ze onderhevig waren, toen die districten onder regenten sorteerden, en ook onder deselve regten. vermits den beere Gouverneur Generaal dog, buyten des, van alle capitale saken, die daar voorvallen, kennisse krygt! voorts ook nog alle, die aan dese zyde van de rivier de Maronda, mitsgaders binnen de fortressen Meester Cornelis en Tangerang woonaglig zyn, uyt te sluylen, dog al, wat daar buyten is, 10l twaalf uuren opwaard van de stad, de particu liere verkogie lauden daar onder gerekend, te laten onder de jurisdictie van gemelde regtbank (e Meester Cornelis, met desen verstande, dal aan parthyen litiganten vry zal staan, indien sy Ie samen of een dcrsclve, het zy aanlegger of verweerder, in 'l hysonder zulks komen Ie hegeeren, hunne saak direct hy hel collegie van Scheepenen ter rolle te bren gen, ingevallen van hoven de vyf ryksd" aan geld of de waarde van dien: zynde al verder met relatie lot dit sujet, na den voorwaarts gemelte voorstel van welgemelde zyn Edelheid, besloten om lot narigt, en observantie, zo wel van gedagte gecommitteerde Scheepenen en Landdrost, als die het verder aangaan moglen, door ervaren slaat en landkundige personen welke nader daar toe staan genomineert te worden, te laten ontwerpen de nodige regulen en ordres, zo aangaande hel (') Zie biadz. 735.
1751. J. MOSSEL, 74 poeder of candy suyker, 't zy binnen de limiten van het ryk van Jaccatra ofte elders gcmackl, voor eygen ofte eens anders reekening, directelyk of indireclelyk, om welke reedenen ofte onder wat naem of praetexl (üi werwaerds het sonde mogen weesen, sul» poene van confiscatie en verbeurte van de viervoudige waerde voor die het selve door de groote rivier ofte boom komt Ie lenlceren en voor de gcene, welke sulks langs andere ongepermitteerde wegen of vaarten mogtcn durven onderstaan, dan wel syn particuliere zuyker met die van de Compagnie te gelyk of onder deselvc mogtc hebben afgescheept ofte doen afscheepen, sub poene van confiscatie en verbeurte eener dubbelde amende of agt-inaal de waerde, en in beyde gevallen met deporlemcnl van ampt, qualileyt en gagie en inhahil verklaering, zo van den contravenleur, als syne helpers daer en boven, ingevalle sy 's Compagnies dienaren, dan wel in honorablcof complableburgeilyke amplen ofte bedieningen gesteld syn, ende sulx alles ter tyd en wyle, de Compagnie genoegsaem van zuyker voorsien synde, dese inlerdiclie door publicatie en affixie van biljetten mogle werden opgeheeven ofte ingelrocken, injungeerende en gelastende mits dien den liaad van justitie deses Casteels en Scheepenen deser stad, item de respective officieren van justitie, als ook den sabandhaer, als daer toe by desen speciael g'authoriseert werdende, den inhoude deses stiptelyk 't execuleercn ende te doen executeeren, procedcerende en doende procedeeren tegens de transgresseurs zonder de minste conniventie ofte afwyking, als tegens verboden handelaers, zo als ook acn de commandanten van de buyten posten of slrandwagten en die het verder eenigsints sonde mogen aengacn, ten allerernstigstcn gerecom mandcert werd om insgelyks alle moogelijkc devoiren aante wenden tot tegengang en ontdecking van alle verboden uylvoer, mitsgaders aenhaeling van het geene mogle weesen ofte werden uytgevoert; want Wy het een en ander aldus voor den dienst en het belang van de Maatschappy hebben bevonden te belmoren en nooodsaekelyk te weesen. Wel verslaende, dat egter den gecnen, die een kleyn canassertje
1754. d. MOSSEL. 740 regt van successie, erflenisse en gemeenschap van goederen, als omtrent het stuk der huwelyken onder de inlanders, om vervolgens, by dese regeering ingediend en het nodige daar op gedisponeert zynde, in eene instructie geconverteert Ie werden. 10 October. Last op de buiten-kantoren op te geven, niet alleen hoeveel geld maandelijks in kas was ge bleven, maar ook uit welke speciën dat geld bestond. Deze last is afkomstig van Heeren XVII" en . — Zie ook bij 29 September 1752. 10 Octobcr. Last op de buiten-kanloren jaarlijks één of tweemaal naar Batavia op Ie zenden een eiseh van koopmanschappen, welke benoodigd en in den plaatse lijken handel gewild waren. Deze last is afkomstig van Heeren XVH ne " Meer dan het geêischte mogt van Batavia niet gezonden worden. Eerst den 19' 1 '" Junij 1755 is deze last gepubliceerd. 29 October. Reglement voor hei geprivüegeerde stads logement Ie Batavia. »Te meermalen" was in Rade van Indië «gediscoureert en in overweging genomen het considerabel ongerief, dat, zowel vreemdelingen als dienaren van de Comp" en alle, andere fatsoeudelyke luyden, dewelke, uyt Nederland of van de buyten cotnptoiren, dan wel andere plaatsen in dese gewesten, hier ter slede aankomende, ondervinden moeien dom- bet gebrek aan een ordenlelyk stads logement, hel welke genoegsaam alonime in sleden en plaatsen van beschaafde natiën, dog nicl (e deser hoofdplaatse gevonden werd, invoegen dit in allen omslande is aangetoond by seker, door den beere Gou
1754. J. MOSSEL. 741 vcnieiir Generaal ontworpen schriftaar, bchelsende niet alleen de ongemacken, welke daar door in cas subject ontslaan, en de Doodsakelykheid om sodanig een logiement alhier te sta bileeren, item «Ie nuttigheid, die daar van Ie waglen zy, maar ook een project, op hoedanig een wyse en op wat voet ecu diergelyk hotel zoude kunnen en dienen opgeregt te weiden ten dienste van cen iegelyk, fatsoendelyk persoon, 't zy vreemdeling, dienaar of burger, welkers omstandig heeden niet permitteeren mogle op zig selve te gaan wonen en zyn eigen menagie te houden". De Regering stelde daarom de navolgende »conditien" als eene «provisioneele ordonnantie" voor het logement vast: Art. 1. Dit. logiement sal moeten wesen groot, commodieus, liy het water gelegen en gezond, mitsgaders mei pakhuysen en andere nodige bygebouwen voorsien. Art. 2. Den regent <>f caslclyn sal moeten weesen een man van onbesproken handel en wandel en beschaafde zeden, die het talent heeft met allerley soort van menseden op een heusche wyse om te gaan en zig daar van bemind temaken. Art. 5. Dierhalven zal dit hecren logieinenl niet mogen verkogt <>f verhuurt werden met hel regt van gebruyk en genot van de prerogatieven, aan hel selve «'accordeert., als met voorafgaande uytdruckelyk consent deser regeering. Ail. 4. Den regent of castelyn zal ook niet vermogen eenige personen in zyn dienst te nemen of te houden, als die, vriendelyk, houw en gedienstig zynde, de gasten zonder aansien van natie, persoon of religie ten dienste slaan. Arl. u. Kii zal hy g'aulhoriseert zyn sodanige hcdiendens, als hy kan aantonen zig niet l'ontsicn de gasten of hare bediendens te injurieeren ofte met woorden of daden te bele digen, ten eersten ofte binnen de huur lyd al' Ie danken, zonder betaling van eenige wedde of loon, die zy te goed mogten hebben, dewelke als dan zal vervallen ten behoeve van 'I lazarus huys Icn eylande Purmer Endt. Art. G. Den regent sal, door een goed reglement en bestier in zyn huys in te voeren, moeten tragten Ie beletten
1754. J. MOSSEL. 742 en voor te komen het godslasleren, vegten en schelden en, voor zo verre het gevoegelyk geschieden kan en zonder kren king van de vryhcid, die de gasten noodsakclyk liehoren te hebben om met eikanderen afsondcrlyk, buytcn het geselschap of participatie van den regent, te converseeren, ook moeten zoeken te detonrneeren en tegen te gaan alle disputen over religie en nationale saken door een vriendelyke vertoning van de speciale ordre, hem daar omtrent gegeven, en de ipiade gevolgen, die daar nyl kunnen ontslaan, ol'le andere diergelyke onaanslotelyke middelen. Art. 7. En als hy zig zo verre mogle vergrypea van daar toe selfs aanleyding te geven ofte hem daar inne direct of indirect te mcsleeren, dan wel te permittecren of oogluykender w\se toe te laten, dat eenigc der bediendens van bel huys zulks komen te doen, zal hy verbeuren een somma van hou der! duraious, ten behoeve van bet voorsz. godshuys, en daar en boven responsabcl wecsen voor al het quaad, dat daar uyl mogle voortkomen. Arl. 8. De regent of caslclyn en zyne bediendens zullen om geene reedenen permittecren, dat in dit logièment gelevert ötte geborgen werden eenige Contrabande goederen, hoe ook genaamt; en onldeekende, dal deselve aldaar buylen hun welen geborgen of opgeslagen zyn, daar van ten eersten kennisse moeien geven daar en zo zulks behoord, snh poene van correctie na vereyscb en bevinding van saken. Art. 9. Insgelyks zal hy den lieere Gouverneur Generaal ofte d'officicren van justitie aangeven alle de geene, die in het logièment komen Ie logeeren of, hy zyn weelcn, met vreemdelingen zullen overleggen of beraadslagen om ujl den dienst van de Comp'' te deserlcercn ofte uyl d'colonie t'ont vlugten, als ook de geene, die zig toeleggen maltrosen, sol dalen, handwerkslieden of andere Comp 8 dienaren Ie rondselen, op poene van, by bel contrarie, te vervallen in een boete van hondert ducatons voor yder hoofd. Art. 10. Voorts zal hy. nog zyne bediendens, eenigc raad, hulp ofte aanleyding mogen geven 10l hel fraudeeren der
1754. J. MOSSEL. 743 pagten, direct of indirect, op poene van een amende van twee hondcrt ducalons voor de overtreder, len behoeve van het loprosen lmvs, en arbitrale correctie daar en hoven. Art. 11. Niemand, buyten dese caslelyn, zal een logies of herberg mogen houden om vreemdelingen voor geld te logeeren en Lracteeren, van wat natie die ook zyn moglcn, nogle ook voor dienaren van de Comp' ofte ingesetcnen deser colonie van een boger rang als sergeant, op poene van een hondert ryksd* lioele, voor ieder hoofd te verbeuren en dat daar en boven op alle pretensicn wegens zodanigen ongepermitteerde Berberging geen regt sal gedaan werden. Art 12. Zullende gevolgelyk alle 'sConijr dienaren of onderdanen van den Nederlandscben staat, minder als ahsolul assistent in qualileyl of rang zynde, de vryheid behouden by herbergiers, commensaal houders ofte andere in te trecken en te blyven woonen. Art. ir;. En zo ook een iegelyk, van wat staal of conditie zy mogle, wesen, 't. zy Nederlander of vreemdeling, 's Com pagnies dienaar of burger, vry slaan len eersten olie daar loc inclineeiTiule, na eenige dagen in dit liuys gclogeerl Ie hebben, op zig zelfs le. gaan wonen of by andere vrienden of kennissen, geen herberg bondende, nog volk vuur betaling logeerende, in Ie treeken, miis kennisse gevende aan den sabandbaar, als by een vreemdeling, en aan den caslelyn, zo hy een Compagnies dienaar of onderdaan van den Ncderland selien slaat is, om bel nodige berigt te kunnen geven, waai en bv uien zy |<; viiuleii zvn, wanneer dese regecring ofte iemanil anders zulks inoglc reipiireeren. Art. 14. Bn zullen de vreemdelingen omtrent sodanige Innsvesling, buylen bel publicque logieinenl. kunnen volslaan met op bun woord van eere Ie versokeren. dal zy by den parliriilier, die hen logeerd, geen gold voor kost, logies of berging van goederen verfceeren. Art. IK. Maar den genen, die zulks doel, zal, als er con trarie suspieie legeus hem is, verpligl zyn, de casleleiu zulks requireerende, zig voor de justitie, met eeile te purgeeren van
1754. J. MOSSEL. 744 hen geen logies, kost, etc, voor betaling Ie geven, direct nog indirect, al ware liet. ook onder den naam van pakhuyshuur ofte andersints; en zulks weygerendc, zal hy schuldig gehou den werden en vervallen in de boete, arlicul 9 gesteld. Art. 16. Alle de geene, die niet hunne koopmanschappen, in wat fusten of embalures die ook zyn mogten, in dit logie ment intrecken, zullen een dragelyk pakhuyshuur aan den regent of casteleyn moeten betalen, niet excederende voor de fyne, precieuse goederen een agtste, kleyne fusten een hall en grote fusten, als zuyker, arak, enz., een percento, behalven bet draag of coelic loon, waar van hein zyn verschol zal moeten voldaan weiden sonder meer. Art. 17. Tol gerief van dit. buys, mitsgaders lot coinmo diteyl. zo voor de vreemdelingen als 's Compagnies dienaren, die, hy hun arrivemenl, hunne aankomst by den heen; Gou verneur Generaal en de heeren leeden deser regeering, meest alle om de gesondheid in thuynen buyten de stad wonende. gaan bekent maken, zal aan den castelein toegestaan werden het houden van ses huurwagens, zonder de pagt subject te zyn, mits dal deselve ook niel zullen mogen verhuurd ofte geleend werden als aan personen, in dit huys logeerende. Art. 18. En om voor te komen alle misbruy ken en excessen, die van en omtrent dit, prerogatief zouden kunnen gemaakt werden en die Ie heler Ie kunnen nagaan, als deselve begaan inogle werden, zullen dese sis wagens in 'I geheel blaauw geschildert of gevernist moeten weosen, tot de wielen in 'I cluys, en mei blauw tryp gevoerd. Art. 19. Ue pagter van de inkomende en uytgaande regten ofte van de boom zal niemand der kooplieden ofte andere personen, in dal huys haar intrek nemende, mogen molesteeren, hare, in en uytgaande goederen, als hel, geene contrabande wharen zyn, arresteeren ofte den doortogl beletten, mits den uytvoerder der goederen of iemand zynentwegen aan den pagter overbandige een briefje, door den regent ol casteleyn ondertekend, waar in zal moeten gespecificeerd staan de datum van den invoer, nevens het getal, de zoor! en waarde der
1754. J. MOSSEL. 745 goederen, die de selve inhouden, na de laatste markts prys alhier. Ai(. 20. En zal niet te min de pagter liet regl behouden d'opening in persoon Ity te wonen of daar toe iemand zyneut wegen te zenden, om versekert Ie wesen, dat de packen of balen, etc, waarlyk inhouden het geene, waar voor zy aangegeven zyn en niets meer, weshalven den invoerder ook gehouden blyfl aan den pagter in tyds kennisse Ie geven, waar en wanneer d'opening zal geschieden; dog den eygenaar ofte invoerder, die den regter ten genoegen kan verifieeren de voorschreeye speci lique opgave gedaan Ie hebhen en dal den pagter op de tweede behoorlykc waarschouwing om by de opening der goederen t'assisteeren niel gekomen is en nicmant zynenlwegen gesonden heefl en hy eerst als doen in absentie van den paglcr en zyne bediendeas lot d'opening getreden is, zal daarover niel straf baar wesen. maar kunnen volstaan met de betaling van de thol, pro rato der npgcgevene waarde. Ait. 21. Ook zal aan dit logicmenl, lot gerief van die er intrecken, werden toegestaan bel houden van ses last prauwen, te welen: drie ieder van vier. twee van drie, en een van twee coyangs, (nu altyd, wanneer men die requireerd om goederen te halen ofte al ie scheepen, zonder eenige bemoeyenisse van het hoofd ofte de mindere commissarissen der prauvvvoerders ofte betalinge van eenige lasten ten behoeve van dcselve, ten eersten te varen, niils de regent of easlelein voor de voerders inslaat, voor zo verre als andere eygenaars van huur prauwen daar toe gehouden zyn. ■ Arl. 22. Drie tafels zullen er drie maal 's daags in dit buys moeien weiden gedekt, waar van een ieder van dien met sodanige spyse zal moeien voorsien zyn, als by een aparte ly.st'gespecificeerl staat, namenllyk voor de vreemdelingen, reysigers en andere in het logieinent wonende (waar onder het logies en de bedieninge gerekend is) voor een hoofd:
1754. J. MOSSEL. 746 eerste lafel, waar aan geene personen zullen mogen zitten van mindere rang als onderkoopman, zonder drank als alleen punch voor den dorst, twee ryksdaaldens; tweede tafel, zonder drank, Bes en dertig sluyvers; derde tafel, voor de domestiquen, twaalf stuyvers. Ari. 25. msgelyks zal moeten betaald werden voor kost en logies van ieder slaaf vier stuyvers, behalven voor de zuy gelingen, vrye of slaaf, waar voor hel van selfs spreekt, dat niets zal behoeven betaald te werden. Art. 24. Dog voor ingesetcnen, die in dat logement niet logeeren en er egtcr ter inaallyd willen komen, zal niet meer gerekend werden als voor ieder inaallyd: eerste tafel, zonder drank als alleen punch voor den dorst, een ryksdaalder: tweede tafel, zonder drank, vier en twintig stuyvers: derde tafel, voor domcstii|uen, en voor ieder slaaf twee stuyvers. Arl. 25. Ingevolge hel. placcaal, op het stuk der lapnecring alhier g'cmaneerl, zal niemand, wie hel nuk z\. van Kuroprc sen of inlanders, herbergiers, kroeghouders ofte andere van diergelykc neering mogen verkoopen of uyt Ie soetelen eenige dranken, hoe genaamd of van wat natuur ook wcsen mogten, 't zy hy de bottel of kleine male, als alleen den regent ofeas telein van dit stads geprivilegeord logieinent en dese ook alleen aan zyne gasten, ii'aiiienllyk de personen, aldaar logeerende of ter maallyd komende of die van buylcn deselvc mogten komen bezoeken. Arl. 26. liy aldien een commensaal eenige vrienden ter maallyd begeert ie houden, zal denselven voor ieder, die hy tracteerl, 't zy van de ecrsle ol' tweede lafel, niet meer betalen, als voor de ingcscleiien hy arlicul 24 is gestipuleerd. Arl. 27. Ingevallc de regent of caslclein ler rcipiisilie \an iemand eenige parlhy maakt van koopof verkoop, sal denselven voor zyne moeyle een half procento courtagie mogen in recke ning brengen, als zynde thans alhier geen gesworea makelaars, dat. beroep werkelyk f'ungeercnde.
1754. J. MOSSEL. 747 Art. 28. In dit logiement zal, voor zo verre de consunilie in hel selve aangaat en verder niet, vry en zonder hemoeyenisse van iemand mogen geslagt werden allerly vee, 't zy grool of kleyn. Art. 29. En o]) dat de grote onkosten voor paklmysen en andere geroacken, len voordeele der commercianlen gemaakt, niet Ie leur mogen gcstelt en also een grote schade aan dit logies toegebragt werden, zullen de lieden, aldaar logeerende, niet vermogen goederen in particulieren, veel min in 's Com pagnies pak of woenhuysen te bergen, maar deselve in de paklmysen, daar voor liy hel logiement g'approprieerd, moeten opslaan, suli poene, dat zy, contrarie doende, hel voorschreve bepaalde nyterlyke pakhuys huur egter aan den regent of castelein zal moeten voldaan werden. Art. 50. Eyndelyk zullen, om dit logiement bestaanbaar Ie maken en credict aan hel selve loe te voegen, alle de voor schreve privilegiën en prerogativcn werden verleend voor den tyd van licn jaren, ingaande primo September anno 1755 en eyndigende ultimo Augustus anno 1765. Ail. 51. En op dal. een iegelyk, die den inhoud*! deses eenigsinls aangaat, daar van na hehoreii zoude kunnen verslcn digi werden, sai dese ordonnantie, gedrukt zynde, niet alleen afgegeven werden aan de respective collegten en officieren van justitie, heemraden, den sabandhaar en het hoofd der prauw voerders, maar deselve ook, nevens de lysl, arlicul 22 vernield, in de Ncderduylsehe, Engelscbe, Fiausehe en l'orlugccsche talen moeten opgehangen werden in de grote eetzaal van hel gemelde logiement, om aldaar van een iegelyk ten allen tyde gelesen Ie kunnen werden. (tp die voorwaarden verleende de regering het regt lot het' houden van hel. logeinenl aan een snus-lieulenani der dragon ders «gedurende den tyd van tien agler een volgende jaren, ingaande primo September 1755 en eyndigende ultimo Augustus 1765, met verdere qiialiliealie. ingevolge zyn versoek en uyt hoofde van de sware kosten, die tot hel conslrueeren van so
1754. J. MOSSEL. 748 een holel benodigt zyn, dat hem, suppliant, sal g'oorloofd wesen om afstand en transport van gemelde privilegiën Ie kunnen doen, zo als len zynen meeste voordeelc mogle raadsaam vinden, tot vergoedinge van zyne te doenc ongelden, sodanig dal zyne opvolgers of erfgenamen by sterfgevalle ofte wed desselfs regl verkrygende, even als hy suppliant, van gemelde privilegiën zullen mogen jouisseeren en vry slaan het liuys, dal daar toe zal g'approprieert werden en slaande aan het vierkant in het hlok 1' L, aan 't welke alle dese voorregten werd vastgemaakt en dal overzulks alleen daar van sal mogen profiteeren, met al het annexe ie mogen veralineeren en transporteeren naar beste goedvinden; en laaslelyk, den suppliant uyt 's Comp s dienst t'ontslaan met behoud van zyne presenten rang, mits gaders dus zyne gagie van heden af Ie laten cesseeren". 2!> Oetober. Regeling run den verlrek-tijd der retour schepen. Van Batavia. De retourschepen van do eerste bezending zullen hy continuatie, ingevolge do resolutien deser rege ring van den 14™ November 174 G en 7'" Augiislus \~Y>i. zo vroeg van dese rheede werden gedepecheerd, dal zy uylcr \\\s uliimo November Sundas engte kunnen uytraken; en die van de tweede bezending, welkers vertrek van hier by hel voorschreven hesluyl, nevens het verderedientwegen gere solveerde op don II" 1 Oetober 1746, hepaald is op medio December, ten eynde volgens bet derde artieul van de instructie voor de retour bodems, op den -ll', ,n January, en niel vroeger, van onder het gemelde eyland in ruyiuo zee Ie sleeken, lus schen medio en ultimo December Ie laten rysvorderen om tusschen den -l\> r " January en den 10'" February uyterlyk de straat uyt Ie loopen, nadien de scheepen hy een vroeger vertrek van onder het Prinsen eyland gevaar loopen de orkanen Ie ontmoeten, die van hel begin 10l ultimo February om de zuyd vernomen worden en wel lot aan de Cocus cylanden doorwaayen. Van Cr ij lon, en:.
1754. J. MOSSEL. 749 '6 November. Indaging run voortvlugtige Compagnies dienaren. Als ampliatie van het bepaalde op 20 Augustus 1753 gelastte de Regering, dal, »by ;,ldien het mogte komen ie gebeuren, dat iemand, 'sComp' dienaar zyndè, buylen permissie van de lieeren Meestecs in hel vaderland, dan wel van dese regeering, synen dienst quiteerende, van de Comp 8 kwam te deserteeren en Big by vreemde natiën vervoegde, mitsgaders vervolgens over land, dan wel met Engelsche, Pransche of scheepen van andere natiën na Europa of elders delogeerde, sulk een persoon dadelyk lon comptoire, daar snlkskoml te exteeren, sal werden ingedaagd als een deserteur; en voorts van dese citatie ofte indaging- te doen i'ormeeren een authenticq bewys, mitsgaders hel selve, met en benevens de procedures, die daar opkomen te volgen, en wal al verder tot het geval in questie behoord, m forma probanti over te senden, licydc na Nederland aan de lieeren Meesters, zo daar toe direel occasie zy, en ook aan dese regeering; wel verstaande, dat zulks niet by forme van een brief, maar by eene b'edigde verklaring, het zy notarieel of secretarieel, zal moeien geschieden". 7 November. Verbod tegen den publieken verkoop van oonbequame goederen en gereedschappen", aan dr Rege ring toebehoorende. By examinalie van een vendu rolle'wegens, naar gewoonte, in 't ambagls quartier verkogte onbequame goederen en gereed sebappen. elc., n\ i diverse administratien onder ultimo Augustus passaio by een vergadert, geremarequeert wesende, dal, onder desclvc ook opgeveyld zyn een vry groot gelal sloten tot pistolen, carbyns en snaphanen met een menigte van handgeweiren, namentlyk deegens, klingen, bouwers en pallassen; zo is, uyt hoofde niet alleen, dat sulke en diergelyke goederen genoegsaam voor een leur en sleur verkogl werden, maar ook het verkopen der voorselneve, onbequame handgeweiren, om der gevolgen
1751. J. MOSSEL. 75 tot syn gebruyk nodig heeft, zulx sal gepermilteertsyn mede te neeraen, mits sig alvorens addresseerende aen den waler tiscael of sabandhaiir ter obleoue van een permissie briefje. Ende ten eyndc niemand hier van eenige ignorantie zuude kunnen praetendeeren, bevoelen Wy, dal descn sal werden gepubliceerl en, so in de Ncderdnylsche, als Cbiaeese en Meleydse lale g'affigeert ter plaetse, daer men gewoon is publicatie eu affixic te doen. En sal de voorschreven confiscatie en boete komen ten be hoeve van de Compagnie voor d'eene helfte en voor d'andere belfte ten behoeve van den officier ofte den sabandhaer, die d'agterhaelinge gedaen heeft, dan wel, wanneer acndebuylen posten ofte strandwaglen werd aengehacld, een derde voor de Compagnie, een derde voor de post ofte wagt, welke het uyl gevoerde g'attrapeert heeft, en het overige derde voor den waterfiscael, die in sulken gevalle de calange sal doen, zullende de officier de aenbrenger moeten te vreede stellen. 12 Augustus. Oprigting cener commercie-societeit ie Padang. In overweging genomen zynde den gedanen voorstel door den commandeur, van Idsinga, by zyne aparte briefF van den 20 fn April deses jaars om, ingevalle men de te dier custe vallende benzuin en camphur niet voor zig privé wilde reserveeren, de vrye vaart, aanbreng en vervoer van de gelicenlieerde goederen eenigsints anders dan thans te schicken of eigenlijk in te trecken en daar en legen alleen de vaart en handel tusschen Batavia en Sumalras Weslcust aan de kooplieden ter laastgc noemde plaatse, by wyse van octroy en inschryving tol een socielyt a 150000 rds., dan wel zo veel actiën a 500 rds. yder, als nodig mogte bevonden werden, in 't bysonder ofte met exclusie van alle andere te vergunnen onder de volgende conditien en bepalingen, als: Eerstelyk, dat de participanten zig altoos zullen moeien voor sien houden van Bgt of thien bequame vaartuygen, behoorlyk g'eipiipeert en met geschut voorsien, om onder de principale directie van den commandeur en raad te Padang en 't gezag
1754. J. MOSSEL. 750 wille, niel raadsaam zy, principaal mei betrecking lot den inlander, tlic deselve dog gemeenlyk aanslaan en in der lyd daar van een quaad gebruyk soude kunnen maken, goedgevon den en verslaan derselver verkoop voor den aanslaande te iiiterdiceivn en alle diergelyke onbequame goederen, conform liet bereeds g'arresteerde by resolutie deser tafel van den D" 1 Maart 174."», welke ordre geheel in liet vergeetboek schynl geraakt ie wesen, mei en benevens de onbequaam werdende aambeelden, dommekragten, bankschroeven en verder grof yser, in liet vervolg tol ballast na Nederland Ie senden. 7 November. Middelen tc>' verbetering van de Jaka trasehe boren- en Preanger-landen, Ten vervolge op hare besluiten van deö l* 1 "' October 17114 bepaalde de Regering: Ten tienden: met betrecking 10l de veelvuldige buffel die veryen, die 10l mine van menig arm landman si reeken, is goed gevonden en verslaan leu vollen Ie aniplecteeren de door welgemelle zyn Edelheid by gedagle schriftuur 10l tegen gang van dat hoe langs boe meer inkrnypende quaad geproponcerde maalregulen en dienvolgende bet verkopen Aan buffelbeesten niel alleen by continuatie te laten geschieden op sulke plaatsen, die daar toe van onds en laaslelyk by plaeeaal van den 17 en April 17."> i), mitsgaders bj besluyten deser Ufel van den 9™ November 174;> benoemd zyn, maar ook dat voorregt tot gemak van den inlander Ie exlendeeren tot andere plaatsen, die lot dus verre daar van zyn gesecludeerl geweesl, en dus, zowel ler l'oi'lressen Tanjongpoiiia, Tangerang en Meester Cornelis, als op de ordinaire markten AYellcvrreden en Tanna Ahang. den verkoop Ie laleu geschieden, dog nergens anders, op wal voorwendsel bet ook wesen mogle, mits dat van den verkoop dcrselve door den opsigler van 'I beestiaal, voor zo verre de genielte markt plaatsen belrefl, eu voorts door de commandan ten van de gemelde forten, beboorlykc aantekening gehouden <ii ieder beest, aldaar indiervoegen verkogt wordende, met
1754. J. MOSSEL. 751 sekerc merken op de heup gebrand werde, waar aan men 't jaar en maand zoude kunnen sien, item wanneer en waar verkogl zvn. mitsgaders daar en boren een ieder bekend Ie maken en 'I geheelc land door met ItillieUen in 'I Javaans, Chinees en Maleyts de in- en opgezetenen (e waarschouwen, dal. zo wanneer l>\ iemand een gestolen oi' een vrye buffel, die niel op de markt, in maniere voorsehreve, verkogl is, gevonden werd. men denzelven /onder verschoning zal doen straffen als een buffel steelder; zynde wyders met relatie 10l die gene, welke ongemerkte of ongesjapte buffels op hunne zuvkermolens of landeryen zyn hebbende, 'l zy eygenaar of huurder, verstaan deselve ie permitteeren, dat tot hun meerder gemak en eygen geruslheyd een ygelyk zyne buffels met een apart braad yser, na zyne keuse. op de heup aal mogen merken, mits dat van sulk een kenteken en het getal der buffels, die ieder in eygendom beeft, eene dislinele opgave weide gedaan aan den Commissaris van den inlander, die mei behulp van den keurmeester verpligt sal weesen daar van ie houden pertinente notitie: met dese bepaling egier, dat zulks begrepen werd alleen met helreeking 10l de/.u\ kermolens en alle andere landeryen. binnen Taagerang, Meester Cornelis, item de rivier de Mare-nde en niel huyten evengenneinde luiylen posten gevonden werdende, also in verder opwaarts leggende landen den verkoop dier animalen geschieden moet ten overstaan van het hoofd van dal district, daar deselve verkogl werden, en waar van hy gehouden is een hewys aan den koper te geven, na hel gearresteerde op den 5t en Maart 1750 en den teneur v;m het dierwegens g'emaneerde plareaal van den 17'" April daar aan, dal hy dese gelegentheid in zo verre gehouden werd voor gerenoveert; dal wyders gecommitteerde Scheepenen mei den Landdrost in hunne sessieu op Meester Cornelis of Welle vreeden, go meede de commandanten op de naast hy gelegene en verdere huyten posten, item de inlandscae hoofden verder opwaards na de bovenlanden, daar een buffel dievery geperpe- Ireerl en hun ter kennisse gebragt werd, den deliquanl en de geluygen zullen moeien hooien, de slueken daar van beleggen,
1754, J. MOSSEL. 752 mitsgaders deselve vervolgens mei den steelder zo wel als den heelder, herwaarts afsenden aan den Landdrost om vuur de bank van Scheepenen te regl gesteld ie worden, blyvende nogthans aan den lommongong van Crawang het regl om met zyne omliols de betrapt werdende buffeldieven in eene gecombineerde vergadering, ten overslaan van den commandant der vesting Tanjongpoera, 10l de ketting te verwysen, conform besluyl deser tafel van den 21™ September 1729, en zo ook aan de regenten der bovenlanden, in desen gelykstandig; dal inselvervoegen als reets ler meermelte sessie van den f" Oclober jongstleden aan den Gecommitteerde 10l en over de saken van den inlander is gèreserveerl gebleven hel termi neeren van huysselyke geschillen en meer andere saken, breeder by resolutie van dien datum verval, denselven ook nog gequaliöceert werd zulke saken in liei civiele al' te doen. als waar over door gecommitteerde Scheepenen om ilese of geene oorsaken geen uyispriak werd gedaan, be houdens egler, dal hel aan parthyen gepermilteert sal zyn en blyven zigmet hun geschil direcl aan Scheepenen t'addresseeren, dog niet aan Commissarissen van kleene of commercie zaken. zo wanneer hun different niel meer komt Ie bedragen dan vyf ryksd', even en sodanig als onder articul negen in line is geresolveert; dal daar benevens aan alle leerlouwers niet alleen op het ernstigste sal werden g'interdiceert vellen of liuyden van geslagle bulleis Ie kopen, die ongebrand zyn, maar boven dien Ie statueeren, dal zy op verbeurte van rd' 100 verpligl zullen zyn sodanig een persoon, die eeu buffels vel. dat ongebrand is, ie koop presenteert, te saiseeren en aan den Itailliuw of Landdrost met hel (ingebrande of ongemerkte vel, ter overtuyging van den verkoper, over ie leveren om tegens denselven te proeedecren als tegens een effeclive biilfeldiof: en voor het overige, 10l meerder legengang dei' zo zeer in swang gaande buffel diefie. alomme Ie laten bekend maken, dal door geen onbekend persoon een buffel Ie koop zal werden gehragl, dan g'assisleert zynde van een of twee bekende personen, om getuygenis te geven, dal zulk een beesl niet gestolen is, insgelyks
1754. J. MOSSEL. 753 PLAIAAI-BOEX DEEL TI. 48 op poene van, l»y hel tegendeel, als een buffeldief te werden gecalangeert. Ten elfden: is in conformite van het reets praealabel g'arresteerde ter voorsz. resolutie van den l en October, aan het eynde van het negende articul, als nu goedgevonden en besloten aan alle de officieren en hoofden der respeetive inland sche natiën, in dese colonie sig bevindende, te ordonneeren, een ieder in den haren, te colligeren en in hunne eygene tale schriftelyk op te geven hunne civile wetten en gewoon tens, waar na zy zig in 't gemeen komen te reguleeren omtrent het decideeren van geschillen, tusschen hunne onder horige ontstaande, insonderheit betreffende het poincl van successie en alle verdere erffenissen en besterffenissen, ge meenschap van goederen van personen, zig in den huwe lyken staat begevende, en wat dien aangaande verder by hun in gebruyk is, met ordre om alle de voorsz. documenten over te geven aan den Commissaris over den inlander, die by dese gelast werd deselve te confronteren, in hoc verre die op giften accorderen, ten eynde daar van te formeeren eene duydelyke descriptie, onder gepaste tituls afgedeell, ter nadere dispositie deser regeering. Ten twaalfden: is, met opsigt tot het gene aangaande de huwelyken der inlanders by het gemelde schriftuur van zyn Edelheid g'allegueert wierd, goedgevonden het daaromtrent te laten by de presente costumen, dat permissie halen by hunne hoofden en daar ingeschreven werden, dog des niet te min de officieren en verdere hoofden der inlandsche natiën ten ernstig steu te gelasten exact boek te houden van de huwelyken, die by hunne onderhorige werden g'associeert, als ineede van de scheidingen, welke onder haar voorvallen, ten fine altyd gereed te zyn hunne aanteekeningen, des gerequireerd werdende, aan den regier te kunnen produceren. Ten dertienden: in consideratie genomen wesende, dal, •lademaal het overgaan der Chineesen tot het Mahuinelisdom niet zeer frequent is en dat de weynige veranderingen, die hier omtrent plaats vinden, alleen door het slegtste zoort van volk,
1754. J. MOSSEL. 754 die nog by Cliineesen, nog by tic Maliumetanen in geen de minste agting zyn, en het dienvolgende de moeyle niet waard is, mitsgaders ook omeenige politicque reeden en motieven niet raadsaaru wierd g'oordeelt daaromtrent eenige beweging te maken; zo is verstaan, het in dien opsigte voor als nog te laten op den vorigen voet en maar alleen de 31ahumetaansche priesters voor eerst te laten aanseggen, datse van tyd tot tyd aan den Commissaris sullen hebben op te geven de namen en het getal der gene, die uyt de Chineese natie tot het Mahumetisdom overgaan. Ten veertienden: met betrecking tot de door welgemelte zyn Edelheid by gedagte schriftuur gemaakte remarcque aan gaande het besnyden der slaven, Christenen toebehorende, ge reflecteert zynde, hoe het nu en dan gebeurt is, dat eenige Christenen of die ten minsten de naam daar van dragen, sig niet ontsien en gescbaamt hebben om de inboorlingen of kinderen hunner lyfeygenen te laten besnyden en dus die gewaande religie van Mahomet als in te lyven, tot merkelyke ontluys tering en schande voor onsen godsdienst; zo is tot tegengang van zulke verregaande en ten eenemaal onbetamelyke, mits gaders de predominanle religie ten hoogsten ledeerende bedryven goedgevonden en verstaan, op poene van een boete van vyf hondert ryksd', ten behoeve van den officier en gecommitteerde over de saken van den inlander, die in allen desen meede sal mogen fungeeren, en welke van hun de calange doen sal, alle Christen inwoonders deser colonie Ie verbieden hunne slaven of deselver kinderen door Muhumclaanse priesters te laten besnyden, met confiscatie daar en boven van zulke slaven len behoeve van de Compagnie. Naar al het welke door den heere Gouverneur Generaal de vergadering in overweging wierd gegeven, dal, nadien hel aufugeeren der slaven zeer in swang gaal, ook zeer presum tief zy, dat veele daar van sig naar de bovenlanden relireeren om daar een veylige scbuylplaatse, het zy op de suyker molens, hel zy in de campongs, dan wel elders te vinden, tol merkelyke schade en ongerief hunner lyfheeren, waar
1754. J. MOSSEL. 755 door boven dien het geboefte in dese omme- en bovenlanden grotelyks aangroeyd, indiervoegen dat de wegen nu en dan gansch onveylig werden, het uyt dien hoofde ten uytersle noodsakelyk ware om, buylen en behalven de reets gestelde ordres tot tegengang van dat quaad, nog vry ernstiger mid delen in het werk te stellen; so is, uyt hoofde van de voorz. g'allegueerde redenen en dat liet gedurig wegloopen der slaven reets so veele jaren agter den anderen de goede ingesetenen zeer komt te drucken en het dus eens hoog tyd word, daar in door middelen van vry meerder klem en aan drang te voorsien, goedgevonden en verstaan by billietten, zo in de Nederduytsche, als Maleytsche, Javaanse en Chineese talen, hier en alomme in de om me- en bovenlanden te affigeeren, een iegelyk, wien hy ook zyn mogte, op het ernstigste te interdiceren en te verbieden hel aan of ophouden van weg gelopene lyfeygenen, mitsgaders, dal alle die gene, welke op zyn landgoed, suykermolen of campong een weggelopen slaaf komt te ontdecken, gehouden en verpligt zal wesen sig van hem dadelyk meester te maken en sonder uytstel in goede versekering over te leveren aan den commandant van de naast hy gelegene posl, dan wel aan den Landdrost of den gecommitteerde over de sakeu van den inlander, ten minsten daar van behoorlyke kennisse gevende, op poene, dat, ingevalle men bevinden mogte contrarie dese ordre gehandelt te zyn, den op- of aanhouder van een dan wel meer diergelyke slaven telken reise voor ieder slaaf verbeuren sal een boete van 100 rd s , de helfte voor den officier of posthouder, die zodanig een schul dige mogte opvatten en afsenden, en de wederhelfte voor den aanbrenger; en waar en boven zulk eene gehouden sal wesen den door hem opgehoudene slaaf aan den eygenaar, dan wel de waarde van dien te restitueeren; en op dat de ordre op dit sujet met te meerder ernst werde g'executeert, is al verder goedgevonden den voormelde gecommitteerde over de saken van den inlander met de respective commandanten of posthouders te qualificeeren om allerwegens, daar zy ver neemen, dat sig g'aufugeerde slaven schuil houden, de visite
1754. J. MOSSEL. 756 te gaan doen, mitsgaders aan den eerslgemelde, even als hier voorwaarts reeds gesegt is, de faculteyt te verleenen om in cas subject inselvervoegen, als de officieren van justitie, de calange te mogen doen omtrent de gene, die hy aan de overtreding deser ordre oordeelt schuldig te wesen. Te deser gelegentheid ook gesproken en in aanmerking genomen zynde, dat door het sedert eenige jaren in verval geraakte, aloude gebruyk en de naderhand gestelde ordre door dese regeering by resolutie van den 21 fn July 1730 om door hel dislribueeren van diverse soorten van lode penningen van verscheyde merken onder de respeclive hoofden en cupi tains der inlandsche natiën, ten eynde al verder aan derselver onderhorige uytgedeelt te werden, een iegelyk kenbaar te doen zyn, onder welke natie en wat hoofd hy sorteerende is, de weggelopene lyfeygenen grote occasie werd gegeven om sig voor vrye luyden. gelyk zy gemeenlyk doen, uyt te geven en sig in de omme en bovenlanden als zodanig op te hou den, sonder dat uien behoorlyk nagaan kan, wat zy eigenl lyk zyn, en 't welke ook eenige hedugting maakt om de zodanige te saiseeren en herwaarts op te senden, buyten en behalven dal het niet observeeren van die ordre ook nog van dat gevolg is, dat veele inlanders niet schromen om zig het commando harer respective hoofden en officieren te onürecken, so dra zulks in haar kraam te passé komt en zy oordeelen voor haar best te zyn sig onder een ander hoofd of officier te begeven ; zo is, om zo wel in hel een als ander te voorsien, goedgevonden en verstaan de ordre, by het voormelde besluyt vervat, niet alleen by deesen in desseiïs vollen omslande te renoveeren, maar ook nog daar en boven en tot betere nako ming en observantie dier ordre alle de gesamenllyke regenten in de bovenlanden, mitsgaders de capitains der respective campongs en alle verdere inlandsche hoofden, die eenige onder horige hebben, te gelasten, yder in den haren, behoorlyk sorge te dragen, dat na hel aloud gebruyk alle personen, zonder onderscheyd, die onder haar komen te sorteeren, tot de Javanen inclusive, daar van voorsien zyn en, by mancque
1754. J MOSSEL. 757 ment vaD diergelyke lode penningen of sjappen, deselve in gereedheit te doen brengen om aan hun door den Commissari verstrekt te werden in zulk een getal, als zy effective beno digt zullen zyn, mitsgaders, in zo verre sulks geschieden kan, ieder natie door een bysonder sjap Ie distingueeren naar het voorbeeld, te vinden by voorschreve resolutie van den 21 en July 1750 en het daar by g'insereerde rapport van wylen den heer Raad extra-ordinair, van Bayen, en den toenmaligen gecom mitteerde over de saken van den inlander, Stier, dan wel op zodanigen wyse, als zulks, uyt hoofde van de tegenwoordige gesteldheit van saken en tot bereiking van het wesentlyke oogmerk' deser regeering, g'oordeelt sal werden best te con venieeren, om dus met een opslag van 't oog te kunnen sien, tot wat plaatse en campong ofte onder welk hoofd sy behoren, en te gelyk een onderscheid te kunnen maken tusschen vrye luyden en slaven; dog dat zy, regenten, enz., gehouden zullen blyven de sjappen van overledene personen, onder hun toesigl sorteerende, aan den Commissaris 's raaands te rug te besor gen om, dus doende, alle occasie lot fourberien, zo veel mogelyk, te weeren; ten welken eynde ook leffens goedgevonden wierd te statueeren, dal ieder een in de bovenlanden, het sy regent of onderhorige, dan wel opsigters van landeryen en wie hel verder wesen mogte, gequalificeerd zal zyn om, by ontmoeting van eenig suspect persoon, hem zyn sjap of merk te doen vertoonen en, daar van onvoorsien wesende, denselven op te brengen aan de naast by gelegene post, dan wel aan den Landdrost of Commissaris. Wyders is ook nog, met relatie tot het presente onderwerp, op den voorstel van den heere Gouverneur Generaal goedge vonden en verstaan, by eerste bequame gelegentheid, van Persien te ontbieden gewolde rammen, in zulk een getal, als gevoegelyk met ieder schip herwaarts sal kunnen werden ge sonden, beyde voor dese hoofdplaatse en wyders voor Cabo de Goede Hoop, om daar door een preuve te nemen of door vermenging van de hier en ten gedagte gouvernemente gevon den werdende schapen met die rammen geen goede wol
1754. J. MOSSEL, 758 gevende beesten souden kunnen werdeu voortgeteelt, so als men versekerd, mitsgaders uyt dien hoofde ook het slagten van lammeren in dese colonie van nu af aan te interdiceren. Nog door welgemelde zyn Edelheyt de vergadering voorge dragen synde, dat, onaangesien het besluyt deser regeering van den Bon8 on November 1746, waar by de leverantie van pady te deser colouie, in stede van de thiendens voor 's heeren geregtigheyd, welke bevorens door de besitlers van verscheydc Comp s landen of liever de respective regenten uyt hare onderhorige districten aan de Comp e moesten geleverd werden, is gereguleert en vastgestelt geworden op een quantiteyt van 36000 bossen of 180 tjains van 200 bossen, inhoudende 16 catjes of 20 ffi ieder, om aan deselve tegens rd s 20 de tjain uyt 'sCornp 8 cassa voldaan te werden, by de ondervinding sedert verscheide jaren herwaarts quam te blyken, dat, of schoon eenige besitters aan het by voorsz. resolutie haar opgelegde contingent quamen te voldoen, egter zeer veele daar aan quamen te mancqueeren, waar door de Coinp" niet alleen het hare moeste missen, maar ook veeltyds in verle gentheyd geraakte om zo wel de regeering en Heemraden als de paardestal met de benodigde consumtie te gerieven: zo is, om met betrecking tot dit sujet in 't vervolg naar behoren te voorsien, op de propositie van welgemelde zyn Edelheyd goedgevonden en verstaan den gecommitteerde tot en over de saken van den inlander te qualificeeren omme het ont brekende aan de pady leverantie, die door de gedagte regenten in de bovenlanden jaarlyks volgens de voorsz. quolisatie by resolutie van den Ben8 en November 1746 gecontribueert moet. werden, voor reekening van den nalatige in te kopen en zyn guarand op haar te soeken, om dus jaarlyks eene effene reekening dien aangaande te kunnen hebben, ten ware blyke lyke reeden van misgewas, etc, ter harer verschoninge. Vervolgens, met relatie lot dese materie, de novo herlesen zynde seker voor eenigen tyd ingediende en ter resumtie onder de gesamentlyke heeren leeden rondgeweest, mitsgaders thans weder ingebiagt requesl van den capitain en verdere
1754. J. MOSSEL. 759 officieren der Cliineese natie, behelsende in substantie, >hoe dat «hunne landgenoten alhier ter plaatse, in stede van teerken »nen de grote voorregten, privilegiën en vryheden, haar lieden ■ meer dan aan eenige andere der Oosterse natiën g'accordeert, »en daar van als goede en vreede lievende onderdanen niet «dankbaarheit te profiteeren, veele van deselve dagelyks meer »en meer quamen ayt te spatten in alleriy ondeugden en «bedriegeryen, waar over hun, supplianten, dagelyks klagten «wierden aangebragt, die zy lieden egter, als ontbloot van «eenige magt, tot grote prejuditie van veele onnosele lieden »niet in staat waren te beslissen; «dat er, onder andere, veele Chineesen waren, welke, zonder «beroep of professie zynde, hun werk maakten die van «hunne eigene natie, die of jongst aangekomen of uyt zig «selfs onnosel zyn, door alleriy listen en streeken van 't hare «t'ontvreemden, etc.; »dat dese quaadwillige, zig fundeereiide eensdeels op hare «ervarentheid om zig, 't zy door getuigen van hare soort of «andere diergelyke middelen, te redden en anderdeels op »de onervarentheit en 't onvermogen van de onnosele voor »werpen van haar bedrog, wel verre van zig te kreunen of »te ontrusten over de klagten, die dese laasten aan de «supplianten komen te doen, haar selfs niet eens verwaardigen »by hun te komen, wanneer zy door den Cliineese bode «werden gedagvaard, als wel overtuygd zynde van het onver omogen der supplianten om haar lieden tot eenige de «minste vergoeding of restitutie te constringereen; »dat overzulks dese arme luyden, by hun, supplianten, geene «satisfactie kunnende obtineeren en, zo min de wegen van «regten kundig, als van genoegsame middelen tot het entha >meeren van eenig proces voorsien zynde, genoodsaakt wierden «hunne wettige pretentie te laten varen en de autheuren van «haar ongeluk straffeloos van alle verdere aanspraak te libe >reeren, die op dusdanigen wyse in hare quade menees gestyft »wierden; »dat zulks thans bereets zo verre de overhand had genomen,
1751. J. MOSSEL. 76 van inlandschc nacliodas geduuriglyk tot den handel ende ontlasting der inlanderen van 's lands producten te dienen en, in cas van noodsakclykheid, ten dienste der ES. Comp* ter bekruysing der cusle en ter vveiringe van de ongepermitteerde nf sluykhandelaars gebruykt te werden. Ten tweeden, dal de nacliodas door d'g'adsocicerdens voor sien zullen moeien werden van een generale ordre en instructie om, by voorvallende gelegentheden, altoos met's Comp'kruys sende vaarluygen, niet alleen te conjungceren, maar ook in zulken cas te permilteeren, dat een Europees gezaghebber, nevens de nodige manschap, op hun vaartnyg ovcrgcsel en daar mede het nodige verrigt werde. Ten derden, dat het geene vaartuygen van de sociëteit, die ten handel om de noord geweest zyn, vry zal staan om met hunne ingesamelde producten elders dan direct naar Batavia te varen, nog ook om de rcise derwaarts te mogen aannemen, dan na bevorens op Padang een behoorlyke factuur hunner lading overgegeven en permissie bekomen te hebben omme daar mede reys te vorderen. Ten vierden, dat zy het ingezamelde goud, de reaal fyn, legens de door dese regering bepaalde prys van 17 ] / 2 rds. te Padang in cassa op wissel zullen moeten brengen, op pcene, dal, wanneer daar omtrend ecnigc fraude of agteihouding ontdekt mogle werden, het vaartuyg en d'ingeladene goederen te zamen confiscabel en de g'adsocieerdens van hunne privilegiën ofte het vergund oclroy vervallen zullen wesen. Ten vyffden, dat by aankomst te deser hoofdplaatse althoos door de nacliodas bet dubbeld van hun te Padang vertoonde factuur overgelcvert zal moeten werden aan den heer Direc teur Generael, ten einde, wanneer het dese regering mogle goed vinden d'E. Coinp ß van dies aanbreng off ladinge te doen dienen, 't aan deselvc zal staan alles tegens een advans van tien percenlo op den inkoops prys, beswaart met de noodsa kelykc lasten op den vervoer, aan te neemen en uyt zulke vaartuygen te doen liglen; dog so niet, het alsdan aan d'g'adsocieerdens vry zal staan die gedoeren alhier aan de
1754. J. MOSSEL. 760 »dat zy, supplianten, uyl bedugting der quade gevolgen, die »het selve onvermydelyk na sig moeste sleepen, en ingevolge «van haar pligt te rade waren geworden, dese regeering van «alle 't selve en nog veele andere, in swang gaande sinistre «en quade praclycquen kennisse te geven, onder eerbiedigen »voorslag der middelen, welke, onder derselver correctie, 't heyl «saamsl lot weering van dit bereets wortelvattende quaad soude •> kunnen werden g'appliceerl en bepaald werden in de volgende «drie hoofdpunten, te weten: «eerstelyk: dat zy lieden door dese regeering gemagtigt «wierden om allerly questien en geschillen, ter waarde van »rd" vyftig en daaronder, te beslissen; «ten tweeden: dat, tot indruk van vreese en ontsag, haar «een blok mogte werde toegestaan om quaad doenders en «onwillige daar in op te sluyten, en «ten derden: dat haar ten dien eynde dienaren mogen • werden vergunt om sodanige quaad willige op te vatten en, «des noods met geweld, voor haar te brengen, waar van de «supplianten sustineerden, dat zeer veel goede vrugten en gevol «gen te wagten souden wesen, etc, en »ten vierden of laastelyk: dat ook nog van veel nut scheen «te zullen zyn, dat alle die gene, welke onder hunne natie door «de supplianten by naspeuring en ondcrsoek bevonden souden «werden onnutte leeglopers en quaatdoenders te zyn,jaarlyks «by namen aan dese regeering wierden opgegeven om na China «versonden te werden, met interdictie van oyl wederom in dese «colonie te komen, op poene van vyi en twintig rd s , door de • nachodas der respeclive jonken te verbeuren voor ieder sodanige »versondene, welke zy lieden Ie rug souden brengen". Zoo wierd, over dit alles in 't breede gedelihereert en onder andere in aanmerking genomen wesende, dal, alhoewel de menig vuldige quade practycquen en ongebondentheden, die onderde Chineese natie in swang gaan, wel komt te vereisschen, dat daar tegen voorsien werd door eenig meerder pouvoir aan de gemelde officieren te verleenen, ten eynde verscheyde ongebon dene en slegte subjecten onder die natie wat beier in bedwang te
1764 J. MOSSEL. 761 kunnen houden, het egter om verscheydene politicque reedenen niet raadsaam zy haar sodanig een magt en vermogen te verkenen, dat alleen aan de justitieele collegien in 't criminele eygen is, voornamentlyk het toestaan van een blok en sodanige dienaren, welke zy komen te versoeken, nadien het niet buyten apparentie zy. dat daar van nu en dan een quaad gebruyk soude maken; alwaaromme goedgevonden en verstaan vvierd het tweede en derde lid van hunnen voorstel finaal van de hand te wysen en daar en tegen met betrecking tot het eerste en laaste haar te accordeeren het volgende: Eerstelyk: dat, gelyk in vroeger dagen den capilain der Chineese natie, conform sekere periode, te vinden in de al van voorlange tyden successive door dese regeering verleende couimis sien aan deselve, by de aanvaarding van hunne voorsz. qualiteyt de faculteyt is gegeven om, met communicatie syner lieutenants, alle kleene voorvallende saken onder hare natie alhier uyt name deser regeering (gelyk daar by vermeld slaat) af te doen en te beslegten, mits de grote of dubieuse renvoyeerende daar het behoord, zy ook als nu van dal voorregt sullen mogen blyven jouisseeren, met permissie daar en boven om domesticque differenten, tot rd s 25 toe, dog niet daar boven, in hunne wekelykse vergaderingen af te doen na den leneur van hunne wetten en gewoontens, behoudens dat de succumbanten het regt van beroep voor Commissarissen van kleene gerigts saken deser stede zal werden overgelaten. Ten tweeden: dat, in stede van hun een eygen blok te accordeeren, als veel te sorgelyk zynde, den Bailliuw en Land drost, als er goede redenen voor syn, dewelke ter hunner kennisse zullen moeten gebragt werden, verpligt zullen wesen desulke, die aan hun door de officieren der Chineese natie werden overgeleverd, in hare blocken te sluyten en te houden, dog niet langer dan den gewonen tyd van driemaal vier en Iwintig uuren, wanneer den g'apprehendeerde, zo den eisscher zulks begeerd, ten synen kosten door den officier in gyseling sal werden gesonden, ten eynde de saak by den dagelyksen regter na behoren sal kunnen werden getermineert en afgedaan.
1754. J. MOSSEL, 762 Ten derden: dat zo wel den Bailliuvv als Landdrost, zo als dat tot nog toe in eenige opsigte plaats is hebbende, op het versoek der voorsz. officieren en by grote noodsake, deselve met hunne substituten en verdere dienaren van de justitie sullen hebben l'assisteeren, ten eynde de gene, die na de gedane aansegging of dagvaarding sig onwillig betonen om voor gedagte officieren van de Chineese natie te compareeren, op te halen of op te vatten, mits g'assisteert wesende door den Chi neesen bode. Ten vierden of laastelyk: de gemelde Chineese officieren, ingevolge hunnen voorstel, te demandeeren en Ie gelasten om alle jaren, tegens het vertrek der Chineese jonken, aan dese regeering ter dispositie op te geven de namen en het getal dei ondeugende subjecten, die onder hunne natie gevonden werden en die zy sustineeren in dese colonie zyn, om of naar China te rug gesonden, dan wel na goedvinden anders daar over gedisponeert te werden; en wyders de respective annachodas der jonken te interdiceren sulke versondene personen elders anders dan in China uyt te setten ofte te laten hunnes weegs gaan, dan wel weder te rug te voeren, op een boete van rd' 25 voor ieder zodanige, ten behoeve van den ontdekker of aan brenger. 8 November. Toekenning aan den Secretaris en aan den Bode van den Chineschen Raad te Batavia van een gelijk aandeel in de belasting op de toclalings-hriefjcs van Chinesche nieuwelingen. In aanmerking genomen wesende, dat de by ordonnantie op hel zegul papier van dato 26 May 1750, onder anderen aan den bode der Chineese natie toegelegde een quart ryksdaalder van ieder admissie briefje der Chineese nieuwelingen, welke in dese colonie tot houding van domicilium gepermitteert werden, 't sedert by denselven alleen genoten is, niet tegenstaande den secretaris dier natie de collecte der daar van proflueerende penningen, waar onder ook het zegul geld van de Comp ( ', tol
1754 0. MOSSEL 763 nog is gedemandeert gebleven en hy dus niet alleen de moeyte der invordering, maar ook de verantwoording van de aan hem ter hand gesteld werdende admissie briefjes is hebbende, daar het eenlyk van het departement van den bode is de gemelde nieuwelingen on te soeken en aan de hand te doen komen: zo is verstaan, zo wel den secretaris als den bode dier natie, in de voorschreven toegelegde een quart ryksd r van ieder sodanig een admissie briefje op een egualen voet te laten parlicipeeren, zo als bevorens. S November. Afschaffing van de sous-lieutenants bij de dragonder4vj'/'wacht van den Gouverneur-Generaal. iNademalen, mits de gemaakte alteratie en diminulie in 't stuk der militaire hoofd officieren, zo hier als op de respective buyten comptoiren, ter sessie van den 25 en Augustus 1783, de sous-lieutenants onder de compagnie dragonders niet meer nodig syn en het niet een ritmeester, een lieulenant en cornet Ie stellen sal weesen; zo is op de propositie van den heere Gouverneur Generaal g'arresteert, zo wel den dienst als titul van sous-lieutenants onder het corps dragonder lyfwagt van zyn Edelheit te mortificeeren en de cornets voortaan de gagien derselve, namentlyk f 40 ter maand, toe te leggen. 15 November. Vergunning voor de broodbakkers te Bata via 25 pet. van de hun uit Compagnie''s magazijnen geleverde tarwe met kopergeld te betalen. Door de respective broodbackers ter deser hoofdplaatse instan tie gedaan wesende, dat de kopere duyten, waar van zy door schaarsheid aan silver payement maar al Ie ruym voorsien waren, by de Comp e in betaling van door hun ontfangen tarwe mogten werden g'accepteert, onder presentatie van 5 percento opgeld voor de moeyte van de ontfangst te zullen betalen; zo is verstaan dat versoek in zo verre te accordeeren, dat zy, 78 percento in silver geld voldoende, de overige 28 ten hon
1754. J. MOSSEL 764 dert sullen mogen betalen in duyten, mits na hunne aanbieding van de duyten betalende b percento, om in eguale portie verdeelt te werden tusschen den groot cassier en zynen tweden, in welken gevalle de voorschreve bakkers ook, dat kopergeld alleen betreffende, gelibereert sullen weesen van de betaling van het '/ï percent, tot een middel van bestaan voor den gemelden groot cassier, c. s. gedestineert zynde. '«plcélbe"- Regeling nopens hel stempelen van manu facturen. In consideratie genomen zynde, dat den tyd tot het sjappen of bestempelen der aan de Comp e alleen gereserveerde soorten van lywaten, namentlyk zo wel witte, gebleekte, en ongebleekte, blauwe en rode, gemeene lywaten, als: guinees, gerrassen, salempoeris, baftas, parcallen, dongrys, etc, item alle soorten van Souralse lywaten, zonder onderscheid, begind te naderen en het dienvolgende nodig is de vereischte ordres gesteld, mitsga ders gecommitteerden* benoemd werden, ten welker overstaan, na het uyt eynde van dit jaar, niet alleen die sortimenten 'sComp* wegen, maar ook desulke, welke van deselve alhier nog in handen van particulieren syn mogten, gesjapt en ge stempeld, mitsgaders daar en boven by particulieren aanbreng, selfs in de gepermitteerde kisten en lasten der zee en scbeeps officieren, accurate examinalie gedaan werde, of onder deselve ook van die sortementen tegens de ordre aangebragt mogten werden: zo is, op de propositie van den heere Gouverneur Generaal, goedgevonden en verstaan, het een en ander effect te laten sorteeren in 't nieuwe kleede pakhuys, voor zo verre 's Comp 5 lywaten en den particulieren aanbreng betreft; dog len opsigte van die de particuliere thans in handen hebben, in de krygs kamer binnen het stadhuys alhier, ten overstaan van twee gecommitteerde leeden uyt den raad van justitie deses casteels, item den walerfiscaal, welke twee eerste daar toe alternative zullen moeten vaceeren; mitsgaders hier van kennisc te geven aan de gemeente by een t'affigerene billiet.
1754. J. MÓSSÈL. 765 3 December: Regeling der inkomsten van de pachters der pho- en topho-spelen en der top-banen. Met betrecking tot de verschillen lusschen de pagter van de pho en lopho en die der topbanen is verstaan deselve in deser voegen te decideeren, dat wel den pagter van de pho en topho twaalf speelhuysen daar toe zal mogen aanhouden, daar onder begrepen de vier stuks, welke bevorens aan den pagter g'acqordeert zyn en waar van hy de voordelen alleen genieten sal, dog dat de inkomsten van de overige agt ver deelt zullen werden tusschen hem en de pagter van de top banen, yder voor de helft, en sulks almeede by de aanstaande pagt conditien bekend te stellen. -i- December. Verbod tegen Iwt orongingen" na primo Januari) 1755. Gesproken zynde over de schadelykheit van hel ronging spel, dat alhier buyten de voorsteden, mitsgaders wat verder opwaarts, by continuatie g'oeffend werd en waar na de lyfeygenen, principaal Oosterlingen, sodanig g'inclineert zyn, dat by nagt en ontyden sig uyt de huysen en thuynen hunner respective lyfheeren en vrouwen als ontsteelen om 't selve by te wonen, zonder zig te ontsien het daar toe benodigde geld op de eene of andere wyse hunne meesters en vrouwen te ontvreemden, en waar op gemeenlyk volgt, dat zy, het meede genomene verspild hebbende, sig vervolgens fugatief stellen, gelyk zulks de dagelyks inkomende klagten ten vollen doceeren, sonder dat de daar tegen gestelde ordres 10l als nog van dat effect zyn geweest, dat dit quaad daar door eenigermaten is gestuyt ofte verhindert geworden, en dierhalven door den heere Gouver neur Generaal de vergadering in overweging gegeven weesende, of men, om de wille der voren aangehaalde motiven en om de lyfeygenen der gesamentlyke ingesetenen de occasie te benemen tot het bywonen van dat schadelyk spel en de inlanders, tot bederf harer huyshouding zo zeer daar op ver-
1754. J. MOSSEL. 766 Int, zulks te beletten, 'l selve niet in 'l geheel behoorde af te schaffen en te verbieden, mitsgaders dienvolgende buyten de aanstaande verpagting te laten, mits dat egter de capitains der inlandsche natiën, die bevorens weynige jaren altoos in de possessie van dat regt geweest zyn, gepermitteert wierden rongingen te mogen houden, onder dese spetiale bepaling nogthans, dat zy daar toe alvorens schriftelyke permissie sullen moeten versoeken en obtineeren van welgemelde zyn Edelheid en het aan haar nog boven dien niet soude vry staan voor eenig geld, onder wat naam het ook zoude zyn mogen, te laten speelen, met bepaling van sekere boetens in cas van overtreding; zo is, na dat hier over in 't breede gedelibereert en onder anderen in aanmerking was genomen, dat de inkomsten, welke die pagt by de opveiling in den gepasseerden jare, namentlyk rd s 215 's maands, heeft geren deert, in geen comparatie kan komen by de schade, welke door de tollerantie van dat spel de goede ingesetenen werd toegebragt, goedgevonden en verslaan zig volkomen met den voorstel van welgemelde zyn Edelheid te conformeeren en dienvolgende de oeffening van dat spel, zo wel buyten de voorsteden alhier, als verder opwaarts tot de rivier de Maronde, item tol de posten Meester Cornelis en Tangerang, geheel en al Ie verhieden, op poene van 100 ryksd* telken reise, te verbeuren ten behoeve van den Drossaart deser ommelanden ofte den Commissaris tot de saken van den inlander, aan wien de faculteit om de calange in cas subject te doen al meede gedefereert werd: mitsgaders aan de campongs capitains der inlandsche natiën, uyl hoofde voorn., wel te permitteeren het houden van rongings, dog niet eerder, dan na dat alvorens daar toe schriftelyke permissie versogt en verkregen zullen hebben van welgemelde lieere Gouverneur Generaal, en dat hel haar in genen deele vry staan sal voor geld, met wat benaming en onder welk pretext zulks ook zoude mogen werden gecoloreert, Ie laten speelen, op poene van die selve boete telken reise te zullen verbeuren; en hier van een iegelyk by een schriftelyke advertentie uyt name deser regeering, zo
1754. J. MOSSEL. 767 wel in de Nederduytse, als Maleylse en Javaanse lalen, kennisse Ie geven. (i December. Verbod voor de Lulherschen te Batavia: 1° kinderen te doopen, wier ouders geen lidmaten der Lulhersche gemeente waren; 2° het maken van proselyten builen de Lulhersche huisgezinnen; 3° het aannemen van verzoeken, welke «by den gerefor- Kmeerden kerkeraad mogten wesen ontsegt , \ Dit varbod gold slecbts in afwachting der beslissing van Heeren XVII Den »over het delicate praerogatif de propaganda •fide". Van het bepaalde sul) 1° waren uitgezonderd: a. kinderen, wier ouders de Lulhersche geloofs-helijdenis toe gedaan waren door de opvoeding hunner ouders, schoon zij geene belijdenis hadden afgelegd; b. kinderen, wier ouders deels Lulhersch, deels Catholiek of eenige andere goddienst toegedaan waren, »wyl het in zulken «gevalle aan der ouderen keuze blyft, waar zy hunne «kinderen dopen willen". Zie ook 31 December 1754. De Indische Regering maakte van deze gelegenheid gebruik om bij het Opperbestuur aan te dringen op de toezending van de in November 1743 verzochte «reglementen en statuten van de Luthersehe gemeente, onder eene respectueuse vertoning van dies noodsakelykheyd tot voorkoming van ecclesiastique demeles, waar mede men, tot als nog geen posilive ordres heb bende, steeds verlegen is; en wyders haar Edele Hoog Achtbare daar by al verder reverenlelyk voor te dragen, dat dese regeering, het geposeerde by de bekende consideralien van wylen zyn Excellentie den heere Gouverneur Generaal, van Imhoff(L. M.), nopens het etablissement van eene Luthersehe kerk ter deser hoofdplaatse, waar van egler de resolutie van haar Edele Hoog Achtbare niet spreekt, in zyne waarde latende, van sentiment
1754. J. MOSSEL. 768 is, dat het in dese gewesten voor den inlander, die voorheen ten opsigte van 's Comp 3 dienaren en verdere haar onderhorige Christenen maar van eeue kerk en eene puhlicquen godsdienst heeft geweten, ongetwyffeld aanstotelyk soude weesen twee puhlicque religiën gepermilteerl te sien, bekleed en bevoorregl met deselfde prerogativen en proeëminentien; en laastelyk, dal men uyl dien hoofde sustineerd, het hier in allen deele niet kan worden geschikt en ingerigt na de gebruyken, in Nederland in casu quo plaats vindende". 10 December. Verpachting' van de ygemeene inkomsten »van hel koningryk Jacatra" voor het jaav 1755. Die verpachting had plaats op dezelfde voorwaarden als vroeger, behoudens de navolgende «ophelderingen, veranderin »geu en amplialiën". Aangaande de pagt der inkomende en uytgaande regten: dat het sout, van Crawang en van daar herwaarts langs de stranden gemaakt en alhier aangebragt werdende, 't zy tot consumptie of ten verkoop, vry van inkomend regt of eenige last zal wesen; dal, tot wegneming van alle verschillen lusschen de pagters van de boom en de vis-markt, den eerstgemelde den gewonen tol zal genieten van alle ongesneedene of ongekurvene, droge en soute visch, sonder onderscheyd, item van alle gedroogde en gesoute visch, van Siam en Cambodja komende, 't zy deselve gesneden of gekurven zy dan niet; dog waar en tegen aan den pagter van de vis-markt zal blyven het heffen van den thol van alle aangebragt werdende gesneden of gekurven, gedroogde en gesoute visch, komende van de hier omstreeks leggende eylanden en van Bantam, als mede spetiaal van zekere gesoute visch, genaamt tangierie of konings visch en ikan Bantam, mitsgaders van de gesoute oedangs of garnalen, alle bekend onder den naam van tjauw, welke door de We tangsche visschers hier aangebragt werd; dat den pagter niemant der kooplieden ofte andere personen,
1754. J. MOSSEL. 769 PLAKAAT-BOEK DEEL VI. 49 dewelke in het gepreviligecrde stads logement haar Intrek nemen, zal mogen molesteren, hare in en uytgaande goederen (als het gene contrabande wharen zyn) arresteeren of den doortogt beletten, mits den eygenaar der goederen dan wel iemand zynenl wegen aan den pagter overhandige een hricfjc, door den regent ol' castelyn onderteekend, waar in zal moeten gespecificeerd staan de datum van den invoer, nevens het getal, de soort en waarde der goederen, die deselve inhouden, na de laaste markls prys alhier, met desen verstande nog llians, dat dm pagter het regt behoud de opening in persoon by te wonen ol' daar toe iemand zynentwegen te senden, indiei'voegen als by articul 5 van de pagt condilien staat aangetekend. Aangaande de pagt nopens den handel aan de scheepen: dat aan het nieuw gepreviligecrde stads logement, tot ge rief van die 'er intrekken, werd toegestaan het houden van ses last prauwen, te weten: 3 ieder van vier coyangs, 2 » » drie » 1 van twee coyangs, om goederen van boord te halen ofte af te scheepen, en waar mede den pagter sig niet zal mogen bemoeyen. Aangaande de pagt van 't hoofdgeld der Chineesen: dat alle vreemde Chineese handelaars of die met de jonken dier natie alhier jaarlyks verschynen, na eene al oude en steeds jaren na den anderen in train geweest zynde usantie, gehouden sullen wesen het hoofdgeld te belalen van de volle maand, in welke sy alhier aankomen, te weten: een quarl ryksdaalder voor ieder man, en soo vervolgens 's maandelyks tot derselver vertrek van dese rheede. Aangaande de pagt van de groente kramen en winkels: dat als nu gepcrmitleert werd het bewonen van nog een rye boulicquen ol winkels, volgende op die, welke reets met consent deser regering bewoond werden np de nieuwe markt plaats aan de wcslzydc van de grote rivier, en dat zo by dage als by nagt, mits de nodige zorge werd gedragen, dat
1751. J. MOSSEL. 77 man Ie helpen, dan wel na goedvinden elders te vervoeren, als waar toe hun alsdan de nodige passen vergund zullen werden. Ten sesden, dat daar en tegens de societeyt privalive en niet cxcliisie van andere, excepto twee a drie capable lieden, die ;ils gemagtigdens hunne zaken op Batavia zullen dirigeeren en ook uyt dien hoofden porlionarissen kunnen en mogen wesen, en de geene, die zy huylen willen lalen participeeren, g'oclroyeerd zullen werden om in retour derwaarts te mogen vervoeren alle zodanige goedereu, als thans aan een ieder gepermilleeerd is en d'E. Comp' ! zelfs lot den handel niet aanvoert. Ten sevenden, dal de geprivilegeerde sociëteit lot den priva liven handel in amphioen alhier die whare oversulx ook, staande het oclroy vand(! gemelde Padangse sociëteit van commercie, niet derwaarts ter verkoop zal vermogen aan te voeren, maar daar en tegen een zekere reekeuing houden, dat altoos 'sjaarlyx 40 kisten, die dese kust, zo men mecnd, wel zal kunnen verthieren, door de Padangse g'adsocieerdens zullen werden afgehaald, mits dal dese laatste zig daar toe dan ook zullen verpliglen. Kn laatslelyk, dal de gemelde Padangse commercie socie teyt met de henoodigde equipage goederen, artillery en ammunitie alhier, des versoekende, tegens een capilaal advans g'assisteerd zal werden, onder verband en horgtogle van vergoeding niet een winst van ses capitalen omlrend de restitutie van hel geschut en ammunitie, ten zy mei genocgsamc zekerheid quaine te hlyken, dat 't zelve door het weg hlyven van een vaartnyg in zee verlooren of hehoorlyk g'employeerd en ge hruykl en op generly wyse onder den inlander geraakt ware, ende zulx onverniindert of huylen de geslatueerde straffe op den verkoop van artillery of ammunitie goederen aan den inlander. Mitsgaders over dit sujet rypelyk gedelibereerd en ge consideert synde, dat het voor zodanigen geprivilegeerde socië teit vry beier als voor de Comp. doenlyk zal wesen om altoos handel vaarluygen de heele cust langs in hel vaarwater te
1754. J. MOSSEL. 770 de daar toe verzoek gedaan hebbende inlandse Christenen, Maleyers en andere inlanders daar plaatse vinden. Aangaande de pagt van de vismarkt: dat, tot voorkoming en wegneming van alle disputen tus schen den pagter van de boom en die van de vis-markt omtrent het heffen van den thol der alhier aangebragt wer dende vis, zal moeten in agt genomen werden: dat den pagter van de vis-markt die zal mogen heffen van alle aangebragt werdende gesneden of gekurven, gedroogde en gesoute vis, komende van de hier omstreeks leggende eylanden en van Bantam, alsmede van zekere gezoule vis, genaamt tangierie of konings vis en ikan Bantam, mitsgaders van de gezoule oedangs of garnalen, alle bekend onder de naam van tjauw, welke door de Wetangse visschers hier aangebragt werd; dat daar en tegen den pagter van de boom zal genieten den thol van alle ongesnedene of ongekurvcne, droge en ge zoule vis, zonder onderscheid, item van alle gedroogde en gezoule vis, van Siam en Cambodja komende, 't zy deselve gesneden of gekurven zy dan niet. Aangaande de pagt der hanevegteryen: dat den pagter niet zal vermogen te tappen of Ie verkopen eenige dranken ter plaalze, daar de hanevegtery gehou den werd, het zy onder den naam van kleyn dan wel set bier of water, met siroop vermengt, op poene van de boele, gesteld by de conditien der pagl van de herbergen, arlicul 2 en 15. Aangaande de pagl der top-banen: dat, lot voorkoming van dispuien lusschen dezen pagter en die van de pho en lopho, welke laasle, na 't exempel van veele voorgaande jaren, aan den capitain der Chineese natie in admodiatie werd gegeven, thans aan den laastgemelden gepermitteerd werd het houden van twaalf huyzen tot het gedagle spel van de pho en topho, daar onder begrepen de vier stuks, welke aan dien pagter bevorens g'accordeerd zyn en van welke laasle hy de voordeelen alleen genieten zal,
1754. J. MOSSEL. 771 mits dat de inkomsten van de overige agt dobbelhuyzen zullen moeten verdeeld werden tusschen den pagter der pho en topho en die van de top-banen in een gelyke portie of ieder de helft. 13 December. Middelen ler verbetering van de Jacatra sclie boven- en Preanger-landen. Op dezen datum is het beslotene op 1 October en 7 No vember 1754, in den vorm van een plakaat, gepubliceerd. 20 December. Bepaling, <l<it Ie Soerabaija en Ie Grissee in wandeling zouden worden gebragt doorboorde halve duiten. Op de propositie van den heere Gouverneur Generaal is verslaan een somma van f 20000 aan halve duyten na Sourabaya en Grissee te senden, mitsgaders de bediendens aldaar te qualificeei"en om, na dat in ieder een gaatje sal wesen gemaakt ten eynde te samen gereegen te kunnen werden, deselve legens twintig stuks voor een nieuwe dubbelde stuyver, uytmakende twee en een halve Hollandsche stuyvers, waar voor zyn Edelheyt oordeelde, dat wel zullen kunnen van de hand geset worden, te laten roullecren, even als de daar in train synde, so genaamde Balyse pitjes, om op dus danigen wyse te beter ontlast te raken van de ruyme quantiteit dier kopere munt, thans aan handen synde, als onder medio deser bedragen hebbende een somma van ƒ 77540. 20 December. Regeling nopens de verstrekking van rant soenen aan scliepelingen. De Uegeering was van oordeel, dat daarmede »al vry liber »en zonder beboorlyke attentie op restanten ofderselver brief »jes werd te werk gegaan", waarom zij goedvond, »als een
1754. J. MOSSEL. 772 «permanente ordre en lot een riglsnoer voor die sulks aan »gaat, te statueeren, dat, volgens de aloude usaulic, voorlaan "geene ordonnanlien van victualie voor de scheepen, op dese »en gene reysen gaande, sullen werden opgemaakt, dan na »dat alvorens het restant briefje sal wesen opg'eysclit en »g'examineert, om vervolgens daar na met sekerbsyd een «bepaling te kunnen maken wegens de benodiglheyd voor »den ordinairen tyd der Ie doene reyse". 27 December. Reorganisatie van het personeel Ie Che ribon. »0m daar door eens voor al af te snyden liet aanhouden »van overtollige subjecten", werd dit personeel vastgesteld, als volgt: 1 resident, 4 a 5 boekhouders en assistenten, 1 krankbezoeker, 1 oppermeester of chirurgijn, 1 onder- of derde-meester, 1 timmerman of ander ambachtsman, 1 vaandrig, 4 sergeanten, 6 korporaals, 1 tamboer, 50 soldaten, 1 konstabel, 1 konstabels-maat, 2 kwartiermeesters, 1 trompetter, 4 matrozen, 6 bosscbieters of handlangers, te zamen 86 personen. Voor het doen van kruistochten tegen zeeroovers mog len bovendien aangehouden worden 4 korporaals en 24 soldaten.
1754. J. MOSSEL. 773 50 December. Maatregelen ter beteugeling van pracht en praal. Nademalen van tyd 10l tyd de pragl en praal onder ver scheydene dienaren en burgers, zo ter deser hoofdplaalse, als de meesle buyleu comploiren van India, — in weerwil van zo veel trouwe en nadrukkelyke vermaningen, mitsgaders ern stige waarschouwingen, als hereeds zederl den jaare 1651, wanneer dil quaad, het geen immers de zolic bovaardye lot hare nioeder heeft, al by baar Edele Hoog Agtbare deHeeren Seventienen in 'I patria als de pest is aangemerkt en dies legengang met den meesten ernst aangeschreven, mitsgaders daar op by placcaten van den 0' n Maart 1647, S™ July 1680, 30 en December 1704, 24°.- Jnny 1719, 28 cn December 1729 en -28 ,n January 17.">r> de nodige schikkingen gemaakt en ook legens de overtreders der daar by geciteerde wellen gesteld zyn verscheyde poenaliteilen, — zodanig loegenomen en ten top punt van aansloot en ergernisse geklommen is, dat baar Edele Hoog Agtbare de Hoeren Seventienen zig niet langer hebben willen, nog kunnen onthouden baar misnoegen daar over, niet alleen op de nailrukkelykste wyze te betuygen by brieve van den 8 e " October 1753, maar daar by ook te gelasten om, tot refrenatie vun dit, ten verderve van veele strekkend quaad, te nemen de nodige maalregulen; zo is't, dat wy, onze gedaglen daar over hebbende laten gaan en overwogen, niet alleen de goede intentie en welnieenentlievd van baar Edele Hoog Agt bare om Ie beletten en voor te komen den ondergang van vele dienaren en burgers, die, met weinig of geen nadenken aangedaan of van een onverdragelyke trots- en opgeblazent heyd geregeerd werdende, baar zelven vergetende en alles in het werk stellende om byna de eerste ministers van de Nederlandse maatschappye, — onder welkers gebied en heer schappye de distinctie, na mate van ieders caracter, mitsgaders de subordinatie, de voornaamste zuylen zyn, waar op het belang der gemelde maatschappye rusten en nevens hare dienaren, burgers en ingezetenen gebouwd werden moet, — voor by Ie
1754. J. MOSSEL. 774 streeven of zig teu minsten met dezelve gelykstandig te stellen in alle uyterlykheden, waar mede de weynige, ja zelfs tamelyke middelen, die zy in den aanvank van deze, voor haar zo in kankerende en uylmergelende ziekte bezitten, moglen zien verloren gaan en haar door den tyd gebragt in de allernaarste omstandigheden, wanneer ze voorwerpen van bespoltinge en ten laasten subjecten werden, die zig, het oog des werelds onttrekkende, in armoede en kwelling ten eynde brengen den weynigen overigen tyd hares levens, gelyk daar van meer dan te veel hewyzen hier te lande te vinden zyn; buyten dat, ongerekend deze personeele omstandigheden, daar uyl nog voorlvloeyen imaginatien, die, alle palen en perken te boven gaande, al zulke perzonen doen hegaan slappen tot declin en disrespect harer meerdere en voornanientlyk der gene, die, schoon in hooger en aanzienlyker caracler dan deselvc, van geen grotere middelen voorzien zynde, supporteeren moeten de onverdraaglykheyd van zodanige, zig zelve delerioreerende dienaren, burgers en andere ingezetenen, goedgevonden en verstaan hebben, tot wegneming van deze excessen, die geen verdere loegevenlheyd permitteerd en zelver strekken moet tol nadeel van de Compagnie, ook tot die van eenige harer goede dienaren en burgeren, by dezen onzen placcale, onder de navolgende tiluls en articulen, alle dienaren, burgers en verdere ingezetenen, van wat slaat of conditie dezelve ook zyn, te gelasten en te bevelen, gelyk wy dezelve door publicatie en affixie dezes gelasten en bevelen de prompte en punctueel» observantie der naarvolgende ordres, die wy bevonden hebhen te strekken ten besle van den lande en van vele inwoonderen derzelve, en zulks in volgender voegen; als voor Batavia, onder de EERSTE ÏITUL. Van njluygen en wal daar toe behoord, rijpaarden, etc. Art. 1. Dat buyten den heere Gouverneur en Directeur Ge-
1754. J. MOSSEL. 775 neraal, mitsgaders de Raden van India en den praesident van den Raad van justitie, schoon geen Raad van India zynde, niemand, wie hy ook zy, zal mogen gebruyken een carossc coupé, dan wel een zoo genaamde glaze koels, nog ook geen rytuyg van zodanigen fatsoen met portieren; ook geene wapens of cyffers op hare rytuygen mogen stellen, op poene van con fiscatie van de wagen en de daar voor gevonden werdè*nde paarden en luygen en een boete van vyfhonderl rd s boven dien. Arl. 2. Den heere Gouverneur Generaal zal eenlyk zes en den beer Directeur Generaal, mitsgaders alle de Raden van India, vier paarden met korte of lange strengen en een of geen voorryder tot baar rytuygen gebruyken, zonder dat iemand anders zig zal mogen verstouten zulks mede te werk te stellen, op poene van confiscatie van wagen, paarden en tuygen en een boete van een duyzent rd s daar en boven. Arl. 5. Niemand, buyleu den beere Gouverneur en Directeur Generaal en de Raden van India, mitsgaders derzelver vrouwen en weduwen, item den praesident van den Raad van justitie, geen Raad van India zynde, oud-gouverneurs, secretarissen der hoge Indiase regering en den brigadier van 's Cornp* militie in India zal zig mogen bedienen van Europeschc koetsiers, maar, dezelve in zyn dienst hebbende, ten eersten, na de publicatie en affixie deses, moeten afdanken, op poene van, hy bet contrarie, te zullen verbeuren twee hondert nK Art. 4. Gelyk aan alle en iegelyk voor been is gepermitteerd rytuygen ten haren gebruyke aan te houden, werd zulks alsnu mede toegelaten, onder dese bepaling nogthans, dat niemand, minder dan een oud-directeur in qualiteyt, desselfs rytuyg, 't zy ivar/cn, charci of clmis, nog het onderstel of de bak, zal mogen vergulden of verzilveren en de rytuygen, op de publi catie deses zodanig egter zynde, verpligt zyn drie maanden na gemelde afkondiging te veranderen in dezer voegen: dat tot effeclive opperkooplieden, en minder niet, hare rytuygen zonder verguldsel of verzilvering met beeld-, rank-, bloem- en ander werk, na haar welgevallen, dog alle de overige dienaren en burgers verpligt wesen hare rytuygen
1754. J. MOSSEL. 776 effen, van een couleur de bak en een ander hel ondersiel, Ie doen vernissen of schilderen, zo ook alle de wagenverhuurders hare rytuygen, met behoud van hel praesent merk van hel gedeelte van het wapen van Heemraden, en zulks binnen drie maanden na de publicatie dezes, op poene van andersints, tegens deze onze ordre vergulde, verzilverde en geschilderde rytuygen gebruykende, de rytuygen mot de daar aan gespan nenc paarden en de daar op leggende tuygen ipso facto te zullen verbeuren ten behoeve van Heemradens casse; en waar op alle officieren van justitie, zonder onderscheyd, gelast werden exact reguard te slaan en den inhoude van deze onze ordre prompt te executeeren om daar voor te genieten de helfte der provenue van het aangehaald wordende rytuyg, paarden, etc. Art. S. Alle de gene, die, na de vorige gemaakte schikkingo, geene wagen pagt hebben opgebragl, blyven daar van voor het verdere almede gelibereerl, nevens die geene, die den heere Gouverneur Generaal daar van mogte goedvinden te ontslaan, en die, dewelke in 't vervolg niet speciaal in dezen raogten werden opgeteld, onder de vorige rcslriclien en poenaliteyten, met de presente wagen pagt heswaarl; dog zullen de naar te noemene met primo January 17i>t» en vervolgens jaarlyks moeten betalen de onder volgende paglpcnningen en zulks, nevens alle de wagenpagt betalende dienaren, burgers en andere ingesetcnen, voor ultimo January, als: een regerend en oud-schepen rd 9 50 militaire capitains, kooplieden en die daar medegelyk standig zyn, gelyk Weesmeesteren en haren secre taris, Commissarissen van zee en commercie zaken, item bank en bank van leening, zo lang in functie zyn, vendumeester, ouderlingen, capilain lieulenants, chirurgyns majoor en schippers » 100 onderkooplieden en die van gelyke qualiteit zyn, als Commissarissen van huwelykse zaken, den vicepreses en den secretaris van Boedelmecsleren, chirurgyns der buyten posten, buyten- en binnen-regenlen der respective godshuysen en hospitalen, inspecteurs der
1754. J. MOSSEL. 777 leprosen, procureurs, notarissen, werkbasen, diaco nen in bediening, lieulenants en vaandrigs van de militie, eerste clercquen van de respeclive collegien, daar onder ook begrepen, die uyt kragte van bare funclie genieten liet onderkoopmans tractement... rd s 125 boekhouders, assistenten en die daar mede gelykstaudig lyn, als opperstuurüeden, krauk-hesoekers, opper en onderebirurgyns » 180 burgers, «1 in het collegie van Weesmeesteren, Heem raden, Commissarissen van de bank en zee- en commercie zaken gezeten hebben » 125 alle burgers, zonder onderscbeyl, in geen collegie geze ten hebbende » 200 Christen en MahotnelaanSe eapitaias, Chineese dito en lieutenants » 150 inlanders van minder aanzien » 200 gemeenc inlanders » 500 wagenwrhuurders binnen de stad » 80 wagenverhuiirders buyteo de stad » 50 Art. 6. Die twee rytuygen met vier wielen houd en daar van Ie gelyk gebruyk maakt, zal dubbelde pagl moeten betalen en niemand voor een ander op zyn naam een wagen, clinici. of c/mis houden, op poene van een hondert Tyftig rd s boete voor den een en ander. Art. 7. Draagstoelen met glazen of zo genaamde chaises a porler zal niemand, huyten de leden der hooge regeering, der zelver vrouwen, weduwen of kinderen, mogen gebruyken, die ook alleen bevoorregt zullen wezen zig te bedienen van draag stoelen en oninoiils, met goud of zilver beslagen, op poene van een houder! rd s ; dog 't gebruyk van ordinaire draagstoelen en urimonts, zodanig dezelve in practycq zyn, werd aan ieder toegelaten. Art. 8. Die genegen zyn voor haare kinders kleine wagens, met een of twee paaiden getrokken, te houden, zullen een quart van de wagenpagt moeten betalen; blyvende egter de kjnder wagentjes, door jongens getrokken werdende, daarvan
1754. J. MOSSEL. 778 g'eximecrt en het vergulden, versittoeren, schilderen of effenheit dcrzelve bepaalt na de qualiteit van hare vaders, op gelyke poenaliteit, als voor de grote rytnygen is gestelt. Art. 9. Chineesen en inlanders, trouwende, ook begraven iver dende, lot vergroting van de statie een of meer wagens nemende of huureiule, zullen moeten betalen aan Heemradens secretaris, ten behoeve haarer casse, vyf en twintig rd s voor een, vyftig voor twee en zo na advenanl voor de meerdere rytnygen; voorts by geen van die gelegentheden mogen gebruy ken een statie paard, nog ook geen draagzetel of andere extra ordinaire omstandigheden, dan onder betaling van 500 rd s , wanneer van alles te gelyk gebruyk werd gemaakt, dog de draagzetel alleen employerende, rd" 300, een derde voor den officier, een derde voor de academie en een derde voor het seminarium. Art. 10. De chaisen mei een paard, door wie deselvc ook gehouden mogtcn werden, zullen voorlaan veertig rd s pagt 'sjaars moeten betalen en niet in de stad mogen ryden, maar deselve doen leyden door een zyner jongens, op ver beurte van 25 rd s boete by hel contrarie. Art. lt. Chaisen met twee paarden en vier wielen blyven begrepen onder de wagens en ook ingelyker voegen de pagt derselve. Art. 12. Niemand, wie hy ook zy, met uylzondering van den praesident van den raad, geen Raad van India zynde (die sulks egler voor den heere Gouverneur Generaal sal moeten doen), sal nog den heere Gouverneur of Directeur Generaal, dan wel de ordinaire of extra-ordinaire Iladen van India, derzelver vrouwen en weduwen, op wat weg of brug deselve, 't sy met rytuyg of te paard, mogte komen te ontmoeten (de ledige wagens daar onder mede begrepen bly vendc), voor by mogen ryden, maar genoodsaakl zyn daar voor uyt te halen en op te houden, op poene van een hondert vyftig rd s boete, indien den overtreder deser ordre geen meer der wagen pagt subject is, alzo de zodanige in dien gevalle daar inne werd gecondeinneerl by dezen.
1754. J. MOSSEL. 779 Art. 13. Niemand dan den heere Gouverneur en Directeur Generaal, mitsgaders de Raden van India, praesident van den raad, oud-gouverneurs, secretarissen van de hoge Indiase regeering, brigadier, raden van justitie, de respective officieren van justitie en de directeurs van de buylcn comploiren, mitsgaders hare vrouwen en kinderen, zullen over de valbrug van 't casteel ryden, nog ook haare ledige wagens daar over doen ryden, 't zy onder de wal van 't casteel langs, dan wel direct over deselve, op poene van een hondert rd* boete, ten waare met spcliale permissie van den heere Gouverneur Generaal. Art. 14. Niemand dan den heere Gouverneur en Directeur Generaal, mitsgaders de Raden van India, zullen hare rytuygen met geschillen flutbeel, gebloemd of ongehloemd, mogen beklee den, nog ook gareelen ol' lui/gen mei zilver of verguld beslag en also min het leder van hel luyg, met fluweel overdekt of geboord, mogen gebruyken, op poene van vyf hondert rd s boete. Art. 15. Niemand, minder in rang dan een opperkoopman, zal syde, kerneis fiaire, caltoene ol' ivolle lèydxels hv hare rytuygen of aan hare paarden mogen gebruyken of zyn koetzier op zyn ryluyg anders mogen kleeden dan met een effene rok, eamisool, broek en ook een hoed zonder boordzcl, op verbeurte van twee hondert rd s , en zulks ingaande drie maanden na de publicatie deses. Art. 16. Niemand dan de hoge regeering, de weduwe van een Gouverneur en Directeur Generaal, mitsgaders die der lecden van dat ligchaam, item den praesident van den raad, zyne huysvrouwe of weduwe, zal twee jongens met rottingen, 'l zy by dag of itagl, voor hare rytuygen mogen laten lopen; ook geen twee dammers, nog geen twéé lanthaarns voor en op hare wagens gebruyken, mitsgaders zig niet verstouten zulks te doen om door dat middel by avond de poorten van de stad, welkers in- of uylryden bepaald is, legens de ordres in- of uyt te ryden, op poene, dat zodanigen tweeden jonge, 't zy met de rotting voor lopende, dan wel de tweede dammer dragende, door den ollicier aan zodanigen poort, als ze in- of
1751. J. MOSSEL. 78 houden len einilc den inlander van zyne behoeften tevoorsien en alonmie t'huys of in zyn eigene negoryen ronllaslen van 's iands producten, waar mede z'anders Iry lorrendrayers een uyhveg zoeken moeien om niet genoodsaakt Ie wesen len minste de liclfte van de waarde Ie verliescn, dewyl hel hen mauqueerl aan genoegsame vaarluygen om deselve te water naar Padang te voeren en het transport over land, zo niet ondoenlyk, ten minsten zeer difliciel en kosthaar is; liuylen en behalven, dat de Comp e , de beste sorteeringen maar aanne mende en den inlander met d'andere latende zitten, deselve wel noodsaakt daar voor een koper Ie zoeken: dat d'ereclie van een commercie sociëteit ook vry heler met 's Conip" be lang schynl te quadreeren als d'exlruclie van factoryen de heele cusl langs ofte hel ander, door den commandeur Idsinga mede opgegevenen expediënt van alle sorleeringe van hensiiin en lamjihur en dienvolgende ook de zulke, daar niet als ver lies op te wagten is, voor de Comp e in trocque van lywalen t'accepleeren, dewyl d'winslen op de lywalen Ie deser custe in verre na van die importantie niet zyn of apparent voor eerst, worden zullen, dat 'er nog eeni<* verlies op de daar legens ingeruylden relouren af kan; Zo is, zo uyt hoofde van dit een en ander, als dal, alschoon dit project al niet eens mogte b'anlwoorden aan de verwag ting, die gemelde Idsinga daar van heeft geformeert, nainent lijk, dal hetselve hel principale middel zoude wesen om 's Cornp 5 vervallen handel Ie dier custe op (e beuren en leffens d'arme westcust volkeren van 's lands producten huylen eenige kosten met voordeel t'onllasten, bel egler zeeker schynl, dal zulx een bequaam mercantil middel zal wesen om d'Engelse en andere sluykbandelaars afbreuk te doen en daar van ten minsten zonder veel t'bazardeeren wel eens een preuve kan werden genomen, te meer. vermits d'opengeslelde vrye vaar) en handel op dese cust, onbepaaldelyk en voor een yder, tot nog toe van die importantie niet geweest is, nog zo veel goud aan de Comp e gefourneert heeft, om hel selve uyl dien hoofde agterwegc te laten, maar in tegendeel om de faciliteit
1754. J. MOSSEL. 780 uylryden, zal opgeval en ion zynen behoeve aangehouden werden, zonder dat daar op hel minsle verhaal vallen zal voor den vorigen eygenaar, ongerekend nog twee liondert rd s boel e. Art. 17. Niemand, wie liy ook zy, beginnende niet het ligchaam der hooge regering en eyndigende mei de minste van 'sConip* dienaaren en burgers, sal by het afsterven van eenige zyner vrienden of bloedverwanten, in wat graad deselve hem ook souden mogen beslaan, toegelaten zyn zyne domes ticquen, slaven of slavinnen, in den rouw of eygentlyk in hel zwart gewaad te mogen kleeden, nog ook eenige vrye perso nen, die deselve in haren dienst hebben, zulks vermogen aan te doen, maar daar van ten eenemaal af te zien, op verbeurte van een honderl rd'; blyvende egler gepermitteerd, ten dage der begraving van den overledene en verder niet, de voor melde, andcrzinls verbodene rouw zyne dienstboden of dienst maagden, item slaven en slavinnen, te mogen laten dragen. Art. 18. En gelyk in bel voorgaande articul van de vrye personen en slaven is gesproken, werd hy dit articul, dat als de voorgaande geextendeerd blyft, alle en iegelyk ver boden, in den rouw moetende, hare rylnygen en tnygeii met zwart laken Ie mogen laten bekleeden of ook zwart vernissen, dan wel schilderen, of zwarte kussens en gordynen in de rylnygen, ook geen koetsier in den minsten rouw op hare rytuygen Ie plaatsen, veel minder eenige van hare domeslic quen of slaven lloerse of andere zwarte banden om haare linker- of regier armen Ie mogen doen dragen, op verbeurte van gelyke een honderl rd 8 . Art. 19. Eu nadien de kosten om de slerfbiiyzen, dan wel die, waar uyt een lyk zal werden ten gravc gebragt, met rouw te behangen te hoog op slok loopen en, als overtollig zynde, mede gerei raneheerd dienen Ie werden, zo zal voor taan alleen de zyhamer met de deuren der zelve, dan wel een ander vertrek, waar uyt de lyken der leden van de hooge regeering, derselver vrouwen, weduwen of kinderen zullen werden ter aarde besteld, zo mede de voordeur van hel huys,
1754. J. MOSSEL. 781 met zwart mogen werden behangen; maar daar en tegen zullen alle en iegelyk, buylen meermelde regcering, alleen de vensters van de lykkamer met de mor/leur der sterfhuysen met zwart mogen behangen, zonder dat, wie hy ook zy, Aesehut zels, tafels, spiegels, kassen en ventere meubels in den rouw zullen mogen steken, op poene van honden rd" boete. Arl. -10. Bnyten den beere Gouverneur en Directeur Gene raal, mitsgaders de raden van India en den praesidenl van den Naad van jiisiiiic, zal niemand, uyt hoofde van bare functie, Europeese of inlandse dienaren, door de Compagnie betaalt wendende en in haaren dienst hebbende, agter hare vrouwen of kinderen mogen laten gaan, dan wel agter op of naast de wagen ryden: voorts niemand, minder dan een lid der hooge Indiase regeering en gemelde praesident, eenig gehuurd inlands dienaar, 't zy Christen, Moor, Jenlief, Malla baar, Oosterling of Chinees, in zynen dienst mogen nemen om, uytrydende, agter op haare wagens te slaan of, te voet gaande, agter haar te gaan; gelyk ook gcene vrouwen, weduwen of jonge dogiers van minder rang, dan die van de hooge regee ring, een vrygegeven slavin of vry geboorene vrouw daar toe, 't zy opgetooyd of niel, zullen mogen gebruyken, op poene van een honderl vyflig rd" boete; en welke amende al mede gesteld werd voor de gene, welke thans de zulke ten zodanigen cynde in haren dienst hebhen en niet veertien dagen na de publicatie deses uyt deselve laten gaan, ongerekent nog vyftig rd* hoele voor zodanige vrye personen, die sig daar toe laten gebruyken. Art. 21. Tot opperkooplieden inclnsive, item de fungee rende en oud-ritmeeslers der burger cavallery, mitsgaders de capilains der infanterie en geen ander van minder rang zullen vermogen geborduurde of met goude en zilvere passe menten, poinct d'Espagne en kanten of franje belegde chabrak ken of holsterkappen op hare rypaarden te gebruyken, nog ook geen goud. zilver of verguld beslag of zodanige styg beugels aan haare zadels hebben, op poene van, by overtredinge deser ordre, te verbeuren twee honderl rd s boete.
1754. J. MOSSEL. 782 Art. 22. Aan den heer Gouverneur en Directeur Generaal, mitsgaders de Raden van India, zal liet vrystaan zo veel trek- en rypaarden len haren dienste en die van hare domes licqueu aan Ie houden, 't zy binnen of huylen de stad in hare thuynen, als deselve zullen goedvinden. Art. 23. Maar huyten deselve sal den praesident van den Raad van justitie, geen Raad van India zynde, de oud gouverneurs, de secretarissen der hooge regeering, den bri gadier over 's Compagnies militie in India, de raden van justitie, de oud-directeurs, de opperkooplicden des casleels, den commandeur en equipage-meester en fabrycq, een ieder niet meer mogen aanhouden dan zes trekpaarden en hoven deselve (den brigadier uylgezonderl) een rypaard. Art. 24. Dog alle andere, mindere dienaren en burgers zullen niet meer dan vier paarden nioogen houden en, die eenlyk rypaarden houden, 't geen ieder werd toegelaten, ahsolut niet meer dan ieder één, ongerekend de officieren van de pennislen, de dragonder officieren en van de burger cavallcrye, dewelke, namenlijk met opzigl lot de eerste, den ritmeester twee, den lieulcnant een en de twee cornets mede ieder één, mitsga ders de dragonders officieren het voor haar bepaald getal en den burger ritmeester, in ampl fungerende, twee, een oud rilmeesler twee, den fungeerenden Ueutenant één, oud dito één en de mindere officieren ieder één, en zo ook de pennislen, onder het corps cavallerye gehorende, en de burgerruyters ieder één; en welke paarden van de pennislen en burger ruyters, even als die dei' voormelde officieren, zo dienaren als burgers, vry blyven van eenige pagt, zonder dat iemand voor een ander een paard zal mogen houden, op verbeurte van twee hondert rd s . Art. 25. Maar van alle andere paarden, huylen die van evengemclde officieren, pennislen en burgerruylers, die iemand, 't zy dienaar of burger, aanhoud lot trek of rypaarden, onge rekend de geene, die van de wagenpagl van oudsher vry blyfl, zal aan Heemraden of derzelvcr secretaris, boven de wagenpagl, nog moeten betaald werden vyf rd* jaars voor ieder paard.
1754. J. MOSSEL. 783 Art. 26. De wykmeesteren, zoo binnen als buyten de stad, zullen by de jaarlykse bescbryving der inwoonderen ook moeten opneemeu het getal der paarden, door een ieder aangehouden wordende, waar omtrent alle aglerhoudentheyt van de eyge naars der paarden op poene van een hondert rd s boete werd verboden; moetende de wykmeesteren van hunne bevindingen jaarlyks aan Heemraden een aparte rol overgeven. Art. 27. De Mahomelaanse of inlandse, ook Ghineese officie ren, tot lieulenanls inclusive, mogen, vry van pagt, ieder twee rypaarden aanhouden, dog geen meer, en de vaandrig één ; maar allo overige inlanders en Chineesen, buyten die in het volgende arlicul gemeld werden, moeten de voorsz. pagt van vyf rd s 'sjaars belalen en de capilains der campongs dezelve opgeven, met de namen der gene, die rypaarden houden van de officieren; waar van de capitains, te paard rydende en den lieere Gouver neur Generaal ontmoetende, van het paard zullen moeten gaan, dog voor de leeden van de regering halte houden; maar alle mindere officieren en genieene zullen, zo voor den heere Gouverneur Generaal als alle de leeden van de regeering, by rencontre op de wegen van liet paard afstappen, op poene van vyftig rd s boete voor de officiers en dat de gemeene by den Commissaris tot en over de zaken van den inlander zullen werden afgestraft ter zyncr discretie, by overtreding dezer ordres. Art. 21. De huurders, de poliaas, de mandadoors en de schryvers op de suykermolens, mitsgaders alle de geweldigers van de respeclive officieren van justitie, de mandadoors van de afgelegene landen, item de oppassers van de Gecommitteerde tot en over de zaken van de inlanders en de calïers van den Land-drosl mogen ook vry van pagt één paard houden, maar geen ander zonder betaling; waar over de wykmeesters buyten de stad en het platte land hel opzigl aanbevolen werd. Art. 29. Zullende alle die geene, die bevonden mogte werden een meerder getal paarden aan te houden, dan aan deselve is gepermitteerd, tot een boete voor ieder paard moeten betalen vyftig rd' en by onwilligheyt onderhavig blyven parate executie
1754. J. MOSSEL. 784 door Heemraden, ten wiens behoeve deze boete almede gesteld werd. TWEEDE TITUL. Van grolr kipersollen en waxe dammers Art. 30. Alle, die meerder dan onderkoopman in rang is en met desc gelykstandig zyn, mitsgaders boedelmeesters, diaconen, regenten van godshuyzen, vendumeesters en hare vrouwen, ook alle Europese vrouwen, zonder onderscheyd, nevens die van de inlandse Christenen en Mahomelaanse officieren, 10l vaandrigs inclusive, zullen grote kipersols en waxe dammers mogen gebruyken, maar geene mindere op poene van vyflig rd", met de vryheyl egler aan mindere om handkipersolletjes of een kleynder zoort van groole kipersollen en Siamse of Javase dammers te mogen gebruyken. Art. 31. Over de valbrug van 't casleel tot aan het eynde van de lange brug zal aan een koopman en geen minder in qualileyt gepermitteerd zyn het gebruyk van een opene kiper sol by goed weir, op verbeurte van 2i> rd s , zonder dat zulks voor den een en ander by regenweir zal zyn verboden. DERDE TITUL. Van de mansicleeding. Art. 52. Met goud of zilver geborduurde, gegaloneerde, dan wel diergelyke met olmossen belegde klederen, nanienllyk rok, eamixool en broek, zal door niemand dan door de booge regering en den praesidenl van den Raad van justitie gedra gen mogen werden, op poene van vyf hondert rd 1 beéte. Art. 5.1. Dog met een goude of tikere knoop, ook knoops gaten, zullen de oud-gouverneurs, secretarissen van de booge regering, leeden in den Raad van justitie, item directeurs fluweel* rokken, eatnizools en broeken, ook andere camizools, mogen dragen na haar welgevallen.
1754, J. MOSSEL. 785 I'LAKA AT-BOEK DEEL VI. 50 Art. 54. Voorts effiene, fluweele klederen van rok, camizool en broek door niemand anders, dan die effective opperkoopman in qualiteit of hoger is, nevens camizools na bare verkiezing. Art. 55. Alle andere mindere dienaren zullen nog rok) nog camizool. nog broek daar van mogen dragen, op poene, zo voor deze, als in de twee voorgaande arlienlen genomineerde dienaren, van twee honderl rd 9 boete voor de eersle, drie houder! voor de tweede en vyf honderl rd" voor de derde reyze. Art. 56. Laken en zyde klederen, zo onder, als boven klederen, sal alle en een iegelyk mogen dragen na hare verkie zing, zonder dat iemand, huylen de hooge regeering, dcselve zal mogen bord uu ren of heieggen met passementen, op gelyke poene als even, zonder dal. egter de monteering der respective officieren, zodanig die thans gereguleerd is. daar onder be grepen werd. Art. 57. Gelyk ook niemand, minder dan een opperkoop man, aan zyn rok, camizool of broek zal mogen dragen massive goude knopen, nog camizools van goude of zilvere slofl'en, ook geene met goud of zilver geborduurd ol' gebro cheerl. van welke zoort, van ïabrycq of waar ter plaat ze die ook gemaakt mogten zyn, op verbeurte van twee hondert rd a boete. Art. 58. Ook zal niemand, minder dan een onderkoopman, mogen gebruyken goude schoen- en broeks-gespen, ook geen gegaloneerde hoed, uytgezonderl de officieren van de cavallerye, infanterye, arthillerye en zeevaart, item burgerye, die hier van weiden g'exmineerd, als de vier eerstgemelde aan haare monteering bepaald blyvende, maar alle de overige, daar van, op vorenstaande poenaliteit, moeten afzien. Art. 59. Werdende het dragen van cocardes, buyten de evengemelde officieren, mitsgaders die der pennisten, aan alle en iegelyk mede verboden op gelyke amende. Arl. 40. Aan de Mahometaanse en Moorse officieren zal hel, als in vorige tyden, gepermitteerd blyven hare klederen matiglyk met passementen te beleggen, zonder aan iemand anders.
1754. J. MOSSEL. 786 VIERDE TITUL. Van vrouwe klederen en daar onder wornamenllyk juweelen. Art. 41. Diamanten carcanten en met diamanten bezette horologien, item belelki&ljcs van massif goud, ook goude en zilvere met edele gesteenlens bezet, mitsgaders zodanige cpoos, blyven eenlyk gepermitteerd voor de vrouwen en weduwen van den lieere Gouverneur en Directeur Generaal met die van de Raden van India en den praesident van den Raad van justitie; ook dubbelde snoeren paarlen van de eerste zoorl en koslelyke juweelen, op verbeurte van vyf' bonderl rd" boete voor die gene. die desen moglen goedvinden te over treden. Art. 42. Zo als ook de daar aan volgende vrouwen, tot die van directeurs inclusive, juweelen en een dubbelde snoer poorten van matige groot-e, te zamen ter waarde van zes duyzent rd*, item de verdere vrouwen en weduwen, tot die vaa opper kooplieden, 10l de waarde van vier duyzent rd*, zullen mogen dragen. Art. 45. Alle andere vrouwen, tot die van capitains, zo militaire, zeevarende als burgerye, zullen mede dubbelde snoeren, dog kleine panden mogen dragen, ook juweelen, beyde niet boven de drie duyzent ril" aan waarde. Art. 44. Mitsgaders vrouwen en weduwen van dienaren en burgers, tot kooplieden toe, de waarde van twee duyzent rd* en die van mindere qualileit paarlen en juweelen van een duyzent rd' aan waarde, alles op verbeurte van twee bondert rd 9 . Art. 45. Fluweele klederen, met goud of zilver belegt, of geborduurd, zal door niemand der vrouwen mogen gedragen werden, dan de vrouwen, weduwen en kinderen der booge regering en den praesident van den raad. Art. 46. Maar alle andere vrouwen, egter niet minder dan een opperkoopmans vrouw of weduwe, zullen effene, fluweel* japonnen of zakken mogen dragen, ook van zyde en linnen,
1754. J. MOSSEL. 787 mitsgaders goude of silvere stoffen, dog niet geborduurd of gestikt, tlan wel niet passementen belegd, zonder dat egter liet fluweel door haare kinderen zal mogen gebruykt werden. Art. 47. Voorts zal 't alle vrouwen, weduwen en dogters van vaders, minder dan opperkoopman in qualiteil, vry slaan zijde en linnen klederen, na hare keuze en vermogen, te nwgen dragen, zonder dal die de zyde klederen mogen bor iluuren of met passementen beleggen, nog ook eenige goude of zilverc sloffen dragen, op poene van, by overtrediuge van alle voren gemelde arliculen, door de mans der vrouwen en de weduwen zelver Ie verbeuren voor de eerste reyze een bonderl, de tweede drie bouderl en de overige reyzen lelkens een duyzent rd s . Art. 48. Zullende de respeetive brugds, na hel caracter of de t/wi/ileil van den Inut/degom, invoegen voorsebreven, moeten gejuweelt en gekleed, mitsgaders door de ouders, magen of voogden, dan wel voogdesten, zorge gedragen moeten werden voor het overtreden dezer ordre, op poene van drie bondert rd s ; blyvende tb; kiuderen van de booge regeering bier van g'exeuseert en uylgesloteu. VYFDE TIÏUL. Van het opschikken en 't getal der slaven meydens. Art. 49. De vrouwen en weduwen van de booge Indiase regeering, mitsgaders die van den praesident van den Raad van justitie, zullen drie meydens agter baar mogen mede neemen, opgeschikt mei oirkrabben van een enkelde tamelyke diamant, goude hairpen, goude, silvere en syde Ideetjes, baagtjes van goud of zilver gaas, met goude, zogenaamde karpattim bezet, keltingen van goud of geregene korden, goude middel handen en goude pindings, maar geen paarlen of diamanten, ja zelfs geen ander gesteente, in bet hair gevlogten of gezel, bel zy by wal gelegentbeyt het ook zy. Art. !>(). Alle andere vrouwen en weduwen, tol die van
1754. J. MOSSEL. 788 opperkoopman, zullen niet meer dan twee en, die minder in rang zyn, maar één meyd agter haar mogen mede neeinen, mitsgaders dezelve eenlyk oirkrabbm met een klein diamantje, een goude haimaald, een fyn lywaats-haaylje en een chitse sarasse dan wel eambaay, maar geen goud, zilver of zyde kleedje, ook geen gom/r, zih>ere of zyde tokassen, juweclen, dan wel eenig ander goud of zilver, egte dan wel valschc paarlen of dito gesteente op hel hoofd of anderzinls dragen laten, ongerekent de vrouwen en weduwen van de eerst in dit arlicul vermelde classe, die zyde kleedjes en bethiljes liaaytjes aan hare meydcns zullen mogen geven, dog andere niet; op poene van, liy het contrarie, subject te zullen zyn confiscatie van zodanige slavin en al wat dezelve ook mogte aan hebben, zonder forme van proces, ten behoeve van den officier, die de calange doet, en boven dien twee honderl rd* boete. Art. 51. Oelyk ten opsigte der bruydsklederen in bet voorgaande 48 s,e arlicul is gesproken, blyft bet getal en de opschik der meydens almede inzelvervoegen, na male van de qualileit van den bruydegom, bepaald, alles op vorenstaande poenaliteyt. ZESDE TITUL. Van slaven of vrye jongens mei livrey, ook rokken, mitsgaders koussen en schoenen. Art. 52. Aan den heere Gouverneur en Directeur Generaal, mitsgaders de Raden van India en den praesidenl van den raad, zal hel alleen vry slaan hare koelsiers, oppassers en lyfjongens livrey mei gegalloneerde klederen te laten.dragen, ook schouder strikken dan wel nestels, maar niemand buylen dezelve. Art. 55. Zullende alle oud-gouverneurs, secretarissen van de hooge regering, zo in als buylen functie, item den brigadier, aan hare koetsiers en lyfjongens, de laatste tol drie in 'l getal en
1754. J. MOSSEL. 789 nog één len dienste harer huysvrouwen, almede livrey mogen geven en de mindere ministeis en bediendens, tol. actueelc opperkooplieden inclusive, dog verder niet, gepermitteerd zyn hare kipersoldragers en andere lyljongens effene rokken met zilvere pinksbeks of kopere, vergalde knopen aan te geven, zonder dal derzelver getal drie zal mogen surpasseeren en dat hare koetsiers anders zullen mogen zyn gekleed, buyten een lioed met een effen passement, mitsgaders koussen en schoenen. Art. 54. Waar en tegen alle mindere dienaren, tol kooplieden inclusive, en burgers, met dezelve gelykstandig, geinlcrdiceerl werd haare ////- en andere jongens, de koelsiers op hare ryluy gen uytgezonderl, rokken aan te geven, maar dezelve eenelyk Ie kleeden mei baayljes van rood en blauw lywaat, gestreept en ongestreept, dog geen chitse of geschilderde, en ook geen meerder getal agter haar te voeren dan twee, buyten by avond, wanneer nog een 10l het dragen van een /lammer werd geper mitteerd; zullende de koelziers dog ellen lakense, zijde of linnen rukken, nok kalissen en schoenen mogen dragen, met een ellen hoed zonder boonhei. Art. 55. De mindere dienaren en burgers zullen almede indiervoegen have jongens agler. haar en ook alle andere moeten kleeden en niet meerder dan één mogen mede roeren, buyten by avond of nagl, wanneer 'er een tweede lot de dammer werd toegelaten, mitsgaders haare koelziers een effen laken, zyde of linnen kleed niet een elfen hoed, item koussen en schoenen. mogen geven, op poene, zo voor den een als ander, by het voorgaande 53 ste , 54 stc , mitsgaders dit BB" 1 " artieul gemeld, dat de slavenjongens, contrarie deeze bepaling gekleed of een meerder dan het gelicentieerde gelal gevonden wordende, ipso facto zullen werden weggenomen door de dienaren van de justitie en leffens verbeurd len behoeve van den officier, door wiens dienaar of dienaren de opvatting zal wezen geschiet. Art. 56. Zullende de weduwen van voorschreve dienaren en burgers zig moeien reguleeren na bel bepaalde omtrent de qualileilen en rang harer gewezen mans; en vrouwen, met haar mans, by het 53 ale , 54 ste en 55 stc artieul vermeld, uyt-
1751. J. MOSSEL. 79 van liet gond Ie sluyken en alhier clandcslin in te voeren en meer andere aanmerkingen door den commandeur Idsinga by zyn gemelde aparte bricff als schadelyk werd te boek ge steld, goedgevonden en verstaan daar inne te bewilligen en gevolgelyk te permilteeren d'erecüe van zodanige commercie societeyl te Padang voor den lyd van drie jaaren, om zoo wel om de noord als naar dese hoofdplaats heen en weder handel te dryven, op den voet en de voorwaerden, hier voren vermeld, dog met desen verstande ofte die amplialie, dat onder ofte door d'exclnsie van alle andere particulieren met zal begrepen werden de lasten met gepermitteerde koopman schappen, aan de officieren van de zeevaart tot een middel van bestaan toegelegt; dat de Comp e niet meer als Tier kroys vaarluigen voorlaan te dien custe zal behoeven aan te houden en, die er verder nodig moglen weesen om alle lorrendrayers te weiren en tegen te gaan, door de sociëteit, uil haar eigen fonds, zullen moeten besorgt en onderhouden werden; en dal ook die exclusie zig niet extendceren sal tot de vreemde natiën, maar deselve, tegens verwagting, komende om te nc golieeren op den voet, als by het openstellen van de vrye vaart is g'ordonneerd, niet zullen mogen afgewesen, maar g'admilleerd moeien werden. 13 Augustus. Toekenning aan den Cipier run de vrij mans-boeijen te Batavia van i 'huurlingen" (gehuurde slaven). Vroeger werden hem uil het Ambaclils-kwarlier vier slaven bezorgd. 20 Augustus. Voorschriften nopens <le verantwoording van administratieve bescheiden bij overdragi van ad ministratiên. Gereflecteerd zyndc, dal volgens hel berigl van de confron tisten len belange der boeken van A" 17' l 2 het afgaande
1754. J. MOSSEL. 790 gaande, het getal der jongens met niet meer dan een kipergol drager vermeerderd en ook zodanig dat getal vergroot werden, wanneer 'er een kind by komt, voor welke ieder ook maar één jonge met één meyd werd gepermitteerd. ZEVENDE TIÏUL. Van het ondertrouwen en trouwen. Art. 57. lemand, by het doen van ondertrouw met wagens na hel sladhuys rijdende, die, huyten de betaling van zekere somma gelds aan Commissarissen, na het gearresteerde in Rade van India op den 17 in Maart 1752, geen ondertrouw in huys mag doen, zal de boete ten behoeve van de diaconen, navolgens resolutie van den 26' n May 1693, van rd* vyf en twintig voor ieder gebruykt werdende rytnyg moeten betalen en boven dien nog vyf en twintig rd* ten behoeve van het seminarium alhier. Art. 58. lemand, minder dan opperkoopman in qualiteit, by het doen van ondertrouw genegen zynde een traetemenl of maaltyd onder het geluyd van musicale instrumenten te geven aan een meerder getal dan vier en twintig menschen, de kinde ren ongerekend, zal daar voor aan het seminarium, meer gemeld, moeten opbrengen vyflig rd s . Art. 59. Gelyk ook by hel trouwen van iemand, minder dan een aetueel opperkoopman in qualileil zynde, geen versierde ol' met linten en quasten opgeschikte wagens of paarden en geene Chineese lanthaarns zullen mogen werden gebruykt, dan onder betaling van twee honderl rd", wanneer van alles Ie gelyk gebruyk maken, dog andersints een honderl rd 8 , ten behoeve van meergemelde seminarium; blyvende het gebruyk van een i/ln-e koels of meerder voor de zodanige absolut geinlerdiceerd en alle dienaren, meerder dan opperkoopman en de in die qualiteit zynde, van deze bepaling g'eximeerd. Art. 60. Een lid der hooge Indiase regering of wel hare kinderen (rouwende, zal de bruyd gekroond ter kerke mogen
1754. J. MOSSEL. 791 gaan en de bruyds der opperkooplieden even buylen liet hek of ringmuur, van deselve iiytkoinende, en ;dlc de overige op de plaats, daar die geslrooyd werden, namentlyk eenige huysen van de woning, waar in zy bruiloft houden of intrekken, mogen gekroond werden; en zal niemand dan een lid der hooge regering of wel hare kinderen voor haar rytuyg, ten dage van haar trouwen, twee jongens of I wee dammers gehruyken, dan ondei' betaling van vyflig rd s voor meergemelde seminarium. Art. 61. En wie voor haare Imysen, Vsy brut/dof bruyde gom, op haar trouwdag, buyten de leeden der hooge regering en haare kinderen, praalbogen willen stellen, zal een ieder van haai', almede ten behoeve van het seminarium, contribueren vyflig nh en het ophalen en verantwoorden deser penningen en de voorcnstaande hoelens voor meergemelde seminarium gedemandeert blyven aan den bode van huwelykse zaken. AGTSTE TITOL. Van de bruyloften. Art. 62. Niemand, minder dan een actueel opperkoopman, zal op zyn trouwdag bruylofl mogen houden, dan een koopman en zulke, die daar mede gelykslandig zyn, onder betaling voor al' van Iwee honderl en alle andere mindere drie hondertrd', de hellic ten behoeve van de academie de marine en de wederhelfte ten voordeele van hel seminarium meergemeld. Art. 65. Weidende tot een beier verslaan verklaard onder de bruyloften eenlyk begrepen te zullen zyn de maallyden, die mei kaarssen, mei waxe, zyde en papieren bloemen versierd, waar onder egter geene Chineese bloemen begrepen, maar ver staan werden die, alhier aangemaakt, werden gegeven, alwaar ceremonieel de vrienden tot een meerder getal dan vyf en dertig, kinderen ongerekend, verzogl en het buys ten zodanigen eynde met 't plaalzen van een verhevene zitplaats voor de bruyd en speelmeysjes g'approprieerd werden zal. Art. 64. En op dat almede door het opmaken van de
1754. J. MOSSEL. 792 dikwerf voor een goed gedeelte baar vermogen verslindende bruydê kooyen ook niet onnodig de middelen weggeworpen werden, zal niemand, minder dan actueel opperkoopman zynde, een opgeschikte bruydskooy mogen laten maken, mitsgaders te pronk stellen, dan onder contributie van twee dondert rd» voor een koopman en die met deselve gelykstandig is, voor mindere drie houder! rd', invoegen voorselireeven Ie verdeelen. NEGENDE TITUL. Van andere maaltijden. Art. 65. Maar alle andere, vriendelyke maallyden, 't zy binnen of buylen de stad, onder het geltruyk van allerbande soorlen van musicale instrumenten, blyven zonder de minste bezwaringe toegelaten, niet deze bepaling nogtbans, dat nie mand, beneden een lid der hooge Indiase regering en den praesident van den raad, onder de blaasinstrumenten, waai en hoedanig het ook wesen mag, zal vermogen te gebruyken of doen gebruyken trompetten, pauken en trommelen, op poene van telkens, by overl reding deser ordre, Ie verbeuren vyf honderl rd*. TIENDE TITUL. Van liet hinder-dopen. Art. 66. Indien iemand,, buyten de leeden der hooge Indiasche regering, 10l opperkooplieden inclusive, by het ryden naar de kerk niet een kind om gedoopt te werden, meerder dan één wagen gebruykt, zal by voor ieder meerder rytuyg belalen vyflig rd 8 , ten behoeve van bet seminarium meermelt. ELFDE TITUL. Van de begraafenissen by avond. Art. 67. By bel begraven by avond van een lyk van een opperkoopman en die mei hem gelykstandig is, zal, onder
1754. J. MOSSEL. 793 betaling van de boete, daar op by het reglement van de begraafenissen van den 27 en Augustus 1743 gesteld (waar van de dispensatie egler gedefereert blyft aan het goedvinden van den heere Gouverneur Generaal), niet meerder dan zes rouw-wagens, huyten de lyk-koels, mogen weiden gebruykt en hy ieder wagen niet meer dan vier waxe dammers; gelyk ook by die van een koopman vyf rouw-wagens en een onder koopman, mitsgaders de zodanige, vier wagens en by ieder wagen vier waxe dammers, alles onder voormelde poenaliteil; gelyk ook by het begraven van kleine kinderen by avond, de vader, moeder, voogd, voogdesse, etc., ol wie ook de hegrafenisse zoude mogen aangaan, de vader van het kind, geen opper koopman, maar koopman geweest zynde, daar toe niet meer dan drie, de hein in rang volgende, namentlyk lieulenanls, onderkooplieden en die met deselve gelykstandig zyn, maar twee en alle overige dienaren en hurgers maar één rouw wagen en ook by ieder rytuyg niet meer dan vier waxe dammers mogen gebruyken, op poene van voor ieder meerder wagen Ie zullen moeten betalen vyf en twintig rd s , ten behoeve van het seminarium: zullende de kosters der respective kerken en aanspreekers van het een en ander rapport moeten doen aan den rector van het seminarium en dese de hoetens laten op halen door een der school- of leermeesters. TWAALFDE TITUL. Van il<: buyten comptoiran van India, en eerslelyk: Art. 68. Van Ceylon, Cormandel, Amboina, Handa, Terua len, Macasser, Malacca, Javas üostcusl, Cabo de Goede Hoop, Mallaliaar en Samatras Weslcusl. Op alle deze comploiren zullen de respective dienaren, bur gers en hare vrouwen, mitsgaders weduwen, hruyds en jonge dogiers, zo voor hun zelfs als ten aanzien van dcrzolvcr slaven en slavinnen, haar moeten reguleeren naar al hel geene by de vorenstaande arliculen in doezen voor deeze'hoofdplaats
1754. J. MOSSEL. 794 werd geordonneerd en aanbevolen: uytgezondert, dal aan de respective gouverneurs in haar gebied, schoon geen Raad van India zynde, werd toegelaten hel gelmiyk van een carosse coupé nf glase koets met vier paarden, de trompetters na gewoonte, mitsgaders, nevens de respective commandeurs, de gebruykelyke statie; met deze uylzondering, dat enz. Arl. 71. Den directeur, cargas en mindere dienaren in China en opperhoofden en mindere dienaren in en tot Japan, (Jamron, Bassoura, Cheribon, Paleinbang, Siam, Jamhy, Timor, Banjer en Cochin China mogen haar, ten reguarde der klccding, reguleeren na 's lands costume, maar, op Indias hoofdplaats komende, blvven dezelve subject de opvolging van het bepaalde, na de classe, waar inne dezelve begrepen werden, op de poenali teiten, daar by gesteld. Art. 72. Bantam. Den commandeur of gezaghebber zal geen rytuyg, van wal zoort, veel minder iemand anders aldaar, mogen aanhouden, maar na aloude gebruyken, dezelve beno digt zynde, die verzoeken moeten van den Sullhan, zonder dat hy, uytgaande of uylrydende, 't zy met een rytuyg of te paard, één dan wel twee trompetters zal mogen laten voor zig gaan of ryden, dop een trompetter mogen gebruyken, na de eylanden varende, maar niet na Carangantou. Arl. 7.ï. Waar en legen den commandeur of gezaghebber zal vry slaan een of meerder rypaarden te mogen houden en de zadel met zyn toebehoren voor cvsren gebriiyk hebben van fluweel geborduurt of gegalonneert, dog by al'e de overige zadels, zo van denzelven als van mindere dienaren, zullen eenlyk ehahrafclcen en holsterkappcn van laken met een cnkeldpassement mogen zyn. Art. 74. Den commandeur en gezaghebber zal zig mogen kleeden na zyn welgevallen en de mindere dienaren haar moeien reguleren na de geene. die met haar in qualilcit gelyk en onder den tilul van Ba'avia begrepen zyn, gelyk ook den commandeur of gezaghebber, op Batavia komende, hem zal moeten reguleeren na de classe, waar onder hy begrepen is. Arl. 7!5. Blyvende de vrouwen verpligl haar te gedragen
1754. J. MOSSEL. 795 na het geene ten aanzien der kleding onder den tilul van Batavia en de «lassen respective is gezegt. uylgezonderl een vronw van den commandeur of gezaghebber, die aldaar in loco zig na 'slands costume reguleeren kan, maar, op Batavia komende, subject blyft, het geen haar man onderhevig is. Art. 76. Bengale, enz. Art. 123. Den Advocaat-fiscaal van India, Bailluw, Water fiscaal en den Drossaart der Balaviasc ommelanden zullen zonder aanzien van jurisdictie, hy de overtreeding der gestelde bevee len in dezen (waar van die der klederen van mans en vrouwen negen maanden, die der Europeese koetsiers ten eersten, hel afdanken der inlandse dienaren veertien dagen en alle de overige ingaan en standgrypen zullen drie maanden na de publicatie dezes), de gene, dj e rfg aan gemelde overtredinge schuldig maken, moeten calangeren, zonder de minste conniventie of consideratie, op poene van anderzints of hy overluvging van eenige gehruykte oogluyfcing of toegeventheyd zelver te zullen vervallen in de gestelde hoetens, dewelke anderzints hier ter plaatzo en ep de respective boyten comptoiren van India ver beurd werden verklaard ten behoeve van den officier, die de calange doen zal, uylgezonderd die, waar van in dezen speciaal vermaan is gedaan. Art. 124. En op dat niemand hier van eenige ignorantie zoude kunnen pretenderen, hebben wy goedgevonden en verstaan dezen onzen placcate te doen publiceren in de Nederduytsche tale en, in zo verre nodis zy, in de Portugeescbe, Mnleydse, Javaanse en Cbineese talen nevens dezelve te doen affigeren; voorts de respective officieren van justitie te gelasten en hevee len, gelyk wy dezelve ten ernsligsten gelasten en beveelen, zonder onderscheyd van persoon of jurisdictie, behoorlyk Ie lellen en te doen letten op de executie van al hel jjeeHe voor schreven slaat, ten eynde tegen de overtreeders na den inhoude dezes Ie procedeeren ten rigoureusten, nadien wy zulks ten dienste van de Compagnie, welzyn van den lande en goede inwoon deren en voornamenllyk ter beteugeling van de verregaande pwgt, praal en hovaardi/e indiervoegen hebben bevonden Ie behooren.
1754. J. MOSSEL. 796 31 December. Last op de Notarissen, bij hel passeren eener ach 1 van adoptie, aan den adoptant en getuigen af te vragen, welken godsdienst de ouders run hel geadop teerde kind, de adoptant en de getuigen toegedaan waren. Van hunne verklaringen ter zake moest in de acte aan teekening worden gehouden, «opdat de predikanten hy den •doop daarvan kennisse krygen". 31 December. Nadere bepalingen nopens het, doopen bij de Lulhersehe gemeente Ie Batavia. Naar aanleiding van hel bepaalde op 6 December 1754 diende de Lulhersehe kerkeraad eene, volgens het gevoelen dier vergadering, «cordate, dog eerbiedige remonstrantie" bij de Regering in, welke deze zoo weinig eerbiedig oordeelde, dat zij dien kerkeraad ernslig verbood »naa desen andermaal »remonstranlien, de quaestieuse materie van den kinderdoop «concerneerende, te presenteeren". De bewuste remonstrantie, «gcaccumuleert met critique, "mitsgaders irriteerende expressien en positien, item U«ide «looze, jaa, zelfs laedeerende uytingen", gaf egter aanleiding lot de navolgende voorschriften: dat ten opzigle der kinderen, waar van een der ouders van de Gereformeerde en de andere van de Luthersche gods dienst is, in deser voegen sal moeten werden gehandell: dat de zoon of zoons in de kerk, waartoe de vader behoort, zullen werden gedoopt en de dogter of dogters in die van de moeder, dat is, dat, soo wanneer de vader van de Gerefor meerde godsdienst is, de zoons ook in die kerk sullen gedoopt werden en, de moeder Lulheriaans zynde, de dogters in de Luthersche kerk; gelyk dal ook over en weder zal plaats hebben, wanneer de vader Luthersch en de moeder Gerefor meerl is, sodanig noglhans, dat het sulke ouders insgelyks vry sal staan hunne kinderen, soo wel de zoons als dogters,
1754. J. MOSSEL. 797 zulks begeei'ende, in de Gereformeerde kerk Ie lalen dopen, maar dat sy geenzins sullen vermogen de zoons en de dogters in de Lnlbersche kerk dat H. Sacrament Ie laten loeileelen: dat aan kinderen, waarvan de vader of moeder nog Gere formeerl, nog Lulhersch is, absolul in de Gereformeerde kerke den doop zal moeten werden geadrainistreert, als geensints gezegt kunnende werden de minste belrekking lot de Lulher scheu godsdienst te bebben; dal de kinderen, inboorlingen zynde, van een adoptant, den Lulherschen godsdienst helydeude of die toegedaan, in zvne kerke sullen mogen werden gedoopt, maai' geene inboorlingen van andere huysgesinnen, van wat religie de man of vrouw van zulk een buys ook zoude mogen zyn, waar door oversulks sal werden voorgekomen sodanige geschillen, als Ity de remon strantie voormeld gesegl werd, dat in bel tegenwoordige geval plaats beeft omtrend iiel geadopteerde kind van den baas, Ploeg, die van een Lulberscbe moeder geboren sonde wesen en ook tol die religie gesegl werd te iuelineeren; dal de predikanten der Lulberscbe gemeente gehouden zul len zyn, wanneer aan hun een kind ten doop werd gepre senteerd, waar omtrend zy in 't onzeekere moglen zyn, de ouders, getuygen, dan wel den adoptant af te vragen, of zy tot de Gereformeerde kerk behooren en zig reeds by dien kerkenraad hebben geaddresseerd gehad om bun kind of kinderen daar te laten doopen; mitsgaders, zulks zoo bevin dende, die als dan af te wysen, wyl dit genoeg zal zyn om alle disputen dienaangaande te praevenieeren en dierhalven geenzins nodig is, dat de Gereformeerde en Lulberscbe kerken raden, naa den voorstel van den laastgemelde, cominunicatoir souden behoeven te ageeren, alsoo zulx mogelyk maar aan leiding 10l verdere brouillerien sonde geeven. ? December. Javasche verpagtingen. Alle voor den tyd van drie jaaren, ingaande primo January 1755 en eindigende ultimo December 1757, van vier maanden
1754. J. MOSSEL. 798 10l vier maanden te betaalen en by of voor het aanvaarden vier maanden vooraf in goede, wigtige Spaansche reaalen tegens thien schellingen de reaal, in goede, wïgtige, zilvere ducatons tegens een en vyf agtsle ryxdaalder courant ieder en in geene andere silvcre mant, onder het stellen van Uree goede borgen, ten genoegen van de Samarangsclie ministers, alwaar de verpagling zal geschieden, onder deze voorafgaande generale bepalingen: Art. 1. De saliandharyen zullen geen somas of volk, nog tjatjas of huysgezinnen meer mogen prelendeeren ten haren dienste, als degene, die by deze condilien in 'I vervolg zullen werden opgenoemt. Art. t. De pagter van de sabandhary zal geenzins eenige tholpoorlen in zyn district mogen bonden, opregten of tolereeren. Art. 3. De opgaande, nog afkomende goederen van boven, liet zy tol consumptie of lot negotie of wat hel ook mag zyn, betalen geen lbol. Art. 4. Ook mag 'er op eenige basaars in de bovenlanden of ergens elders, waar het ook mogte zyn, geen thol of basaargebl, poortgeld of eenigerbande geregtigbeden van goe deren, die gekogl en verkogt werden, genomen werden; en dus blyft 'er geen andere thol dan de uylgaande en inkomende zee thol alleen, zonder meer. Art. 5. Daar zal in 't vervolg geen andere thol geheven mogen werden, onder wal naam liet ook zonde mogen zyu, als alleen de zee thol, suilende dienvolgende hy in- en uitvoer werden betaald het volgende, als: 1 ° voor de amphioen, eens en voor al vyf en dertig ryxdaalders de kist I'allcnase voor invoer, dog de uit voer vry; 2° voor de lyfeigenen, hoven de vyf jaaren oud, thien ryx daalders, den uitvoer vry; dog Javanen mogen niet in slaverny komen; 3° voor lywalen, ruw, wit, gecouleurt of geschilden, van Souralta, Mallahaar, Geylon, Chonnandel en Bengalen, hy invoer thien ten hondert naar de waarde der goederen
1754. J. MOSSEL. 799 op de Javase comptoiren, daarse aangebragt werden, dog den uitvoer derselve vry; alk andere lywaaten, van Macasser, Baly of andere als de genoemde plaalzen, inkomende, vyftien procento, dog de uitvoer vry; de lywaten. op Java geweven werdende, by uitvoer vyftien procento en by invoer tbien ten hondert; de lywaten, van Clieribon uitgevoert werdende, vyftien procento; 4" de rys, die van Java, Sourabaya mede gerekent, naa Halavia, Amhoina en Banda uylgevoert werd, zal betaalen twee ryxdaalders per coyang, soo mede by invoer van de eene plaats naa de andere. naa Palemhang, Baviaan, Banjerniassing, Malacca, enz., tien ryxdaalders per coyang, dog naa Bantam zes ryx daalders de coyang; 5° voor Chineese tabak, by invoer twee ryxdaalders de picol en, by uitvoer van Javase tabak, agt stuyvers bet gelyke picol; 0" voor caudy suyker, by uitvoer zestig stuyvers of een en een quart ryxdaalder 't picol, de poeyer suyker de helfte en ook zooveel by uitvoer, die nogtbans niet zal mogen geaccordeert werden als naar de plaalzen beoosten of binnen de straten van Sunda of Malacca, en dat nog niet anders dan met voorkennisse van den gouverneur of het hoofd der plaalze, daar ze genegen zyn dezelve te ver voeren, alsoo dies vervoer naar alle comptoiren en plaatsen om de west van India wel ernstig geprobibeert en den handel in suyker derwaards alleen aan de Comp c gere serveert werd; 7° bet calocne garen zal, inkomende, een ryxdaalder het pico! betaalen en uitgaande thien ryxkaalders 't gelyke picol, al hoewel den principalen handel in het zelve voortaan alleen voor de Comp ( ' gereserveerl blyfl en niemand gepermitteerd zal wesen zig van dat articul tot negotie te bedienen;
1750. J. MOSSEL 8 2 capitains, 2 luytenants, 4 vaandrigs, 8 sergeanten en 20 corporaals. Bantam vereyst 2 cömp fn van 150 idcr. 2 capitains, 3 luytenants, 6 vaandrigs. 12 sergeants, 24 corporaals. De overige sergeanten oversenden na Batavia. Lampon: 1 sergeant, 2 corporaals en 21 man. Padang: 1 comp" van 130 man. 1 capitain, 1 luytenant, 2 vaandrigs, 6 sergeants en 12 corporaals. Te veel: 6 sergeants en 9 corporaals over zenden. Palembang: 36 man. 2 sergeants, 4 corporaals, 1 tamboer, en 29 gemeeue. Jamby: 24 man. 1 sergeant, 3 corporaals, 1 tamboer, en 19 genieene. Banjer: 36 man, als Palembang. Cberibon: 66 man, daar onder, 1 luytenant, 1 vaandrig, 5 sergeants en 6 corporaals. Timor: als Banjer; same, 6 comp en of 690 man, die gehoren zullen onder ol mede uytmaken 't derde of vierde Balavias batailjon, waar van een comp e of de sevende met een majoor Ie Batavia zal leggen. Mallabaar vereyscht 3 comp en a' 180 man ider, samen 640 man, 2 capitains, 4 luytenants, 20 sergeants, en 40 corporaals. De overige sergeants en corporaals in er lyd laten uyt vallen tot op 't bepaald getal en de majoor by vacature excu seeren en als dan d' oudste luytenant een coinp r Ie geven. Cihormandel heeft nodig 3 comp''", 130 lier. 1 majoor, 1 capitain, 4 luytenants, 9 vaandrigs, 20 ser geants en 40 corporaals. Te veel: 7 sergeants en 12 corporaals, t'efTenen door geen ander te maken. Moetende de oudste luytenant een comp" hebben te Palia cïtta, Masulipatnam, etc. Bengale: 1 comp' ; van 130 man. 1 capitain, 1 luytenant, 2 vaandrigs, 6 sergeants, 12
1751. d. MOSSEL. 80 facluurboekje van dat gelieele l>oekjaar, benevens de reeke- Dingen wegens hel ontfangene uyt de respective administraties van de laatste ses maanden van het selve, absent bevonden waren, en door den lieer Directeur Gencrael tellens gecom municeerd weidende, dat zyn Edele by informatie, waaromhel boekjaar 17 4- 7 44 was overgeslagen, ten antwoord liadde be komen, dat alle de boeken van dat jaar vermist waren, onder eene vertoning van de noodsakelykbeid om legens diergelyke quade practyequen, als bet verdnysleren der boeken en byla gen, om van alle aansprake en verantwoording in'l vervolg van lyd bevryd te blyven, op eene eflicacieuse wy.se te voor sien door nadere ordres op dal stuk, onder zekere sware peenaliteylen, te stellen en die by onldecking van versuyme nissen of overtredingen ten rigoureust en t'executeren, mits gaders teffens den pas af Ie snyden 10l d'exusen en exceplien, waar van de gene, die bel aangaat, gewoon zyn zig by dier gelyken occasies te bedienen om straffeloos Ie blyven; zo is goedgevonden en verstaan door expresse gecommitteerdens in de comptoiren van d'equipagc werlf, de medicinale winkel, bet ainbagts quartier, d'arlillery, de wapenkamer en de (taaiden stal, die hunne aparte boekhouders hebben, zo wel als in alle de verdere administralien opneem te laten doen van alle de boeken en bylagen, aldaar thans effectief in wesen synde, en daar van te doen formeeren dislincte beriglen, dooi de boekhouders ol administrateurs ondertekend, mitsgaders dienaangaande voor bel vervolg te stalueeren, dat, by overgave van een administratie ofte aanstelling van een nieuwen boek houder, van de boeken zal moeten geformeerf en door d'aan komende en afgaande administrateurs off boekhouders getekend overgegeven werden een apart transport; item, dal voortaan van ampt, qualileit en gage zal werden gedeporteerd den genen, die dezelve verwaarloost off verduyslerd heelt, dan wel niel aantonen kan door een onverwagl of onvoorkomelyk toeval van zyne administratie boeken destitut Ie zyn geraakt en daar van ten eersten kennisse te hebben gegeven; en voorts ten opsigte van bel versloffen der ordonnantien en
1754. J MOSSEL, 800 8° hel catoen of eapas, by uitvoer een ryxdaalder 'l pieol, dog inkomende vry; 9° de vogelnesjes zullen betalen by invoer vylïien ryxdaal ders 'l |iicoi en by uilvoer vyl en twintig ryxsdaalders; 10° het zout zal by invoer een en een halve ryxdaalder de coyang en ook zooveel hy uitvoer betalen; 11° alle verdere ongenoemde goederen zullen by invoer ugt en zoo mede by uitvoer agt procento belaalen van de wezenllyke waarde aldaar. Art. (i. Alle de voorsz. thollen, inkomende en uitgaande, zullen zyn voor den sabandbaar of pagler van de sabandha ryen, ook die van de ryst. Art. 7. De pagtcrs van de sabandharycn zullen zig met niets anders bemoeyen, als met hare pagl en uit hoofde van dezelve niet mogen pretendeeren eenige inkoop van de rys of andere producten, permissie om naa de bovenlanden te gaan negotieeren ofte eenige monopolie, privilegiën van ver koop en wat dies meer mag zyn; staande den sabandbaar in allen dezen en dus ook in alle andere gevallen, die niet 10l /yn pagl gebooren, gelykstandig met alle traflqueerende men sehen en dezelve ordres als zy onderworpen. Art. 8. Dy de sabandbaryen, excepto die van Samarang, zullen ook annex wesen de hoofdgelden der Chineesen, op dien voet als op Samarang te heffen. Onder welke generale conditien dan vervolgens gepresen teerd en ten dage der verpagting by opbod of afslag aan de meestbiedende zullen gegunt en overgelaten werden de volgende domeynen: 1° de sabandharye tot Grissee, nevens de opgaande ihol lot Decca aan de rivier Solo ; by de eene zoowel als by de andere gehoren nog somas, nog tjatjas; de afkomende goederen van de rivier Solo en langs alle rivieren op Java, zoowel als langs de wegen, zyn alle vry van thol, dog moeten alvoorens, hy den overscheep in gonlings of andere vaarluygen, waarmede over zee zullen vervoert werden, de zee thol op de uitgaande goederen, hier hoven
1754. J. MOSSEL. 801 PLAEAAT-BOEK DEEL VI. 51 gesteld, aan de naast by gelegene sabandharye betalen; en tot voorkoming van disputen desenthalven, is verstaan, dat alle de uitlopen der rivier Solo, daar zulx geschieden mogte, onder deze sabandharye van Grissee zullen behooren; 2° de sabandharye van Sidayoe, vvaarby hondert man of somas gehooren; 3° de sabandharye van Toeban, vvaarby nog somas, nog tjatjas gehooren; 4° de sabandharye van Rembang, zonder somas of tjatjas; 5° Paradessy's sabandharye, vvaarby geen volkeren gehooren en die alleen bestaat in de privilegie van het opkopen van het zout van den inwoonder aldaar; 6° de sabandharye van Joana, vvaarby gehoort de geheele cnmpong Tjapoura en thien man somas van Tjerbonnng: 7° Japara met Toedoenang of de sabandharye van beide, gehoorende by de eerste geen, maar by de Toedoenang vyftig somas; en zal voortaan alle de afgebragt werdende suyker uil de landen van Coedoes, Patty en Tanjong deze weg moeten passeeren en hier verlhollen by den vervoer over zee; 8° Brahan en VVedong. Deze sabandharye heeft twee zout gevende negoryen geheel onder zig en beslaat almeede alleenlyk van 't opkopen en vervoeren van hel zout; 9° de sabandharye van Damak, vvaarby geen volkeren geboren; 10° Samarang niet Caligawe, Torbaya en Goemolak zullen thans in een getrokken en dus verpagt werden; de eerst gemelde sabandharye heeft 30 koppen somas. 11° Calivvongo, Calianjer en Toegoe. Deze drie plaatzen zullen ook voortaan maar een sabandharye uitmaken en geboren by dezelve geene tjatjas of somas; 12° Gandal, met vyf en twintig somas; 13° Batang, met de agt tjatjas van des sabandhaars woon plaalze, nevens de vyff campongs, Maboer, Tulang, Mara toea, Calioerang en Ita; de laastgemelde campongs geven aan deze sabandharye ieder twaalf man somas en dus zestig man te zamen;
1754. J. MOSSEL. 802 14 u Paccalongaug. By deze sabandliaryc gehoren vecrlig man somas; 15° Soembar en Pamalang, mei twintig tjaljas van Soembar en dertig van Pamalang, die l>y deze sabandhary ge horen ; 16° Tagal en een derde van de negorye Minantaka en de gehcele negorye Pagadoengang, Caraton, Passarongang, Soeka, Tongang en Snmapanjang geboren in deze saban dbarye; 17° Lossary, Carang Assam en Brebes zullen in een saban dbarye getrokken en in diervoegen verpagt werden; hierby gehoort geen volk; 18° het hoofdgeld der Chineesen op Samarang voorlaan Ie hellen op dien voet, als de condilien van 'l hoofdgeld te Batavia medebrengen, gereekent op twee derde van 't geen daarby gesteld is in de helaaling; 19° den verkoop van arack en de buffels slagterye lot Sama rang, in welke pagt geene verandering is gemaakt dan dal hel heffen van ieder warong, die lyne waren, twee stuyvers, van ieder kraam, die levensmiddelen verkoopt, en een halve stuyver van degene, die builen de hasaars eenige snuysteryen verkoopen, thans geheel afgeschaft is en dus op de hasaars tot Samarang niets zal behoeven belaald te werden; 20° het privilegie van hel slaan en inwisselen der pitjes langs de geheele kust van Java, van de rivier Lossary af tot Grisse toe,' het welk Ie zamen een pagt, op dien voet als thans in gebruyk is, uitmaakt; 21° de tophanen op Samarang, op dien voet, als die pagt jongst is geweest; 22° de vogelnestklippen op Java, onder de condilien, by de vorige verpagting gearresteert; 23° de Caddoese tabak, almede onder de condilien als be vorens ; 24° De hasaars Wallahan en Tanjong. Voorts zullen, onder de voorschreevcn generale condilien,
1754. J. MOSSEL. 803 ook lot Cheribon ojigcvcylt en verpagt werden de onder die residentie gehorende domeynen, als: 1° de sabandharye 10l Cheribon; 2° » » » Indramayo; 5° » » » Gabang; 4° hel hoofdgeld der Chineesen, almede gclyk op Saraarang gereguleert; !>" hel slaan van piljes in dit gehecle district, item op Indra mayo en voorts lot aan de landen, onder Batavia sor teerende. 6" de topbanen Ie Cheribon op dien voet, zoo als daar in gebruyk is.
REGISTER VAN NAMEN. 806 Asahan, 202, 205, 271. Atjeh, 509. Baber, 408. Badoeng, 202, 205, 271. Bagoeale (pas van), 591. Bali, 202, 205, 271,405,554, 615, 671, 707, 799. Banda, 7, 9, 46, 202, 205, 240, 271, 512, 518, 401, 402, 404, 409. 415, 463, 477, 494, 495, 497, 524, 608, 688, 707, 795, 799. Bandanees, 405. Bandjar, 621, 622. Bandjermasin, 8, 96, 190, 202, 205, 255, 271. 550, 551. 555, 462, 526, 607, 615, 671, 688, 697, 707, 794, 799. Bandoeög, 729. Banger, 125, 126 Bangil, 125. Banka, 554. (straat), 351. Bftntam, 8, 10—12, 14,43,40, 56, 73, 81, 84, 96, 171, 205, 243, 306, 323, 526, 349, 438, 439, 462, 472, 526. 554. 605, 604, 606, 620, 621. 656, 655. 667, 678, 697, 707, 715, 722, 725, 768, 770. 794. 798, 709. » (hoek van), 495. Bantammer, 158, 295, 637. Bantimoeroeng, 450. Barends-weg, 538, 557, 558. Baros, 517, 455 -455, 437, 441. Basel (H. van), 240, 859. fcasoera, 82, 519, 402, 467, 705, 794. Batang, 12, 99. 072, 801. Batechina (eiland), 414. Batikaloa, 465. Batoe-bara, 202, 205, 271. Bawean, 96, 707, 799. Baijen (van), 757. Beadjoc, 202, 205, 271. Bekasi, 180, 549, 726. Belgiea (kasteel), 402, 407. Bengalen, 8, 9, 4)5, 54, 121, 195, 202. 204, 250,284— 250, 268, 271, 510, 515, 518, 433, 482, 485, 461, 466, 472. 477, 479, 503, 515, 518, 527, 649, 650, 655, 703, 706, 795. Bengkalis, 202, 205, 271. Benkoelen, 44, 549, 433. Berg (van den), 571. Bergen op Zoom, 127. Beverwijk (redoute), 392. Bezuijen (C), 561. Bie (J. dé), 51. Biliton. 292. 205. 271. 554, 494. Bima. 202, 205, 271. 420. 404, 4'55. Bimilipalnani. 464.
REGISTER VAN NAMEN. 807 Binkelenberg, 182. Binnen-hospitaai te Batavia, 86, 87, 208,512,483,484, 595. Blankenburg (W. van , 51. Boeijen burger) tè Batavia, 51. Comp 8 ) ie Batavia, 48, 471. Boelekombo, 426, 464. Boeren-verdriet te Batavia, 573. Btfeïoe, 585, 585, 505, 401, 465. Boeton, 495. Bogaard van Belnis (M r S.), 250. Bogor, 759. Boni, 425. Bontham, 426, 464. Boom Ie Batavia, 2, 5, 69, 74, 101, 105, 268, 269, 506. 552, 615, 655, 657, 660, 679. 680, 719, 726, 728, 744, 768, 770. Borneo, 550. 688. Botleliers-weg, 557. Bovenlanden (Jakalrascli 61, 75, 167, 184, 194, 259, 507, 515, 728, 750, 771. Brabander, 545. Braham, 98, 672, 801. Brandhout-werf têßatavia, 546. Brebes, 99. 802. Brootchia, 466. Brug roede ie Batavia, 694. Brummer W.), 51. Bitilen-hospilnal Ie Batavia, BS< 87, 598. Buitenzorg, 88. 1 70, 128, 247, 293, 739. Boijg (.7. P.), 51. Bwool, 414. Ceilon, 6, 46, 121, 122,280, 296, 310, 314, 318, 310, 432, 433, 430, 461, 465, 477, 479, 313, 322, 829, 332, 608, 643, 633, 706, 793, 798. Celebes, 190, 531, 332, 400, 403, 414, 608, 671, 688. Cerannners, 404, 403. Cheribon, 8, 11, 12, 36, 61, 62, 71, 73, 93—97, 90, 100, 104, 124, 123, 346, 349, 43», 494, 493, 320. 606, 620. 633, 644, 653, 685, 686,697-699,714— 717, 772, 794, 799, 803. China, 62, 63. 71, 121, 122, 124, 154, 190, 199, 230, 271, 276, 296, 297, 310, 323, 541, 345, 551, 533— 433, 459, 462, 466, 472, 614, 615, 666, 674, 755, 760, 762, 794. Chinezen, 55, 56, 57, 52. 97, 99, 100, 104, 110, 118, 125, 128, 154, 149, 169, 185, 187, 195, 196, 199, 276, 277, 295, 550—553, 353, 575, 414, 355, 569,
REGISTER VAN NAMEN. 808 657, 666, 675, 675, 677, 682, 697, 704, 708, 715, 716, 717, 755, 755, 754, 759, 769, 778, 781, 785. Cochin-China, 541, 545, 462, 467, 666, 794. Colombo, 6, 461, 463, 471, 473, 522. Convert, 665. Coper (J. de), 700. Dammer, 408. Defensie (pagger), 595. Deka, 466, 800. Delft (punt), 175. Delitsch (J. H.), 51. Demak, 98, 690, 801. Denner, 408. Diamant (punt), 585,584, 586. Diamants-poortje te Batavia, 587. Dieslpoort te Batavia, 1, 52, 55, 198, 558, 570, 573, 574, 719. Diets (C.), 51. Djambi, 8, 202, 205, 271, 467, 526, 550, 607, 697, 703, 794. Djampang, 169. Djati negara, 170, 172, 177. Djedali, 319. Djelei, 202, 205, 271. Djoeana, 98, 463, 690, 801. Djolior. 202. 205, 271. 334. 509, 688. Doekoe, 97. Drechterland, 170, 182. Duilsclier, 543. Duiveland (P. van), 695. Duurstede (fort), 592. Edam (eiland), 9, 87,158,286, 287, 309, 328, 454, 489, 490, 599, 600, 628, 654, 687, 688, 72:;. Embden, 442. Engelscben, 44, 78, 549, 433, 440, 543, 550, 012, 640. Enkhuizen (punt), 175. Equipage-werf te Batavia, 80, 114, 115, 118, 189, 236, 27,7, 352, 484, 486, 487, 532, 353, 554, 643, 647, 696. Europa, 59, 47, 155, 185. Europeanen, 50, 53, 56, 160, 161, 169, 196. Everaad, 244. Fluit (post de), 694, 725, 737. Frankrijk, 127. Franschman, 543. Freijer, 685. Gabang, 96, 99, 729, 805. Gail (A.), 369, 371. Gale korle, 465. Gama-lania, 413. Gamron, 519, 439, 467,794. Gedong badak, 170, 172. Gelderland (punt), 175. Gemoelak, 98, 801.
REGISTER VAN NAMEN 809 Goa, 423. Goenoeng-a|ii, 405. Gorontalo, 414,415,418,422, 464. Gousset (J. L.), 48. Graan-magazijn te Batavia, 54, 63, 198, 209, 839. Graven (Chiu.) te Batavia, ."24. Grissee, 65, 96—99, 461,465, 494, 690, 771, 800, 802. Grogol, 538. Groningen (punt), 573. Gronden (<le) l>ij Engelanti, 609. Groninger gracht, 537. 'sHage, 148. Halmaheira, 414. Harmensz (A. M.), 495. (D.J, 495. (R.), 244, 495. Harockoe, 383,392,401,463. Hartkop, 295. Heemraden-t nin, 175, 212, 348, 537. llila, 583, 390—392, 461. Ui toe, 401. Iloetoeniocri, 591. Hofland (G.), 59. Hohendorif (J. A. baron van), 31, 67, 125, 126. Holland, 249, 575. Hollandia (post), 402, 408. (punt), 572. Honimoa, 401. Hoorn (punt), 17.;. Hospitaal (Chin.), 297, 305, 523, 344, 535, 675, 702. Hospitaal (Moorsch) te Batavia, 114, 195, 298,524, 484. » -kerk te Batavia, 474. Hougli, 263, 313, 318, 519, 461, 466, 471. Houtkapperij Ie Batavia, 546. [dsinga (van), 75, 78, 79. Imbanegara, 729. Imhoff (G. W. van), 5, 12,58, 179, 185, 199, 295, 581, 619, 676, 767. Indianen, 623. Indragiri, 202, 205, 271. Indratnajoe, 96, 99,100,699, 714, 729, 803. Ka, 99, 672, 801. Jafnapalnani, 6, 458, 461, 465, 472, 522. Jagernaikpoeram, 464. Jakatra, 171, 240, 508, 564, 59Ö, 598, 768. (koningrijk), 11, 41, 44, 74, 179. (post), 58, 47, 48,88, 114, 116, 484, 546. (weg van), 105,291. Jansz (L), 51. Japan, 121, 122, 253, 296, 359, 341- 545, 458, 467, 794.
1751. J. MOSSEL. 81 PLAKi IT-BOEI DEEL VI. 6 andere principale bylagen, die ler naziening en confronlalie van d'adrainistratie boeken niet gemist kunnen werden, Ie persislecren by hel geresolveerde ler sessie vanden 14™ Oclobcr 1747. 24 Augustus. Suiker-fabricatie in Bantam. Op de communicatie van zyn Edelheid, dal. d'officieren der Cliinecse nalic alhier en op Bantam aangeboden hadden de zuykcrmolens in bel Banlamse gebied, vermits bet reets daar toe g'impclreerde verlof vanden prins regent, aan de gang te zullen belpen en honden, by aldicn dese regering gunslelyk behagen inogle ben daar toe 's Comp s wegen met contanten t'assisteeren, onder conditie van alle de zuyker, welke dezelve zouden malen, aan de Cornp 0 te leveren tegens 5 1 /, rd* het picol: zo is, ten aansien zulx een zeer voordeelig employ van 's Comp s penningen zal wesen en teffens een goed middel om versekerl te zyn, dat van de gemelle zuyker niets in vreemde handen zal geraken, waar toe de situatie van die molens anders maar al te veel gclegcntheid geeft, goedgevonden en verstaan aan desclve, by wege van voor uyt betaling, de nodige geld verslreckingen te laten doen tot eene somma van tien duysent rd s , mits stellende cautie ten genoegen van den beer Directeur Generael. 27 Augustus. Verbod tegen het verkoopen van oliteiten zonder voorafgaande visitatie. De Regering vond goed »de vendumeesters, item de secreta rissen van de collegien van justitie, weesmeesteren en cura toren ad bles en die verder lot het houden van vendu tien, »zo bier. als op de respeclive buylen comptoiren, g'aulhoriscert »zyn oflo mogte werden, te verbieden bet opveilon of ver »kopen van eenige oliteiten, onder wal naam off pretext bel «wesen mogte, t'en zy desclve alvorens door een medicinae «doctor, cbirurgyn of apolhequar, iiv 's Comp 8 dienst' of onder
REGISTER VAN NAMEN. 810 Japara, 65, 08, 465, 690, 801. Java. 7, 11, 46,67,688, 697, 704, 707, 708, 711. 712. 752, 799, 800, 802. Java's Oostkust, 4, 10—12, 14, 48, 59, 71, 75,95,99, 104, 124—126, 191, 245, 246, 528, 202, 205, 271, 19:,, 299, 549, 555, 554. 581, 461, 465, 477, 521, 525, 529, 617, 642, 645, 655, 689, 691, 696, 706, 795. Javanen, 29, 50, 53,56,621, 706, 710, 712, 756, 798. Jong (A. de), 159, 160. Kaap de Goede Hoop, 254, 285, 527, 550, 550, 610, 655. 757, 795. Kadoe, 100. Kadoea, 182. Kajeli, 202, 205, 271, 495, 60S. Kali-abang, 683. » -anjar, 98, 125, 126,801. » -gawe, 98, 801. » -oerang, 99, 672, 801. » -waringin, 180. » -woengoe, 98, 801. Kalpeti, 6, 465. Kanaal (cil.), 556. Kambodja, 202, 205, 271, 383, 666, 679, 768, 770. KampoDg Imliroe, 58, 170, 259, 247, 759. Kamp (Chin.) te Batavia, 107, 118, 677. Kanaal (ooster) bij Batavia, 184. Kananoor. 466. Kandia, 605, 604, 606. Kanton, 202, 204, 270, 550. Karang-antoe, 794. » -asem. 99, 802. » -tjonggok, 683. Karet, 109. Karimon-djawa-eil., 164. Kasitnbasar, 462, 466. Kasteels-drukkerij te Batavia, 487. » -kapel te Batavia, 475, 675. Katapang, 268, 506, 725. Katewel, 202, 205, 271. Këdah 688. Kendal, 98, 672, 801. Kerk (Holl.) te Batavia, 219, 505, 474. » (Luth.) te Batavia, 575, 767, 796. » (Mal.) te Batavia, 474. » (Port.) te Batavia, 108, 175, 474, 664, 684, 695. Kinsjewi, 180. Kisser, 408. Klederen-pakbuis te Balavia, 208, 461. > . (nieuw) te Batavia, 764. » -winkel te Batavia, 65. Knagge (J.J, 51.
REGISTER VAN NAMEN. 811 Knigge, 663. Koeiloes, 98, 801. Koesamba, 202, ÏOB, 271. Koetsjin, 82, 466, 471. Koewijk (tuin), 240. Koüan, 462. Kokos-eilanden, 748. Koiiingsveldt (G. A. VoO), 230. Korotnandel, 8, 46, 121,202, 204, 271, 519, 435, 432, 461, 464, 477, 327, 029. 64a, 649, 655, 662. 706, 795, 798. Kolaringin, 202, 205, 271. Krakalau. 523, 526. Kranial, 268, 506, 549. Kraton, 99, 802. Krawang, 722,725,729,751, 752, 752, 768. (riv. v.), 657. Krokot, 105, 508, 558. (riv.), 51. Kuiper (eil.), 155. Kwal (de). 15, 45, 44, 723. (riv. de), 269. Kwala-Demak, 63, 466. Kwartiers-poortje te Batavia, 569 Lampong, 8. 49, 549, 509. Landpoort (kasteels), 581, 382. Laoetan, 408. Laoelan Ratoe Siti Badaria, 021. Larike, 585, 595, 401, 465. Laseni, 125, 126. Leiden (reiloule), 591. Leprozen-huis te Bat., ül, 207, 545, 544, 378, 741, 743. Letli, 408. Liiu Giko, 506. Lim Ki Enlo, 268, 306. Lima, 391. Linie (de), 476, 479. Lobalk l'oelocs. 31. Loehoe, 592, 593. Lot.'kia, 392. Lonthoir, 402, 408, 412, 461. Losari, 99, 802. » (riv. van), 99. Loten (J. G.), 167. Louis (J. P,), 662. Mabeéfr, 99, 672, 801. Macao, 202, 204, 271, 611, Gl2 Madura, 125, 126, 606. Mahabade, 465. Maboined, 754. » Mira Üaoed, 72. Makasser, 7, 9, 46, 190, 202, 205, 245, 271, 512, 550—554, 400, 404, 422, 445, 450, 464, 477; 494^ 495, 497, 523, 354, 614, 688, 696, 700, 707, 795, 799. Malabar, 8, 46, 82, 121, 122, 156, 518, 458, 459, 462, 466, 477, 527, 655, 706, 781, 795, 798. Malabaren, 72.
REGISTER VAN NAMEN. 812 Malaka, 7, 43, 46, 96, 202, 205, 271, 299, 349, 551, 555, 461, 464, 471, 477, 494, 501, 525, 667, 707, 795, 799. Maleijer, 770. Maleijo, 688. Manaar, 6, 465, 322. Mandawe, 202, 205, 271. Mandhar, 202, 205,271,495, 671. Mandharezen, 685, 686. Mangga-doea, 697. Manipa, 585, 595, 599. Maraloea, 99, 072, 801. Mardljkers, 89, 555, 605, 657. Markt (nieuwe groole) te Hat., 286. Marocco, 517. Maroenda, 181,725,759,731, 766. » (rivier), 104, 115, 685. ' (de groote), 502, 307, 308. Maros, 464. Marquet, 585. Marre (J. de), 540. Martensz, 670. Masquetta, 82. Masulipatnam, 8. Matraman, 181. Meester-Cornelis, 58, 104, 109, 115, 149, 172, 181, 502, 507-509, 454, 592, 595, 683, 736—739, 750, 751, 766. Menado, 414, 415, 417, 422, 464. Mersen, 681. Middelburg (punt), 175. Minantaka, 99, 802. Moa, 408. Mocha, 134, 296, 297, 519, 341, 543, 462, 467. Mogharaer, 14. Mojangsche bosch, 13, 43. Mokervaart, 15, 14, 43, 180, 182, 301, 502, 555. Molenvliet, 105, 108, 505, 508, 540, 697. Molukken, 414. Mooren, 45-47, 115, 128, 154, 149, 298, 546, 657, 781. ■ (Koromandelsche), 72. Mossel (J.), 51, 58, 199, 535. Munnix (C), 51. Naarden, 371. Nassau (kasteel), 402, 407, 411, 524. Nata!, 455. Nederland, 9, 10, 60, 82, s;;. 152—155, 140, 240, 247, 269, 2SI, 290, 297, 501, 511, 527. 540, 348, 549, 564, 569, 570, 574, 576, 409, 609, 617, 618, 028. 029, 656, 658, 659, 687,
register van namen. 813 698, 701, 705, 71a, 754, 740, 749, 750, 768. Nederlander, 246. Negapatnam, 9, 464, 471, 635. Neira, 402. Neunian (T.), 59. Nieuwpoort te Batavia, 1, 198, 558. 569, 570, 572, 579. Nila, 408. Nimpho. 202, 204, 270. Noesa kanibangan, 170, 182. . -laut, 585, 392. Noesanive, 391. Noordwijk, 58, 505. Nijs (H. de), 579, 521, 559, 680. Oei Guanio, 555. Ocriën, 402, 408, 464. Oetama, 729. Ohdcm (P. H.), 520. Ommelanden, van Batavia, 57. 176, 179, 501, 505, G 97. 711. 714, 795. Ong Eng Sai, 268, 276,506. Onrust (eiland), 50, G 2, 155. 158, 189, 256—258, 274. 296, 509, 540, 454, 484, 486, 487, 542, 680, 725. Ontong-djawa, 555, 556. Orange (kasteel), 524. Oranje Prins van , 127. 152. 199. 240, 676. Ossenberg (van), 691. Overlnirg (fort), 592. Paardenstal (Comp s ) te Batavia, 80, 465. Pabean, 202, 205, 271. Padang, 8, 75,202,205,271. 549, 455, 454, 462, 467, 526, 617, 655. Pagaden, 729. Pakhuizen (westzijdsche) te Batavia, 55, 65, 198. Palembang, 8, 96, 190, 199, 202, 205, 255, 271, 7,50, 551, 553, 354, 462, 467, 494, 509, 526, 607, 615, 697, 707, 794, 799. Paliakate, 8, 461, 464, 472. Palikol, 464. Pamalang, 99, 672, 802. Papangers, 72. Papoea, 404, 405. Paraan (berg), 731. Paradesi, 98, 672, 752, 801. Parel (punt de), 586, 587. Parra(P.A. vander), 167,521. Pasariggrahan (iïv.), 51, 538, 738. Pasir, 350, 551, 555, 495, 618, 689. Pasoerocan, 125, 126. Pati, 98, 801. Patna, 265, 519, 461. Patoeakan, 697. Pegadoengan, 99, 802. Pegu, 202, 205, 271. Pekalongan, 29, 99, 672, 802. Pemakasan, 125, 1 26. Pemanoekan, 99, 616, 729.
REGISTER VAN NAMEN. 814 Pemaooekan-landen, 654. Perak, 494. 509. Perzianen, 649. Perzie, 82, 528, 629, G 49, 633. 757. Pesarongan, 99, SO2. Pinang-poorl te Batavia, 597, 600, 601, 605. Pinkel. 175. Pising, 505. Ploeg, 797. Poeloe Ai. 402,408, 412,461. « Gadoeng, 181. Hoen, 402. 408, 412. » TikoeSj 592. « Tjingko, 455—455, 457. 459. 467. Poinl de Gale, 6, 455, 461, 465. 472, 522. Pondok poetjoeng, 170. Porto novo, 464. Portugezen, 585, 611. ii (Timorcseliej, 405. Prakamoentjang, 729. Pranger, 168, 194, 246, 728, 750, 771. Priaman, 454. Prinsen-eiland, 326, 748. « -plein te Batavia, 548. Proveniers-huis te Samarang, 491. Provisie-magazijn ie Batavia, 63, 94. 158. 564,700, 701. {'urinerend (eiland), 528.741. iiakan. 202, 205, 271. Rapat, 202, 208. Ravallet (de), 663, 681. Rate, 202, 2QB, 271. l'rrniicii-w.H'lii, te Bat,, 548. Recde Batavia, ."47. 564, 640, 686, 6LJS, 680, 696, 721. 724, 726, 727. Rembang, 63, 98, 403. 690, 801. Reijsig (J. C), 552. Ringsloot rondom Bat, 10L», 308, K37—Ö59. Riouw, 202, 205, 271, 494. Rivier (groote), zie Tjiliwoeng. Robijn (punl de), 1583-586. Roma, 408. Roseboom, 278. Rosengain, 283, 402. 405, 408. Rotterdam, 246, 695. (kasteel), 4215, Ö2S. Rotterdammer poort ie Bata via, 1, 569, 572,697, 719. Rijstmarkt te Batavia, 81, LO4, 344. I'.ijswijk, 58, .SS. 239, 303, 598. Sadraspalnam, 461, 464. Salemba, 181. Saleijer, 426, 464. Samarang, 15, 27. 29. 31. 35, 48, 56, 71, 96—100, 154, 202, 203, 546, 354. 580, 461, 465, 466, 472, 491, 494, 495, G 45, GS4,
REGISTER VAN NAMEN. 815 686, 689. 708, 710, 717, 800—805. Sampana, 202. 205. 271. Sampit, 202. 205, 271. Santen (11. van), 245. Saparoea, 585. 590.592,461. Saphier (punt de), 586. Sawai, 595. Secretarie (generale), 544, 545, 550. 487, 545. Selapadjang, 182. Seminarium theologicum te Batavia, 41, 191,505.512. 550. 555. 475, 660, 778, 790—795. Siam, 202, 205, 271, 555. 467, 607, 006, 679, 698, 768, 770, 794. Siantan, 202, 205, 271. Sidajoe, 98, 801. Sileboe, 520. Sinkel, 455, 441. Sion, 662. SjahbandarLj te Batavia, 604, 005. Slingeland, 555, 556. Sluijper (M. C, de), 579. Soeka, 802. Soekadana, 688, 689. Soekadjoengan. 99. Seekapoera, 181, 720. Soela-besi, 415. 418. Soema-pandjang, 99, 802. Soemhangan, 729. Soemhar, 99, 801. Soenihawa, 202, 205,271, 495. Soemedang, 729. Soeraenep, 125, 126, 4 65. Soengi-ilam, 728. Soerabaija, 56, 63, 67, GB, 96, 125, 126, 459, 472, 494, 690, 707, 771. 799. Soerakarta. 459, 466, 690. Soerate,B2. 121,122,134,195, 285, 313, .",43, 4G2, 460, 467, 471, 477, 528, 629, 049. 655, 700. 754, 798. Soesoek, 202, 205, 271. Soetendaal, 181. Solo-rivier, 97, 98, 100. Sommelsdijk, 246. Soenlar (nv.), 105, 172. (oude), 308. » (weg van de), 105, 308, 524, 555, 558, 559. Spanjaarden, 415. Spar (van der), 167. Speelmans-poortje Ie Batavia, 575, 579. Speelvvijk. 620. Sl.aals-Vlaandcren, 127. Stadhuis te Batavia, 145,151, 167, 191, 287, 288, 292, 559, 764, 790. Stads-apotheek te Batavia, 268. Sleensnia (A.), 51. Stellendoorn (L.), 51. Slier, 757. Si raat Malaka, 494,509,705, 799. » Sunda, 250, 525, 509, 667, 705, 748, 799.
REGISTER VAN NAMEN. 816 Slruisvvijk, 181. Suchtelen (van) 620, 621. Suiker-pakhuis te Batavia, 62, 249, 573. Sumatra, 122, 299,435,688. Sumatra's Westkust, 75,458, 459, 462, 467, 472, 477, 526, 655, 696, 795. Swemmelaar (J. W.), 581. Tagal, 65, 99, 461,465,644, 672, 685, 686, 690, 714, 802. » -agoes, 182. Tambora, 202, 205,271, 495. Tanab-abang, 57, 105, 109, 181, 308, 325, 750. Tamdjid Oellab, 191. Tandjoeng, 98, 100, 801, 802. -kait, 268, 306, 725. -oost, 170, 182. -poera,- 365, 592, 750, 752. ■> -priock, 182, 505, 555, 725. Tanelte, 426. Tangerang (post), 14, 38, 44, 104, 113, 149,169, 171,293,302,303, 507, 308, 365, 535, 541,592,595,597, 598,638,685,723. 755,758,759,730, 751, 766. (afd.), 40. Tangerang (riv.), 15, 43, 171, 302, 657. Tan Tjouw Ko, 708. Tan Wan Seng, 276. Tapa (Si), 295. Tcrkuijs (M), 175. Ternate, 7, 9, 46, 202, 205, 271, 312, 402, 413, 464, 477, 494, 495, 497, 524, 608, 688, 793. Thedens, 242. Tidore, 202, 414. Tile (wed.). 495. Timor, 8, 205, 271, 512, 551, 404, 405, 445, 462, 467, 494, 49ö, 526, 534, 607, 611, 615, 652, 653, 697, 794. Tjakong, 683. Tjampea, 13 45. Tjapoera, 98, 801. Tjempaka-poelili, 240. Tjerbonang, 98, 801. Tjiamis, 72'.). Tjiandjoer, 169,295,524,755. Tji-asem, 99, 616, 72'.) » -landen, 634. Tjiblagoeng, 169, 735. Tji-dani, 168. Tjikaloeng, 170, 735. Tjilang, 99, 672. Tjileboet, 170, 172, 239. Tjilingsi, 170, 172, 181, 755. Tji-liwocng, 74, 108, 109,184, 240, 445, 537, 538, 540, 657, 769.
REGISTER VAN NAMEN. 817 PLARAAT-COI-.k I 52 Tjimapar, 170, 175, 759. Tji-paroingkis, 739. Tji-panas, 197». 295,542,484. Tjiseroa, 170. 172. Tjitrap. 170, 17.7. Toeban, 98, 801. Toedoenang, 98, 801. Toegoe, 98, 801. Toelang, 801. Toengkal, 202. 205, 271. Tolok-poetjoeng, 685. Tongang, 802. Tongkin, 204. 271. 666. Torbaja, 98, 801. Touw-pakhuis Ie Batavia, 489. Trenggano, 688. Trinkonomale, 6, 459. 465. 523. Tsia Tionko, 500. Tuchthuis (vrouwen) te Batavia, 54.-». Tutukorin, 6, 459, 465, 472, 525. Tijgers-gracht te Batavia, 48, 55. Utrechtsche poort Ie lïalavia, 1, 174. 570, 575, 697, 719. Valckenier, 558. Velde van den), 167. Vianeii (punt), 175. Victoria (forl , 385. Vierkant (het) Ie Batavia, 575. 604, 748. Vierkants poorl Ie Batavia, 570, 573, 579, 604. Visite-kantoor Ie Batavia, 385. Vischmarkl te Batavia, 4, 52, 53, 197, 344, 538, 768, 770. Visscher I!.), 240. Vlakke-hoek (de), 526. Vlaminger, 545. Vleesch-ba] te Batavia, 4. Vliegois (II.;, 246. Voltz (J. D.), 7,'.). Voorplein v/h kasteel Batavia, 39. Voorpoort v/h kasteel Batavia, 39, 53, 198, 581. Voorstad (ooster-) te Batavia, 174. 186. » (zuider) te Batavia, 174. Vredestein, 181. Vrijmans-boeijen te Batavia, 79. » -haven, 539. Waag Ie Batavia, 106, 2!)'.), 500. Waaier, 402, 408, 411, 412, 464. Wadjoe, 495. Waeijen (van der), 757. Wapenkamer te Batavia, 80. Waler-poorl Ie Batavia, 63, 585 -587, 595—597, 600, 616. Wedoeng, 98, 672, 801. Weeshuis te Batavia, 173,209.
REGISTER VAN NAMEN. 818 Weeshuis te Samarang, 55. Welahan, 100, 802. Weltevreden, 105, 109, 181, 240, 503, 508, 525, 564, 77,7, 750, 781. Wendschoe, (A. D.), 495, 496. Wetanger, 621, 637, 679, 768, 770. West-friesland, 373. VVetter, 408. Willem V, 240. >• Karel Hendrik Friso, 241. Winkel (groote) te Batavia, 63. » (kleine) te Batavia, 63. » (medicinale) Ie Bat., 65, 80, 82, 86, 88, 157, 244, 268, 509, 454, 676. Wira Nata (Raden), 247. Witte van Schooien (de), 558, Wokam, 408. [Jzer-magazijn te Batavia, 65 700, 701. -pakhuis te Batavia, 568 Zeehurg, 575. Zeeland, 246, 271). Zeelandia (punt), 174, 557. (redoute), 592. Zierikzee, 246. Zoutelande (lort), 105. 508 Zuidcrweg ltij Batavia, 524 557, Zuidzee, 169. • Z. 0. eil., 402. Z. W. eil., 402, 405. Zwitser, 545.
1751. J. MOSSEL. 82 • hare jurisdictie sorleerende, bezigligt zyn en door hem ver leend zy eene atlcslatic, onder presentatie van eede, dal «onder deselve geene olileilen van de vier hoofdspeceryen te • vinden zyn: mol verdere last, dat zy de gene, die daar onder • mngien werden bevonden, 'l zy in de medicinale winkel alhier •ofte in de negolie pakhuysen op de buylen eomploiren, onder •quitanlie van d'adininislraleurs, zullen moeien overgeven, om •by de hoeken ingenomen en aan de Gomp e verantwoord Ie • werden, sub peene van deportemenl, by aldien sonder dese • precautie eenige fijne specery oly verkogt. hebben". 27 Augustus. Bepaling, dat voor vracht naar Nederland van porceleinen voorwerpen betaald moest worden 200 rijksdaalders of f 480 per last van 3000 E' bruto. Die vracht, »uy(makende naar ruwe calculatie circum ■circa 40 p r C*°", werd in Nederland »vóór d'afgave" betaald. Zie ook bij 2 Julij 1751. 51 Augustus. Vergunning aan uilen, il ie deelden in het bepaalde op „££Z 1745 en van Batavia naar Soerate, Masquella, Perzie, Bassora of Malabar ver trokken, hunne gepermitteerde lusten aan poedersuiker af' te geven. Zij moesten heialen het kostende volgens factuur, verhoogd met 1 /, rijksdaalder voor den pachter van de Ie Batavia in- en uitgevoerde suiker. 7 September. Voorschrift nopens hel afleggen run zijd geweer bij verschijning voor regterlijke collegiën. Mits hel door de Mallabarscbe ministers voorgedragen versoek van den Coehiinsen raad van justitie om, naar dien bet nu en dan gebeurt is, dal capitaias, cap. lienlenanls en mindere ollicieren, zo van de militie, als marine, voor haar
ZAAK-REGISTER. 820 Actie institueeren, 33. Actiën, 75.129.181.139—141.144. 147. 185, 188, 189, 102. 270. 375. 376, 37!!. 504-500. Aciioneien [drossers), 290. Sctrice, 110. 111. 277. 278, 308. Ader-laten, 543. Adigaar, 464. Adjudant, 04. 242. 315, 344. 529. 560. 504. 570. 578. 002. Adjunct 462. ' ■ -bode, 328. -landmeter, 480. Administrateur, 02, 63, 65, 80, 82, 84. 00. 93,94,103, 134. 137.13.'!. 15 1 158. 195. 208. 250. 251. 250. 258.250. 265. 208.341.342. 451.401--463. 405 467.513- 515.517. 519, 520. 553.000, 691. 00!!. 700.701. (1«), 157. 24 4. 1 med. winkel, 86. 240. Administratie, 79, 80, 132.104.233. 244. 312. 352. 335. 545. 047. 700. 701. -boeken, 65, 81, 94, 322. 554. Administreren (goederen van min derjarigen), 20. Admiraliteit, 140. Admissie val 11 Ulill. jonk. 101. • -briefje, 187. 702. 763. Admodiatie. 125. 120. 20!). 500. 072. 717. 770 -gelden, 69. Adoptant, 700. 707. Adoptie, 796. Adresseren (facturen, euz.), 673. Adscendenten, 214. Adsistent, 120. 321. 391. 302. 505. 400. 417 410. 120.427. 431. 432. 434—436.463, 400. 491. 040. 772. 777. (absoluut), 345. 400.470. 743. (jong), 545. 400. [provisii ! . 168, 469. Adsistentie, 40. Adsisteren hij eene terechtstelling, 622. Adstructie, 499. Adulatie, 355. Advans, 125. 189, 332, 676. Advertentie, 500 Advertissement. 009. Advies, 217. 218. ■ -rekening, 614 Advocaat, 296, 356. 498. 54!!. . -fiscaal, 289, 310,335.338. 470. 471, 501. 571. 575. 570. 5!)!). 633, 050. 660, 705. Advys-boek Ned.). 371. Afboeken (boekposten), 322. Afbraak, 42. Afbranden (bosschen), 13, 43. Afbreken, 107. 175. Afbrenger van vee, 5. Afdamming, 538. Afdanken (bedienden), 741. Afdefileren, 502. 564,583,584.602. Affectie, 142. Affuit, 446. 'Affuitenmaker, 488. Afgang, 87. Afgeleefd, 472. Afgesleten, 40. 41. Afgevaren, 724. Afgezant, 620. Afgifte van geld, 1. Afhaler, 352. Afhaling van g leren. 122. Afhankelijkheid, 157. Afkappen. 15—17, 20-23.20 28. Afkeer, 710. Afkomeling, 020. Afkoop, 137, 181. . -gold. 69. Afkoopen (successie-recht). 215. Afkorting, 632. Afleggen (zijd-geweer), 82. Aflezen, 583, 587. Aflossen, 504 566. 583. 584, 586. • (beleening). 107. Afnemen (visch, fruit, enz.), Ou., Afpak-briefie, 257. 5Ï3. Afpakker, 51.'!. Afpakking, 257. Afroepen (ornament-dragers, Afrukken (zegels), 077. Afschaffen (dienarenf. 669. . p. 103, 250. 2. 1. 257. 250. 515 510. 510. 643. -boeken, 93. -briefje, 517. Afschepen, 745. (suiker), 74.
ZAAK-REGISTER. 821 Afscheuren (plakaten), l(i. Afschrik, 15. 30, 621, 607. Afschrikken misdadigers), 621. Afschrijven, 321—323.445,448,450. 153. 134 Afschrijving, 04. 05. 1511. 220. 251. 250.' 313, 559. 360, 452, 510. 531. 551. Afslag, 07. 708. 800. Arslaner, o:'.. 200. 207. 344. 345. VCnijden, 10. 20. 27. 20. 020, 021. 022. Afspoelen, 1. Afstappen (van ï paard), 703. Aftreden van een gouverneur, enz. 54 Aftrek van schulden, 131. telen, 708. Afval, 237. 230. 707. 700. ■ van producten, 035. Afvragen, 790, 707. Afwatering, 539. Agio, 008. 020. Itnre, 44. Aguilhout, 310. Akkerbouw, 709. chap, 558. Alarm, 570/501. 030. 631. Alimentatie, 135. 157. 215. 251. 259. 415. 558. 550. Alimenteren, 523. 040. 050. AUusien. 350. Almas, 784. Alphabeth. 450. Ambacht, 57. 129. 161, 212, 289. 400. Ambachts-gezel, 88. 120. 532. 580. 647. Ambachtslieden, 45, 315. 395, 400. 409. 112, 419. 421. 427. 429. 450. 487. 409. 493. 542, 598, (137. 772. Ambassad •, 503. 603—607. Ambt, 131. 135. 140. 142. (charitabel), 218. Ambtenaar, 135. Ambtgeld, 113. Ambtshalve, 052. Ambulatoir, 29. Ammunitie, 77. 280. 299.510.415 (180. -g leren, 54. Amok-spoeger, 19. Amphioen, 54. 90. 101. 121. 181, 306, 318, 310.385,433. 150. 493. 503. 507..',01!. 704. 700. 798. • -kraamtje, 180. . -sluiker, 500. • -sociëteit, 55. 77, 144, 200. 341. 403. 502. Anachoda, 00. 107. 000. 718. Zie ook: Nachoda. Ananas, 581. 020. Animeren lul verhuizing, 17(5. Anker, 447, 657. 718. Ankerage*eld, 107. 200. 202. 204, '200. 243, 011. Apotheker, 01. 315, 342, 343, 484. Appel, 10. 01. ■ slaan, 569. Appelleren, 736. Applaneren, 174. Appninctement, 543. 088. Apprehensie corporeel, 500. Arak. 90, 101. 103, 104, 120. 205, 245. 259. 205. 300. 386.394— 390, 399, 400. 410,412. 119, 420, 427, 430. 455.541.542. 550. 501, 500. 020.653,670, 700, 744, 802 . -branderij, 15. 130. 169, 183. ■ -handel, 44. . -pacht. 404, 415. . -stokerij, 179. 184. 349. Arbeiden f ler lootsen), 542. Areek, 251. 250. 313, 316, 608. Archivaris, 402. Arill tica, 51. Arm. 20. 21. 242. 730. Armbezorger, 558. Armen fde), 10. 33, 36, 137. 144, 214. 215. • (inl.), 702. - (onchristen), 323. ■ -luis. 635. . -fonds, 557. Armoede, 716. 774. Armosijnen, 121. Arrangement, 022. Arrest, 12. 157. 130.227.504.554. 575 575. 579. 581. 586— 588. 599. 027. 737. ■ verleenen, 12. Arresteren, 727. 744. Arriveraent, 430. 744. Artikel-brief, 32. 35. 499.520,580, 509. 599, 022.
ZAAK-REGISTER. 822 Artillerie. 45. 115. 129. 161, 299. 309. 333, 339-343,389, 406. 410. 124, 431, 463. 576. 631, 636, 043. 017. 785. -goederen, 54. 77. 318. Artüïerist, 315, 333. 400, 492. Artsenij (inl.), 116. Asa foetida, 251, 259. Assignatie, 319. 500. 059. Map, 109. Atjar, 120. Attaque (vijandelijke), 174. Mtaqueren (zeeroovers), 685. Attestant, 105. Attestatie, 82. 165. 258, 366. Attrouperen van slaven, 286. Audiëntie, 357. \iiluirc. 283. Aufugferen, 754. Autoriteit (op eigen), 32. Ai l-gebed, 219, 222. 397. . -maal. 212. 219. 291. ■ • ('s Heeren), 045. Azijn, 158. 394. 396. • -makelij, 130. Haal. 745. Itaas. 230. 237. 315, 340,486.487. 493, 542. 039. 797. boekbinder, 34 I. ■ boekdrukker, 344. kaarlen-iiiakrr. 00, 61, 326, 327. 480. 079. kruidmaker, 389. metselaar. 190. • smil, 190. timmerman, 189. van Onrust, 296. • v/d wapenkamer, 332. 389. 407, 416, 425. Baatzucht, 701. Bad. 290. Baden [zicht. 541, Badhuis, 295. Badjoe, 210, 217. 787—789. Baflas, 434. 652, 701. (gepermitieerde(, 64, 85. Ie (en) tracteren, 90. Baüluw, 51. 57. 108, 113. 187.196. 246. 335. 338. 347. 471. 570. 01 (i. 677. 678. 700. 752. 701. 702. 795. Bajonet, 560 502. 501. 584. Bak van een rijtuig, 775, 776. Bakker, 68. Bakmeester, 541, 637. 603. Bal, 291. • (inlandsch), :*>-17. Balans, 228. • (valscbe). 519. 520. Baldadigheid, 281. Balk. 279. 643, 644. Ballast, 750. Baloorig, 730. Bamboe, 109. 536. Bandiel, 447, 600. Bandoengan, 732. Bank, 140. in de Tji-liwoeng, 540. ■brief, 225 227. 229-232, 311. 641. ■ -courant, 224. 247. 209.270. 311, 331, 341, 342, 641. • van leening, 144. 188. 192, 232 -234, 230,270,311.3:11. 332, 341, 342. -geld, 651. -kennis. 231. Bankroet, 230, 23."). Bankschroef, 750 Bannelingen, 9. 10. Bannissement, 9. 16, 17. 19,24,25, 55, 283. 000. 078. (eeuwig), 24. Barak. 39. 541, 502. 503. 580.020. Barbier, 375. Bariga, 72. Barnsteen, 317. Barrière, 127. 570. Basar, 95, 99. 100. 404, 798, 802. ■ -geld, 798. • -meester, 185. > -regten, 386. Basje, 085. liasoen-boom, 537. Bassen, 196 Bastaard, 635 Bataillon. 6—9. 39, 310, 454, 455. 522-525. 528. 560. 561, 570, 600-002. 037-639. Batterij, 633. Bel tuig, 173,. 532. 678. Bed, 160. Bedde-goed, 215. 218. Bede-dag, 272. 309. 545. 718. Bedeelde, 558. Bedelaar, 322. 323. Bedelen, 47. 323. Bederf, 259. Bederven (vruchlboomeni, 623.
ZAAK-REGISTER. 823 Bedienaar des Goddeüjken woords, :;:;(). Bediende, 668. 669. 741. 742. Bedienden (kerkelijke), 475. v/d. jusiiiie. 628. Bediening, 131, 140. 142. 745. politieke), 481. Bedlegerig, 143. 298. Bedrieger, 27, 621. Bedriegerij, 759. Bedrog, 4. Bedruipen (zich zelf), 120,214,558. Bedijking, 304. Beêedigen, 266. Beek. 732. Beeldhouwer, 488. Beeldwerk, 775. Heen, 19-21. Beer, 405. Beestiaal, 51, 297, 304, 344. 490. 750. Begiftigde, 557. Begrafenis, 49. 335-337, 345, 549, 595, 601. 602.670. 780. hij avond, 792. -rol, 335. 337. 315. -kosten. 692, 693. Begraven, 603. 778. 792. Begrooling, 131, 132. 138. Behandeling (trouwe), 691. Behangen, 781. Bejaarde, 211. 214. Bejegenen (kwalijk). 223. Bekende, 738. Bekennen, 16, 26. Bekeurder, 538. Bekeuren, 173. 180, 727, 728. Beklaagde. 30. Beklad, 321. Beklag [ongegrond), 678. ISekleeden met zwart laken, 780. Bekruissing, 76. Bekwaamheid, 689. Bel. 53. 193. Belang (part.), 90. Belasten (eene soldij-reken ing), 646. Belasting, 118. 154. 199. 200, 265, 270. 276. 298. 303. 448, 449, <<14, 663. 664. 682. 702. 715. 762. -schuldige, 612. Beleedigen. 630. 741. Beleefdheid. 517. Beleenen, 236, 443. Beleener, 232. Beleening, 186, 188, 230, 231,240, 332. Belegeren, 127. Beleggen (stukken), 737, 751. Belofte, 28. Belijdenis, 320. 767. Benefitie, 129. 131. 140, 142. van inventaris, 372, 373. Benelitium restitutionis in integr., 500. Benzoë, 75, 78. 120. 251,252,259, 439. 441. 617. 055. Bi 'logen, 62). Beplanten, 71U. Bepioegen, 710. Berekening, 171). 327. Berging van gitederen, 743. Berispen, 26. 623. Beroep (hooger), 30. fregl van). 761. (zonder), 759. Berouw, 16. Bescheid (kwaad), 582. 627. Bescheiden (admm.), 79. Beschimpen, 623. Beschoening, 304. Beschonken, 626. Beschrijven (hals-zaken), 736. Beschrijving, 365. Haarlyksche), 783. Besmetten, 1/. Besnijden (slaven), 754. Besoar, 25:!. 261. Besoigne, 454, 496. Bespotting, 774. Besteden [iemand), 212. Bestek, 237. Bestelen, 110. (een eraf), 17. Besterfenis, 693, 753. Bestraffing, 220. Belalen, 166. Betaling, 123, 177. (contante), 68, 265, 664. • (prompte), '-9. Betel-kistje, 786. Bethilles.' 121, 423, 788. BeuL 15. Beurtschipper, 246. Feurs (privé). 496, 676, 692. Bevaarbaar maken, 14. Bevestiging. 459. 461. Bevinding, 362, 363, 552. Bevolken, 731.
ZAAK-REGISTER. 824 Bevolking, 168. 176. Bevorderen (cadets), 88. Bevordering, 297. Bewindhebbers, 127, 128. 246. Bewijs, ICG. ■ ' (authentiek), 749. Bewijzen (werkw.). 24. Bezaaijeo, 536. Bezending, 250, 748. Bezetting, 406, 482. Bezittingen, 130—132, 235. Bezoeken (weezen), 225. Bezoldiging, 51, 245. 481. Bezorger van begrafenissen, 345. Bezuüi'ging, 505. (!117. Bezwaard (zich] vinden, 235. Bezwaren (hél comptoir pen.), 359. mei intrest, 266, 042. Bibliotheek, 129, 140. Bier, 70. 04. 504. 500, 401. ■ (klein), 770. » -val. 511. 515. Bil, 4. 23, 284-280, 288. Uiliel. 548. Ilillioen, 41. Billijkheid, 550. Binnen-deur, 197. -dringen, 187. . -n der, 209-211,214,218, 220- 224 . regent, 51, 87. 88. 111. 110—11!!. 193, 200 208. 340- :;12. 511. 484, 770. 784. Binnen's huis. 111. Bisschop, 001. 002. Blaas-instrument, 702. Bladzijde, 048. Blasphemie, 17. 023. lileekerij. 150. Blind, 22, 323. Bloed, 21. . (Europeesch), 182, 215. Bloedverwant, 105, 214, 730, 758. 780. 810 701. ■ -werk, 775. Blok, 174, 175. 170. 287,727,760, 701. (in heli zetten, 50. Bode, 115. 150. 234. 297,389,471. v il Cliin. ollicieren, 007. 759, 702. 705. van Comm.v. liuw. zaken. 701. van Comm. van kl. i;i l 51. Bode v. Comm. van zee en comm. zaken, 51. v. Schepenen, 51, 007. Bodcmarij-brief, 140. -gelden, UI. Boedel, 51, 52, 132, 178, 310,557, 610, 711. 715. . finsolveate), 1,39,331,345, 367, 370, 372, 374, 377, 547, 548, 692. ■ • (opulente), 5.49. -hondster, 160. -meesteren, 51. 57, 150,270, 343, 345, 443, 532. 533, 702. 77(1. 784. -rekening, 714. Boedjang, 14. Boei, 9, 32, 297, 02!!. 398. 411, 420, 428, 445. 545, 554, 555. (170. (Comp"), 305. (werkw.), 280. Boekl den, 550. 303. Boekhouder, .'.l. (il. 80. 93, 103, 115 118. 120. I(i(). 184, l il.'). :il 1,321,322, 336,344 366.388,391, 393 395, 406, 408, 409,415,418,419.424, 427,431,435,436,452, 463, 468 -473, 490, 491,498,501,554,643, 647,658,689,690,772, 777. (complahle), 297. 365, 457. 591. • v/d amphioen sociëteit, 296, 504, 506, 51)7. \ il bankcouraut,22s 236, 247, 342, 552. v il bank v. leening, 331. 463. Boekjaar, 80, 360, 446, 451. Boekbinder, 487, 488, 669. Boekbinders-winkel, 550. Boekdrukkcrij. 130. Boek-post, 229. Boer, 40. 170. 185 Boeren-verdriet, 198. Hork'. 700. 791. Boetgelden, 31. 33 -36. Bok, 27, 20, 130. Bolkvanger, 213. liolonlas, 535.
ZAAK-REGISTER. 825 Bolwerk, 175. 633. Bombardier, 45—47, 315, 389,406. 409, 41!). 424, 427, 483, 492, 637. I! Ibreuk, 418. Bondgenoot, 414. Boodschap, 625. I', ii. 14. 198, 284. 285,287,288, 537. . (sluit-), 539. . -gaard, 140. • -tol, 105. . -wachter, 201,203—206,243 271. 352, 490. Boon, 252. 251). 730. Boord (aan), 93, 114. (naar) brengen, 1)44. Boordsel, 580, 770. 789. Boosaardigheid, 282. Booswicht, 15, 16, 196, 281, 580. (122. Boot, 270. (157. Bootslieden, .'ll4. -man, 115. 238,258, 390,395, 107. 400. 410, 417. 419, 425. 427. 636. Bootsmans-maat, 477. 479. Borax, 120. Bordje, 621. Borduren, 784- 787. Borg, 66, 05. 107. 187. 20:',. 200. 234, 235, 270. 379, 634, 708. . -togt, 14. 77. 84. 128. 186, 207. 234, 828. 852. 505,508. 556, 610, 718. Borst, 2:;. • -rok, 216. 217. Bosch, 13. 14,38,43, 172. 185. 023. • -wachter, 407. 108, 524 Bosschieter, 315. 880. .',lll. 400. 408. 417. 418. 424, 120, 432. 435. 480, 402. 637, 772. Botanicus, 515. Boter, 70. 252. 250. 810.80.1.505. 410. 419. 480. 515. 701. -pul. 518. Bottel, 252. 200. 746. Bottelarij, 518. Bottelier, 470. 636. Botteliers-maat, 470. Boutique, 709. Boutiquier, 077- 079. Bouwen [C p" woon- en pakhui zi'ii. I 15. Bouwmaterialen, 309. BouwstolTen, 445. 446. Boven-klederen, 785. . -landen, 95,97.704,707.710. 738, 751, 752, 754—758, 793. 800. ■ -landdrost, 750. ■ -zaal. 559. Braak liggen, 44. Brand, 18. 531. 532, 536, 570. . (vrij), 136. (im steken, 27. Branden, 279, 751. Brandewijn, 70. Brand-gevaar, 107. 109. hout, 13. 48. 172. 211. 525. 400. 412. -115. - -geld, 597, 411. 420, 423. . -klok. 577. . -merk. 625. 050. . 'merken, 1. 029. • -spuit, 532. ■ -maker. 189. . -stichting, 32, 36. • -ijzer. 751. Bravade, 607. Breuken, 101. Breijen, 212. 751. Brief, 004-007. 625. 681. 080. van abolitie, 246. -loon, 445. Briefje. 109. 015. Brigadier, 69, 183. 299, 337, 481, 521, 528, 577, 590. 592. 603, 083. 608. 775. 779. 782. 788. Broeder, 214. (vaders), 28. Broederen (Moravische), 136. Broek. 218. 216.217.530.638.60!). 779, 784. 785. Brood, 68. 311. 825. 551.541.597. (zijni winnen, 523. -bakker. 238, 765. -bakkerij, 179. -dronkenheid, 282. -winning, 557. Brouillerie, 708 Brug, 240. 286. 301 305, 508, 313, 445. 579, 627. Bruid, 165. 787, 790. 791. 793. Bruidegom, 165. 174.787.788,791. Bruids-klederen, 788. ■ -kooi, 792. jchat, 215. Bruiloft, 791.
ZAAK-REGISTER. 826 Brutaliseren, 500. Brutaliteit. 282. Bruto, 511 513. 510. Buffel, 3. 27. 29. 130. 171. 750- 752. . -«lief. 27, 751-753. • -diefstal, 730. 750—752. • -kar, 180, 240 324. . -slachterij, 99. 802. Imllelije. 213. Buik. 20. Builen-armen, 558. 559. 040. ■ -barm, 175, 186. • -brug, 585. • -deur, 197. • -fort, 183. 446. • -karisje. 711. ■ -kantoor, 54, 57.02.71.81 — 85. 90,93, 102.132,134.135. 110. 144.145.147 151.15:!. 154. 101.102.192-194.200. 241—243. 247.218.251.250. 200. 207. 280. 281.201.200. 207. 299, 300. 309.310.314, 327, 328. 332. 339, 340. 350. 454—458, 472,474. 475, 477, 482, 483, 485, 487.491,493, 100. 500. 518. 528.520.517. 501. 504. 598, 611.618,620, 070. 072, 673, 670. 077. 703. 740. 763. 773. 770. 793. 795. . -lucht, 87. 88. • -moeder, 173. • -plaats, 071. . -post, 39, 40. 74, 75. 102. 103, 278, 290. 298, 300.310. 310. 454. 455. 522. 528.511. 590, 591. 50:!. 505. 500.628. 638. 751. 770 . -regent, 117. 209-212, 214, 215. 217. 218. 220-224, 340, 343, 770. 784. . -regentes, 209, 210. 212.214. 215, 217, 218. 220-221. Buren (naaste), 24. Burgemeester, 871. Burger, 85. 102. 105. 138, 182, 183. 102. 203. 200. 329. 331, 403. 404. 500. 575. 015, 017. 619. 055. 057 - 050, 000. 741. 743. 777, 789. -ruiter, 782. -vaarl. 386. -wacht (inl.), 549, 550. Burgerij, 233, 335, 33(1, 339, 342, 346. 347, 619. (120. 78.".. Buskruit, 401, 411, 428, 445, -rekening, 305. Buurman, 075. Buurt meesters. 13. Bijbel. 210. Bij-1 k, 358, 359. Bijboekje, 551, 553. Bijgebouw, 741. Bijlagen, 80. 81. 84. Bijnaam, 118. Bijziend, 21. Cabessa, 72. Cadel de marine, 88, 345. 478, 000, 670. Cajoleren (den Sultan v. Bandjerma sinj. 088. Calange, 3. 42. 55. 75. 112. 113, 283, 286. 307-309.345.615. 000, 678, 754, 756, 766, 788. 795. Calangeabel, 2. Calculatie, 154. CamisoóL, 530, 779. Campagne, 691. Capaciteit, 355. Capitaine des armes, 636. Carcant, 780. Cardamum, 120. Carga, 134. 290. 297, 467, 791. . (1«J, 459. Cargasoen, 141, 653. Carosse coupée, 794. Carré, 561. Cassas, 121. 423. 434. Cassatie, 723, 727. Casties, 482. Catechisatie, 218. 219. Catechismus-vragen, 219. Cauri's, 251, 252, 200. Cautie, 231, 234, 236, 634. 081. dr restituendo, 1, 81. 377, 379. 519. -lellen. 81. 186. Cavallerie, 336. 528. 529. 803,606, 785. (burger), 154, 343. 344, 781, 782. Caveren, 3, 307. 040. Celebreren, 165, 166. Celebrering, 165. Censor v/d drukkerij, 336. 345. Cerem0niee1,336,591,592.601—603. 607.
ZAAK-REGISTER. 827 Ceremoniën, 165. 561, 582. 592. Certificaat 107. 225, 301,311,674, 721. 72! I. Chabrak, 781. 794. Chaise, 119, 775, 777, 778. Charet, 775. 777. Charter, 476, 719. Chef d'eseadre, 175. . schrijf-kantoor, 676. Chelassen, 317. Chicane, 634. Chirurgie. 157. 244. 268. 312,1315. 340, 483. 484. 492, 637. Chirurgijn, 81. 244. 298. 315. 342, 389, 395. 406,409,419, 424, 426. 427. 431. 436, 485. 492, 541.542.548. 549, 692. 738. 772. 776. -majoor, 114. 115, 315, 340, 341. 389, 483. 484. 492. 776. Chitsen, 423. Choquanterie, 532. Christen, 293. 754. 768. Christenen (inl.). 37, 149, 770. Christendom, 380. Cipier, 48. 51. 79. 297. 389, 447, 171. 472. Citatie, 749. • (ediclalet. 185. 500, 501. in persoon, 499. Citeren (Comp" dienaren), 498. Clausule, 176, 247. Cocarde, 785. Cochenille, 252. 260. 519. Cognoscement, 255. 364, 443, 511, 512, 518. 673. Collier. 647, 715. Collationjst, 333. 4(12. Collecte. 123, 762. (hij) invorderen, 49. -beurt, 645. Collecteren, 154, 181, 278. Collecteur, 243. 285, 294,307,309. Collesie. 140. 142. regterlijk), 82. van justitie, 42. 18.",, 288. . kleine geregts-zaken, 543. Colligeren (ml. wetten en gewoon ten), 753. Colluderen. 33. 36. Colonie, 40. 649. 651. 659. 733, 742. 74.!. 7.".:!. 758. 760. 762. Colonist, 14, 649, 732. Comediant, 110. C nandant, 74, 163,171.172.290. 504 596, 508. 620. 622. 628, 631, 6 2. 638, 640, 085. 686, 738, 750-752. 755. Commandement, 472, 474. 631. Commanderen, 560. 562. 505—508. Commandeur, 75. 84, 85,102,115, 150. 162, 164, 236. 238, 206. 366, 814. 338. 339, 434, 436. 437, 439, 456, 458, 468, 481. 591, 593, 600, 603, 636, 680, 782. 794, 795. te Bantam, 12. [sub-altera), 163. i d l ixl- zee, 103, 162, 475, 591. Commando, 89, 806. 478. 530,574, 575, 577, 601. (on) gaan, 69. Commensaal, 746. Commensalen-houder, 658, 743. Commercie, 160. -sociëteit, 75. 70. Commissaris v/d amphioen soeieteit, 555. x d Bank cour., 225,227, 280- 286, 247, 311.311. 555, 645. v/d Bank van leening, 188, 189, 192. 332,776, 777. van desolate boedels, 371, 372 v/d inl., 38-40,61.08. 171, 176,181.183,290, 309. 320.339,459.591, 628. 685, 714. 787. 738, 751- 755.757,758.706. 783. • van kl. gerechtsz-, 51, 150. 182, 191,343,471, 752, 761. 776 v/h kl. zegel, 613. v/d lib. gift, 136—139, 145-147.149.150,161, 702. 703. van praauwvoerders, 207. 719-724, 726,727. 745. (Regering's), 101. 445, 605, 606. v/d verstrekkingen, 335, 646-648, 680, 681.
ZAAK-REGISTER. 828 Commissaris van zee en comm. zaken, 51, 91. 92. 119, 133, 201, 204, 207. 208. 234. 23(1. 243. 341, 471, 498, 698. 770. 777. Commissie, 145. 151, 192, 761, » (roulerende), 142. -visite-kantoor, 339,400. Commotie, 232. Compagnie, 522. 528, 530. 598 (Aziatische), 442. (Engelsche), 339. Compareren, 139, 144. 499. 500. 505. 543. 575. 648, 073. 738. Comparant, 559. Compendium, 14. 38. Complaisant, 157. Complice, 021. Complimenteren, 001, 000. Comportemeot (kwaad), 409. Composeren, 101, 012. Comptabel, 010. Conclusiën, 200. Concursus creditorutn, 367. Condemnatie, 447, 450. -rekening, 400, 412, 421. 429. 488. Conditiën van aanstelling, 126. Confessie, 24, 27, 499. » (Augsburgsche), 291. Confesso (in), 620. Confiscabel, 76. Confiscatie, 3, 74, 197, 447, 450. 550, 017. 052. 054. 055. 057. 660, 677, 754, 775. (jinüsqueren, 15, 10,'83. 353, Confituren, 120. Contluentie van allerlei inlanders, 110. Confrontatie, 81, 187, 551. 551. Confronteren, 05, 105. 559, 519. 540. 753. Conl'ronlist, 79, 89, 93, 94, 451, 400. Confusie, 50. 114. 122. 013, 642. Conniventie, 260. 784. 795. Gonniveren (misdaden). 031. Conrector, 41, 473. Conscientie, 141. • (goede), 131. Conscriptie \;m goederen, 500. Consent, 25, 57.' 12, 027, 028.080. Consequentie, 148. Consideratiën van v. Imhoff, 5. 12, 019. 767. Conspiratie, 624. Constabel, 315, 389, 395,400,416, 424. Constabels-maat, 315, 391. 400. 408, 424. Consulteren (medicus), 542. Consumlie, 184,363-365,566.617, 655, 080. 711, 798. (eigen), 71. -kist, 200. 261. -rekening, 080. Contant, 639. (4), 700. belalen. 297. Contanten, 70, 81, 119-121. 129. 193, 211, 213. 230, 237. 241. 207, 310, 317. 331, 506, 547, 094. C horalen, 105, 293. Contingent, 170. 709. 712. 758. Contrabande, 106, 355. 509, 654 057, 742, 744, 709. Contracarreren (de Regeering), 160. Contra-cassa-boek, 227. 232. 555. -boekhouder, 402. Contract, 172, 351, 012. (esclusief), 190, 502. Contracten met Soerab. regenten, 68. Contra-geschenk, 550, 071. Contrainte, 374. (middelen van), 700. Contramineur, 502. Contraventeur, 101, 575. Contraventiën; 101. Contribuant, 138, 143. 145, 140. 149, 150, 153. Contribueren aan de lib. gift, 131. Contributie, 161. Conlumatie, 501. Convenliculen (clandestine), GG2. Converseren, 742. Convictie, 49!). Convoceren (leden van den landraad), 30. Copia authentiek, 501. Cordon, 566. Cornet, 7. 314. 328. 343, 481.521. 523, 005, 020. 703. 782. Corporatie, 140. Corps de garde, 410, 550,507.023. 026. • de reserve, 528. Correctie, 10. 217. (domestieke), 159. 290. 626, 027. 030, 079.
ZAAK-REGISTER. 829 Correctie (verbale), 222. [zachte). 173. Correspondentie, 91, 575. 625,670. 075. Corroboceren (met eede), 105. Costumado, 102. Costumen (heidensche), 105. Ned.J, 570-372. vaderl.), 330. Costuum ('slands), 794. 795. Couassen, 520. Coucheren (notul), 292. Coupé, 77.>. Couranten, 378. Cours, 141. nemen, 014. Courtage, 740. Couvert. 073. Crediet, GO. 508. 621. 747. (op), 125. Credieten. 129. 131. 139 141. Credit. 359. 715. loopen, 448. Crediteren, 324. 010. Crediteur, 29. 359. 501. 363, 573 378. 580. Critiseren, 589. 624. Cubebe. 120. Cultivei . 44. Cultuur, 108. 109. 170. 055. Curatele, 132, 135. Curator, 134. 135. 373. 874 Ie 81.304,367,453, 553. 048. 692, 093. Curatoren \ 4 acad. de mar.. 89. 478. 007. v h Seminarium theol., 313. Curcuma, 120. 729. Cureren (inl. zeelieden). 48. Curiositeiten, 129. 140. Cijfer, 048. 775. Cijferen, 212, 220. Cijfer-letters, 225. '. -meester, 069. Dadels. 255'. 263. Dader, 758. iide), 245. ■ -loon, 237. ■ -register kast. Bat., 107. . . -houder, 462. ■ -ronde, 586. ■ -vaarden, 500, 759. ' -vaarding, 375. 702. Dak [onder) bhjven, 1)27. komen, 549. Dam, 537 -539. Damar, 77!). 784, 789, 791, 793. Dame, 173, 242. Damp, 530. Danseres, JlO. Dans-spel, 848. Datum, 648. 744. Debatteren (wettigheid v e huwelijk). 166. Debaucbe, 491, 581. Debaucheren. 629. Debet, 20. 359, 715. Debiet, 92, .".02. 503. Debiteren, 014. Debiteur, 29. 377. 442. 452. Decenlie, 355. Decharge, 146. Declaratie van onkosten, 91, 207. 20!). Declareren, 91. 134. Declin, 774. Defailliant, 500. Default, 4!)!). 500. 55!). Defensie. 035. Defroyement, <i!> Degen, 83, 242. 535. 749. Degouteren van handel drijven, 107. Deken, 122. Dekken (4e tafel), 745. Dekmantel, 154. ■ -onder-officier. 41)2. . -officier, 403. 4!>2. 517. 670. • -sel, 12!). 146, 447. Delegatie, 301. Delict, 32. 736. (gemeen), 538. Delinquent, 30. 32. 447. 588. Demèles (ecclesiastique), 707. Demolitie, 174. Dempen, 536. Denunciateur, 280. Departement 237. lie|.eiises. 299, 325. 355. (zware), 245. Deportement, 74. 80. 82. 206. 249, 533, 031. 659. Deporteren, 10. 030. 054. Deposito fè), 189, 192, 267. 449. 642. Derde-meester, 390, 392, 395, 407, 409. 410. 416. 419. 424. 425, 427, 432. 434. 435. ■ -waal,. 345. 479. 492.
1751. J. MOSSEL. 83 moeiende compareeren, weigerden liunnc zeidgeweiren afle leggen, niet ordre dien aangaande 1c mogen werden gemunieerd ; zo is verstaan, dal alle de dienaren van de penne, de marine off den deegen, van een mindere qualileil dan capilain ter zee, 10l de capitains militair inclusive, mits geene leeden van den polilicquon raad len hoofd comploiren zyn of geweest hebben, by derselver comparitie voor den raad van justitie van de goßvernement.cn. direclien en commandementen, maar niet voor gecommkteerdens uyl die regtbank, hunne zyd geweiren zullen moeien afleggen, met uytsondering egter van d'aclueele of werkelyke sessie hebbende leden van dal collegie. 10 September. Verhooging run de boete ad % rijksdaal' <!<■>■* 10l 10 rijksdaalders ten behoeve van hel Collegie run Schepenen, vastgesteld den Angusiux 1685 np hel zich willekeurig verwijderen van Procureurs uit de raadzaal. 14 September. Last op de buiten-kantoren te confis queren de suiker, welke met Compagnie's schepen, voor rekening van particulieren, gedurende het verbod van uitvoer went aangebragt. De helft van de geconfisqueerde suiker zoude komen len voordeele van de Compagnie; de andere helft len voordeele van den officier, die de aanhaling zoude doen Deze lasl weid gegeven »om len vollen gerusl te kunnen •wesen, dal des niet tegenstaande (i. e. in weerwil van het bepaalde op .~>l Augustus 17151) door de schepelingen geen kmorshandel in die soetigheid zal kunnen werden gedreven". 14 September. Voorschrift nopens uitbetaling van af gedankte, inlandsche militairen. Om zo veel mogelyk Ie praevenieeren de klaglen, welke
ZAAK-REGISTER. 830 Derham, 21. ■ djawi, 95. 124. Descendenten, 214. 215. llescrlercn. 629. 742. 749. Desertie, 158, 501. Dessave, 296. 459. 461. Destructie, 174. 175. Detachement, 528. 603. Detentie, 10. Detractie, 179. Deugdzaamheid, 157. Deur, 108. 111. 112. 222.277.278. 287. 308. 499. 780. ■ -waarder. 292. 297.471.492. 582. Diaconie, 210-215. 223. 350. 398. 40;!. 490. 492. 556-558, 046. 650. 684. -armen, 55. 85. 92. 93, 174. 191. 292. 53:;. 553 -boeken, 211. Diaken.mi. 140. 173. 209-212.215. 217. 218. 320. 343. 557. 558, 645, 646. 777. 784. 790. Diamanten, 144. 146. 147. 786 788. Dictamen. 549, 694. Dictum, 30. Uier. 20. 109. ■ -stal. 17, 29. 258. Dienaar fComp»), 10, 50,53.74.85. 102. 105, 122 138. 155. 161. 167, 183. 192. 194, 199. 209. 233. 236. 280. 290. 296. 298. 301. 321, 329. 346, 362. 367. 369. 376. 377, 443. 453. 456, 498. 506. 540. 547. 519. 553. 610. 611, 613, 614. 620. 615. 654. 657-659, 678. 740—744. 749. 768. 781. (gequalificeerd), 591. (geschorsl C p'), 248. impotent Comp*), 448. (insolvent Comp"), 367, 373. 374. 378, 379 van Gods woord, 623, Dienaren inL) 399, 411. 781. (verbeterde), 496. (ijvcrloze). 334. (zieke Comp"), 72. v/d penne. 83. 690. 691. Dienst fComp»), 155. 184.212.213, 283, 328. 337. 343. 358, 369. 370. 372. 619. 622, 632, 742. Dienst fschutterlijke), 619. (vreemde), 629. . -bode. 780. -maagd, 780. Diensten (veeljarige). 299. Diepte. 540. Dier (verslindend). 445. Dieverij. 26. 27, 736. Different, 113. 554. 737. (domestiek), 761. Digressie. 355. Dinar. 17. 24-26. Dingtaal 30. Directeur, 54. 102. 136. 161. 162. 164. 242. 306, 338.388. 406. 415, 424. 456. 457. 468. 481. 482. 591.689. 690, 779. 784. 786.794. -generaal. 49. 66. 68. 76, 80. 81. 89. 92.122,153. 155. 157. 195. 207.209. 251, 321. 322. 337.364. 365. 462. 531. 519.576. 577. 590. 592. 600.601. 610. 701-703. 774. 775. 778. 779, 781. 782, 786. 788. v/d amph. sociëteit, 503, 504. 506. 508. 509, 555. \ il Bank Courant 247, 555. Directie (generale), 545, 554. Disagrement, 619. Discipline. 624. Discordantie, 188. Disgratie, 456. Disobedientie, 217. Dispens, 318. 464. (Comp 1 ), 663. Dispensatie, 793. Dispensier, 94. 342. 465—467,690. Dispositie (testamentaire), 161. Dispuut. 65. 98. 171.180. 326. 334. 623. 680. 742. 801. Disrespect, 774. Dissolvatie. 165. Distinctie. 182. 347, 773. District, 27. 30, 32. 36. 125. 168, 171. 190. 324. 635. 709, 717, 731. 735.736.739.751.758.798. Divertissement, 110. 291. Dividend. 506. 509. Divisie, 563. 568. 584. 597.
ZAAK-REGISTER. 831 Divnlgeren (part. bezittingen), 01. Djaksa, 27. 32. 36. lVjaii. 403. Djawa, 013. Dineragan, 685. Dobbelen, 110. 221. 285, 294. Dobbelhuis, 4. 204. 771. . -snel. 203. Dochter, 25. 211. 213. 215. 219. 223. 337. 495. 790. 797. (jonge), 781. 793. Dociliteil, 89. Dooier, 220. 548. 540. 002. Documenten, 070. 715. Doek. 398. Doleantie, 93, 204. Domeinen, 07. 184. 200. 243, 457, 465, 012.010. 034. 710. 717. 003. Domesliauen, 740. 780. 782. I icüie, 370 372. 374. 037.000. 074. 762. Domiciliuin cit. el exec.. 010. (fixum), 137. Dommekracht, 750. Donateren, 557. Donatie, 174. Dongris, 317. 386. 052. 704. Dood, 24. 021. 025. 020. 724. (ler) brengen, 283. • vcroordeelen. 27. . -bed. 72. . -briefje. 335-337. 345. . -goed. 215. 218. . -klok. 241. -schieten, 37. 445. . -schulden, 548. 002, 003. slaan. 631. . -slag, 17 10. 21. 24.32,36, ' 282. 204. ■ (halve), 20. -slager, 24. . -straf, 10 20. 24. 27. 021. 032. . -vonnis, 10. 667. -wonde, 21. Dooden (werkw.), 18. 24. 25, 347, 318. 640. Doopen. 002. 707. 702. 700. 707. Doop-cedul, 478. 696. Doorbooren. 278. ■ -breken. 26. -graven. 178. ■ -graving, 302, 304. 535. ■ -spoelen, 538. • -togl beletten, 744. Dorp, 24. Dorpshoofd, 24. Dorso (in). 226, 231. Dorst, 740. Douarière, 242. 336. nonceur. 09. 85. 130. 210. 365. 540. 687, 080. 091. Draagbeesten, 184. ■ -loon. 744. • -os. 240. 324. • -stoel. 284, 777. 778. Drager van lijken, 594, 670. Draaijer, 488. Dragonder, 242, 328. 521. 504. 573, 574. 570. 582. 508. 005. 747. 782. ■ -lijfwacht, 763. -piquet, 573. 570. Krank. 04. 05. 158. 252. 200. 297, 514. 515. 510. 548. 032, 656, 002. 701. 740. 770. (sterke), 221. 285.808.581, 020. Dreigen (vrouwen), 024. Drifl van water. 538. Drihneester, 482. Drinkpenning, 038. • -water. 405, 540. Droesem. 158. Drogues, 157. Dronkaard, 19. Dronken, 579, 581. 626, 027. drinken. 631. -scliap, 631. Drongen (in de zon), 514. Drossaard, 38, 39. 44. 182. 196 301. 338. 348. 766. 795 Drossen. 158. 599, 628 Drosser, 289. 290. 587. 589, 598, 599. Drukken. 311. 327, 336, 337. Drukker. 488. Drukkerij, 345. 358. 487. ■ -pers. 679. ■ -proef, 345. -werk. 358. Dubbelhuid v/e schip. 278. 279. Dubbeltje. 712. Ducaton, 050. Duel, 630. Duim, 23. Duisterheden, 37, 551. Duit, 194. 441. 763. 764. ■ (halve), 10, 771. Duizendpoot, 279,
ZAAK-REGISTER. 832 Dukaat, 612, 613. Duurte, 013. Dwaas, 18, 19. Dwingen tol moord, 17. Dijk, 803, 535. Ebbenhout. 316. Echapperen, 246. Kcharpe. 335. Echtgenoot, 105, 242. Echtscheiding, 104. 755. Eclat, 2. Edelgesteente, 144. 786, 788. Edict, 500. Educatie, 490. Eed, 24, 28, 31, 33. 35, 51,61.82, 131. 132, 136, 138, 139.143. 145. 140. 150, 151. 153. 155. 105. 235. 257 259.323. 300. 491. 507. 091. 743 -formulier, 240. 247. . van purge, 49. 01. 05. 200. 275. 309. 327. 333. 3.50.547. . van secretesse, 234. 235. 280. • trouwe behandeling, 234. Eendvogel, 27. Eer-ambt, 10. ■ -bewijs, 103. 310. 591. Eerbied, 355. Eere-schoten, 399. Eernaam, 021. . -roover, 2!i. Eet warm. 311. 023. . -zaal. 747. Effecten, 129. 131. 140. 141. 115. Effen siaan. 55:! Eigenaar, 109. 303. v/e suikermolen, 12.13.42. Eigendom, 133. 137. 142.143.173. 325. (volle). 177. Eigendoms-brief, 247. Eisch, 9. 33. 211. 217. 309. 310, 314.310.415.151.155.493. 018. 740. (likL), 119. (Ned.), 121. Eischer, 701. Electie, 182. Eligibel, 182. 183, 450. 458. 020. atie, 3. 94, 217. Emancipatie-brief, 550. Emanciperen (slaven), 550. (zich), 112. Emballage, 257. 300. 312.513.744. Emballage-goederen, 194. Emballeren, 044. Emeritus, 490. Emolumenten, 136, 248, :)](). 361, 390, 444. 467, 403. 470. 174. 487, 492. 521, 689, 691. Emplooi (buiten), 113, 321. Endossement, 220. Engagement, 450. Epok, 780. Equipage. 130. 365. . -boekhouder, 115, 23!!. 400. - -goederen, tl. 258, 317, 447. 618, 052. • -kantoor, 403. . -meester. 150.299.314. 403. 177. 518. 591. 593. 050. 702. ■ -oprichter, 299. 030. • -overdrager, 233. Erf, 111. 112. 174—170. 179. 186, 305. » (onbeheerd), 270. » -boek, 109. 179. Erfenis, 177,178,215,693,735.740, 753. Erfgenaam, 42. 50. 132. 135. 143. 153, 100. 177. 170. 21 1. 224. 230. 373. 715. 74!!. Erfsladhouder, 240. 241. 510. Ergernis, 773. Erkennen (de Princes-douarière als gouvernante, enz.). 210. Erreur, 50, 05. 90. 93. '235. 359. 362—304. 300. Esplanade, 174. Essavem-. 05. 343,. 403. 404. Etablissement, 320. Eten, 541, 509. Eter, 008. Etmaal, 110. ipeaan, 35. 102. 105. Everi vu [zich), 366. Examen, 47. 39. 232. 478. 179, 008. Examinateur, 551. ■ der zeekaarten, 320, 320. 327. Examinatie, 157, 180. Examineren, 182,237,444,451—453, 550. 551. Excessen, 109. 130. 193. 204. 217. 301—303. 366, 393. 443. 493. 020, 744. 774. Executeur, 51. 134. 224.
2AAK-REGISTER. 833 53 PLAIAAT-BOEK DEEL VI. Executeur-testamentair, 556. Executie, 310, 582, 622, 667. [parate), 30, 139, 783. » per) verkoopen, 12, 42, 265. Exempel, 678, 679. Exerceren (recruten), 598. Exercitie, 55!». 561. -plaats, 561. Expediënt, 3, 685, 737. Expeditie, 176. 649, 738. . -,■l,l. 62, '206. Expiratie van verband, 50. ExspeclatieC 133, 137, 142, 143, 152. 689. Extenderen, 91. Extensie, 176. Extirpatie, 383, 413. Extorsie, 704. 706, 716. 735. Extra-luitenant i'z. 417, 425. 431. Extract (los). 545, 555. Ka iratje, 396. Fabriceren, 733, 734. Fabriek ambt), 61. 6;',. 183, 289, 339, 340, 344. 443. 486, 536, 542, 617. 782. . (werkplaats). 130. 617. Facit, 204. Facto (ile). 735. Factoor. 507. Factorij, 78. Factuur, 76. 82. 93. 359, 364,514. 516, 519. 547. 672, 673. -boekje, 80. . .houder, 344, 460. 461. 466. 467. Failleren, 371. Falsifiëren van opium, 55. Familie, 102. 103. 110, 150. 195, 499, 615, 650. ■ -naam, 695. Faligue, 560. Fatsoen, 144. Feest, 546. . dag, 309. ■ -vieren, 676. Ferlil. 080. Festijn, 291. Fide [de propaganda), 767. Fideicommis, 133. 137. 142, 143, 152. Pieren, 250. Fiscaal, 27. 29. 31-33. 113, 258, 388. 406, 415, 424. 449. 461, 465, 466, 471. 472. 498, 514. 591. 661, 690. 691. Flesch, 252, 260. Floers, 242. 780. Florijn, 387, 555. Fluweel, 316, 512, 779. 785—787, 794. I'oeli. 252, 260. 266.316.402.403, 514. Folio, 228-230. Fondament, 2.'!. Fonds, 199, 313, 502. v. Heemraden, 302. 303. Fondsen (Éngelsche), 140. Fontein, 54, 199. 542. Forma, (pro). 452. (in) probandi, 749. Formalie, 45. Formulier, 49. 64, 145, 151, 153. -boek, 372. Fort, 287. 399, 499, 623, 626, 630, 633, 750. Fortificatie, 411, 421.428,437,446. -weiken. 361. Forum, 377, 549. ■ competens. 50. Fotas, 210, 216. Fourberiën, 157, 618, 757. Fourneren. 131, 143. 144 Fournissement, 132, 138, 144. 153, 167. Fouten, 89. Franco, 112. Franje, 781. Fraude, 76, 104, 231, 258, 366, 514, 519. 618. Frauderen, 125, 180, 742 Front, 162—164. • maken. 568, 591. Fruit, 623. Fruitagiën, 252, 260. Fugatief, 307, 765. I' I.ilie. 313. Fuselier, 603. Fust, 101, 252, 514, 515, 744. Gaanderij, 573. Gaas, 787. Gaga, 13, 43. Gage, 41, 50, 51, 84, 89, 115,117, 219. 250, 264, 28;!, 289, 295, 298. 334,361,446,448.456-460,463, 468-471, 473-477, 483-490, 521, 522. 528. 554. 599. 600,614, 030. 647, 654,659,691,748,763.
ZAAK-REGISTER. 834 Gage, (afgeschreven), 481. ■ -ment. 445. 491. Galg. 19. Gangbaar, 10. •verklaring, 012. Gans, 27. Gantang, 105. 210, 211. 077. Garand. 018. 758. Garantie, 25!!. 3.11. Garbuleren, 200. Garde, 528. Gareel. 779. Garen, 109. 120. 212. 213. (florette), 318. (katoenen). 07. 121. 125. 100 -171. 247. 317. C 44. 072. 707. 729—731.700. Garioffel-nagelen, 514. Garnalen, 070. 700. 770. Garnizoen. 5. 0. 30. 102. 103.310, 340. 430. 445. 454. 455, 522. 52!!. 531.532,541. 559, 502. 501.571.575. 570,504.007.021 020. 037. 001. 000. • -boek, 553. • -boekhouder, 460. Garnizoens-kamer, 586, 596, 500, •kas, 0(1. -order, 532. -schrijver, 343,. 301.407. 417. 425. 403. 402. 301. 500. 599. 000. Gast, 741. Gasterij. 697. Gast-huis, 115. 105. . -maal, 201. 445. Gealimenteerde. 210. 212.214.215. 218. 220. 224. 080. 087. Gebed, 474. 570. 580. 045 -zaal, 584. 601. Gebeente, 20. 21. 23. Gebergte 732. Geboefte. 348. 755 Geboorlc 300. 370. -dag. 540. 070. . -plaats, 800. 50J. 500. 695. Gebouw, 361. (CompjO, 536. Gebrek lijden, 711. Gebruik, '738. (oud). 102. 794. Gecommitteerde, 157, 513—516, 518, 510. Gecommitteerde v/d Lal., Zie: Coni' missaris v/d inlander. Gecondemneerde. 30, 400. Gedaagde, 240. 500. Gedebaucheerd, 185. Gedierte (verslindend), 38. wild). 640. Gedoenle, 582. Gedomicilieerd, 369. Gedrag (liefdeloos), 178 (onvoorzigtig), 18. Geelgieter, 390, 407. 416, 125, 189 Geesselen, 15, 17. 19, 24 27,282 284 288, i»2O. Geesseling, 20. 283, 287. 623, 630 Geestelijke [Roomsche), 666. Gegagieerde, 398. 42Ö, 428, 193. Gegijzelde, 158. 328. GeheunschrnVer, 2110. 339, 459, 402 Geheimzinnigheid, 679. Gehoorzaamheid, 134. 220. Gelnviteerde, 111. Geit, 130. Gek, 19. Gekwetste, 20. 21. Gelagen zetten, 020. Geld, 20. 65, 66, 140. 224. 231 267, 608, 612, 632.635,638 042. 681. 701. 722. 72!!. 733 740. 743. 703. 765, 700. . (contant), 131, 141. 700. • (courant), 505. 712. ■ feoud), 21. ■ (grot), 3. 225. 227. ■ (kwaad), 224. ■ ligt), 010. 004. (opgen en), 0 11. (papieren), 3,1 1. ■ -boete, 16. 20. -gebrek, -'105. . -kamer, 147. 153. 50!!. -kas (groote), 403. ■ -naziener, 233,. 234. . -spetie, 05. 280. -verlegenheid, 331. -zaken, 737. Gelden (uitstaande), 270. 374. Geleide-briefje, 517. Gelid, 501. 563, 566, 567, 568. Geloofs-belijdenis, 707. Gemaal, 123. Gemagtigde, 30. 133, 134. 199, 50Ó. Gemalin, 33,0. Gember-water, 541.
ZAAK-REGISTER. 835 schap van goederen, 178. 740. 753. Gemeente, 40. 41. (Geref.), 173. (Luthersche), 292. 707. 790. 797. Geneesheer (inl.), 47. . -kunde, I"'7. 315. . -middelen, 309. Generaal-majoor, 521. Generaliteits-kantoor, 140. Generensiteit, 204. Genezen, 114. 214. Genezing, 195. 512. Genliven, 72. 128. 134. 149. 104. 105. 340. 050. Genualificeerden, 102, 173. (Eur.), 70. Geraas, 221. Gerecht, 329. Gerechtigheid, 70.95.101.104.106, ir,. 181. 278. 294, 307, 352. 012. 015. 705. 700. 710. 718. 7511. fsHeeren), 2. 200. 758. \ li gemaal, 49. Gerechts-bode, 150.' 472. 559. -dienaar, 284. 023. 637. (zwarte), 13. . -plaats, 022. Gereedschap, 129. 130. 179. 184. 258 318. 445. 418. 702. Gereformeerden, 292. 293. (.(Miei'. 311. ._. _„, Gen-as, 210. 817. 011. 652, <04. Gesel k, 57. 05. 550. 0-1. Geschil, 3, 208. 700. (huisselijk), 738. 752. Geschut, 75. 77. 190. 197. Gesp, 211. 785. Gesticht, 182. Getier, 221. Getrouwd, 132. ,;,,„„„, 24-26. 28, 165. 166, r ' 507. 737, 751. 759. 790. 797. (valsclie). 28. Getuigenis, 28. 30. 105. (halve), 28. der waarheid, 575. schrift, 28. Gevaar, 141. van de zee, 008. Gevangenen, 328. 500. Gevangenis, 448. Gevest, 242. Gewaad, 111. 780. Gewas (rijst-), 709. 710. 712. Geweef (Jav.l 07. Geweer, 102-164. 190. 282. 287. 288, 291, 413. 428. 430. 445, 502. 503. 505-568. 578, 594, 597, 631, 632. -loop, 500-564, 584. Irekken, 030. (liij 't) loopen, 591. Geweld, 623, 677. Geweldiger, 13, 390. 407.417.425. 472. 492, 037. 783 Gewigl (bruto), 250 258. ■ fvalsch), 519. 520. ■ (hij het) aannemen, 41. van brood, 08. Gewigten, 154. 344. 010. 077. Gewisse, 333. Gew ite (Jav.), 15. Gewijsde, 736. Gezaaide, 731, Gezaghebber, 162, L 64. 456, 794. 795. • -voerder, 347. 097. Gezant, 421, 604 -606. ■ -schap, 351. Gezel, 316. Gezelschap, 001. Gezien (voor) leekenen, 115, 118. Gezindheid (Hernhutsche), 130. Gezond. 293. 741. Gezondheid. 534, 537. 540. 541. 545, 581. 626, 744. Gieten, 196. Gift, 33. 36, 04. 557. 558. ■ (liberale), 91. 126, 160. 166, 167. 702. Ginggang, 210. 213. Gitten, 242. Glas, 129. Glazenmaker, 389. 407, 410. 124. 489, 009. Glisseren (voordeelen), 700. Goden van hout, i'iiz.. 15. Godheid (l'.liin.). 276. Godsdienst, 148, 219. 738. 754. 707. 768, 796. (Gercf.), 662. (Luth.), 797. (openbare). 15. Godshuis, 137. 140. 210.212-215,
ZAAK-REGISTER. 836 219, 220, 223, 323, 558. G 42, 676, 687, 742, 776, 784. Godslasteraar, 15. ■ -lasteren, 742. • -lastering, 36, 623. Goederen (Comp«), 66. 193, 672, 673. (defectueuse), 551. » (geconfisqueerde), 31, 448. (gepermitteerde), 269. (gestolen), 286,618,660. » (losse), 145. (onbek wa ), 200. 749, 750. > (ongetaxeerde), 451. (onroerende), 131, 178, 179, 186. (part.). 650, 657, 672, 673. • (precieuse), 245, 744. (roerende), 131, 215. tilbare), 236. (uitgaande), 800. (vaste), 145, 175, 215, 329, 344, 508. Goeni, 319. 512, 516, 518, 644. • -zak, 445. Gom. 120. 157, 252, 261, 317. • -lak. 120, 252, 261, 317. Gonting, 97. 800. Goot, 536. Gordijn. 440, 586, 780. Gort, 311. Gotang, 349. Goud, 76, 78, 79, 90, 122. 129. 140, 144, 146. 147. 227, 231, 232, 234, 297, 327, 332, 344, 414, 438, 439, 441, 450, 508. 511, 530. 777, 784, 786, 788. Goudmijn, 731. Gouvernante, 240. Gouverneur, 54, 102, 136, 161, 164, 242, 306, 314, 337. 338, 388, 393, 397, 406, 409, 415, 418, 420, 421, 424, 427, 428. 431, 436, 456, 468, 481, 482. 620, 689—691, 713, 794, 799. » v/d acad. de mar., 476. v. J. N. O. K., 29. Generaal, 90,112,153, 167, 199, 241, 242, 280, 328, 337, 505. 530, 547, 561. 562. 564, 569-571, 574-578, 584, 585. 587—590, 592, 593. 595 • 597. 599. 601, 602. 606, 607. 624, 628, 658. 675, 693, 698, 700, 739, 712. 744. 76:'.. 766 774-776, 778, 779, 781-783. 786, 788, 79:;. Gouverneur-Generaals wacht, 564, 570, 583. 592. 597. 601. 605-607. Graan, 4, 140, 209, 239. 265, 512, 653. 696, 698. 700. 712. 713. -handelaar, 653. Gracht, 239. Gradatim, 89. Graf, 17. . (Cliin.), 546. ■ -schending. 36. Gratis, 145, 147, 293. Graven (werkw.j, 536, 732. Grenadier, 566, 583, 601—603, 605. Grenadiers-marsch, .583. Grendel. 576, 583. Grip, 53, 198. Groenten-kramen, 3, 285, 387, 769. -tuin. 535. Grolsmid, 488. Grond (brakke), 537. in leen bekomen, 497. Grootboek, 359. . -kassier. 89, 193, 211, 233. 339. 460. 504. 506.-546, 553, 764. . -majoor, 289. 522, 564. 570, 571', 571 - 578,580. 586-589, 593—597, 599. 600, 624. . -winkelier, 89, 460, 681. «mus, 91, 234. Guastos-boekjes, 363. Gninees, 210. 215. 317, 386. 397. 404, 414, 423. 434, 611, 652, 764. Gulden, 555. Gullegom, 120. Gijzelen (vreemdelingen), 698. Gijzeling, 28, 139, 159, 761. Haar, 16, 27, 28, 787. ■ -pen, 787. 788. Haastigheid, 17. Haal, 705, 716. Ilacquetten, 680, 708. Haesitatie, 129. 139. Hagjes-dag, 663.
ZAAK-REGISTER. 837 Hals. 18. 165. 621. . -boord, 530. ■ -snoer. 165. ■ -zaak, 736. Halstarrigheid, 560. Halvcering van gage, 478, 479, 485, 487. 488. Hamans, 121. 421!. Hand. 16. 17. 20. . (linkerd, 26. . (regier). 26. 27. Hands (onder 's) verknopen, 442. Handel, 440, 442. (ongepermitteerde), 67. (part). 238. 246. 493, 610, 651. 653. 654, 661, (plaatselijke), 740. (privatieve). 191. (smalle), 649. (verboden), 443, 444. 550, 651. 653. 659. (vrije). 652. in rijst, 67. in suiker, 799. drijven. 662. Handelaar.'2o4. (Manilasche), 665. (smalle). 2, 704. Handgeld, 183. . -geweer, 749. • -kipersol, 784. -lantter 45, 46, 315,389. 391, 392, r 395, 401, 406, 408, 410, 416 419, 424, 432, 435, 483, 492, 772. ■ -ligting. 215. ■ -oplegging, 227. ■ -paard, 335. • -rotan, 651. > -teering. 673, 674. • -werk, 129, 212,213, 559, 734. . -werksman, 742. lianen-gevecht, 305. . -vechten, 386. , -verhterij, 105,181,307,313, 770. Hangslot, 233. Hardlijvig, 541. Harpuis. 251, 253, 261. 279. Ilarquebuseren, 625, 629. Hartzeer, 110. Ilasard (4 tout), 716. Haven. 140. 520. Havenmeester, 539. Hechtenis, 500. Heeler, 286, 618, 660, 752. Heel-gelden, 31. Hcemraden, 11, 13, 14, 42-44, 69, 119. 169, 175. 178—185. 199, 240. 247, 276, 296, 301— 304. 324, 328, 341, 443, 535. 536, 546, 665, 677, 747, 758, 776—778, 782-784. Heer (titel), 336-340. (jonge). 337. • (de), 31. Heerendienst, 168, 171, 385, 397, 398. ■ -gerechtigheid. 169,177-180. • -logement, 741. ■ XVII»-». 179, 199, 248.280, 281. 297, 346. 367, 368, 442, 497. 498, 503, 518, 521, 530, 534, 542, 546, 547. 618, 629, C5O, 665. 676, 706, 740, 749, 767. 773. Heergewaden, 168. Heilige (Chin.), 276. Hek, 111, 112, 277, 278. 308,538, 583. 791. Helmbaard, 563. 565, 577, 605. Hemd, 213. 215, 210. 580, 632, 638, 669. Hemel-teeken. 520. Herberg, 307. 386, 415, 573, 743. Herbergier. 658, 743, 746. Herder, 320. Hersenen, 20. 21. Hersenpan, 18. Hertrouwen, 135. Heulsap, 55. Heup, 751. Hitte, 39. 87. 357, 542. Hoed. 216, 241, 530, 563, 577, 580. 638, 669, 779, 785, 789. lloedendrager. 37, 38, 283, 284. Hoedjes-schelling, 124. Hoefsmid, 488. Hoek eener straat, 286. Hoenders, 27, 29, 109. Hoep-ijzer, 316. Hoererij, 25. Hof van Holland. 373. » ■ justitie, 249. Hofstede, 291. Holsterkap, 781, 794. Hongi-togt, 399. llonneur (militair), 49, 161, 163, 164, 579, 582, 590, 592, 602, 607.
ZAAK-REGISTER. 838 Hoofd, 20. 21. 24. • finl). 291, 751. 753. 756. v/d chirurgie, 244.268.483. ■ militie, 481. 561.570 572. 574-578, 584—590, 592-596, 599, 600. 603, 624, 633, 689. 601. » der prauwveerders, 715.747. -administrateur, 147, 148, 387, 388, 459, 460. 517. 518. 636. 645, 689. 690. -boek, 552. • Hgeld, 99, 100. 104, 118. 125. 243, 386. 717, 718, 769, 800. 802. 803. -bair, 212. . -ingeland, 182, 183. 240, 303. 304. 843. 736. -kantoor. 83. 162. > -kussen. 116. . -ollicier. 69, 183, 480. 530, 571, 578, 593. 601. 606. 637, 639, 763. -participant, 191. 296, 341, 503 -500. . -jwst. 116. 482. 484, 492. -ronde, 571, 572, 585. . -wacbl. 89, 49, 162. 163. 561—564, 567—579, 581-584. 586—588, 590—592. 596, 599, 600, 606. 626. 627, 640. Hoogbootsman, 479. Hoogeschoo] (Leidsche), 547. Hoogtij, 645. Hoon, 29, 282. Hoorn, 4. . -vee, 3. 168. Horologie, 786. Hospitaal, 47. 85. 154, 193, 296, 310, 340—342. 861.380. 399, 406, 411, 421.421. 429, 437, 446, 448, 454, 463, 467. 490, 542. 553. 598, 689. 640, 776. -meester, 805, 409, 419, 427. -ongelden, 401. Hospitalier, 154. 315. Hotel, 741, 748. Hout, 15, 185, 237. 628. kappen, 14. 43. -bosschen, li 0 -gewas. 140. -koopêiïj, 130. Houtskolen, 13. 48. Houtwerken, 189, 236, 245, 246, 258, 317, 642—644. Houwer, 749. Hovaardij, 773. 705. Huid, 752. ll nis. 140, 150, 174, 175.230. 23J. van Oranje, 201. » -braak, 32, 36. . -genoot. 217. 219. . -gezin. 95,132,168,172,657, 798. . -houding, 129, 212. 248,319, 353, 703, 732. 765. . -huur, 107. 136, 230. 445, 548, 602. 693. -mans-werk, 734. -sieraden, 129. -timmerman, 486, 488. • -vader, 28. ■ -vesten, 641, 658. 650. -vesting, 74:ï. . -vrouw, 64. 133, 173, 242, 499 Huur/398, 411. 420, 428. 445. . -cedul, 303. Huurder, 109, 185, 303. 751. \ e suikermolen, 12. 42. Ilnur-laml, 186. . -ling, 79. 237, 398, 401. ■ -prauw, 745. . -rijtuig, 664, 665. 682. 744. . -tijd, 185, 741. Huwbaar, 405. Huwelijk. 25. 65. 223. 276. 291, 376, 491. 495. 687, 702, 738. 739, 753. (.Jentiefsch"), 164. 165. Huwehjks-goed, 25. Huzaren. 521. Hypothecatie. 503. 500. Hypotheek, 140. 180.230. 231, 270, 54!!. (legale), 376. 377. Ignorantie, 550. Ikan Bantam, 670. 768. 770. Dlico, 160. Illumineren, 291. Imaginatie, 774. Immobilia, 376 378, 380. 548 Impedimenten, 84. lnipositie, 277. Impost. 109. 154. 277. 278 Impotent, 47. 87. 116, 221. 206, 116. 542.
ZAAK-REGISTER. 839 Impotentie, 86. Inadvertentie, 131. Inboedel, 130. Inboeken [nalatenschappen), 453. Inboorling, 7.">4. 797. Inconvenienten, 41, 69, 710, 736. Incorporeren, .">O3. Incnrabel, 557. Indagatie, 072. Indaging, 749. Indi i (stukken), 321. Indifferentie, 154. 245. Indignatie, 174. igo, 120. 100-171. 247, 317, 385. 720-731. . -maker, 385, 391, 393. todisposhie, 114, 136, 334, 511. Industrie, 161. Infante, 622. Infanterie, 39, 336, 339-343, 522. .-,20. 529,598,603,604,781,785. Infectie, 328. (nfbrmator, 51, 104. Ingelanden, 169,182,183,301-304. Ingenieur, 315, 340, 342, 343.482. 402. Ingezeten, 740. Inhaliil verklaring, 74. Inhouding, 007. Iniurièren. 204. 741. Inkomen, 130. 130. (vast), 142. Inkomsten (gen. en gem.), 305,614, 700. Inkoop van rijst, 68. ten behoeve v/d Corap., 251. Inkoops-prijs, 70, 154, 193, 211, 327. 003. Inlander, 14. 38. 47. 52. <6-78, 84 85, 102. 110, 118, 104. 154. 160. 177-179, 190 194, 190. 204. 240. 288, 293, 307. 349, 355, 375, 305. 397. 155. 555, 591, 020. 022. 632, 633, 635, 040. 049. 033. 654, 117.-.: 005 -000. 701,730— 735. 739. 740. 750. 753. 750. 703, 700, 770/777. 778. 783. (bedeeld), 558. (Christen), 120. Lnnaaüen achter '1 negotie-journaal, 451. lunoccnten, 134. Inquisitie, 331. Inrijden (eene poort), 1. Insecten, 547. Insinuatie, 356. (geregtelijke), 136, 139, 144. Insinueren, 143. 144. 150, 548. Insolentie, 281, 532. Insolventie, 40. 092. Inspecteur, 770. Inspectie, 184. (oculaire), 377. Inspector, 543. Instantie (tweede), 57. Instructie Gouv. Gen., 609. Coaxm. O. v. L, 236. • lib. gift, 149. v. Heemr., 302. praauwvoerders, 718. visitateur !,'en., 358. Eur. wijkmeesters, 677. Instrument, 440. 670, 070. (mimik-), 790, 792. Instelling 227. Interna, 116. 312. Intrekken (aandeékn), 189. Intrekking, 000 Intrest, i. 121. 135. 192. 230.232, 200. 207, 270. 332. 374. 378,380.449,451,641,642. (part.). 65. Introducleur der vreemdelingen, 591. Introductie, 235, 457. Inundatie, 539. Invaliditeit v/e huwelijk. 166. Inventaris, 51, 52. Inventariseren, 310, 453. Invitatie, 337. Inviteren (Roomsche geestelijken), 661. Invoer, 68. 268, 306,493.611.704, 706, 707. 709. 744, 798—800. Invoerder, 2. Invoeren, 617, 657. Inwisselen (piti's), 802. Inwisseling van payement, 40. Inwonen, 132, 133] 548. Inwoonderschap, 371, 372. Jaar-boek, 614. • -tal. 611, 665. Jacht, 230. 609. Jacker, 472. Jagen, 37, 38, 182. Jagt, 37, 38, 447.
1751. J. MOSSEL. 84 door d'afgedankte inlandschc militairen van [yd 10l lyd, en dikwils niet zonder fondament, gedaan werden, dat zy, mits hel aglerblyven der soldy boeken en bylagen \nn de buyten comptoiren, veellyds jaar en dag moeien wagten naar d'afbe taling hunner te goed behoudene soldyen, waar door d'inlan ders van den dienst van de Conip'' werden gedegouteerd, is op bel voorstel van zyn Edele besloten, niet alleen de te voren staande gages van d'inlandscbe militairen, sueecssive van diverse buyten comptoiren gereverteerd, waar omtrend alhier liy d'inlandscbe soldye boeken door de voorsz. ofte andere impedimenten bet vereischle ligt niet len vollen te vinden is, voor de belflc Ie laten afbetalen, mits ten genoegen van bet opperhoofd van bet generale soldye comptoir stellende cautie de restiluendo, wanneer in der lyd mogte bevonden werden te behoren, maar ook de ministers op de respective buyten comptoiren by extract van desen te recommandeeren voortaan zonder manquement, nevens de retournerende inlandsche sol datesque off uytterlyk binnen het jaar na dersclvcr vertrek van daar, over Ie senden de soldye papieren, deselve conser neerende, sub poene, dal anders zullen moeien instaan voorde schade, die de Comp' door bare afbetaling mogte lyden. 27 Seplcinbcr. Uitschrijving run een bode-, dank- en bedc-dag. 28 September. Vermindering run den borgtogt voor aftredende Kommandeurs en Administrateurs Ir Bantam run 10000 lot 8000 rijksdaald Zie bij 10 Julij 1750. De vroegere borgtogt was te groot in vergelijk niet de ■importantie" van hel ambt, vooral omdal Bantam direct onder Batavia sorteerde. lic Commandeur te Bantam werd alzoo gelijkgesteld aan de Commandeurs van subalterne kantoren.
ZAAK-REGISTER. 840 Jagt-gereedschap, 38, 39. Jaloezij, 67. Japon, 216, 786. Jenever, 70. Jong-chirurgijn, 485. Jongeling, 19. 212. 213, 216-219. 223. 478, 484. Jongen, 25, 111, 112, 480. (vrije), 788. (zwarte). 586, 587. Jonk. 68, 71, 101, 186, 190.203— 205, 270, 271, 350-354. 614, 650. 665, 666, 674. 688, 718, 733, 760. 762. 796. Journaal, 326. 359, 445, 520. 551. (scheeps-), 237. -eitendeerder, 403. -schrijver. 463. Judicature, 544. Judicium praef el conc, 367, 370, 372, 374. 376. 1 13. Juffrouw, 212. 213. (jonge), 337. Jurisdictie, 50, 82. 108. 140, 149. 187. 194. 196,288,303, 371, 373, 660,739,795. (Comp"). 022. Justitie, 29. 290. 431. 582. 583, 735, 737. 738. 743. (crim.), 287, 621. Juweelcn, 129. 140, 144, 166, 242, 508, 786, 788. Kaap, 520. Kaars, 5, 105, 212, 264. 357. 397, 410. 420, 428, 436, 550, 791. Kaarsen (witte), 71. » -makcrij, 130. Kaart, 169. 179, 237, 276, 320, 326, 327, 346. 732. Kaart eninaker, 236—238. 488. -makers-winkel, 520. Kabaja, 216. 788. Kadjang, 252, 259, 311, 319. . -mat, 542 Kaffer, 13, 438. 448, 449, 783. Kaier. 252. 260. Kajuit, 518. ■ -officier, 670. Kakkerlak, 279. Kaïr, 405. Kalfaten, 237, 609. Kaliatoer-hout, 252, 260, 316. Kalk, 297, 344. • -branderij, 130. Kalk-oven, 536, G 94. Kam, 213. Kamer (garniioens), 638- 640. . (keizerlijke). 369. > -guastos, 191. . tier 0. I. Camp., 370. 372. 373, 376. 596. Kamisool, 213. 216. 669, 784. 785. Kamfer, 75, 78. 252. 317, 439. 441. 512, 617. 655. Kampong, 13. 98. 99. 176. 674. 675,702,764—757,766, 801. -hoofd, 112. 738, 783. Kanaal, 536, 657. Kanaster, 74, 617, 655. Kandij-suiker, 73, 74. Kaneel, 252, 260. 266. 316. 385. 440, 497. 514, 616, 654, 665. Kanon. 125, 174. 317. Kanonier, 45. 46, 159. 160. 315, 389, 391, 395, 401, 406, 408, 409, 416, 417, 419, 424, 426. 427, 432. 434, 436, 483. 492, 637. Kanonschot, 49, 161, 162,164.590. Kant, 781. • maken. 212. Kantoor, (sub-altern), 84, 162, 163. » -generaal, 460. • v/d Gouv. Gen., 462. ■ • gen. visite. 463. -generaal v/d Unie, 148,703. -behoeften, 728. Kantoren (rustgevende), 71. Kapas, 707/800 Kapitaal, 135, 138. 142, 144, 166, 187, 188, 192, 215, 231, 232. 234, 236. 267, 270, 449. 502, 557, 641. Kapitein. 6-8, 82, 83, 103, 161, 163, 314, 315, 336, 394. 397. 398, 407, 409, 417, 418, 420, 425, 427, 431, 481, 483, 492, 522-530, 781. 786. ter zee. 60, 83, 102.103, 163, 245, 256,339,475— 177, 492, 517. 591. -luitenant, 82. 103, 340. 390. 394, 397, 398, 407. 409. 417, 418, 420, 425, 427. 431, 481, 483, 492, 522-525, 527. 528, 530, 603, 776.
ZAAK-REGISTER. 841 Kapitein-luitenant ler zee. 102,103, 163. 242, 245, 256. 340. 17.-, 477. 489. 492. . (Oliin.). 118, 271,300,306. (17:;. 075. 758, 761, 770. 777. , (inL), 112, 118, 170, 288. 549, 550, 641, 702. 738, 77,6. 766. 777. fJav.), 735. (militair), 338. 340. 560, 563, 564, 567, 569-578, 580—584, 587—591, 596, 600-603, 605, 624, 626, 631, 636, 637. 639. 776. • (zee), 658. der artillerie, 46. Kappen (werkw.), 20, 21, 172. Kar, 181. 303. Karabijn, 749. Karakter, 606, 77.",. 774. Karet, 252, 260. 414. Karnemelk, 681, 626. Karos, 775. Karpat, 787. Ras, 280. 740. ■ (ComiT), 51, 89. 117. 147, 167, 189, 301, 379, 380, 506, 539, 549. 610, 642, 648, 758. ■ (grootel. 233. • -geld, 651. -rekening, 206. Kassa-1 k, 227. 232, 234, 546, 553. 555. Kassier, 11. 147. 148, 194, 201, 203-205, 243. 296,463— 466, 620. 689. (pari.), 224 vd amph. soc, 296. 341, 504-506. . Bank cour., 225—229. 232—235. 247. 342, 352. > ■ ■ v. leening, 331, 463. der kosi penningen, 63, 460. Kast, 70, 77. 78J. Kaslelijn, 490, 669, 741—744,746, 747. 769. Kastijding, 18- Katholijken, 661, 767. Katjoe, 252. 259. Kal 252, 260. 317, 707, 734, 800. Kauki-boom, 537. Kerk, 17, 140, 399. 403, 642, 793, 796. • -bediende. 636. • -boek, 320. Kerke (ter) gaan, 790. . -raad, 182.291, 320, 662.767 797. ■ (Lullij. 796. Kerkhof. 17, 6 2. • -meester, 642. ■ -middelen, 474, 67.",. ■ -roof, 17, 36. . -lijd, 564. Kei ven. 105, 306, 352. Ketel, 349. Ketting, 787. (in de). 9, 55, 282, 283, 286, 287, 349. 538. 629, 654, 674. 678, 687. 752 -ganger, 447. 688. -slag. 187, 623, 687. Keuken-gereedschap, 217. Keurmeester, 3, 4, 147 297 344 751. i li beestiaal, 695. Keurslijf, 216. Kiel (linnen), 640. Kiesbaar tot lid v/e landraad, 29. Kin, 22. Kind. 17. 19, 28. 29. 64, 109,132, 133, 135, 137, 138, 150, 152, 166, 210-212, 214 220, 221, 328, 373, 376, 496. 499. 559, 623. 635, 1,10. 673, 686, 715, 717, 731. 767, 777. 779—781, 787, 790, 791, 793,796.797. . (Chin.), 533. (geadopteerd). 797. . (Indisch), 398. . (Kasliseh), 480. 485, 489. . (Mixtiesch). 480. 485, 489. • (zuigend). 23, 166. Kinder-doop, 796. ■ -wagen, 777. Kipersol, 784. -drager, 789, 790. Kiriata, 261. Kist, 146, 191. » (gepermitteerde), 651, 652, 764 Kitsjeri, 253, 261. Klacht, 3, 30, 735, 759. Klad, 66. . -schilder, 489. Klagen (bij zijn kapitein gaan), 588.
ZAAK-REGISTER. 842 Klager. 30, 33. 37. Klaikebossen, 607. Kla r, 252. 260. 581. 626. -boom. 184. 585. -olij, 211. 212. Klasse, 11.' 147. 558. 550. 724, 704. 705. Kleeden (zich), 794. KI leren, 111. 166.213-218.221. 511. 682. 668. 670. (gegalo rde), 788. (zijden), 658. Kleeding, 100. 112. 120, 116. 688. 704.' Kleedje, 20, 734. (bont), 653. Kleêrkamer, 639. ■ -maker. 375. 660. Kleigrond, 733. Kleinigheden, 122. Kleinodiën, 120, 140. Klein-winkelier, 02. 858. Klerk. 151. 401. (adj. gezw.), 470. . (1«), 01. 460. 162. 465 468. 545, 554. 777. ■ (1° gezw.). 62. 333. 334, 330, 470. 666. (extra-ordinair). 345. eezwA 208. 200. 344, 356, 472. 736. 787. (ordinair), 64. » (1«) gen. seer.. 856. . (I'ï van politie, 680. • (1*) Rv. j.. 6;'.. 342. • (adj. gezw.) 11. v.).. 343. 344. ■ fl') van Schep., 63. 342. . (1") van Weesm., 63, 343. Kleinen (werkw.), 326. Klimaat, 357, 543. Kling, 740. Klinket, 570. Klip. 14. Kloek van leden, 212. Kink. 53, 108. 241. 582, 587. . -gelui, 500. Klokken-luider, 504. Knagen, 278. K p. 241. Kneukels, 20. Knevelarij, 160. 685. 706.710,716. Knie v/e schip, 270. Knielen, 174. Knoop, 241, 530, 784, 785, 789. Knoopsgat, 530, 784. Koe, 27. 20. 130, 174. 405. Koea, 253, 261. Koeli, 48, 61, 180. 103. 238. . -loon. (117. 665, 744. Koelte, 541. Koetang, 216. Koets, 130. 604, 606,775,790,794. Koetsier, 594, 636, 775. 770, 780, 7i!B. 789, 795. Koffij, 59, 61, 120. 155. 168-171, 247. 316, 729.730,799,800. . -l.oon. 252. 260. Kok, 117. 470. 541. Koks-maat, 470. Koken frijst), 542. Kolf, 628, 630. Knik. 52. 53, 107. Kolom, 280. Kolonel, 0. 162. 242,338,347,481, 522. 528. 530, 561, 567, 578. 588. 591, 592, 691. v/d burgerij, 72. Kombuis, 363. 518.' Kompagnie, 6—B, 72. 154. 335, 559 561, 563. 564. 580, 603, 640, 763. Kompas, 520. Kondé, 212. Koning, 620. Konings-schip, 838. 644. . -viscli, 670. 768. Konstabel, 46, 470. 772. Konstabek-maat, 470, 483, 772. Kooigoed, 724. Koop, 29. . (beter), 360. . (Ie) /ellen. 106. . -brief, 175, 176. 178. 231, 305. Koopen (Eng. wissels), 622. Kooper, 20.'176. 177. Kooplieden (Moorsche), 72. Koopman, 405. 744. (rang). 41. 103, 118. 168. 164.' 167. 102. 206. 'I'M. 314, 336. 811. 861.801. 304. 408. 100. 418.427. 431,434,436,456.458— 462. 465. 170. 1/ 2. 473. 480. 401. 610. 620,636. 689, 600. 776. 784. 786. 780. 701-708. schappen, 70. 106. n<>. 121, 180. 110. 141, 188, 247. 255, 256, 266, 270, 316, 322,
ZAAK-REGISTER. 843 332. 300. 504. 450. 451, 620. Ml. 056. 057. 740. 744. Koop-penningen, 651. • -waar. 130. Koorde (mei de) straffen, 624. 62(1. Kop, 15. 27 Koper, 15. 12(1. 253. 261. 512. 51(1. (il 6. •geld, 765. 761. -kistje, 257. ■slager, 100. 389, 500. 407. 416. 117. 425. 488. -werk. 253. 261. 262. Koppen-geld, 200. 202. 204. 271. Koprah, 252, 260. Koraal. 720. 721. 726. 728. 787. Korenmolen, 123. > -molenaar, 4(1. Kort, 20(1. 665. Korporaal, 6 9, 6-1. 151. 315,336, 301 -393, 3(15. 107- 400. 417-419, 425— 127. 132.431 -157. 168. 452 4(12.522 550.55!). 562. 505. 566. 578.582— 584, 586.587.594—596, 600-007. 630.636.640. 772. ■handlanger, 45. 483. Korting, 31. 81). 145.102.227.493, 635.' 638. Kost, 743. 744. 746. uu I' lll'\ 0. (vrije), 633. (de) geven, 663. • winnen. 616. -bezorger, 117. Kosten van jn.-iiiie. 500. Koster, 388, 5!)!). 106. 416, 422, 424. 705 Kostgeld, 88. 211. 280. 334. 361. 300. 303. 304. 306. 307. 399. 100.410.418-420. 127, 136. 458. 444, 447, 451. 468, 474, 475, 482. 485. 488. 492, 542, 594. 600. 658. 670. , -penningen, 115, 117. Uu..,.ii. 87. 780. Koude, 512. Knus 215. 216. 212.510.580,632. 03!!. 660. 788. 780. Kraag. 530. Kraam, 00. 107 100. 180. 183, 581. 802. Kraam (groente), 108. -vrouw, 634. Krakeel, :iüo. Kramerijen, 512. 053. Krank, '220. -bezoeker, 514, 388,391,395, 400. 408. 409. 410. 419,424, 427 432, 434, 174. 175.492, 636, 772. 777. > -zinnigheid, 214. Kreek, 535, 657. Kreng, 538, 540. Krenken (zijn geweer), 631. Kreupel-bosch, 535, 530. Kribbe, 536, 539. Kris 17. 2!). 287. 632. Kroeg, 183, 205. ■ -houder, 746. Krokodil, 18. Kroon (Bantamsche . 620. Kroonen (werkw.J, 790, 791. Kroonrassen, 310. Rruisser, 689, 697. fComp»), 50. Kruistogt, 772. -touw, 257. 512. 516. • ■'vaartuigen, 76. 70. 500. Kruit, 685. 697. > -huis 633. . -maker, 389, 480, 487. -molen, 484. 540. Krijgsgevangen, 205. ■ -kamer. 764. ■ -kas. 594—597.630,637,638. • (burger), 020. • -raad. 04. • (burger), 145, 151. Kudde des Eeeren, 320 Kuffen, 107. Kuiper, 45. 46. 236, 238.389,400, 407, 416. 424. 637. Kunne (vrouwelijke), 217. Kunsten, 129. Kunstgreep, 498, 681. 694, Kunstje, 125. Kwaaddoener", 760. Kwaal, 214. Kwali. 349 Kwartieren, 355. Kwartier-meester, 314. 390. 305. 407, 409. 410, 417. 410. 425. 127. 435, 436. 479, 517. 620 636. 772. Kwarllieden, 398. Kwast* 790.
ZAAK-REGISTER. . 844 Kweekeling. 473. Kwestie, 40, 228, 692, 760. Kwetsen, 17,20-22, 347, 630.632, 738. Kwetsuur, 21. Kwikzilver, 254. 262. 512. Kwitantie. 82. 85. 102, 134. 147. 167, 227, 548, 648. 694. -rol. 681. Kwijtschelding. 123. Laadstok, 562. 563. Laag (in de) liggen. 515. Laan, 537. Laarzen (werkw.), 287. Laborant, 344. 484. Laden. 294. 295. 555. (een geweer), 560. . -maker, 390. 407. 416, 425, 489. Lading, 76, 107,203.256,258, 353, 364, 412. 494,510, 518,719.721, 723, 726. Lafenis. 117. Lagen (gemeene) zetten, 582. Lak, 225. [.aken. 316, 512. 530, 780, 785, 794. » -rassen. 316. Lammeren, 758. Lamheid. 295. Lamp, 397, 411, 420, 428, 437. • -olie, 261, 445. 550. Land, 129. 240, 247. 303, 304. » (onbebouwd). 44. 558. ■ (part.), 739. • (vrij), 169, 172. (over) lerugkeeren, 629. (uit het) jagen, 16. ■ -bouw, 168, 169, 176, 179, 181, 183, 185,186,194,246, 649 . -bouwer, 104, 184, 185,463, 712. (Eur.), 44, 169. -bouwkundige, 558. -conslabel, 483. ■ -drost, 51,113,181,184, 187, 335, 347, 348, 471, 700, 736- 739, 751, 752, 755, 757. 761, 762, 783. Landen (werkw.). 18. Landerijen. 37. 38. 140, 168, 169, 176—179, 182, 183, 185, 230, 276. 304, 305, 710, 731, 751, 757. Landgoed, 737, 755. ■ -heer, 28. • -looper, 183. • -man, 68, 168. 169. 705, 710, 712. 750. . -meter. 178. 276, 304, 341, 343. 489. • -poort, 605. . -raad, 29. 400. 735, 736. te Samarang, 15. Lands (buiten 's), 131, 139, 140. > -middelen (gemeene), 100. » -passaat, 482. Landvolk, 171. Lantaarn. 779. Chró.), 790. -opsteker, 594 Lappen (gewigten, enz.), 520. Largalie, 159. Lasten (drukkende), 248. (gepermitteerde), 79,82,238. 245. 443,617,651.651,761 (voorjarige), 450, 451. Lasteren, 15, 16. Lastering, 204. Lastgeld, 201, 203. 204, 243. . -post, 412, 440, 449, 450. • -rekening, 444. Laxatie, 262. Laxalief, 541. Laxeren van ijzer, 450. '. 252. 256, 265. 366, 518. Leder. 779. Leeftijd. 686. Leegloopen, 321. • -looper, 37, 760. Leen (Comp"). 414. • (erfelijk). 168. 177. Leenen, 683, 744. Lecnhouder. 177. Leening, 448, 632. Leenregl, 325. Leerbereiderij. 130. Leerjaren, 80. ■ -jongen, 400. • -ling. 668, . -meester, 399, 411, 422. 428, 432, 175. 485, 493, 5:;;;. 793. (inl), 182. ■ -louwer, 752. Legaal. 57. 160. 178, 557, 558. Legataris, 57, 160. Leger-formatie, 5. Leges, 191, 293.
ZAAK-REGISTER. 845 Legger, 94, 514, 515. Leidsel, 770. Leprozen, 328, 776. Letsel. 21. Letter, 179. 326. • (Arab.). 613. (Mal.). 621. Letteren requisitoriaal, 377. Leur en sleur, 749. Leven (aan 't) straffen, 631. (om bet) brengen, 17. 18. Levendig maken, 176. Levensmiddelen, 71. 00. 353. 355, 101. 710. 802. . -onderhoud, 214, 447. -wijze. 619. Leverantie, 160. 237, 247,385,452, 691, 729, 730, 758. van koll'ij. 50. 61. van rijst, 07. Leveren, 29. Levering aan de V. p", 246. Lezen, 212. 220, 321, 650. 682. Libel, 321, 376. Liberaliteit, 130, 146. 153. Licenten, 206, 243, 415. Licentie, 67, 629. 653, 658, 699. . -briefje, 13, 38, 43, 187. Licentmeester, 339, 459, 658. 660. Lichaam, 24, 221. (dood). 15. 17. Licht, 222. 400. 412. ■ -vaardigheid. 366. Lid v/d Hooge Regering, 167. 406, 506. 777. 780. 781. 783. 792. v d Raad van justitie, 470. ■ (permanent), 20. • (uit het) raken. 20. 21. . -maat, 320._767. Liefdadigheid, 173. LieMe-gTften, 182. Liefhebber, 151, 634, 635. Ligdagen, 670. . -plaats, 540. . -ting van geld, 1. Limitatie, 622. Limieten, 104-106, 140, 683, 688. 738. (Coinp'), 171. Limiet-scheiding, 326. Linie (adscendente), 178. • (descendente), 178. • (regte), 25. Linnen, 212, 786. 787. (Chin.), 210. Lint, 700. Lip, 16, 22. Liquideren, 226, 448. Liquiditeit, 374. List, 759. Litigant, 543. Liverij, 788, 789. Loge, 499. (Comp*J, 671. -boekhouder, 663. -garnizoen-kantoor, 467. Logement, 221, 340.568,579—582, 587. 606, (126. (stads-), 740. 741. Logeren, 446, 658, 659, 742. 743, 746. Logis, 604, 743—746. Lokken (volk), 176. Lommer. 542. Lood, 57. 245. 253, 261. 316, 512, 685. . -gieter, 190, 489. Loodje, 574. Loon, 741. Loop-schans, 633. I. <. 47, 130, 314. 479, 728. Lorrendraaijer, 78. 79. Los-boot, 54. ■ -brief. 201. 203. 204. 555. Lossen, 294, 205. 555. Losvaartuw, 255.258.479, 517, 555. Loterij, 371. Lozing, 535. Luchl (waterkoude), 541. Luchten (malrassen, enz.), 87. Lui, 734. Linden (klok-), 241. Luiheid, 491. Luim, 706. Luisteren, 220, 582. (niet). 627. Luitenant, 6-8, 45, 46, 72. 103, 163, 314, 315, 336, 340, 389, 390, 394, 397, 398, 406, 407, 409.416,417, 419. 424, 425,427,431, 481, 483, 489, 492, 522-524, 526-529, 572, 575, 590, 591, 600—603, 605, 636 763, 777. 782. 793. (absoluut), 477. (Chin.), 118, 268, 276, 209. 300, 673, 708,761, 777, 783.
ZAAK-REGISTER. 846 Luitenant, (extra-), 40. 17. (eitra-0rdinair),483,492, (inl.). 110. 102. 200. 510. 550. 777. 700. (.lav.). 735. -kolonel, 102. 338, 401, 522. 520. 501. 000. (provisioneel). 200. (provj 17.. 00. t/z, 102. 100. 100. 250. 320, 342, 045. 407. 470. 480. 402. 050. 00!. titulair. 200. -titulair, 299.390,476 478. Lulherschen, 201. 200. 707. Lijf (tegen Ihm) loopen, 204. • -berging, 108. ■ -eigen, 10. 00. 102. 100. 110. 112. 210. 211. 216, 221. 201. 200. 000 000. 017. 348, 405. 443. 503. 534. 015. 657, 700. 754-750, 705. 798. jComp»), 440. 001. (geëmancipeerd), 556 — 550. . -heer, 102.110.202 207.010'. 751. 705. -jongen, 700. 700. • -renten, 100. 142. . -straf, 500. . -togt, 100. 142. 110. 152.175. • -togter, 140. . -mouw. 102. 202. 284-207. 048. 705. • -wacht, 242. 020. 000 -010. 400. 521. 520. 500. Lijk. 007. 510. 504. 001. («12. 738, 780, 702_ ■ -kamer. 781. • -kist. 335. . -koels. 790. ■ -statie, 305. ■ -wagen, 070. Lijnbaan, 0. 150. 100. 628, 051. Lijn* binnen's), 446, 552. Lijnwaad, 2. 70. 00. 07. 100. 120. 122. 100. 207. 217. 242. 215. 010. 017 010. 000. 007. 000. 404, 412, 414. 415. 101. 433, 408. 455. 400. 407. 512. 011. 044, 052, 050. 001, 700. 707. 734, 704. 789, 700. 700. Lijwatier, 48. Maagd, 25. Maaltijd, 421, 541, 746, 7!)0- 792. Haan (donkere), 200. Maanden (baarsche), 595, 638, 639. ede), Cl I. 635, 638, 639. 680, 681, 693, 694. Maand-cedul, 301. relden, 140, 360, 361, 448. 628, 629, 632, 647. 648, 680, 681. v. inl. dienaren, 1 19, Maal (bij de kleine), 4, 104. I».".. 209, 615, 684, 695, 7 IC. Maaüen, 710. Madat, 55. Magazijn fComp»), 350. Magen, 707. Magistratuur, 214. 029. Mahomedaan, L 5, 24. 26, 12.'!. 149, 702. 754. Mahomedanisme, 750. 754 Majesteit (gekwetste), 15. Majoor. 6—9, 45. 103, 115, 102. 200. 309, 314, 338, 339, 480. 481, 483, :>22. 525. 528, 529, 560, 561, 507. 580, 582, 588, 591, 601- 603, 007. Majores (heeren), 477. Makelaar, 208, 344, 746. Malen, 11, 12. 12. Man. 17. 21, 2:!. 25. 28, 133, 178. 646. 734. (gehuwde), 24. Mandoer, 182, 210. 219, 401!. 735, 783. Maneschijn, 286. Mangga-feest, 212. Manlijkheid, 20. Manskleeding, 704. Manslag, 19. Manuaal, SGO. Manufacturen, 207. 317, 512. 010. 017. 764. > (wollen), 055. Marclieren, 541, 500. 561,563- 565, 002. 004 000. Marginalia, 359. Marginalist, 462. Marine, 02. 83, 100. 500. Marinjo, 122. Markt, 4. 40. 51. 621, 705. 750. 751. (namiddags), 108.
ZAAK-REGISTER. 847 Marktdag, 169, 180. 737. » -ffanper, 117. • -F.ouder. 180. . .prijs, 2. 211. 205. 745. 700. Markten (werkw ), 012. Marsch (den) slaan, 101. 102. 501. 563 504. 567—569, 502. 500. 500! 507. 001. 002. 004-007. Massacre. 323. Mast, 510. 043. Mal (kadjang), 537. Malen. 011. . (valsche), 510. 520. Materialen. 100. 000. 411.420.420. 437, 415. 140. Mathesis, 320, 027. 042. 470. Matras, 87. Matroos, 117. 204. 011. 000. 005. 396, 407. 110. 417. 110. 420 125. 127. 105. 400. 472. 400. 404. 400. 402. 000. 000. 000. 000. 7 12. 772. 00. 105. 020. jong), 050 Matrozen-kist, 213. Maxime, 240. 2,0 Medaille, 129. 140. Mededinger, 050. Medestander, 205. 201. 007. 000. 004. Medican ten, 88. 115. 110. 193. ■JU 200. 001. 000 400. 411. 412 121. 420. 120. 407. 4 15. 512. 070. Medicinae doctor, 01. 244. Medicijnen, 221. 010. 451 450, Meerderjarig, 20. 104. 217. -heid, 105. 107. Meestbiedende, 440. 000. Meester, 002. . -knecht, 200. 015. 389, 406. 410. 124. 100. 407. 493. 047. , -loon, 20. 21. 20. Meetbrief, 170. 270. Meid, Hl. 112. 700. 700. Meisje, 25. 212, 217 210. Mejufvrouw, 337. Melaatsche, 328. Melden (zich). 321. Melkkoe 550. Memorie, 121. 322. 548. (aparte), 200. Menage, 381, 402. 452. G6B. Menage (eigen), 71 1 . -menl van kosten, 54!! Menées, 759. Menie, 253, 261. Mennonieten, 131, 100. Mensch (vrij'. 26. Menschen-dief, 26. Merk, 682, 751. 756, 757. 770. » (C.omp>). (Ml. 052. • -paal. 172. Mes, 213. Mesuse, (181. (i!)!). Methode. 279. Metier, 596. Metselaar, 389, lOC. 416. 424,434 488, 057. Meubelen, 121). 214. 217 224 361 :!(;;;. 612. 781. Mevrouw, 15:!. 107. 242. 337. Middagmaal, 210. 291 Middel-band, 787. van bestaan, 79.94.155. 189, 236, 2117. 250. 268, 300, 309. 332, :',:;:;. ;;<;2. 620, 042. 075 081. 000. 001. 701. 704 Müdadigheid, 22.'! Militairen, 0. 39, 40. 90. 104. 200 200. 014. 040. 349.388 000. 521. 502. 020 020 (iOI. 002. 000. 'dronken), 501. 500. (Eur.), 151. (inl.), 00. 01. 410. 449. 040. 040. (inl. Ghristen), 402. Milileren f ergens), 520 Militie, 00. 02. 07. 00. 100. 102. 10.'!. 100.212.200.201.200 :100. 000.407.410. 400.452 480,483,485,488,492,521, 502.500.500.001.022.000. 775. 770. 702. ■ (inl.), 335. Minderheden, 251. 257. 250. 204. 2C5. 323, 000.510.515.551. ■ -jarige, 10. 10. 57. 133, 135, 100. 130. 077. Mi alen, 100. 547. 010. Minne (in der), 374. Minwigt, 360. 400. Mis (de) lezen, 002. Misbruik, 4. 107. 744. . -daad, 021. • -dajliger, 32, 621. > -gewas, 758.
ZAAK-REGISTER. 848 Mishandelen (lijken). 17. » -handeling, 166. ■ -maakten, 322. • -noegen, 2, 773. Missionaris, 601, 662. Mixtics, 482. Mobilia, 370. 377. 379. 380. Mochta, 318, 319. Modderaar, 540. -molen, 540. -strand. 536. Modereren, 207. 543. Moeder, 28. 135. 173,370,377.495. 490, 793. 796, 797. (Lutb.). 797. -taal, 165. Moeders-kant, 25. Moedwil, 37, 281, 575. Moei. 25. Moeras, 535. Moernagelen, 385. Mogendheid (vreemde). 133, 134. Molen. 130. i -maker, 489. . -steen, 349. Molest, 50, 023. Molesteren (logé's), 744. Mond, 23. ■ -behoeften, 701. ■ -krist. 405. 447. Mong, 253, 201, 319. Monopolie, 72, 97, 209, 099, 800. Monstering. 47, 724, 728. Monster-rol, 114. Montering, 90, 242. 530, 580, 027, 032, 638—640. 785. Monture. 304. 494. Moord, 13. 17, 32, 30, 282. 294, 736, 738. -geweer, 17. Morgen (maat), 178. . -gebed. 219. Morioncren, 628, 630. Morren, 588. Morshandel, 018, 055. Mortificeren (dragonder-lijfwacht), 763. Moto (proprio). 57. Mouson, 727. » (goede), 500. Ikwade), 570. 579. Mouw-opslagen, 530. Muilen, 216. Muiteling, 16. Muiterij, 024. Munt (koperen). 771. Munten slaan. 612. Munter (valsche), 27. Muntmeester. G 5. 4(>4. ■ -soort, 10. ■ -spetiën, 013. Musket, 196. Musketier, 566. Mutilatie, 022. Muur, 20, 302, 440. Mijnen (werkw.), 704. Mijnwerken, 430. Naald, 18. 213, 611. Naam, II». 232, 590, 598. 599 073, 674. • des Ileeren, 023. » en faam (ter goeder) bekend 107. . -boekje, 341—343. -verandering, 095. ■ -rol. 094. Naarstigheid, 220. 089. Naaijen, 212. Nabestaanden. 28, 301. Nachoda, 71. 70. 351. 354. 074 700, 702. Nacht, 4. ■ -briefje, -1. . -licht, 448. ■ -posi, 509. 571. Nagelboom, 383. » -cultuur, 59. ■ -doesoen, 383—385. Nagelen. 252. 25;!. 200 202. 266 316, 384, 385. 402, 514. 071 Nagel-geld, 385, 387. Nalatenschap, 28, 57.214,45:1.553. 087, o;»:;. Nalatigheid, 138, 139. Naloopen (pachters! 2. Namaken (dukaten), 613. Namptissement, 610. Narekenen, 359. 364. Narekening, 552. Na-schepen. 402. Natellen, 359. .Natie, 323. (beschaafde), 740. . (Europ.), 059. 073. 687. ■ (inl). 700. . (Oostersche), 759. (uitheemsche), 30. . (vreemde), 79. 205. 325.327, 022, 628, (i.'.d. 701. 749.
ZAAK-REGISTER. 849 54 PLAIAAT-BOKH flttt VI. Natie (vreemde Eur.) f 499. Navigatie, 320, 327. 342, 476, 478. 479, 520. Nawegen (sjpecer\jen), 550. Naweging, 93. Nazaat, 137. Nazien (schepen), 278. van rekeningen. 91. Neering, 130. 559. 740. Neerslachtigheid, 245. Neriigentie, 151.237.259.301.552. NeKoni, 24. 78, 99. 801, 802. inten, 101. 300. 705. (pari i. 07. Negotiatie (geld-). 041 He. 251. 734. 798 . -boeken. 65, 89, 187, 188, 358, 363. 380, 388, 415, 444, 451— 454.550.551.553, 554. 610, 645. (Bat.), 322. . -boekhouder. 65, 66,193.264. 341, 343.451,400.401.407. 554 . -journaal, 387. 388. 451. . -kantoor. 388.397,400.400. 410. 124. 463, 487. . -overdrager, 463, 465. 400. . -pakhuizen, 82, 155, 200. Neli. 253. 262. Nestel, 788. Net 38. Netto, 511. 512. Neus, 20. 22, 620-622. loek, 2, 29, 210. 217, 704. • -gat, 22. Nieuwelingen (Chin.), 186,666. 717. 762, 763. Nieuwjaar, 539. Niquaniassen. 122. 210. 217. Nokslool. 303 X 11M• halance, 258. . -comparant, 378. . -comparitie, 139. 500. Nood. 1/5. Norimon. 284. 777. Notaris, 48. 165,296,342.356,777, 790 Noten-muskaat» 253, 261, 262, 266. 402, 403. 413. 514, 671. Notul. 292. Nol uien v/d Hooge Regering, 545, 554. Notulist, 462. Nummer. 17!), 71 it, 723. Nummeren, 225. 229. Obligatiën. 139, 140. 144, 140.147, 375, 370 Obstructie, 295. Octrooi, 75—77. 502. v il O. 1. Comp., 373. Oedang, 079. 708, 770. Oemboel, 752. Offerkist 557. Officie fin), 732. Officier (Ghin.), 08. 81, 180. 299. 300, 000. 077. 733, 700 702. 783. (commanderend), 14.43,094. linl.i. 108. 170. 182. 283. 732. 753, 783-785. (Mahoniedaansch), 032. (Mardijker), 003. (nul.).' 39. 242, 335. 346, 390. 549. 500, 561. 572— 575. 021-027. (omler-deks). 117. (subaltern). 529. (wachihebbendj, 102. 163. v. jusi.. 4. 13. 57. 74.108, 1.17. 200. 212. 288, 290, • 290. 322. 323. 591, 003, 015. 058. 000. 077, 742, 747. 756. 776. 778, 779, 7»;'.. vil zeevaart, 79, 88. Olipbants-Unden, 252, 260. Oliteiten, 81. «2 Ulij. 158, 181. 253. 202. 385. 394, 390. 397. 100. 411. 412, 420, 428. 437. 497. 519. -boer, 591. Oljjf-olij, 293, 394, -119. Olijslagerij, 130. -vat, 518. Omhakken (vruchtboomen), 023. Omissie, 355. Omkoopen (prauwvoerders), 721. Onbebouwd. 177. 710. Onbehoorlijkheden, 215. Onbekwaamheid, 109. Onchristen, 293. 294, 084. Onder-chirurgijn, 110,309. 391,406, 416, 485. 492, 542, 637, 777. ■ -daan, 135. 137, 138. v/d Ned. staat, 743. ■ -equipage-meester. 115. 296, 476.
1751 J MOSSEL 85 28 September. Gelijkstelling van oud-Commandcurs van buiten-kantoren, wat hnnne, naar Nederland mee Ie nonen bagage betrof, niet de Commandeurs van retour~vloten; Geen onderscheid werd gemaakt, of die Commandeurs »op •commandementen, direcl ouder Batavia sorteerende, of op •subalterne comploiren gelegen" hadden. 2S September. Toekenning aan den Sjahbandar te Batavia van twee ducatons voor eiken aldaar aangevoer den slaaf of slavin. Aangezien die inkomst van den Sjahbandar beruste op »een •oude usantie, waar van den oorspronk niel kon werden aa ngegaan", en door zijne voorgangers «van immemorable tyden »al', buyten publicque tegenspraak ofl oppositie van iemand, • was genoten", bepaalde de Begering: «de sabandhaers van •dat douceur te laten blyven jouisseeren om trend alle soda • nige slaven en slavinnen, die met 'sComp' schepen off parti •culiere vaartuygen voor d'eerste maal werden ingevoerd en «dus ook subject zyn een boete off redemtie geld van tien •rd s voor yder aan de Comp e , volgens de resolutie deser •regering van den 19"' November anno 1720, mits dat de »sabandhaars niet alleen zullen gehouden wesen den invoerder, •des gerequireerd werdende, daar van quitantie te verleenen, •maar ook geen voorkeur, praeferenlie of iels buyten des «zullen mogen pretendeeren, 't zy onder den naam van oude «usantie ofte onder welk praetext het wesen mogte, en zonder •eenige distinctie, of den invoerder zy een Europees of inlander, »'sConi|) s dienaer of burger, sub poene van verbeurte der «viervoudige waaide len behoeve van de diacony armen en «correctie daer en boven naer exigentie van zaken". 1 Oclober. Reglement voor het buiten-hospitaal te Batavia. Dit hospitaal had «weinig vrugl" opgeleverd, waarom de Begering trachtte dien toestand te verbeteren door te bepalen:
ZAAK-REGISTER. 850 Onder-gouverneur v/d acftd, de ma rine 476. 669. . -houd. 166. 446. 556-558. 715. (dagehjksch), 303. . -Meeren, 241. '242. '785. • -koopmaü, 64. 70. 105. 113. 163. 173. 192. 238. 296.297. 314. 321. 342—344.388.394, 406. 40H. 409. 415. 117.419. 424. 426. 427. 431. 432.435. 436. 457. 459 464. 467— 470. 472 474. 481. 487. 489-491. 619. 620. 636. 646. 689. 690. 746. 776. 777. 784. 785. 793. ■ -kruipen (de Conip*), 612. • -kuiper, 488. ■ -landraad. 735. ■ -majoor. 563. 564. 570-572. 574. 57(i 578. 587. 589. 596. 597. 5!19. 624. . -meesier. 389. 406. 408, 409. 417 419. 424 435,436,772. ■ -mijnen Coarp* handel), 502. . -officier. 45.87.530. 560.561. 563. 564. 568, 574, 575. 579—582. 586, 588, 589, 594. 601. 605. 619, 626, 627. 632. 680, 682. • • (marine), 647. • -scheiden (goed van kwaad). 19. » -stand, 144. 646. ■ -steking, 639. • -stel. 775. 776. • -stuurman, 89. 129. 150, 160. 299. 345. 390. 395, 107.410. 417. 419, 425, 476. 478, 479. 492. • -timmerman, 4,'iü. ■ -trouw. 191. 642. 790. • -trouwen, 790. • -waterschout, 51. • -wigt, 251. 255. 258. 264. 265. 313. 323. 514. 515. ■ -wijzen. 220. 633, 650. ■ -zeilmaker, 488. ■ -zoek (geregtelijk). 678. Ondiepte. 679. Oneerbaarheid. 221. Oneerhiedigheid. 321. Ongangbaar, 40. Ongebondenheid. 760. Ongedierte. 279. Ongehoorzaamheid, G 2. Ongelden, 188. 19:5. 199. 201. 204. 271. 322. 1560. 302. 897, 420. 551. 643. 044, 668. 670. 692. 693. > (ordinaire), 398. Ongeluk. 18. 37.220.222.284.324. 664. 697. Ongemak, 39, 741. Ongenoegen, 10. Ongeregeldheden. 180. Ongerief. 67. 740. 754. Ongezondheid, 531. Onhandigheid, 194. Onheil. 123. 221. Onkost-reketrmg, 447. 670. Onkosten, 145. 208. 322. Igeregtélijke), 311. (ordinaire), 445. (wettigfl), 291. Onkruid, 546. Onkunde 3. 244, 557. Omtalm, 118. Onmagt, 635. Onmondige, 57. Onoplettendheid, 24. Onordenleßjkheid, 217. 282. Onschuld, 500. Onschuldig, 24. 25. Onlliiedcn (plateel-bakkers). 733. Onlhijl. 219. Ontbijten, 357. Ontdekker. 762. Ontduiking, 664. Onterven. 29. Ontfutselen, 350. Onto, 23. Ontschepen, 653. Ontslaan uit Cornp» dienst. 10 301. Ontslag, 184. • -briefje. 600. Ontsluiten (gevangenen), 447. Ontvang, 451 (getiA 201. 203.204.296. Ontvanger, 689. . ' -generaal 3, 03.184.200. 297. 310, 338. 352. 457. 591. 593, 718. • v. Bomenen. 466. gen. der domeinen, 660. Ontvaren, 158. Ontvreemden (geld), 765. Ontyden (bij nachten). 109,110,765. Ontzag, 244.
ZAAK-REGISTER. 851 Ontzet van manschap, 9. Onveilig, 755. Onvermogend, 143. 144. 293. Onwaarheid, '222. Onwil. 138 Onwillig 136, 139. 151. 173, 30 560. 646. 678. Onwijze. 28. Oog. '20-22. . -lid. 22. . -luiking, 795. Oogst, 711. 734. Oogsten (werkw.), 176. Uur. 16. 20. 566. 620-622. . -krah. 787. 788. . -log. 9. 73. 127. 625. • -versiersel. 242. Oosterling. 649. Oostmouson, 708. 713. <3/. Opbod, 97. 800. _ Opbreng-loon, 287. Opdragt van vaste goederen. 321 330. Opening van kisien. oir/ . 745 Opgave iaarliikschel. 311 iUi. 202. 205. 225, 229. 21: ;i,'iii. 104. 415, 418, 423, 43 434, 151, 610, 703. Ophoogen (tand . 178. Opium, 191. 347, 503, 510. /< ook: \ni|ilii i. [vervalschte , 54, 96. Opkoop, '709, 710. Opkoopen, 156, 801. Opkooper, 707. 711. 713. Oplees-rol, 335. Opleggen (iets voor <l nden dag 245. Ol m. 80. 365. (jaarl. , 52». Opnemen feene kas), 280. Oppasser, 309. 334. 594. 737. 78! 788 il r-chirurran, 48. 115. 116.24. 11 312. 315, 342, 388.389.39- 400 409,416.424,432,483- 485. 492. 532. 637. 777. . -comnii-sarissen v/d lib. gil 107. . -directoraat. 505. ■ -emripage-n ster, 00. HE ll¥.23(i. 278. 289. 291 338. 343, 352. 475. 59; 600. 680. . -Gouv. Gen., 127. 199. Opperhoofd. 54, 136. 139. 143. 164, 300. 339. 346. 363, 432, 458-462. 464-467. 690. 691. 794. \ 'li gen. soldij-kant, 84. '289. 301, 322. 600. 647. 663, 694. v. Japan, 296. • -koopman. 10. 103. 113, 147, 148.162—164,192, 233, 245,314, 336, 339, 340, 388.392. 394. 406.409.415. 418,424.427.456- 461. 470,486.491. 517. 518.532.689. 690. 775.779.781. 782. 785—793. v |, kast., 63. 121. 187. 208. 296. 338.365.531. 545. 554, 556. 576.579.591. 593. 013. 640 • -kuiper, 479. 488. ■ -mandoer, 407. 490. • -meester, 418. 427. 772. -scheeps-timmerman. 488. • -stuurman, 89. 256. 25». 209. 345. 476. 478. 479. 486. 489. 492. 517. 550. 053. 777. ■ -zeilmaker. 479. 488. Opschommelen (impotente zeevaren den), 17 Opslaan, 240. 511. Opslagen, 530. Opsluiting. 223. Opstaan. 579. Opstal, 175. Opstand (Chili.), 175. Optrek, 619 Opvat-loon, 534. Opvatten [zwervers), 637. Opveilen, 81. 635, 803. Opveiüng, 766. Opvoeding, 217. 767. Opvoer, 707. 708. Opvolger. 748. Opwippen (eene balans), 519. Opzenden naai- Batavia, 90. Opzending naai- Batavia, 328. Opzet (hoos). 20. Opziener v/h alk. beestiaal,sl,7so. drr boeken, 076. v/d hal, 4. \ piaanwen. 719,721,723
ZAAK-REGISTER. 852 Opziener v/d rijstmarkt, 51, 297, 615, 698. Opzigler, 344. 465. 489. 490. 542. 558, 731, 757. Orang-kaja's-feest, 399. Ordonnantie, 16, 92.114 - 116.118. 156, 451. 452. 546. 549. 594. 599. 620. 646-648. 681. 702. 772. (verloren), 93. v. betaling, 117. •sergeant, 569. Orclre-boek. 559. Organist. 474. 675. Onginalia, 715. Ürimont, Zie': Nbrimon. Orkaan. 748. Ornament, 335. ■dragers, 336. Os. 130. Oud-commandeur, 85, 162. ■ -directeur, 102. 242, ,".93. 775. 782. Ouderdom. 143. 443. 596. • -ling. 167. 320. 342. 776. Ouders; 17. 25, 28. 29. 496. 767. 787. 796. 797. Oud-gpuverneur, 162. 173.241.242. 590. 593. 002. 775. 779. 782. 784. 788. . -Gouv Gen.. 590. 592. • -opper-koopman, 163. • -Schepen, 119, 336. Overdaging, 368. 378. Overdragen feene rekening), 230. Overdrager 344. 463. 465, 467. Overdragt, 739. vim administralièn, 79. 80. Overgang van eigendom, 178. Overgave van wapenen, 594. Overheid, 15. 16. (hooge), 624. Overkomen naar Batavia, 280. Overlading, 281. Overlast, 624. Overledene, 215. 336. 337. 548. 594. 692. 693. 780. Overleg. 194. Overloopen. 171, 625. Overlijden. 132. 134. 135.214,230. 241, 298, 373, 557, 610, 668, 686. 687. Overnachten, 584, 658. Overscheep, 97, 800. Overschepen, 658. Overschrriving, 175. 178-180.226, 228. 230. 329. Overspel, 24. 25. 166 Overspeler, 25 Overste, 603. 632. Overstroominp, 301, 535 Overtreder, 27. 743. Overwal. 96. Overwaller, 30. Overwigt. 155, 156, 511, 691. Paal. 284. 286, 288, 325, 536 539. Paard. 7. 27, 29.119.130, 284. 324. 115.775-777.779.782.783. 790. 794. . (te). 778. 794. Paai denstal, 714. 758. ■ -stoeterij. 168. -tuig. 775. 776. 779. 780. Paarl d'amour, 120. Paarlen, 144. 786-788. Pacht, 73. 99. 101. 102. 104. 100. 108. 123. 12.".. 140. 154. 285, 291!. 299. 300. 305—308, 313, 451.614,615,617. 631. 635. 671. 672, 682. 704 706. 708.717.743.744.766, 768-770. 777. 778. 782, 783. 802. der waskaarsen, 70. • -gebied, 672. -penningen, 106, 306. 634, rOS, 716. 776. -voorwaarden, 2. 3. 69. 70. 104. 106. 174. 181, 280. 2113. 305. 318. 352, 556. 612. 615. 671. 677. 680, 683. 70.".. 706. 718. 732. 765. Pachter, 2-5. 69. 70. 82. 95. 97. 101. 103. 106. 108. 109. 111-113. 123. 124. 164. 181, 199, 269. 285. 293, 294. 300. 306 309, 318. 352. 612. 614. 615. 634, 63.".. 672. 679. 680. 682, 705. 708. 717. 718. 726. 733. 744. 745. 765. 768 771. 796. 800. (achterstallig), 310. Pachters-briefje, 269, 307. Padi. 13. 43. 168. 176, 199. 247, 262, 325. 623. 696. 714. 758. ■ -dief, 27.
ZAAK-REGISTER. 853 Paili-oogst. 415. . -tienden. 423. . -veld, 140. 732. Pagger, 26. Pak. 745. Paket-vaart. 684. Pakhuis, 93. 264. 397. 537.616- 618. 654. 655. 663. 668. 669, 741. 747. [Comp»), 185. 209. 445. Ui;. 511, 684, 698, 713. ■afecheep-boek, 516. ■boekhouder, 463. -huur. 744, 747. -i ster, 156. 250, 255, 257. 259. 264- 266. 296. 341. 343. 360. 461. 464-467, 512. 513, 516-519. 689. Pallas, 749. Pm. 563. Pand. 231. 236. 312.332.631,632. . -bewaarder, 232. 352. Panembahan. 47. 620. Panggong, 683. Papesray, 372. Papier, 66. 225. 229. 355,398. i 11. 428. 437, 728. . (gezegeld), 762. _ (-rn.il formaat), 336. (ongezegeld), 548. . -ki-'l. 673. Papieren Comp*), 327. [secreeie . 280. Parade, 39. 561, 564. 567, 568, 574, 575. 579. 580. 583, 602. 605, 625. 627. 631. -~laals. 562. 563.571,579, 584. Parapheenler. 243. Parcalkm. 434, 652. 764. Pardon, 16. Pardonueren (iemand van hoogen rang), 21. Par,wd. 563.570-572.577,584-586. Participant, 75. 189. 192, 229,234. 270. 504, 506. 641. Participeren, 225. 268. Particulieren. 57, 79. 83. 122, 137. 140. 141, 144. 155, 168, 181. 185. 189, 009. 213, 235, 270. 303, 330, 608, 612, 664. 684. 710, 743. 764. (geassocieerde), 502. Partij, 91. 92 advers, 166. Partijen (litigerende). 738, 739. (bij kleine) verkoopen, 122. Pas. 4. 12. 14, 43. 77. 200—205. 243 244. 271.351-354,386. 451 494. 495. 688, 713, 722, 728. (den) afsnijden, 165. Pasar. 51. 180, '308. 621. 675,704. 705. ■ -dag, 737. ■ -houder, 181. 307. 308. Paseban, 30, 622. Paspoort. 625 Passage, 107, 303. 627. (enge), 324. Passant. 724. Passement. 512. 518, 781,785,787. 789. 794. Passeren, 171. 561. 623. (eetie acte), 796. Passie. 110. Passo. 349. Patholen, 122. Patiënt, 86, 116. 295. 298, 312, 484, 542. 582. Pairia (naar) vertrekken, 594. Patriotten, 127. Patrouille, 572—575. Patrouilleren. 585. Pauk, 605. 792. Pauker, 605. Payement. 3. 40, 41, 280, 763. Pecceren, 587. Pedati, 324. Pede libero, 248. Peeuw, 72. 252, 259. Peil. 54. Peilen (vaatwerk), 516. Peloton, 560, 561. Pendente liie, 328. Pending. 787. Penne (bij de), 469. -voerder, 355. Penning 228, 756. 757. (20'), 177, 178, 386, 404, 415. 423. 434. 451 (50»'»), 127, 134.141,142, 160, 167, 189. 702. Penningen (uitstaande), 140. Pennist, 103, 116. 322, 352, 388. 406, 416, 424, 468, 489, 490, 636, 782. 785. Pcnnisten-kas, 334.
ZAAK-REGISTER. 854 Pennisten-kavalerie, 64. -tafel, 333. Pensioen. 129. 139. Peper, 50. 59. 61, 120. 155. 156. 168-171. 247. 251, 253, 256. 262,293.312.316,318. 326, 350,351.353.385.394. 396, 410. 414. 440. 493. 512. 519.556,635.665,729-731. -boom, 170. -cultuur. 59, 61. •plant, 607 • -ranken, 59. Perceel, 177—179. 184. 558. Perkenier, 403-40"). Permissie. 111, 112. 183. 615 (schriftelijke). 306. 766. (speciale). 779. -briefje, 75, 183, 285. 286. 666.' Perpeluanen. 316. Personeel, 314. 772. Persoon (hekend). 752. • (taalkundig). 533. Personen ( vrije). 283. 284. Pesl. 773. Pho en lopho, 300, 765. 770, 771. Piek, 17, 19, 161, 590. . -houten. 246. Pik. 279 Pilaar. 326. Pinang-geJd, 211. Piplimoel, 254. 262. Piquet. 570 Pistasjes. 202. Pistool. 749. Pige's, 99. 100. 802. 803. . (Ralische), 125, 771. . (looden), 125. Plaats (belegerde), 625. van bestemning, 278. Place d'armes. 532. Plakaat, 16, 587 Plan (primo). 6. 45, 522. Plank. 643, 644. Plant, 008. Plantage, 174. 178. Planten fwerkw.), 13,43,176,547, 581, 626. 630 Planter, 709. Plateel-hakkcn, 733. Platteland, 10. Plaveidsel. 239. 283. 284. Pleureuse, 241—213. Pligtverzuim, 256. Ploeg, 114. 118. » -VG6, 184 Pluimvee'. 27, 130. 168. Pluksel, 310. 455. Plunderagie, 724. Poel. 535. Poeljoek, 254. 262. 317. I'oiriL d'Espagne, 781. Polemieten, 316. Politie, 160. 431. Pomphout. 540. Pond-goedéren, 93, 106, 256. 316. 512, 556. Poort, 1. 162. 163. (de) ontzeggen, 581. ■ -geld, 95. 798. . -wacht. 567. 578. Porcekin, 71. 82. 120. 129. 397, 411, 420. 428. 445, 651, 733. Portie (legitimc), 376. Portier, il 7. 210, 490, 569. 585, 594, 775. Portionarissen, 77. Post voor praauwen, 719—724. Posleeren (zich). 708. Posteriteit. 147. Posthouder, 13, 39, 598, 755. ■ -kantoor. 686. Postuleren, 321, 498, 543, 544. Pot, 349. Potentaten. 140. 629. Potia, 783. Pouvoir, 760. Praal hoop:. 791. Praauw, 107, 181. 199. 534, 720. 745. 769. -maiang, 272. 685. -voerder. 297. 344. 718. 721 723. 725-727 745. Pracht en praal. 773. 795. Practiseren (interna), 312. - PraetHsfin,W, 193, 312, 321. 340. 341, 483, 484. 541. 542. 548, 559, 692, 693. (1«). 483. (inl.), 116, 118. 298. Praclijk van renten, 498. Piaciijken (bednegeUjke), 54. (kwade), 555. 681. 709, 760. Praeceptor. 320, 327. 342.473,476. Pracëiiiineiiliëii. 768. Pfteses v/h i'ull. v. diakenen, 645. Precautiën, 165, 512. 513. Predikant, 129. 219, 310, 314, 380,
ZAAK-REGISTER. 855 388, 394, 396-398, 406, 409, 416, 418. 420,424. 427,472, 492, 669. 695. 796. 797. Preferabel, 182. Preferent. 692. Preferentie, 39. 40. 85, 102, 376, 641. en concurrentie. 548. Premie, 16, 89. 90. 366, 445, 447, 493. 637, 640, 663. Prerogaüven, 171, 188, 240. 324, 741, 744, 747, 767, 768. Presentatie, 200. van eed, 51, 82. Presenteren beweer), 559. 561, 564-569, 578. 583—585, 590— 593, 597, 601, 602, 604, 605, 607. President v/i Bank-cour., 225,227, 230, 231. 233—236. -curator, 845, 599. v. Heeuir.. 183, 665. -landraael, 30. V/h Moorsche hosp., 117. v/d Raad v. just., 1, 10. 336—338, 470, 570,590, 592, 602. 775. 778. 779, 781. 782. 784, 786—788. van Schepenen, 576. Pretensie. 185. 737. 743. 759. (geredelijke), 692. Pretext, 620. Preuve (ter). 164. 456, 458, 460. Priester. 15, 17. 19. 26, 165. (Mali). 754. Prince-vergadering, 562. Prins, 140. 445. 606. 621, 629. Prinses-douariéro. 240. Prins-regent. 81. Prinsen (rebellerende), 67. Privé (in), 50. Privilegie, 11. 42.97—99,125,169. 182, 183. 268, 502, 504, 533, 534. 655. 713, 747. 748. 759, 800—802. Privilegiën (Homp»), 367, 375, 378, 379. Probabiliteit, 693. Procederen, 374,375,377.500.660. 752. Proeedido, 442. Procedure, 3. 18. 209, 249, 548, 549, 749. Proces, 34, 57, 91, 92, 141, 158, 548, 628, 736, 759. Proces (zonder figuur van), 288. -kosten, 91. Procuratie, 133, 374, 376. 505. (notarieele), 143, 145 Procureur. 83. 91. 02. 200. 296 331. 343, 365, 356. 498, 543' 544, 548. 550, 777. Producten, !17. 168. 169. 239. 240 314. 720. 731. 800. bovenlandsche), 67. ('s lands), 325.' Proeven, 515. 516. Professie, 759. Prolixiteit, 02. Prolongatie. 10. 503. 634. Promotie, 456. 481. Pronk (Ie) stellen, 792. Pronkerij, 404. Prooi, 15. Propheet. 15. Proponent, 314, 340. 473. Proseliet, 767. Prostitueren. 532, 687 Protocol, 178, 231. Provisie, 506, 668. 670. • -gelden, 620. ■ -rekening, 365. • (bij), 249. (met) bezwaard. 264. Provisiën, 447, 656, 700. 701. (bedorven). 259. Provoost. 480. 581. 594. 626 Pruik, 669. Prijs. 4, 68. 72, 266. 508,531, 620, 642, 643. 729. 730. -bepaling, 155,245,497. 665. » -courant. 141, 364, 387. -verhooging, 497. Punch, 542. 746! Punclercn, 359. 364. Punt, 446. van redres. 609. Pupil. 132, 133, 152,166,276,377, Pupillen der Weeskai , 65. Puree, 49, 61. 64, 266, 275, 309, 327. 333. 356. 547. Purgeren (zich). 500, 743. Put. 1». Puije, 163, 582, 583, 587. 597, 601, 604. 605. Pijn, 23. • -gelde», 31. Pijper. 315, 562, 583, 600-602, 605, 639, 640.
ZAAK-REGISTER. 856 Quadruplum. 3. 55, 654. 656. Quotisatie. 758. Quotiseren (ingelanden). 302. Raad (Chin.). 762. (eerstel, 49. • (hooge). 735. • (inl.), 735. • (justitieele). 242. 499. 620. . [politieke), 83, 136, 163,242, 628, 029, 689. • v. Indië. 49. 139. 153, 161, 338, 547, 570, 577, 590. 592. 001.(102 005. 775, 778, 779. 781, 782. 780,788. 794. » « » (extra-ordinair),32s. • van justitie, 1. 9, 10, 30, 50. 51, 56. 74, 82, 83, 91, 143, 158, 163, 165, 200. 208, 239. 241, 242, 248, 249, 257,281, 288—290. 292. 310, 321, 328—330, 338, 350. 366, 367. 373, 37», 380, 470. 471.498, 501, 544. 575. 580, 582,587, 591. 592, 603. 610, 001,764, 779, 782, 784. . v. politie. 193, 264. 266,362, 38/, 454, 551. • -kamer, 447. 448. Raadslid, 398. 420. 452. 089. ■ -persoon (burger), 447. Raadzaal. 83 Raam, 530. Rabat, 500. Radenmaker, 488 Radix China, 254, 262. Ram, 757. Rang, 17. 69, 89 143. 161. 163. 182. 233, 245.299.312.320. 336- 340, 342. 390. 005. 619. 691, 743. 746, 748. 779. 781. 784, 788, 789. (hooge), 21. Rantsoen, 88, 115, 193. 293, 311, 325. 361, 393, 396, 409, 418- 421. 427. 429, 432. 436. 438. 444, 447, 531, 541. 542, 032. 700. 701. 771. Rapport, 580, 583, 584,586,594— 596. -cedul 577. 578. -ganger. 595, 599. Rapporteren, 564, 567, 574, 578. Rariteiten, 129. 140. 512. 547.612. li;is de Marocco, 317. Ratelwacht, 287. Rawa, 535, 530. Reaal, 327. Recepis, 167, 232, 312, 544. Recept, 542. Rechute, 87. Reclame. 183. Recognitie, 172. 177.292,402.413, 422. -gelden, 297. 298. -penningen. 269. 352. Recolleren. 258, 737. Reconvalescenten, 87. 598. Reeruten, 541, 595. 590. 639. -wacht, 593. 596. Recruteren, 521, 528. Rector v/h seminarium. 793. Redemptie-geld. 08. 09. 85, 101— 103, 206; 208.209.306.405.615 Reden (politieke), 754, 761. (wettige). 645. Redoute, 162. :tB3. 446. Redres, 244, 452. Reede, 520. 595. Reeder, 354. 618. 659. Refrenatie, 282. 773. Regaal, 612. Regen. 380. Regenen, 560. 567, 570. 579, 583. Regen-mouson, 39. 357, 686. -sai/.oen. 69. . -tijd, 535. 539, 541, 583. > -vlagen 09 ■ -weder. 784 Regent. 29. 30.36,01.07.125.126, 137, 168, 170-172. 177. 239. 240. 247. 324, 432, 449. 035. 642. 695. 099. 708-713, 730, 731, 739. 752, 756—758, van het stads-logement, 741, 742. 744. 769. Regentes, 173. Regentschap. 168. 171. 686. 735. 739. Regiment 003. Register, 365. (publiek). 224. van suikermölens, 11. Registreren (aan boord het passe rende), 237. Reglement op de administratiën, 89. Bank van leening, 240.
ZAAK-REGISTER. 857 Reglement begrafenissen, 793. benoemen en ontslaan v. Comp' dienaren, 456. buiten-hospitaal, 85. Chinezen, 67;!. collationisten, 333. . exercitie. 559. geperm. bagage, 64. in- en uit-weging, 510. kh>in regel, 113, 71 I krijgs-kas, (i'.il. lijkstatièn, 335. middel v. beslaan, 155. mil. honneurs. 49. 161. Moorsche hospitaal, 11-1. onderwigten, 251, 323. op de slaven, '281. op hel schutten, 107. reparatiën. 313. stads-logement, 740. verstrekking ran medicij nen, 454. VOOr passers. 180. wajang en tandak, 110. » huis. 209. Regres, 143. Regt [Romeinsch), 370. 375. ■ doen, 743. (geen) doen, 12, 42. . (te stellen < -verkrijgende, 748. • (inkomend), 5, 69, 73. 191, 199 268, 269, 280. 352, 556, 680. 732. . (uitgaand), 69. 73. 103, 191, 199. 306. 654. 715. Regten (in- en uitgaande), 2. 101. 614. 617, 705. 708, 744. 768. Regtbank. 30. 32. 91. 736. 739. Rerter 2. 18, 19, 21. 24. 90, 92, 159 165, 166. 248. 249. 266, 629. 630. 753. (dagelijksche), 143, 761. (eigen). 29. Regtsmagt. 289. 329. Regtverkrijgende, 42. Reinigen. 4. 537. Reis, 294. van zes maanden. 697. • -ongelden, 445. Reiziger. 369. 745. Rekenen. 650. Rekeninff. 91. 359, 361—363. 365. 548. 551-553, 715. (aparte). 322. Rekening (jaarüjksche), 313, 645. (voorjarige), 448. -courant, 211, 229. van soldijen, 360. 361. Rekenschap geven. 29. 117. Rekest, 155, 301, 321, 355, 356, 491, 495. 75a Rekeslrant, 522. Relegeren naar hel eiland Edam 688. Relief, 378. Religie, 219, 220, 323, 623, 684. 741. 742, 754. 768, 797. (Protestantsche); 478. Remhoursement, 2. 304. Rembourseren (afgenomen geld), 723. Remis, 1211. Remitteren (geld), 659. 703. Remonstrantie, 796. 797. Rendement, 121,179,185.193, 208. 364, 448. eener pacht. 106. Renovatie, 139. Rente, 192,230-232, 234, 235.267, 332, 641. 642. • -loos, 224. ' Renvooi, 355. Renvoyeren. 33, 761. Reorganisatie, 521. 636, 689, 772. Reparatie. 107, 109. 279. 302, 313, 360. 361, 399, 411,421, 428. 437, 445, 446, 536. (capitale). 175. van Comp' schepen, 609. Repareren, 174, 196, 445, 633. Repartitie, 271. 690. 691, 729. Repatriëren, 473,476,479.481, 485, 491. Repeteren bij conclusiën, 200. Reprimande, 223. Reprocheren publiek). 15. Requisit, 47. Reserve, 593. 665. Resident, 62. 161, 163, 296, 437, 159, 462. 464—467, 494. 501, 643, 644, 690, 691. 698, 699. 704. 705, 709, 710. 712, 713. 717. 772. (sub-altern), 164. Residentie, 164. 685. Resisteren (zeerovers). 685. Resolutie v/d flooge Regering. 545. Respect, 588. Responderen (voor leinanil , 285. Restant-briefje, 771, 772.
ZAAK-REGISTER. 858 Restanten, 217. 247, 358,359.361, 363, 551, 552. Restitutie, 759. van eeld, 1. Resto (pro). 160. Reramptie, 91. Retouren, 267. 438. 441. 440. 642. (Ind.), 119-121. Retourneren naar patria. 246. Retourschepen. 71. 250. 310. 455, 477, 609. 635. 748. ■ -vloot. 85. 475. 545. Retraite, 570. 571. 574. Reuk (vunse), 546. • -bast. 497. Reveille, 561, 571. 574. 585. ■ -klok. 218. Revolte, 533. Revue. 224. 550. (de) passeren. 674. Rhabarber, 541. Riemhoulen, 246. Riet, 18. • -gras. 58. Rigeur. 2. Rigtsnoer, 165. Ring. 520, 677 ■ -kraag. 335, 560, 563. • -muur. 701. • -weg. 30'! Rinquet. 52. 53, 107.600,601.604. 605. 607. Riool, 537, 538 Risirn. 141. 439, 411. Ritmeester. 7. 330. 340. 528, 520, 605. 763. 781. 782. Rivier. 18. 43. 131. 140. 657, 800 (bevaarbare). 731. -zand, 324. Rivieren op Java, 07. Robust 212. Roemaals, 434. Roer, 196. . -slotenmaker, 300, 407, 416, 425. Roest. 413. Roffel, 49. 162. 164. 568, 590. Rogge. 254. 262. Rok, 213. 216. 241. 530. 638,669, 770. 784, 785. 788. 789. Rol, 31, 34, 42. 559, 580. 673, 071. 739. . (aparte), 783. . (getrouwden), 648. . van autorisatie. 695. Rotfag, 499. • -lezer, 580 Ronde, 222. 571, 572. 574, 587. Rondvoeren met een bordje om den hals, 021. Ronggeng. 110—112.278.305.308. 309. 313, 347,348, 615, 765, 766. Ronselen. 183, 742. Roof, 158. Rooimeester, 51. 297, 344. Rooijing, 304. Honken. 570. 1126. Ropij. 17. 613. • -munt. 65, 124. Rosam-aloe. 254. 262. Rotan. 536, 580. 779. . -knop. 399. . -slagen, 284, 286. Rouw. 241. 780, 781. . -band. 241. ■ -degens. 241. ■ -goed, 601. . -mantels, 297. ■ -wagen, 601, 793. Rover, 27. Roverij, 354. Rozewater. 254. 262. Rug, 287. Ruigte, 535. 546. Ruim van een scbip. 279. 516. 518. Ruinax-worteJen, 254, 262. Ruïne, 731. Ruïneren (zich), 110. Ruiter. 315, 529. Rumoer maken. 286. Rupture. 674. Rusie, 579, 581. Rust-gage, 490. 401. 493. Rijden. 778. 779. 781, 792. Rij-cquipage, 632. Rijken. 33, 36. Rijks-besi uurder. 606. '. -daalder, 327. 387, 555. . -grooten, 351. Rijpaard. 64, 781—783, 794. Rijst. 4, 13, 43, 67. 68. 71.72,96. 104. 140. 176,180,209—211. 245. 253. 254, 262.310.311. 310. 325. 346. 355, 386, 394, 395, 397. 399. 404. 410.411. 414. 419. 427. 436-438, 497. 542. 615. 623. 637, 649. 653. 664. 670, 677-670. 683. 691. 699.700.707,709.711-713, 799, 810.
ZAAK-REGISTER. 859 Rijstcultuur, 710. 712. ■ -gebrek. 695, 698. ■ -gewas, 168. . -kooper, 709, 711. . -leverantie. 126, 708. 712. 1 14. . -markt. 816, 684. • -pasar. 664. . -prijzen. 677. 699. . -veld. 536. . -verkooper. 678. Rijtuig. 118. 119. 130. 284, 324. 445] 664. 775-780. 789. 791, 794. Sacrament (11.), 707. Sacae, 120. 386. Saguweer, 386. 415. Saisoen, 247. 684. B( . Ml Salaris, 92, 116. 176.204.210.234. 235 292. 321. 449. 498. 506, 544. 644. 669, 685, 692. 727 Salariëren (bedienden). 230. Saldo, 229. 230, 614. Salempoeris, 217, 317, 386. 404. 414, 423, 434. 611, 652. /64. Salpeter, 120. 155. 254,'263, 265. 313. 318, 518. Salueren. 161. 561. 590. 601. 602. 604. 606. 607. Salut, 162, 592, 604-607. Salvu, 602, 605,_ 607. Sampans, 87, 657. Sandelhout, 254, 263. 316. Sapanhonl. 120. 251,254,263,316. Sarassc. 788. Sarong. 216. 288. Sassafras, 403. Satisfactie, 284. 588. Sauvesarde. 625. Schaal. 93, 511, 519, 520. Schaamte, 23. Schaap, 27, 29. 130, 320, 757. Schaaraehte, 71, 265, 346, 613. van rijst, 700. . geld. 66. Schade. 71, 175, 221, 230, 247, 250 265. 300. 301, 675, 706, 747*. 754. 766. 117, 154. Schande. 754. Schatting. 146. Scheedemaker, 390. 407, 416, 425. Scheepjes-schelling. 124. Scheeps-behoeften. 251. • -boeken, 614. Scheeps-boekhouder, 647. ■ -bouw, 488, 609. -chirurgijn, 114. • -consumptie-rekening, 366. ■ -doos, 60, 266. 680. -journaal. 60. 326. -korporaal, 479. • -uiakerij, 130. • -officieren, 443, 701, 764. -opper-chirurgijn, 344, 484. -overheden, 93, 155, 156, 237, 252. 255, 256. 258. 278, 313. 323, 360. 511— 516, 518, 519, 607, 608. -raad, 56. -rantsoen, 670. -soldij. 188. -soldij-boekhouder, 344. 468, 680.'681. 693. 694. ■ -soldijen. 422. 429. 449. -timmerman, 389, 395, 406, 409. 416. 419, 424, 427. 486-488. 637. • -volk, 635. 693. ■ -werk, 480. Scheiden van zijne vrouw, 25. Scheiding, 495. Schelden. 222, 624, 742. Schelling, 3. Schelm, 631. . -stuk, 647. Schenden (vruchtboomen), 623. Schenkagie. 422, 429, 430, 449, 451. -goederen, 317. Schepeling, 86, 297, 311. 352. 442. 515, 518. 652. 658, 670, 681, 682, 693, 694, 697. 700. 701. 771. Schepenen. 9. 10. 51. 56. 68. 74, 83. 91. 143, 165, 175. 178—180. 186. 196. 208. 209, 239. 242, 288. 292, 305. 329, 330, 340, 347, 372, 471, 508. 536, 538, 5.')!). 582, 591, 616, 642. 660, 677-679, 724, 'tTi. 736-739. 751, 752, 776. v. Amsterdam, 368. Schepen-handel, 769. . -kennis. 140. 144, 231. Scherpregter, 390. 407, 417, 425, 471, 472. 492.
1751. J, MOSSEL. 86 Door den heere Gouverneur Generael gecommuniceert zynde, dat zyn Edelhcit, leu opsigte van liet buyten hospitael een en andermaal desselfs gedagten hebbende laten gaan over de nuttigheid en noodsakelykheid van dien, waar over de gedagten doorgaans zeer verschillend zyn geweest, ler zake hel selve wel als zeer dienstig en necessair voorquam voor de schepe lingen, die van de schcurbuyk aangetast, maar nog gaande en slaande, en andere impotenlen, die wel van hunne qualcn hersteld waren, dog het nog aan kraglen ontbrak om weder dienst te doen; dog d'ondervinding tot nog toe badde doen zien, dat hel selve niet seer b'antwoorde aan de verwagting, die men daar van uyl dien hoofde met reden koude forineeren, zyn Edelheid lot opheldering dier zake, zo van den eersten administrateur van de medicinale winkel deses casteels, als van de practisyns en verbandmeeslers van hel grote of binnen hospitael, berigl en elucidalie deswegen in geschrift gevordert badde, met speciale last om, by aldien d'aanhouding van bet eerslgemelde ziekenbuys by haar raadsaam mogle werden g'oordeelt, tellens op te geven d'oorsaken, waar aan praesum* tivelyk moeste werden g'attribueerl. dat het selve totnogtoe van zo weinig vrugt was bevonden, en de middelen om daar tegens behoorlyk te kunnen voorsien; in voldoening aan welk requisit door deselve aan zyn Edelheid waren gepresenteerd drie berigten, dewelke alle eenparig dicteerden, dat gemelle buyten hospitaal, mits dat 'er eenige nadere schickingen wier den gemaakt omtrend het /.enden van d'impotentenderwaarts, hel plaatsen der scorbutiquen apart of gesepareert van d'andere patiënten, het gebruyk van de nodige attentie, zo ten belange van derselver slaapplaatsen, als de spysen, ydcr zoort van zieken in het hysonder dienstig, etc, niet alleen van groot nut, maar selfs volstrekt noodsakelyk was ler bereiking van het voorgestelde doel, eensdeels ter zake van de hekroinpenl beid van het binnen hospitaelom daar inne zo veele zieken, als 'er by de komst der schepen uil Nederland aangebragl werden, behoorlyk Ie kunnen logeeren en ten anderen, ver mits het dooi - de grote menigte en veclerly zoorlcn van zicklens
ZAAK-REGISTER. 860 Scheurbuik, 86, 87. Schichtigheid, 324. Schieman, 479. Schiemans-maat 479. Schieten, 20, 291. 630, 631. Schietgeweer. 37 38, 195, 196, 630. 675. Schifting, 178. Schilder, 389, 407. 416. 424. Schilderen 744. 770. 778. 780. Schilderhuis, 537. 542. 507-569. Schildpad-hoorn. 2.">4. 2(>:;. Schildwacht, 163, 537. 542. 564 566, 579, 583, 584, 586, 591— 593. 625-627. 630, 632, 633. Schip, 140. 141. 204. 205 . (Cmnp'\ 62, 83, 85. 102, 236. 247. 270. 294. 306, 346. 499. 510, 009. 016- 618, 632. 650. 054. 057. 670. 672. 097. . (Eng.), 749. (Eng. 0. I. Camp»), 347. (Fransen). 749. (part.), 659 (passerend). 320. (Portugeesch . 012. . (vreemd . 549, 058 Schipper. 102. 103, 163. 245, 250, 341, 475-477. 486, 492. 517. 658, 694. 770. Schoen, 213. 210. 549. 580. 632, 638. 669, 780. 789. -maker, 375. School 182, 220, 399, (Chin). 533. -meester, 210. 217. 219. 220, 314. 399. 400, 408, 411, 424, 432. 475, 79;;. Schoonmaken (het weeshuis te Ba lavial, 221. Schoonmoeder, 25. School der maatschappij, 50. Schorsen (een lid in den Raad van Justitie), 356. Schot, 697. Schouder, 288. 559,563—560,568. 569. 577, 578. 584, 590-592, 597. 002. -strik. 788. Schouderen (scherp), 163, 104. Schout, 40, 184. -bij-nacht. 590. Schouw (Gomp*), 352. Schriftuur, 92. Schrflfcereedschap, 217, 318. 512, -kantoor, 676. ■ -meester, 669. . -tuig, 398.411.420,428.445 . -werk, 151. 297. 357. Schrijven, 212, 220. 050. 082. Schrijver, 205, 243. 355. 428. 594, 590. 7:!,'!. 783. (mil.), 482. 636. Schuilnest, 109. > -plaiils. 754. Schuit, 115, 057. Schuld. 120. 131. 140. 184. Schuldboek, 10. 639. Schulden kwade). 361, (uitstaande), 361. 452, 454. Schuldenaar, 29. Schiitboora. 181. . -deuren, 53, 54, 198, 732. . -sel. 781. Schutten. 52—54. 197. 198. 539. Schutterij, 343, 344, 346. Schuur, 130. Scorbutiquen, 86. Scriba, 29, 31, 34, 431, 434, 465, 472. 045, 090, 691. Scribent, 314. Scrupuleusheid, 141. Secreet houden, 145. Secreta. 31, 32, 34. Secretariaat, 450, 459. Secretarie. 388, 397, 406, 416. 424, 472. (generale), 62, 239,333. 339, 460, 462, 467,468. 666. 676. v/d Baad v. jusi , 548. Secretaris, 736. fJav.), 29, 31, 34. v/d bank cour., 342. v,d bank v. leen., 463. van lloedclm.. 63, 341, 342. 463, 770. v/d Chin. raad, 187,762. v/e coll. v. just. 81,400 van Heemr.. 296. 341. 342. 461. 665. v/d Hoojre Heßering. 187. 241. 242, 325,334,337, 338. 456. 402. 590. 593, 602. 067. 775. 779, 782, 784, 788. . va» huw. * -11 kl. zaken, 63, 342, 403. 470.
ZAAK-REGISTER. 861 Secretaris v. politie. 461. 463 lii 7. 689\ \ ,1 Raad van just., 63, 339, 341. 470.' . v Schepenen, 63, 231, 331, 339. 311.470.556. 737. Weesm. 63, 275.339. 341. 460, 776. van we en comm. zaken, 63. 296. 342. 470. Secreteren, 148. 660. Secretesse fin), 6/9. Secun.le. 143. 162.388.397.420,431. 437. 159. 4112.461.466,690.691. Securiteit, 235. Seductie (slaven-), 283. Sekreet-pul. 538. Sententie, 31, 249. 688. -hoeken. 34. Sentinel-huisje, 446. Separatie \:m tafel en bed, 166. Sequelen, 661. Sequester, 40. 331. 345. 374. 378. 379, 547 549. 692. 693. Sequestreren (boedels van Chin. pachters). 310. . 47. 114, 117. 118 Sergeant, 6—9. 47. 64. 151, 163 164. 315, 390-393, 395. 107 409,417-419. 425 427. 432. 434—436, 481 482. 491.492.522 528. 559. 560. 562. 563. .-,(15. 569 574. 577.578. 580. 582-587. 594. 596—598,600—605,620, 630 636. 644. 649. 738. 743. 772. (inl.), 182. 288. -Weeren-bewaarder, 640. Servituut, 169. 173. 176. 305. Se-;>ie. 619. 751. nemen 183. Sexe. 110. 28:;. 443. 673 . (mannelijke). 182, 218. Signatuur, 225. Siniok-1 1- 654. Siroop, 770 Sjahbandar, 5. 62. 75 75. 85, 97, 10'> 103 107. 201. 203 -115. 243' 306, 359. 459. 461. 464. 591 593. 604. 658-660, 666. 674. 689, 718. 722. 728. 733. 743, 747, 800. 801. Sjahbandar (Chin.), 635. Siahbandars-geld, 615. Sjahbandarij, 3, 95, 97-91), 125 126, 423. 494, 616, 634, 671' 672. 701. 798. WO 803. Sjees, 664. 682. Sjerp, 560, 563 Slaat, 20. 25. 29. 48, 79, 85, 103, 111. 129. 131. 179.205,216, 217. 224. 239. 280—283, 294 304, 307. 308. 310. 389—391, 400.403 407.412.416,417, 421. 424. 429. 435.438,443. 455.494.496,533.534.556- 558. 586, 632, 657, 675, 684, 710, 722. 734. 746,754. 755, 757. 780. 788. 793. (gewapende), 347. • .mij gegeven), 37. Slaan, 1/, 21. 22, 24, 222, 624, 630. 631. (munlen). 802, 803. • (pitjis), 125. Slaapmatje, 116. • -plaats, 86, 219. Slachten, 3. 104- 106. 174. 181 307. :!!!(',. 747, 758. Slag, 20. 284 Slapen. 541. 582, 625. 627. Slaper. 320. 327. 520. Slaven-jongen, 789 791. ■ -meid. 787. Slavernij, 798. Slavin, 85, 10.'). 2J6. 219.282,283 443. 556. 646, 684, 780, 781 78». 793. Slepen (lijken van ter dood veroor deelden), 667. SI I. 146. 233. 250. 511, 562 569, 570.574, 576.585—587.644. Slipdrager, 335, Slippermaker, 589. Sloep, 236, 400. 412.421,429.438, 447 Slokaii. 540. 732. Sloop, 216. SI 302. 304. 313.535,537,538, 732. ■ -platen, 254, 263. Slot, 146. 233. Slotenmaker, 339. 407. 416. 425 488. Sluik (ler). 657. Sluikerij. 67, 354, 494. 502, 608 651, 655.
ZAAK-REGISTER. 862 Sluikhandel. 352 • -handelaren, 76, 78. ■ -nest, 326. Sluis. 53. 197. 198. 308. 538. 539. ■ -wachter, 53. 198. Sluiten (gevangenen), 447. van boeken, 227. 230,235. 360-362. 451. 561. Smaad, 29. 282. Smeren met pik, enz.. 279. Smid. 236. 238. 389.407.416.425. 434. 637. S kkehverk. 722. Smoren (in waterl. 18. Snaphaan, 17. 413, 559. 560. 562. 563, 565—569.584.597. 602. 685. 749. -schoot. 576. Snoer, 786. Snoeijen (boomen in Batavia). 537. Snuisterijen, 99. 109.386.612.802. Snijden. 21. 23. Sociëteit. 75—77. 79. (gepriv.). 191. van commercie, 617. 655. Soesoehoenan, 603, 606. 612. Soldaat, 158. 284, 315. 326. 391 393. 395. 407-410. 417- 419, 426, 427, 432. 434. 435. 472, 482-484. 490. 492, 563. 565. 568. 569. 574, 575. 579, 581. 582, 586. 603. 624, 626. 627, 630.632.649,663,742,772. . (inl). 637. ■ aan de penne, 468, 695 S-ddalesque (inl.). 84. 335. Solidum (in). 634. Soldij, 50, 84. 89. 158. 195. 386, 400, 401,404,448,451,453, 471. 475.483.492.597.610, 627. 633. 639,649, 681. • (inl.), 648. . -boeken, 50. 84. 187. 444, 449, 451,453.454,550.55:!. 614. • -b0ekh0uder,453.461,463— 466, 472. 689 691. (inl. mil), 461. . -kantoor, 388, 397. 406. 416. 424. 487. 647. (gen.). 187, 289, 296. 322.339.458. 600, 681. Soldij-kantoor (inl. mil.). 344. 467. ■ -papieren. 84. . -rekening. 184. 256. 258. 264, 265. 269. 297. 298. 323, 393, 448. 614. 646. 647. ■ -visite-kantoor, 463. ■ -werk. 613. Solemniseren (een huwelijk). 165. SoUiciteur, 92. 498, 544.' Solventie, 693. Somab, 95. 97. 98. 798, BÜÜ 802 Sommatie, 139. Sommeren (diakenen), 646. Sortement. 611. Sorteren (katoenen garen), 644. onder den Raad v. just.. 10. Sortering, 71, 78. Soußet, 630. Soulaas, 733. Souper, 291. Sous-lieutenant, 328. 342. 481,521. 528, 529. 605. 747. 763. Souverein, 15. 16. 127. 161. Specerijen. 82, 120. 217. 254. 26:;. 266. :;i(). 318. 352, 394, 402. 104. 412. 413. 422. 450. 493. 519. 537. 555. 556. 671. Specerij-schip, 593. Specie van geld, 740. Specificatie, 364 -hoek, 444. Spectator, 308. Speculatie (ter), 31. S| thuis, 765. ■ -meisje, 791. -penning, 385. Spek. 263. 396, 410. 515, 663. Spel. 110, 154, 765, 766, 770. Spelen in het weeshuis te Batavia. 221. Spenen (kinderen), 166. Spiauter, 254, 263. 316. 512. Spiegel, 781. S|nlhi S e. 94. 255, 313. Spinsbek. 530, 789. Spion. 69. Spilsgarde. 624—627. ■ -roede. 630-632. Sponton, 162. 164. 560. 564. 565. 587, 601, 604, 606. Spot, 624. Sprei. 116. Spuitmaker, 489. Spijkers, 189,254,263,279,512,702.
ZAAK-REGISTER. 863 Spijs. 86-88. 215. 548. 569. 597. 632, 663. 692. 733. 745. (extra-ordinaire), 116. Staal'. 511. ■ -koper. 155. 255. 316. 493. 531. 665. • -ijzer. 245. 316. 350. Staak 15 27 Staal.' 245." 253. 254, 261. 263. 316. 702. Staat-rekening, 167. Stad. 140. Stads apotheker. 63. 88. 244, 268, 676. • -bedienden, 50. -buiten-barm. 231. • -chirurgijn. 51, 484. 642,676. ■ -collegie, 619 . -docter, 63, 119. 340. 676. • -drukker. 344. ■ -gra.ht. 107. 198. 537. 538. • -inkomsten, 642. ■ -logement, 769. ■ -ongelileii. 305. ■ -poort. 49, 499. 561,563.569, 570. 574. 576 57!!. 590.591. 644, 779. • -vendumeester, 62. 122. 123. 304. • -vracht, 725. 726. ■ -vroedvrouw, 490. • -wallen. 174. 53'). Staf-officier, 529. Slal-iiiigelilen. 445. Stampen (mei een geweer), 631. Standaard, 242, 605. Standplaats, 48. • -gewigt, 677. Slank. 87.'546. Stalen Generaal. 126. 499. 659. v. Holland en Wesi Friesland, 372. Statie. 778. 7'.14. • -paard, 778. Statuten v. Batavia. 329. 347. 372. 377. 549. Steen. 15, 297. 344. 630.631.728. . -bakkerij, 130. • -houwer. 488. Steken. 18-21. Stelen, 26. 27. 223. Stelling. 514. Stem (concluderende), 10. ■ hebben, 234. Stemmen (werkw.), 10. Stempel, 3. 40. 613. Stempelen, 013. 653. 764 Ster-anijs, 120. Sterfeeval, 195, 218. 374 ■ -Muis. 57. 311. 601, 602. 780 781. Sterfte, 348. 531, 534. 545 Sterkte (korte), 299. Sterven, 17. 18. 20. 27. 28. 214 536. 640. 780. Slier. 405. Stilstaan voor een officier], 581. Stilstand van gage, 10. 341. 343. ■ een suikermolen, 42. • tractement, 248. Stilzwijgen. 214. Stipulatie van intrest, 1. Stoep, 284. Stoften (wollen), 109 Stof-foeli. 403. • -goud, 153. 414. Si..k. 630, 631. Stoken (arak), 183 Stom. 22. Storm, (131. Storten (geld). 610, Stoten, 18. 20. 22. 222. 624 Straat. 104. 108, 286-288. 322.323 571. 575, 581, 627. 667. -schender. 27. 624. • -schenderij, 282, 623. Straf (domestiquei, 223 Straffen (werkw.). 587 Strand, 96; 535. 657.707.732,768. • -wacht, 74. 75. Stranguleren wegens gekwetste ma jesteit, 15. Streng. 775. Strik, 242. Stroom. 18. 520. Strooijen (bloemen), 791. Stroperijen, 67. Strot 18. Struikrover, 624. Stuage, 252. 516. 518. Studeren (in Nederland), 473. Stuiver, 3. 4. 10. (dubbele), 40. 41. Stuk (beklad), 321. ■ (officieel), 555. • -goederen, 2. 512. 656. Stuurman. 238. 314, 395.409.419 427. 435, 436. 511. 681. Stuurmans-knnst, 650 Stuwen, 512, 513, 516.
ZAAK-REGISTER. 864 Stijfzinnigbeid, 56. Stijgbeugel, 781. Subject (schadelük), 637, 662. (slecht), 760. 762. Subjecten (vile). 717. Subordinatie, 589, 773. Subscriptie. 502. Subsidie, 215. Substituut, 51. 471. 738. 762. Successie. 137. 178, 215, 735, 740, 753. Sufficance, 270. Suiker. 12, 14, 42. 72-74, 81—83, 96. 98, 100, 104. 12ii. 180, 245. 246, 254. 263, 268. 269. 306.317.380,410.512.017. 654.655.667.671.672.707, 744, 799. 801. (zwarte), 349. -cultuur, 41. -fabricatie, 81. 349. • -molen. 11—13, 42- 44,47, 73. 81. 130, 172. 179. 186. 268, 307 349. 682. 683. 696, 751, 754.755. 783. . -oogst, 380. -pakhuis, 341, 342. •pan, 349. ■ -plantage, 140. . -riet. 12, 11. 42. 623. Sultan, 190. 325. 351. 353, 620. 621, 688. 689, 715, 729. v. Bantam, 14. 4:;. 794. v. Cheribon, 61. Supercarga, 56. 339, 341,343.462, 658. Supernumerair, 9. • Superstitie, 323. Suppleren (Terbruiktegoederen),6Bs. Suppliant, 356. Suppoost, 133, 134, 152, 238, 689. (1«), 343, 364, 460, 462, 463, 545. 551 Surcheance, 634. Suspect. 24, 28, 186. Suspenderen, 248, 249. Suspensie. 206. 248. 727. Suspicie, 499, 743. Taal (Chin.), 533. . (inl), 460. 735. 739. • (Mal.), 533. . (Ned.), 218-220. 355. Tabak, 96. 100, 105.120.180.352 579, 626, 672, 707, 799, 802. Tabak (Clan.), 306. Tafel, 166, 745, 746, 781. ■ -gast, 668. ■ .geld, 691. ' ■ -goed, 215, 218, 445. • -onkosten, 668. ■ -servies, 129. Tak (jarige), 14. Takelage, 447. 609. Talent. 741. Tali, 165. Talmen door ml. zeevarenden, 686. Tamarinde, 120. 255, 263, 410, 541. 651. Tamboer, 315, 336, 391, 392. 407, 408, 417, 425. 432. 561, 562. 568,571.597,600— 603, 605, 625, 636, 639, 640, 772. -majoor, 562, 571. Tand. 23. Tandak, 110, 112, 154. 276, 278. 308. Tandil, 117. 118. Tandjoengpoera, 54. 198. Tangiri, 679, 768, 770. T; uu. 111. (vast). 69. Tapa, 621. Tapekir. 263. Taphuis, 285. » -nering, 183, 746. Tappen. 181. 285. 308. 770. Taptoe, 571. 573. 574, 580, 582, 585, 626. Tardance, 11. Tarra, 511, 514. Tarwe, 68. 238. 239,254,255,263. 319, 391. 763. Ta\. 110, 171. 682, 691. Taxateur. 178, 344. [gezworen), 145. Taxatie, 129, 130, 178, 215, 508. Taxeren, 141. 207, 208, 543. Teerling, 123. Tegenspraak, 329. • -weer, 174. Telling, 231. Tempel, 15. 26. T po, 562, 563. 566. 577. Tepel, 23. Termen (aanstotelijke), 331. (oneerbiedige), 356. Termineren, 735. 761. Termyn, 131, 132, 134, 136, 138,
ZAAK-REGISTER. 865 55 PIAKAAT-BOEK DEEL VI. 139. 144-146. 150. 153. 187. 240 241 400. 503. 508, 717. Testamenl ' 28, 20. 135. 143. 330. TesUteur, 135. 557. Testatrice, 135. Thee 57 120. 200. 281, 544. 651. . (vérvalsehte), 71. . .„ikai 71 . -sonrió, 71. Theorie, 478. 479, 498. v/d ïeevaard, 89. Tienden. 140. 164. 168. 404. 758. Timmeraee 300 309. 401, 411. 421 428 43'» 437. 445. 446. Timmerman, 45. 46. 189. 193. 236—238 315 389. 391, 392. 400 408' 416—418. 424. 426. 432. 434. (137. 772. „ Tin 120 120. 155. 255. 263. 316. 350. 351. 1153. 354, 493, 512, 51') Tipar, 13. 43. Titel 182. 200. 812, 328.336.339. 340. 842. 621. Titulatuur, 337. Tiaeng, 100. 758. Tjamboek, 18. Tiap, 172. 611. 652. 665. 757. Tjappen (werkw.), 5, 705. 764. Tjatjah, 95. 97 99. 793.800 802. Tjiauw, 679. 768. 770. Tochl eener prauw, 720. Toegewndheio, 795. Toefatings-brieQe, 762. _.„ Toemenggoeng, 68. 671, 699, 752. Toenaam 225'. 590. 508. 599. Toerbeurl 7:>7 Toestoppen (waterleiding), 732. Toeval! 80. ■ zi"t 217 Tokas 788 ' Tol 2 3 95. 96. 101, 102. 124— ' 126.' 140. 191, 205. 209. 852, 353, 405. 451, 615, 679. 704— 706. 716. 788. 745. 708. 770, 708. 800. , (inkomende), 69. Tolerantie. 766. Tolhek, 704, 707. . .huis, 657. Tolk 389. 407. 417. 426.470. 789. Tollenaar. 704. . -noori 95—99, 125, 126. 671. 704—706 708. 798. • -vrij 97. 102. 104, 306, 615. Tong. 15. 22. 23. Tonnen-geld, 201. 243. Tontiae, 142. Toom 285 Toonder, 227. Tooneel-spel, 083. ■ ■ (Cliin.), 110. 111. Topbaan, 4. 100, 104. 181. 285. &3. 294. 307. 308. 705. 770. 771. 802. 803. roppen (werkw.), 4. 285. 386. Touw. 447. ■ -pakhuis, 236. 237. • -werk, 279, 613. 650. Traagheid, 557. Tractement, 49—51, 129, 154,195, 248. 219. 200. 301. 321, 322, 328, 471. 473. 474, 482. 490. 530, 510. 607. 650. 660. 675. 678. 777. m ' (tractatie), 212, 668. ("raderen, 748, 746. Tra dlt , ie > ™- „ Translateur, 400. 466, 689-691. rransport, 140. 179. 220.280,232, 4 a6, 458. ■ irt), 80. over land, 78. ■ -gelden, 451. „, " 644 TruMpwttrea, 650, 748. Trap. 537, 001. Treil, 44/ Trein, 238. 602. • en oorlogs-onkosten, 45:;. ' -kosten, 430. Trek-paard, 782. " - We «-J? 7 M . Tnpang, 353, 610. Troep-af-slaan, 568, 584, 602. Trom. 164. 570. 590. 597. 002. 605, 631, 792. -pet, 605. 792. ■ -petter, 164, 315, 389.407. 417- 425. 480. 521, 528. 529, GO5, 625. 636. 772. 794. Trotschheid, 773. Troublen, 700. Trouw [goede), 519. ■ (kwade), 187. • -dag, 135. 791. Trouwen. 25. 72. 165. 174. 218 292, 495. 778. 790. 791. Trijp, 744.
ZAAK-REGISTER. 866 Tuin. «47. 110, 129. 140. 175. 240. 291, 303. 305. 347. 348, 536. 057. 004. 744. 765. ■ -beschrijving, 405. Tuinier, 104. Tuischen, 293. Turbeeren (dienaren v Gods woord), 023. Tweedragt, 221. Twist, 221. Tijd (verbonden), 628. 020. Tijds-expiratie, 209. Tijger, .'{f!. Uitbesteden (levering \;m slaven), 534. Uitbetaling, 83, 047, 648, 080, 693. San soldij, 89. i itdeeling, 234. Uitdienen (zijnen lijd). 628. Uitdiepen, 313. 536. Uiterlijkheden, 248. Uitgave, 451. Uitgaven (dagelijksche), 117. Uilgeven (zich '.uur vrij man. 756. Uithalen (van een rijtuig), 778. Uil kappen (bosschen), 185. Uilkoopen (zich). 686. 687. Uilkooper, 215. Uitkoops-prijs, 154. Uitlandigheid, 370. Uitmergelen, 716. 717. Uitmodderen (grachten van Batavia), 239. Uibnonsteren (herstelde zieken), 118. Uitplunderen (Engelschen), 640. Uitreis, 245. Uitroeijen 'specerij-boomen), 413. Uitrijden, 1. Uitschrijving, 84, 272. Uitslapen, 581. Uitspraak van een vonnis, 30. 500, 752 Uitstel". 227. 034. Uitsterven, 9. Uitventen (zeep. enz.), 109. Uitvlugt, 157. Uitvoer, 68, 69, 73, 83, 100, 101. 106, 120. 209. 349. 353, 380. 493, 550, 700. 707, 709, 710, 713, 730. 798—800. Uilwatering, 530. Uitweg zoeken, 78. Uitzet, 213. (587. [eld), 188, 230. Uitzoeken (slaven), 533. Uitzoetelen, 433. '740. Unie, 140. 148. 240. Uniform, 530. Usantie, 209. 709. 772. (gecimenteerde), 718. (oude), 85. Usus (ad pios), 134. Utile, 181. Vaandel. 161, 162, 242. 561, 590, 000-606. 625. Vaandrig, 6-8, 47, 72. 103. 163. 314, 315. 328. 336. 343, 391. 394, 397. 393.407. 409. 417. 419. 425.427. 434. 430, 481, 483.489. 492, 522-528, 562,575. 577. 590, 591.600-603. CM. 615. 020. 636. 049. 772, 777, 783, 784. (inl.), 182. 288, 550. (Jav.J, 735. Vaart. 404, 405, 536.608,688.732. . (onwettige). 351, 353, 354. ■ (part.). 651, 653. . (vrije). 75, 78. 79, 493. 608, 653. ■ van Chin. jonken, 350. 353. Vaartuig, 49, 140. 181, 197—200. 203, 204. 206. 703. (gezonken), 538. part.), 243. 270, 276. 618. (suspect), 660. Vaarwater, 351. 079. 685. Vaatwerk, 94. 95, 252, 260. 445. 514. 515. Vacatie, 134. . -gelden, 191. 292, 293. Vacature, 403. 475. 478. 505. 521. Vaceren, 145. 147. 151. 736. 737. Vader, 29. 135. 370, 793. 790.797. . -land, 130. Vaders-kant, 25. Vagebond, 109, 290. Vagebonderen, 290. 347, 348. 628. Valbrug, 570. 583. 585. 605, 779. 784. • -deur, 538. Valideren (verstrekkingen), 93. Validiteit, 105. Valsluis, 538. Varken, 405. (wild). 38. Vastleggen (huurwagens), 005.
ZAAK-REGISTER. 867 Vastraken van oen schip, 56. Vat, 94. 158, 259. Vechlen, 286, 630, 742. Vee. 3, 4. 104-100. 130.181,30/. 411, 420. 428. 445. 747. Veger, 587. Veiligheid fpubl), 621, 623. Vel ; los). 66, 554. . (papier), 91. Veld. 023. > -dienslbaarhedcn, 175. Velde (Ie). 691. Veldgebouw, 291. • -ontdekker. 576. . (op het) Maan. 42. -schans, 14. 43. 307. 363, 592, 73.7. -slag, 631. Vendu-loon, 442. „„ . -meester, 63. 81. 207. 208. 240. 341. 3,45. 442.652.776, 784. -penningen, 208. -rol. 749. -salaris. 208. Vendutie, 5. 81. 94. 122. 207.208. 3.87. 611.652.653.701 703. pnbl.), 35. 45. 66. 442, 448. 520. \ eneratie, 242. Venster, 781. Veraheneren het stads-logement), 748. Verantwoordelijkheid, 331. Verantwoording, 79. 194. 3.25. 35!.. 366. , van vaten, enz., 94. -stuk. 546. Verbalist, 462. n n n , n Verband, 50. 245. 250. 299. 312. 455-461,467-476,479, 481, 483-489, 628. (loopend). 482. 484, 485, 489. -meester. 86. 312. Verbannen, 15. 24-26, 628, 687. Verbasteren van weezen, enz.. 635. Verbergen, 195, 196. (een slaaf), 283. Verbetering. 468, 471. 473. (jaarlijksche), 463. Vorl.lijf (vast)! 183- te Bat.. 348. 619, 661. Verbranden (kreupel-bosch), 535. Verbranden 385. (specerijen), 103. Verdedigings-werken, 325. Verdekt dragen, 560. Verdrinken, 1!!. Verdubbeling, 245. Verduisteren, 221, 545. (boeken, enz.), 80. Verduistering, 534. Verëeren (visch, enz.), 623. Verevenen, 419. 453. Verevening, 548. 714. Verf, 255. 263. Verfrisschen (zich), 597. Vergaderen, 736. Vergadering (gen.), 508. v 'il rloogeßegering, 10. 357. (seditieuse), 624. lielcggen, 56. houden, 234. slaan. 562, 563. 579. van Vijven. 508. Vergader-dag, 357. 570, 584. -kamer, 145. < -zaal, 234, 357. 601. Vergeetboek, 93. 541. 750. Vergetelheid, 176 Vergift, 18, 20. Vergoeden, 154. 360. 672. \ ergoeding, 143,174,258. 264, 265. 631. 759. Vergulden, 775. 778. Vergunning verleenen, 610. Verhaal, 780. Verhindering [wettige), 250. 554. Verhit, 765. Wil gin}.' van tract., 457—460. Verhuizen, 190. Verhuren, 109, 169. 185, 682. 719 744. Verhuurster \. rouwmantels, 297. Verhypothekeren, 12, 42, 442. Verhypothekering, 329. Verificatie, 499, 548. Verifiëren, 224, 745. Verkladden (papier), 355. Verkleining, 188. Verkoop, 29. 176-179. 305, 611, 728. (contante), 700, 701. (vrije), 126. op crcdiel, 66. v. vaartuigen, 206. v. vaste goederen, 329.
ZAAK-REGISTER. 868 Verkoopen, I. 29, 195, 196, 45;!. 617, 618, 626,632,677, 679, 746, 750. vrijen Mahomedaan), 26. Verkooping, 120. 123. Verkwanselen, 21«. Verkwisten, 218. Verkwisting, 007. Verlaten (m Iwillig), 625. Veleecnheitl. 232. Verleiden, 183, 629. Verleider, 621. Verlies, 138, 551. Verlof. 569, 578-580. 627. Verlossing van militairen, 5'.t4. Vermaken, 301, 557, 687. Vermaning, 165. 220. 778. Vermetelheid, 855. Vermillioen, 255, 268. Verminkt, 557. Vermissen (een Comp" dienaar), 499. Vermist, 135. Vermoorden, 17. 11). 27. 640. Vernieuwen [zekere huizen), 175. Vernieuwing, 536. Vernissen, 744. 776. 780. .Men, UI. 128. 125. 154.278. 688. 801—803. Verpachting, 05. 100. 164,305,386, 612. 614. 684, 716. 717.765. 768. 707. 800. Verpachtingen [Jav.), 423. Verpanden, 12. 12. 285. 8.76. Verpander, 377. Verpanding, 12. 42. 170. 505. Verplaatsen (ml. leermeesters), 182. Verplaatsing, 613. Verplegen [zieken), 205. Verraad, 624. Verrader. 72 Verruiling, 157. Verschansing, 474, Verschot, 548, 744. Versloffen (ordonnantiën, enz.). 80. Versmelting, 268. Verspeelen [zijn geweer), 631. Verspilling, 557.' Verstand (zijn) verliezen. 24. Verstellen (kleêren), 212, 669. Versterf, 176. Verstoorder \/8 rust, 621. Verstoten (zijne vrouw), 165. Verstrekking, 93,309,311,396,400, 410, 448, 453, 154. 549, 618. 639. 640. Vertier (dagelüksch), 260, 261. Vertimmeren (pranwen), 724. Vertimmering, 280. 147. Vertollen, 98, «01. Vertoller, 612. Vertolling, 8, 656. Vertoog \;m lasten, 551. Vertrek, 161, 162, 164, 250. 613. Vertrekken (schepen laten), 247. Vertrek-tijd, 748. Verval, 238. Vervallen aan de Bank-courant, 232. Verversching 488. 447. Vervoer over zee, 801. Vervoeren [goederen heimelijk), 721. Vervolgen (geregtelijk), 856. Vervreemden zijne montering, 682. Verwaarlozen, 218. 228. Verweerder, 7110. Verwen, 125. Verwering, 30. werken, 286. Verwerij, 130. Verwilderen van weezen, enz., 635. Verwisselen (grof geld), 3. Verwstoffen, 512. Verwijderen (zich willekeurig Verwijdering, 246. Verzegelen, 231, 516,517,519,520. Verzending van producten, 814. • oaar Nederland, 57. Verzeilen (zich . 817. Verzilveren. 775, 778. Verzot i>|i wajang, enz... 110. Verzuim, 188. Verzwijgen, 631, 675. Vesting, 171. Vexatie, 13, 635, 704. 735. Vexeren door processen, 8. Vice-admiraal, 500. > -commandeur, 287. . -praeses v. Boedelm., 776. ■ -praeses v. Heemraden, JB2. Victualie, 447. 772. Vierschaar, 860. Vinger, 20. 23. Vingers (door de) zien. 581. 626. Visch, 628. 670.680.788.768.770. > ( 71. • -bazaar, 887. . -markt, 207. 070. 680, 733. » -pacht. 679.
ZAAK-REGISTER. 869 Visilateui. 237, 461, 405. 551,552. -jteneraaL 66, 90.290. 330. 339, 35!!. 359, 303, 457, 564, 591. 593. v ,l reede, 114, 115. 483. der soldijen. 90. 400. 490. Visitatie, 13, 81, 101. 100, 259, 271. 279. 001. Visite, 755 i 100. Visiteer-ronde, 571, 572, 574. 585. Visiteren, 3, 69, 547.570,574,580, 879, 738. Visschen (werkwA 182. Visscher, 104. 079. 733. Visscherij, 140. Vitam (ad). 183. Vitieus, 321. Vlag. 445, 028. • (onder de), 158. Vlagge-lieden, 590. Vlakte. 174. „„ „,_ Vleesch 4. 21, 22. 204. 396, 515, 005. (zout), 663. Vleugel, 163, 104. 563. Vloeken. 023. Vloer. 530. Vlot, 539. Vluchten, 19, 631, 742. Vlijt. 161, 220. Voedsel, 9. 447. Voering, 241. Voet (egale), 642. . linken. 26. . (te), 781. Voeten (op vrije). 158, 160. Voetpad. 303. • -stans, 285. . -volk. 529. N T\»XieA97,353,615,707,800. . Wkhppen, 100. 672, 802. ■ -vrij. 040. V,,lk (slecht). 222, 323. Volmagt, 505. Volumineusheid. 109. van processen, 92. Vonnis, 30. 141. 500. 736. mm). 10. Vonnissen (werkw), 737. Voogd 25,29, 134. 155. 137,138, 145.' 377. 787. 793. Voogdes, 240. 787. 793. Voogdij. 28. 132, 133, 505. Voorbidding, 240. V 'bij rijden, 778. Voordacht (met). 17, 19. • -deur, 780. 781. •dragt. 320. 014. 077. • -kennis. 799. • -lezen. 580, 589, 633. - -lezer. 388, 399, 400,411,473, 474, 492. 623. ■ -naam, 225. . -raad, 92. 304. • -rijder, 775. • -schot, 092. ■ -schrijven aan de ministers op Java's Oostkust, 14. ■ -schijn (te) komen, 290, 501. ■ -stellen (officieren), 346. • -stelling (publieke), 199. Voortteeling, 3, 174, 405. » -vluchtig, 749. Voorwaarden (huw.), 376. Voorzitter, 735. Vorm van proces (zonder), 727, 788 Vorst (inl.), 194,280.449,494, 550, 671, 698. Vorsten (Jav.), 705. Vracht, 71, 82. 281. 544, 720, 721 723, 724-, 727. -loon, 722, 727. Vrede, 628. Vredes-lijd, 529. Vreemdeling, 288, 369, 665, 698 740-744. Vréugde-bedrijven, 291. Vriend, 165. 221. 301, 734, 738 743. 746, 780. 791. Vrienden (naaste), 230. Vrouw, 17, 21. 23. 25. 28,109, ]78 213, 376, 623, 650, 717 731. 734. 775, 777—781, 784, 786-789. 793, 794. van lid Hooge Regering, 1 (Chin.), 165. (gehuwde), 24. (inl.). 491. (ongehuwde), 24. (ontuchtige), 050. (zwangerel. 323. Vrouwe (titel). 336. Vruchtboom, 023. Vrijdom. 301, 393, 575. (burger), 184. Vrijgeleide (brieven van;, 50. ■ -gever, 557. • -gezel, 14.
1751. J. MOSSEL. 87 niet zo wel doenlyk was de spyse aldaar niet lielioorlyke dislinclie der zieken t'ordonneeren, en dat de lugt van het eiland Eüdarn volstrekt schadelyk was voor de reconvalescenten, zo is na lecture van die geschriften goedgevonden en verstaan het gemelle buyten hospitaal aan Ie houden en van de gepro poneerde middelen, om het seive van meer utiliteit te doen wesen, t'amplecleeren en ten uylvoer Ie doen brengen het volgende: Eerslelyk. dal alle de gcene, die, aan scheurbuyk laboree rende, aankomen, dog nog in staal zyn om zonder eenig gevaar vervoert te werden, gesamenllvk onder geleide van opsigters uyt d'onder officieren van de militie en zcevaert naer hel buyten hospilael zullen weiden gebragt, te voet, als het hunne kragten toelaten, en anders in een overdekte sjampangof plat gebodcml vaartuyg, des morgens met hel aanbreeken van den dag ofte des namiddags, als die grootste hitte van de son over is, gelyk ook d'in hel binnen hospilael gecureerde, dog nog swackc personen, eens deels, vermits de buyten lugt voor de zulke heel dienstig is, en ten anderen, om dat zy, zig selfs niet kunnende of willende ineiiagecrcn en in agt neenien, noodsakelyk nog eenigen lyd onder goede opsigt dienen te blyven, ter voorkoming van de hier Ie lande zeer frequente en gevaarlyk zynde rechutes. Ten Iwedcn, dat in hel gemelte buyten hospilael voor de scorbuliqucu en die aan afgang laboreercn, ieder een aparte plaats zal werden opgeslagen, voorsten van alles, wat lot coni inoditeit van deselve nodig is, vermits de slank van de zulke voor andere klanken zeer nadeelig is. Ten derden, dat den opsigter of binnen regent altoos goede zorge zal moeten dragen, dal dese en de verdere impotenten behoorlyk van matlrassen en kussens voorzien zyn en blyven, en deselve ten minsten eens ter week gelugt werden. Ten vierden, dat het gelal der geenc, welke in het buyten gaslhuys geplaatst werden (die aan de scheurbuyk leggen daar ouder begrepen), zal genomen werden op een quarl oir uylerlyk een derde van de zieken, die in hel binnen ziekenhuys
ZAAK-REGISTER 870 Vrijheid, 14!!. . v/d wacht, 619. • -koopeu (zich), 084. • -lieden. 404. 414. -spreken (len definilivc). 240. ■«telling, IS, 246. 268, 270. Gl9. • -waren (zich). 646. • -werker, 594, 505. 639. Vuiligheid, 221. Vuilnis. 536, 538, :.4(i. Vuistslag, O.'iO. Vuren (werkw.), 500. 561. (>:;:!. Vuur. 18. 27. 222. ■ -steen, 413. • -wapenen. :>7. 280. -werk. 11. 283, 291. -werker, 45—47.316.343,389, 40C. 400. 41 (i. 410. 424. 427. 483. 402. 636. Vijand. 141. 196. 107. 570. 025. 629. (tol den) oi ei loopen, 20. -schap, 28. Waag, 101. ■geld, 191. • -meester, 207. 344. Waak-rok, 542. Waarde, 130. 131. ■ (opgegeven), 745. Waai heden (Goddelijke . 218. 533. Waarlo (ter). 447. Waarschuwing, 284. 500. 773. Wacht. 151, 550-508. 57:;. 575. 570-502. 674. (Chinesche). 505. 598. • ina liezetle). 630. en tocht, 118. 580. -meester, 7. 315, 481. 528. 529. 582. 005. 620, 030. 044. (burger), 344. -plaats. 627. -post, 349. -volk. 532. Wagen, 130, 303, 612, 005.082.744. 775.778.779.781.700.792. -maker. 488. -pacht. 118.119.064.776— 778. 782. -verhuurder. 605. 682, 776, 777. Wajang, 110—112. 154. 270. :SO5, 308. 309. 313, 615. 082. 683. Waker. 325. 326. Wal. 508. 509. 770. Wal (den aan doen, 66. Wan. 349. -bedrijf, 36. • -deling (in) blijven, 013. • • fin de) brengen, 771. Wangkang. 190, 191. Wanheid. 515. W( n. 335, 532. 632, 775. 776. .(Ned.), 325. v. Heemraden. 005. Wapenen (in de) komen. 500, 019. Wapenhandel, 118. ■ -kamer. 315, 332, 397, 413. 463, 480. 487. 532, 504. 505. 597. 647. -gezel. 531, 532. -goederen, 318. opvallen. 16. Waren (Chin.), 614. (drooge . 207. (fijne), 99. 802. (goede). 618. Warmte. 541. Waroeng. 99, 183. 862. • -houder. 677, 079, 099. ■ -tafel. 078. Was, 251. 255. 264. 353, 615. Waschbaas, 193. Waskaars, 5, 70. 71. 105.109.445. Wasschen, 125. 217. 609. Water. 1125. 732, 770. (hoog). 54. . (laag), 53, 108. (ondiep). 18. (stinkend). 540. (onder) zeilen. 731; Wateren, 519. Water-liseaal. 75. 338. 470. 471, 571. 570. 650, 764, 795. • -kant. 107. • -kom. 540. • -leiding, 540. • -lozing, 540. ■ -plaats. 303. 326, 593, 595. Wedde. 447. Weddenschap. 64. Weduwe. 129. 135, 153, 100. 17:;, 178. 182. 242. 336, 337. 367, 300. 370. :i73. 378. 379, 44:). 547. 549. 624, 646. 775. 777. 778. 780. 781, 780—780. 793. van lid Ilooge Regering, 1. Weduwnaar. 336. Weeftouw. 734.
ZAAK-REGISTER. 871 Weegsel, 93, 251, 255. Weer en wind. 722. Wees, 31, 133.211.215,218,222- 224. 329. 635. . -huis 209. 214. 215. 218. 210. 221, 223. 635, 686, 687. 685 -kamer, 59. 133, 135, 138, 145. 152. ICO. 270.403.496. 703. 714. 715. -kamer-boeken. 715. . -kind, 137. 212. 080. 687. , .„. 58. 04. 05. 01. 119. 134. 180. 231, 320. 341. 442 443. 495, 509. 532. 776. 777. -kennis, 231. Weezen (onbekende), 403. Weg, 20. 29.97.98.108.301-305. 308. 313. 322. 323. 445. . (holle). 501. Beeren), 38. 104.183. 240. 282. 347. 348 (onder) blijven 62. van roeten, 759. Wegen (werkw.J. 92,106,147,512. Wegering » e schip, 279. Weging, 231. Wegkappen (krenpel-bosch], 535. Wegloopen van laven. 347. 755. Weglooper. 628. 629. . -smelten van soldati n, 39. Weigering, 139. Welvai 502. Werkbaas. 189. 342, 777. . -lieden. 14. 61. 733. ■ -lools. 542. • -tuigen. 129. 180 Werpen. 030. 031. Werver. 14. Werving, 649. Westroouson, 737. Wet (Mabom.). 25. Wellen (Goddelijke), 32. , t .lav.), 14, 29. en gewoonten jinl). 753. Wettigheid, 164. 100. Weverij (inl ■), 734 Wiel. il 9, 744. 777. 7/8. Wil (uiterstei. 28. 556. Wild, 37. (gevangen). 38. Willekeur. 719. Wind. 18. Winkel. 3. 107-109.196,285,327 387. 404. 421!. 678, 7()o' 709. (gr00te),335,463,646,647. (kleine), 358. -restant, 387. Winkelier. 108.109. 375. 387.464— 400. (Chin.). 70. (klein). 403. 465. 138. 552'. en verlies, 205. 322. 360— 303. 3,37, 450. -derving. 704. Winsten (vi 150, 451 Wissel, 70. 120.' 140. 319. 328. 380. 450. 008. 659. (Eng.), 622. -bank. 224. 225.231—233. 235. -verlies, 374 Wisser. 246. Wol, 120, 212. Wond, 19-21, 110. -heler. :',12. Wonen (on zich zelf gaan). 743. Woning. 129, 499. (bami j. 184. Woonachtig. 739. . -huis, 130. 536, 747. . (Comp"), 445. 440. • -p1aat5,48,308—371. 07:'.. 074. • ■ (onbekende), 135. W d van eer. 103.293.347,743. Wraakzucht, 37. Wreken (een misdaad), 621. Wurm. 278. Wijfje, 3. Wijk, 48. (de) nemen. 731. . -meester, 108. 149.538,783. (Chin.). 673, 675. 077. 097. Wijn, 94, 394-390. 400.401.412, 421. 448. 455, 700. • (wille). 70. -azijn, 394. IJkmeesler, 297. 344. 520. 677. IJver, 170. -loosheid, 451. IJzer, 57. 12!». 245. 253. 255,261 264. 350, 450, 512. 701, 750.
ZAAK-REGISTER. 872 IJzer-magazijn. 405. IJzers (in de) klinken. 287. Zaailand. 178. . -tijd, 711. Zaaijcn. 13. 43. 710. Zaak (capitale), 730. ■ (crim.). 30. ■ (gemengde), 30, 33, 36. ■ '(justitiële), 350. ■ ('kerkelijke), 602. Zadel. 781. 794. Zak, 147, 786. Zamenroilcii van soldaten, 630. -rotting, 024. -s hing. 270. -spannen van Chinezen, 675. -woning. 100. 490. Zand. 720. 728 • -muien. 540. Zee, 131. 140. 141, 535. 536, 538, 513. 008. 735. • (over), 307. 800. . (ter). 137. . -boek, 340. Zeeën (Indische), 679. Zeegat. 000. . -kaarl, 62. 320. 326. 520. ■ -man, 56, ■ -schap. 80. 470. . -lieden link). 47. . -officier, 129. 242. 245, 476. 478. 480. 480. 055. 005, 704. Zeep. 100. 217, 204. Zeeplaats. 704. . -rover. 085. 772 ■ -schuimer, 085. ■ -tol, 00. 07. 124. 700.708.798. 800. • -vaart. 37. 212. 280. 305, 390. 452. 488. 489. 402. 520. 530, 542. 543. 502. 508. 681, 785. • -varende, 88. 120.150.158,184, 311. 300. 300. 421. 427. 447—449. 476, 477. 036. 000. 004, 720. (Moorsche), 114. 115. 137. 188. 105. . -visseherij. 733. • -wind. 540. Zegel. 114. 145.200,202.205.225, 226. 229. 243. 244, 257, 271. 292. 311. 312. 386, 505. 512, 614, 007. 077. 714. 715. 702. Zegel (klein), 113. . -geld, 114, 187. 220, 220, 415. 423, 434. 451, 762. Zeil, 447. 018, 659, 72!!. i ■ -doek, 210, 31!). 669. ■ -maker. 230— 238. 300. 407. 417, 425. • -tuig, 609. Zekwijn. 70. Zendeling, 428. Zet-bier, 770 Zeng, 405. Ziek en zieken. 47,86,87, J 14.116, 193, 105. 220-222. 205. 208 309. 334, 440. 454. 542, 724. Ziekbed, 202 Zieken-huis. 86, 115, 103, 440. • -trooster, 474. • -vader. 117. 400. Ziekte, 39. 86. 88, 214, 220, 233. 250. 205. 348. 531. 534. 530. 542. 545. 548. 540. 554, 550 578. 619, 045. 058. 002. 093, 720. 774. Ziel, 143. Zienswijze, 020. Zilver, 65, 90. 129, 140. 144, 140. 147. 227.231,232,234,297. 310, 327,332.344,450.50! 511, r -;;o. 777. 779, 784, 780. 788. -mijn. 731. -werk, 144. Zinken, 279. Zinneloos, 220 ZinneUjkheid, 212. Zit-dag, 737. • -plaats verheven), 791. Zoek (ie), 628. te) raken, 076. Zoelelaar. 277. Zoetigheid, 017. Zon (opgaande). 665. . -dag-geld, 211 Zons-ondergang, 164. 198,286,287, 581. Zoon, 337. 790, 797. Zout, 97. 98. 181. 211, 254, 263, 293, 394. 390, 410,514, 670, 703. 707, 732, 733, 708,800, 801. -pan, 732. -vleesch, 410. Zuigeling, 746. Zuiveren (landerijen), 178.
ZAAK-REGISTER. 873 Zuivering, 28. Zuster, 25. 211. Zwaard veger, -489. Zwakte, 39. Zwalp, 643. Zwavel, 251. 263, 279. Zweren, 147. 023. Zweerder (valsche), 15. Zwemmen, 18. Zwenken, 560, 561, 563, 566, 568, f.02. oor.. Zwerven, 18;!. 322. Zwerver, 020. o.'i 7. Zijde, 109, 120,242,245,317 -319 512, 611, 785- 787. Zijd-geweer, 82, 83, 669. Zijkamer, 780. ■ -sloot, 732.
1751. J. MOSSEL 88 leggen, als geproportioneerd naar de ruyiule in beide de hospitalen. Ten vyll'den, dal den binnen regent altoos atlent zal moeten wesen om de spyze t'ordonneeren mei behoorlyke onderscheid van den aard en d'onistaudighcden der zieklens en den slaat der kiankeii, en dat by, om zulx beboorlyk ie konncn doen, zal mogen blyven opbrengen, als 'er maar vyflig man leggen, 10Y 2 sl r » wanneer 'er hondert zyn B'/ 2 en daar boven 7 st r per boofd. Ten sesden, dal de medicamenten voor bet buylen bospilacl voortaan door den binnen regent zullen bcsorgl werden, die desclve, even als den slads apolbecar, nyt de medicinale winkel voor deselvc betaling zal kunnen bekomen, en genieten 1 si' per man in slede van twee, die tot nog toe den laastgenoemde zyn goedgedaan, alzo men bereekenen kan, dat naar dese scliicking wel omtrend de belll der aldaar zynde persoonen geene medicamenten, maar eenlyk de frische buylen lugt, goede s|>yse, goede rustplaatsen en goede loesigt sullen nodig hebben om volkomen hersteld te werden, en by gcvolgelyk, daar mede wel zal uyt kunnen. En laatstelyk, dat alle de borstelde personen uyt de militie, zo in bel binnen, als buylen hospitaal, naar de l'orlercsse Jaccatra, mitsgaders de zeevarende en anibagls gesellen, die nog Ie swak zyn om dienst te doen, naar de posten Ryswyk en Ankee zullen gesonden werden om aldaar een maand te blyven, vry van heswaaroiidc dienst, en egter zo voor kostgeld als rantsoen opgebragt te werden, even of reets ter plaatse, daar bescheiden zvn, dienst deden. 8 Octobcr. Regeling nopens het bevorderen van 'Cadets y>de marine". Tot een betere aanqueeking van bequame en ervarene offi ciers ler zee is goedgevonden en verslaan, de cadets de marine, die, vier van de by het reglement voor deselvc artieul 14, bepaalde ses leerjaren en tellens ook het agtiende van hunne
1751. J. MOSSEL 89 ouderdom gepasseert zynde, hun examen in de theorie van de zeevaart ten genoegen gedaan hebben en door de curatoren van d'academie de marine en de zee officiers, liy uien gevaren hebben, bezadigl genoeg g'oordeell werden om hen eenig commando op een schip loe ie betrouwen, voorlaan, des ver soekende, Ie bevorderen tot provisioneel lieutenant ter zee, niet de gage van twee en dertig guldens ter maand en rang na d'opperslaurheden, om in die ipialiteil twee volle jaren onderstuurmans dienst te doen en eerst na expiratie van dien tyd lot absolut lieutenant gevorderd te werden, wanneer zy intusschen preaves van zeemanschap en experientie gegeven hebben, en dus gradatim lot die qualiteit t'advanceeren, alzo men gemeenlyk ziel, dat hunne dociiiteit en yver om zig l'appliceeren merkelyk afneemt en verflauwt, wanneer die qualiteit bereikt hebben. 12 October. Regeling der uitbetaling run soldij aan Mardijkers en inlandsche matrozen. Is gearresteerd de betaling der soldyen van de Mardykers en inlandsche marinen, direct nyl 's (lomp" cassa gedaan wei dende, als van een natuur zynde met de verstreckingen aan den groot winkelier ler belalinge van verdiende gage, voortaan, even als deselve, Ie laten geschieden zonder korting van '/j pi'c"', den groot cassier c. s. by het reglement van de dienaren in administratien, titul 1, artieul 11 A loegelegl van alle de gelden, in en nyl 's Comp* cassa ontfangen en betaald werdende, uytgenomen de geene, welke, aldaar uyl druckelyk gespecificeert staan, op fondament van het welke hel selve ook, hoe wel oneigen, lot dit artieul is g'exlendcerl. 2!) Oclolicr. Toekenning eener premie aan de Confrontis ten der Bataviasche negotie-boeken op het ontdekken van fouten. Op hel door den lieer Directeur Gencrael voorgedragen versoek van de confrontislen • der administratie boeken te
1750. J. MOSSEL. 9 corporaals; te veel: 5 sergeants, 15 corporaals, t'effenen als boven. Dese 7 comp en maken een baltailloD, waarvan de majoor op Nagapatnam sal verblyven, dog voor tegenwoordig onder den rollonel in Bengalen. Zo is na lectnre verstaan sig ten vollen daar mede te con fornieeren en hetselve in een reglement Ie con verteeren om thans, na vermogen en wanneer men daar toe dom- genoeg saam ontset van manschap uyt Nederland sal in staat gestelt weesen, in allen deelc sliptelyk Ie werden gcobserveert en te strecken lot een vasle regul en rigtsuoer, so in bel voldoen der eysseberi van militairen, als andersints, en liet solve by provisie loe Ie senden aan de ministers op de respect ivecomp toiren om daarna, pro rato van de sterkte der guarnisoeuen, het getal der onder ofliciers Ie reguleeren en die er supernume rair mogten weesen Ie laten oylsterven of opkomen, mitsgaders over de militie van Amboina en Ternalen Ie samen, item over Macasser en Banda, een majoor te stellen, die in lyd van vrede in een van de beyde gouvernementen, naar dal bel valt, sal milileeren, dog, als er in een van deselve oorlog ontstaat en hy hem in het andere bevind, zig by eerste occasie derwaarts vervoegen. 8 December. Aanwijzing van hei eiland Edam als wmloopig verblijf voor verbannen personen. Op de propositie van den lieere Gouverneur Generaal is goed gevonden en gearresteerd voorlaan alle delynquanten, die, zo by den Raad van justitie deses castcels, als Schepenen, ge rondemneert zyn tol bannisscnicnl, 'I zy in of luiylen de ketting, niet meer in de boeyen of gevangen buysen te laten blyven, tot dat zig gelegentheid opdoet ter hunner versending, maar deselve zo lange te laten overbrengen ten cilande Edam om aldaar, in zo verre die buylcn de ketting zyn, zig zelfs niet van bel. nodige voedsel kunnen voorsien, alle voor de kost, zo in de lynbaan, als andersints ('arbeiden en wel bewaart • en gade geslagen te werden, dewyl er dikwils veel lyd ver
1751. J. MOSSEL 90 deser hoofdplaatse is verstaan ilcselve, tot een premie of erken(enisse voor de ontdecking der erreuren, l>y de gemelde boeken ten nadeele van de Comp" begaan, toe te leggen een sesde gedeelte van derselver bedragen, mits dat de gemelde sesde part niet excedeeren de somma van drie duysent gul dens, dog. wanneer deselve daar boven komt, de dispositie over Ie laten aan den regier, op den selven voet, als sulx hy de resolutien deser regering van den ü 1 " January 1661 en 29™ April 173!» is geschied omtrend den visitatenr generael en den visitatenr der soldyen, also ten hunnen faveure deselve redenen militeeren en zulx slrecken zal tot eenc hoog nood sakelyke op weck ing van d'altentie der administrateurs <>p het werk van hun departement, dat door veele langs hoe meer en bagatelle getracteerd werd in zaken, waar in hun parti culier belang niet geinesleerd is. I November. Nadere voorschriften nopens demontering van mindere militairen. Waar bet bepaalde óp 15 September 1747 nog niet »in train*' was gebragt, behoefde zulks niet Ie geschieden, »a!so »'er wel ander*.' middelen zyn tot voorkominge van ontydige •of ongefondeerde pretentien op de guarnisoens eas alhier, ■waar toe 'tselve is ingesteld". Waar zulks wel het geval was en noodig werd geoordeeld ■daarby te continueeren", moesten de «gebieders" om de 6 maanden hel. ter zake aangehouden hoek in persoon examineren, «nadat zy van expresse gecouimitteerdeus 10l de afbetaling ■een rapport desweegens ontfangen" hadden. Te Batavia geliefde de Gouverneur Generaal zich lot dat examineren »te verleedigeu". 4 November. Last op de builen-kantoren «het inkomende «goud en zilver, gemunt en ongemunt, dat :,'/ niet verdebi 'teeren" Iconden, ten eersten, naar Batavia op te zenden. Deze last stond in verband mei de bepalingen nopens de
1751. J. MOSSEL. 91 liberale gift (zie bij -29 December 1750), ten aanzien waarvan de Indische Regering ook de volgende, merkwaardige zienswijze liet verspreiden, dat »'l gantsch niet dienstig isd'importanlie •der particuliere besittiugen onser natie op ieder comptoir »van India ie divulgeeren en als voor onse competiteuren »open Ie leggen, schoon in verre na zo grool niel zyn, als • men zig mogelyk buyten 's lands wel verheelt". De corres pondentie over de liberale gift moest daarom by »secreele •brieven" geschieden. 9 November. Regeling van proces-kosten bij de verschil lende regtbanken ie Batavia. Veelvuldige klaglen over hel booge bedrag dier kosten noopte de Regering te bepalen: «Dat voor de resumtie der in appel overkomende processen »by den raad van justitie deses casteels, zo wel als scheepenen • deser stede, voortaan by verandering van procureurs, in stede •van ses stuyvers, maar drie stuyvers per vel zal mogen »werden gedeclareerl, zo wel ten behoeve van d'eersle clere • quen, als procureurs, en dat voor andere resumtién niet zal «mogen werden in reekening gebragt. »Dat zo ook voor bel nazien der declaralien van onkosten, »in processen voor den raad van juslilic en scheepenen gevallen, »en vooral ook in die voor commissarissen voor zee en coni •mercie /.aken gelerniineerd, in stede van een ryksd r entwee •en dertig sL B , in het toekomende maar zal mogen gerekent • werden de hellte off veertig stuyvers voor yder vel gros, •zynde even zo veel, als voor het extendeeren werd opgebragt •of uytlerlyk zal mogen opgebragt werden. • Dat, wanneer binnen het jaer na de overgave der declaratien •van onkosten aan parthyen ontdekt of aangetoond werd, dat •deselve door de geene, die liet extendeeren en nazien dier • reekeningen incumbeert, omtrent hel een of ander artieul »een vierde of daar en boven zyn beswaart, 'l zy ten behoeve •van hun selfs, de procureurs olie andere, zodanige evten-
1751. J. MOSSEL 92 •deerdens en nazienders door den regier zullen werden verklaard «voor hun aandeel geen salaris in de ganlsche zaak verdient »olle deselve len behoeve van parthyen verbeurt ie hebben. «Dat de voorsz. hoge eollegien van juslilie en haare com •missarisseii wel attent zuilen moeien weesen op de groot sheid der schriftuuren, door de procureurs en solliciteurs »ingediend werdende, ooi by ontwaring van een onnutte en »voorbedagtelyk bestudeerde prolixiteit Ie verklaren, dat zy • aan het geheele schriftuur geen salaris hebben verdient; • gelyk reels nu en dan, hoewel met weinig vrugt, geschiet is. »En dat commissarissen van zee en commercie zaken zig «stiptelyk zullen moeten reguleeren naar den teneur van hunne • instructie, waarin tegens de voluniineusbeid en hel traineeren -lier processen, zo veel mogelyk, is voorsieu". 12 November. Voorschriften voor den Hein-winkelier. Hem werd gelast om »als op d'ordonnantien van verst ree "kingen dingen slaan, die niel in voorraad zyn of niet gemist • kunnen werden, door d'ontfangers boven hare name Ie doen •noteeren, wat goederen haar niet verstrekt zyn, en 10l hel ■■houden van een accurate notitie, hoc veel de maande)we ■■debiet van yder pak, stuk of soort geweest is, ende sulx, '■vermits beveelen van die natuur, met hoe veel ernst en na »druk ook gegeven werden, gemeenlyk niel lange werden "g'observecrl, als 'er gecne straffe op de transgressie of ver • suymeninge gesteld is, sub poene van een boete van twee •maanden gage, len behoeve van de diaeony armen, voor .yder zodanige ordonnantie, waar by de voorsz. annotatie »nicl behoorlyk geschiet, en voor yder maand, dat zodanige •notitie niet ellen gehouden is". 1G November. Vernieuwing van lui tbepaalde op 18 Augustus 1G99 (deel lil, blad:. £65) nopens hel wegen run Compagnie 1 s goederen. Üp de propositie van den heer Directeur Generael is goed-
1751. J. MOSSEL. 93 gevonden by d'afscheeps boeken der respective administrateurs te deser hoofdplaatse en uyt dcsclve by d'afgaande factuuren dislinclelyk te noteeren de grootheid der weegsels van alle pondgoederen by d'aflevering aan d'overheeden, oiïe van de quantiteiten, die van yder soort te gelyk zyn gewogen, om altoos Ie kunnen ontwaren, in hoe verre daar omtrend is nagekomen de gemaakte bepalinge by resolutie van den 18'" Augustus 1G99 om niet meer dan 5 a 600 ffi te gelyk op de schaal Ie leggen, enz., die zo wel hier als elders reets in 't vergeetboek schynt geraakt Ie wesen en oversulx verslaan wierd niet alleen Ie renoveerei;, maar daar en hoven ook de ministers op de respective* buyten comptoiren by extract van desen circulair ie gelasten d'uytlevering of naweging van hel uyl geleverde, by d'onlfangst aan boord of inde pakhuysen, op denselven voel. namentlyk met gelyke weegsels. ie laten geschieden, als alhier by de scheeps overbeeden zyn ontfangen, om die ïiicnscben. zo veel mogelyk, Ie beneemen alle regtma lige redenen van doleantie over quade behandelingen der administrateurs eu andere bediendens in de pakhuysen, die veellyds, zo al niel notoir gefonderl, ten minsten zeer waar* schynelyk zyn. 25 November. Verbod tegen het valideren run verstrek kingen, «daar d'ordonnantien van verlaren zijn". De Confrontisten weiden gelast «hunne bevindingen voortaan •zo vroeg over te geven, dat d'erreuren, die by de boeken •van bel eene jaar onldeckl werden, by die van hel vol ogende kunnen werden geredesseerl, sub peenc van een »boete van ses " maanden gage. ten behoeve van de diacony •armen"; en om hen daar toe te beter in slaat te stellen werden de respective administrateurs en boekhouders van adminisiralien voor de laatste maal »gewaarschuwd", dat »de »selve, ingevalle hunne boekjes voorlaan niet in gereedheid •gebragt en gesloten werden op den lyd, by resolutie deser «regering van den 2Ü 13 " January 1701 gestipuleerd, de daar
1751. J. MOSSEL 94 ■by geslalueerde peenalileiten zonder eenigeconnivenliezullen •moeten ondergaan". i2.~ November. Voorschriften nopens de verantwoording van vaten en dranken. Ingevolge van hel reglemenl op .bef middel van beslaan voor de dienaren in adminislratien vanden 17™October 1746, lilul 111. articul VI, I™ 15, is g'arresteerd door d'admini straleurs van hel provisie maguazyn van lieden af, en voorlaan altoos, weder ie, laten verandwoorden allo ledige vaten, voor voor zo verre daar van voor de Comp 8 eenig gebruyk kan worden gemaakt, en dus te resilieeren van do op hetversoek dei doenmalige administrateurs by resolutie deser vergadering van den 14*" November 1747 gemaeckte bepaling, volgens dewelke daar onder maar begrepen zyn de beele en halve leggers, also bel overige vaatwerk in oen rond jaar nog al wal imporleerd en de dispensiers, zonder zig bel selve toe reigenen, beel wel beslaan kunnen, dog by bel tellens gere solveerde, dal alle dranken, die uyt desc administratie by vendutie werden opgeveild, met do vaten zullen moeien ver kogl werden, te persisteeren. Door don beer Gouverneur Generacl voorgedragen zynde bel versoek van de confrontislen der administratie boeken om elucidatie, of de ses pere'" afsebryving, aan de gcdagle admini strateurs by bel selve articul, l ra IK toegestaan op de bieren, wvneu en verdere dranken, volgens den lellerlvken zin van dal articul, alleen van die versonden werden, moeste verslaan ofte ook g'extendeert mogte werden tol de verstrekte, en dus lot allo dranken, die uylgeleveid en verantwoord werden, en uyl de daar op volgende woorden, hy uyllevering of m antwoording scbeen Ie moeien werden afgenomen, te meer, vermits een weinig verder generalyk gesproken werd van do dranken, die de dispensiers verslrec/cen, versenden of uylleveren; /.o is, ten aanzien op de dranken by verslreckingen noodsa. kelyk meer spillage moet vallen als by versending en d'ad-
1751. J. MOSSEL. 95 minislrateurs mei de verslreeking ook alsoo veel moeyte hebben, verstaan de gemelde afsehryving applicahel Ie ver klaren op alle uylgeleverde dronken in vaatwerk, zonder onderscheid, behalve van de zulke, die volgens het gemelde sesde arlicul, l ra A, op den ouden voel by kannen verant woord werden. 25 November. Cheribonscïie en Javasche verpachtingen. Alle voor den lyd van drie jaren, ingaande primo January 1752 en eyndigende uil"'" December 17!>4, van vier maanden 10l vier maanden Ie lielaalen en by ofl voor liet aanvaarden vier maanden voor all' in goede wiglige Spaanse realen off legens tien sehellingen de reaal in goede wiglige silvere du calons of Balaviase silvere ropias, derham djawi genaamd, legens vyf agtste rd" courant ider en in geen andere silver munl. onder bet stellen van twee goede borgen ten genoege van de llooge Indiascbe Rcgeringe, onder deese voor al'gaande generaale bepalingen: 1. De sabandl.aryen zullen ? oon of meer mogen pretendeeren len baren dienste als de geene, die by deese condilien in bel vervolg zullen worden opgenomen. ï. De pagler van de saliandhai ye sal [ellens ook pagler van de 10l poorten zyn. 5. Dog zullen op een sabandbarye uilerlyk niet meer als drie 10l poorten mogen weesen, waar van de plaats zal wer den aangeweesen aan den pagler. 4. Noglans mag er maar eens tol gelieven worden van de opgaande goederen en niet aan ieder 10l poort. eens. 15. De afkoomende goederen van boven, hel zy 10l con sumptie of lot negotie of wat bel ook mag zyn, betalen geen 10l aan de poorten. G. Ook mag er op eenige basaars in de bovenlanden of ergens elders, waar bet ook moge zyn, geen tol of basaar geld, poorl geld of eenigerhande geregtigbeyd van goederen, die gekogl en verkogl werden, genoomen werden; en dos blijft
1751. J. MOSSEL. 96 er geen andere 10l dan d'uytgaande en inkoomende zee Lol, alleen en voor de goederen, die opgevoerl werden van de stranden, eenmaal Ie land 10l aan de 10l poorten Ie belaelen zonder meer. 7. De opgaande 10l aan de poorten is vylf van de hondert, uytgesondert alleen den ampbioen, waar van op Java betaalt werd, gelyk Ihans in gebruyke is, twintig Spaanse realen het picol. 8. Dv! zee 10l inkomende is vyff van de hondert, uytgeson dert de volgende articulen: 1" de ampbioen betaalt op Java overal tien rd a het picol, dog op Cherihon, Gabang, Indramayo twintig, dewyl daar geen tol poorten zyn; -I'' van alle inkoomende lyffeygenen werd lien rd a aan tol gebeeven; beneedén de vyff jaaren zyn vry; .">" alle, Ivwalen van uilheemscb geweeff, ruuw, wil gecoleurt of gescbildert, de Souratscbe, Malabaarsche, Chylonscbe of Madnrecsche, Cormandelsche en Bengaalsche uyteeson dert, belaelen twaalf ten hondert. 9. De uytgaande zee tol is generalyk vijff ten hondert, uitgesondert: 1° de rys, van dewelke op Cheribon en langs Java, tol lirissee ingeslootcn, Iwcc rd s per coyang off last sal werden betaald by den uytvocr na Batavia en by den nylvoer na andere plaatsen, gelyk Bantam, de overwal toi Malacca, maai- niet na Samarang of andere plaatsen op Java selfs, die met Batavia gelyk slaan, ses rd* per coyang of last, maar op Sourabaya zal vier nl s meer moeien betaalt werden voor de coyang of bel lasl en dus ses na Batavia, Samarang en andere plaatsen op Java en Ihien na Bantam, Palembang, Baviaan, Banjer, Malacca, enz.: 2° de tabak, die uytgevoert werd, zal belasten agl stuyvers bel picol, sonder onderscheyt van soort; 3° de suyker betaal) in het vervolg de candy Lien schellingen en de poeder suyker vyff schellingen courant geld hel picol:
1751. J. MOSSEL. 97 PLAKAAT-BÜEK DEEL fl. 7 4° de lywalcn .lavas geweeff, van wat sonrl ook zyn, ilem het caltoene gaaren zal by den uylvoer beladen vyff en twintig ten honderl; !j° de vogelnestjes beladen by den uylvoer Iwinlig Spaanse reaalen voor bel picol; G° bel zout bclaald een rd r Spaans off tien scbellingcn per coyang. 10. Alle de voorsz. lollen, inkoonicnde en uylgaande, nevens de opgaande land tol, zullen zyn voor den sabandhaar of pagter van sabandharye, ook die van de rys. 11. De paglers van sabandharyen zullen zig met niet an ders mogen bemoeyen als mei bare pagt en uyt hoofde van deselve niet mogen pretendeeren eenige inkoop van de rys of andere producten, permissie om na de bovenlanden Ie gaan negotieeren «il eenige monopolie, privilegiën van verkoop en wal dies meer mag zyn, slaande den sabandhaar inalledecse en dus ook in alle andere gevallen, die niet tol zyn pagt ge booren, gelykstandig mei alle trafiquerende menschen en deselve ordres als zy onderworpen. 12. By de sabandharyen, excepto die van Samarang en Cheribon. /uilen ook annex wecsen de hoofd gelden der Cbincesen, op dien voet als op Samarang Ie bellen. Onder welke generale conditien dan vervolgens gepresenteert en len dage der verpaglingen by opbol of afslag aan de mceslbiedende zullen gegunt en overgelaten werden de volgende domynen: 1° de sabandharyen en 10l poorten lot Grissee, nevens de opgaande 10l 10l Doeco aan de rivier Solo, zyndc zo red als een 10l poorl; by de eene zo wel als by de andere gehooren nog somas, nog tjatjas; de afkomende goederen van de rivier Solo en langs alle rivieren op Java, zo wel als langs de wegen, zyn alle vry van tol, dog moeien alvorens by den overschecp in gonlings of andere vaarluygen, waar mede over zee zullen vervoert werden, de zee 101, op de uylgaande goederen hierboven gcstelt, aan de naast by gelegene sabandharyen beladen; en tol voorkominge van
1751. J. MOSSEL. 98 dispuien desenthalven is verslaen, dat alle de uyllnpen der rivier Solo, daar zulks geschieden mogle, onder deese sabandharye van Grissee zullen behooren; 2° de saliandharyen en tol poorlen van Sidayoe, waar liy hon dert man of somas gehooren: 5° de sabandharyeu en tol poorlen van Toeban, waar by nog somas, nog tjaljas gebooren; 4 U de sabandharyeu en tol poorten van Rembang, sonder somas of tjatjas; ö° Paradessys sabandarye, waar by geen volkeren gehooren en die alleen beslaat in de privilegie van bet opkopen van bet zout van den inwoonder aldaer; 6° de sabandharye en 10l poorten van Joana, waar by gehoord de geheele kampong Tjapoura en thien man somas van Tjierbonang; 7° Japara met Toedoenang, de sabandharye van beyde en de tol poorlen van de eerstgemelde, gehoorende by deselve geen, maar by de Toedoenang vyftig somas; en zal voortaan alle de afgebragt werdende zuyker uit de landen van Coedoes, Palty en Tanjong dese weg moeien passeeren en hier verlollen by den vervoer over zee: 8° Braham en Wedong. Deze sabandharye heeft deese hvee zout gevende negoryen geheel onder zig en bestaat almede alleenlyk van 't opkopen en vervoeren van 't zout zonder tol poorten; 9° de sabandharye van Damack, waarby geen volkeren ge hooren, met desselfs tol poorten ; 10° Samarang met Galligawe, Torbaya en Goemoelak zullen, nevens derselver tol poorten, thans in een getrokken en dus verpagl werden; de eerstgemelde sabandharye heeft veertig koppen somas; 11° Caliwoengo, Galianjer en Toegoe. Deese drie plaatsen met haare tol poorten zullen ook voortaan maar een saban dharye uytmaken; en gehooren by deselve geene tjatjas of somas; 12° Candal met desselfs 10l poorten en vyf en twintig somas;
1751. J. MOSSEL. 99 13° Batang niet de agt Ijaljas van des sabandliaars woon plaatse, nevens de vyfcampongs, Maboer, Tjilang, Maraloea, Calie orang en Ita en daarby gehoorende 10l poorten. De laaslgemelde campongs geven aan dese sabandharye ieder twaalf man soinas en dus seslig man Ie samen: 14 u Pacalongang met desselfs tol poorten. By dese sabandharye gehooren veertig man somas; 15° Soembar en Pamalang mei desselfs tol poorten, nevens twintig Ijaljas van Soembar en dertig van Pamalang, die by deese sabandharye gebooren; 16° Tagal met desselfs 10l poorten en een derde van de negorye Minantaka en de gebeele negorye Pagadoengang, Caralon, Passarongang, Soekn Jongan en Sumapanjang, geboren onder dese sabandharye; 17° Lossary, Carang Assam en Brebez zullen in een saban dharye gelrocken en in dier voegen verpagt werden. Hier by gehoort geen volk; 18° de sabandharye van Gabang; 19° de sabandharye van Cheribon; 20° de sabandharye van Indramayo; 21° de sabandharye van Tjassem; 22" de sabandharye van Pamanockan; 23" bel hooft geld der Cbineesen op Samarang, voortaan te bellen op dien voel, als de conditien van 't hooft geld alhier mede brengen, gerekent op twee derde van 't geene daar by gesteld is in de betaling; 24° den verkoop van arak en de buffels slagterye tot Samarang, iu welke pagl geen verandering is gemaakt, dan dal bel beffen van ses stuyvers voor ieder warong, die fyne Vfaaren, twee stuyvers van ieder kraam, die levens mid delen verkoopt, en een halve sluyver van de geene, die buvien de basaars eenige snuysteryen verkoopen, Ihans geheel afgeschaft is en dus op de basaars lot Samarang niets zal behoeven betaalt Ie werden; 26° bel privilegie van bel slaan der piljis langs de gebeele eusle van Java, van de rivier Lossary af lot Grissee toe,
PL»H I VI I 1750. J-. JVLOSSEH.. 13 November. Bepaling, dat geene vergunning lot afgifte run geiden uit insolvente boedels zoude worden verleend dan onder cautie de restituendo, -des noods met % ■pel. rente 's niannds, run den dun der ligiing af lot «(//e van de restitutie toe." Deze «stipulatie van intrest" kwam, volgens de Regering, met de billijkheid overeen en lag zelfs »lacile" in de afgifte opgesloten. 24 November. Wijziging van het bepaalde np 17 Febru urij 1750 ten aanzien van het in- en uil-rijden run de poorten te Batavia. Men mogl ( ' e sla( l uitrijden: uil de Rotterdammer poorl tol 's avonds te 9 ure; » » üieslpoort « » . '/.,7 » ; en binnen rijden: duur de Nieuwpoort »tot d' ordinaire tyd": » » Utrechtsche poort tol 's avonds te '/.,! ure. Aan deze regeling waren niet onderworpen de leden der Hooge Regering, hunne Vrouwen en wed uwen, alsmede de President van den Baad van justitie.

REGISTER VAN PERSONEN-, VOLKS- EN PLAATS-NAMEN. Aalders, 550. Aboc Bakar Daoed, 72. Aboen Nasar Abdoe'l Kahar, 172. Academie de marine te Batavia, 51, 60, 89, 158,191,-279, 293, 298, 305, 520, 542, 54:;. 476, 478,599,607, 627. 650, 667, 678, 728, 778, 791. Achmad (Mus), 172. Ajerliadji, 454, 455. Akoön, 592. Alang, 591. Alphen (van), 572. Ambachts-kwartier te Batavia, 48, 79, 80, 189, 258,510, 544. 455, 460, 465, 484, 486, 542, 553, 554. 645, 647, 669, 696, 749. Ambon, 7, 9, 46, 59, 202, 205, 271, 512, 318, 585, 590, 399—402, 404, 415, 46i, 404. 495, 497,'463, 477, 523, 608, 688, 707, 793, 799. Ambonees, 598. Animanus-gracht, 174. Amoy, 202,204,271,350,351. Amsterdam, 128, 568, 571, 572. » (punt), 175,572. » (fort), 591, 595. Andrangapatnam, 655. Angkee, 88, 508, 555, 556, 538, 539, 595, 597. » (post), 13, 38, 45, 44, 105, 502, 303, 694. Anljol, 58, 524, 725, 727. » (rivier van), 559. » (vaart van), 505. » (weg van), 105, 508. Arabieren. 649. Arakan, 202, 205, 271. Armhuis te Batavia, 214. 215, 544. 491. Artillerie-magazijn te Batavia, 115.
ZAAK-REGISTER. Aalmoes. 215. :!23. Aam. 514, 515. Aanbeeld, 750. Aanbelang, ,"'O2. 574 Aanbesterven, 215. Aanbidden, 215. Aanbreng van koopmanschappen, 188. [part.). 611. Aanbrenger, 55, '75. 660, 720. 721. 726. 728. 755. 702. » \an slaven, 550. Aangezicht, 20- Tl. Aanhaling, 83. 509. Aanhouden (Comp* schenen), 294. Aankomst, 161, 102. 164. Aanlanden, 134, 638. Aanleggen mei eene prauw, 724. Aanlegger van een proces, 739. Aanmatiging, 330. Aanmoedigen t»i de peper-cultuur, 59. tot den landbouw, 181. Aanmoediging, 179. Aanneming in Nederland, 478. Aanplanten bosschen . 14. (boomen), 537. Aanplanling, 384. 711. 731. Aanranden, 085. Aanroepen, 572. 027. Aansprakelijk. 24. 070. Aanspreker, 793. Aanstellen (gemagtigden), 199. üicieren), 481. (armbezorgers), 558. Aanstelling, 296, 299. 457 461, 463. 467.468.470.471. 473—475. 477. 482- 434. 486. 487-490. provisioneele).4s7,4sB. Ibewijs van), 113. Aansloot, 773. Aantasting (oneerlijke), 624. Aanteekening houden, 117. 723, 724, 720. Aanvaarden (eene betrekking), 173, 174. (boedel), 092. Aanval. 031. Aanvoer, 208. 281. 497. (clandestine), 666. Aanwijzing van woonplaats, 48. Aanzien, 021. Aarde, 129, 530. Her) bestellen, 337. 780. Aardewerk, 7;>3. Aardvruchten-dief, 27. Aboleren (een misdrijf), 159. Abolitie, 100. 240. 035. Absent, 47. 289,290.333,334,619, 627. 645, 694. 724. Absenteren (zich). 220. 498. 501, 569. 627. Absentie, 136. 364, 578. 720. Absurditeit, 37. 159. Abt, 002. Abuis, 235. 320, 359, 303. 306. Acceptant, 220. 227. Acces, 223. 233. ■ (vrij). 110. Accident, 114. Accoord, 230. 308. 348, 451. 012, 616. Accorderen met pachters, 708. Accrocheren, 183. Achterhalen (een deserteur), 629. Achterstal, 453. Acte van aanstelling, 02. 290. • adoptie, 790. autorisatie, 240. eig lom, 231. overschrijving, 175. 170. taxatie, 145. Aclen-J k. 493, 490. Acteur. 111. Actie (crira.), 258.

NEDERLANDSCH-INDISCH PLAKAATBOEK, 1602—1811, DOOIi Mr. J. A. VAN DER CHIJS. ZESDE DEEL. 1750—1754. Uitgegeven door het Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen met medewerking van de Nederlandsch-Indische Regering. BATAVIA LANDSDRUKKERIJ. sll A(JE M. NIJHOFF. 1889